Ποιος είναι Έλληνας; Μετανάστευση, δημοκρατία και ιθαγένεια

Συζητώντας με αφετηρία το νομοσχέδιο για την ιθαγένεια και την ψήφο των μεταναστών. Συζητάνε η Λίνα Βεντούρα, ο Γκάζι Καπλάνι και ο Δημήτρης Χριστόπουλος.

Το σχέδιο νόμου για την ιθαγένεια και την ψήφο των μεταναστών, όπως φαίνεται, αρχίζει να τροφοδοτεί τη δημόσια συζήτηση γύρω από το κομβικό ζήτημα της ιδιότητας του πολίτη στη χώρα μας. Συζήτηση από την οποία δεν μπορεί να είναι απούσα η Αριστερά, όχι μόνο επειδή το νομοσχέδιο αποτελεί τομή που, σε μεγάλο βαθμό τουλάχιστον, δικαιώνει τις διεκδικήσεις της για συμπερίληψη χιλιάδων συνανθρώπων μας στην ελληνική δημοκρατική πολιτική κοινότητα, από την οποία συστηματικά αποκλείονται εδώ και χρόνια παρότι ζουν, μορφώνονται και εργάζονται στον τόπο μας, αλλά και απέναντι στις φοβικές και ουσιαστικά αντιδημοκρατικές αντιδράσεις του δεξιού και ακροδεξιού φάσματος της ελληνικής κοινωνίας και πολιτικής σκηνής.

Στη δημόσια διαμάχη πιστεύουμε ότι καλούμαστε όλοι να πάρουμε θέση, γιατί και από τη δική μας παρέμβαση και στάση κρίνεται όχι μόνο η αποδοχή της πρότασης αλλά και η κατεύθυνση που τελικά θα πάρει. Κρίνεται όμως και κάτι εξίσου σημαντικό: με ποιους όρους και σε ποιο πλαίσιο μπορούμε να σκεφτούμε και να συζητήσουμε, ως κοινωνία, τι σημαίνει να είναι κανείς πολίτης αυτής της χώρας, δηλαδή ισότιμο μέλος της πολιτικής κοινότητας που αποτελεί.

Στο αναγνωστήριο των ΑΣΚΙ, 9.1.2010. Από αριστερά: Γκάζι Καπλάνι, Δημήτρης Χριστό- πουλος, Λίνα Βεντούρα και οι συνεργάτες των «Ενθεμάτων».

Με αυτές τις σκέψεις, προσκαλέσαμε τη Λίνα Βεντούρα (αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου), τον Γκάζι Καπλάνι (συγγραφέα και δημοσιογράφο, που γεννήθηκε στη Λούσνια της Αλβανίας και την τελευταία εικοσαετία ζει στην Ελλάδα) και τον Δημήτρη Χριστόπουλο (επίκουρο καθηγητή στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορία του Παντείου, πρόεδρο της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου),  για να συζητήσουν  τις όψεις της συγκεκριμένης νομοθετικής παρέμβασης, αλλά και τις ιστορικές, κοινωνικές και πολιτικές διαστάσεις του μεταναστευτικού φαινομένου στη χώρα μας, εν τέλει τα ζητήματα δημοκρατίας που θέτει η σημερινή συγκυρία. Η συζήτηση έγινε στον πάντα φιλόξενο χώρο του αναγνωστηρίου των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, το Σάββατο 9 Ιανουαρίου.

«Ενθέματα»

Δημήτρης Χριστόπουλος: Συμφωνούμε όλοι, νομίζω, σε αυτό το τραπέζι, ότι το σχέδιο νόμου για την ιθαγένεια στους μετανάστες αποτελεί τομή στα ελληνικά πολιτικά πράγματα, στο βαθμό που επιχειρεί να αλλάξει τα πληθυσμιακά δεδομένα της ελληνικής πολιτικής κοινότητας. Το κρίσιμο, για μένα, είναι αυτή η νομοθετική πρωτοβουλία να μην απολήξει σε μια περιοριστική εκδοχή, συρμένη από τα δεξιά προς το συντηρητικότερο, αλλά να εκβάλει με αυτοπεποίθηση σε αυτό που όλοι θεωρούμε ότι είναι υγιές, πολιτικά ευκταίο, φιλελεύθερο και δημοκρατικό, στην κατεύθυνση της ελευθερίας και της ισότητας μαζί: στην κατεύθυνση, δηλαδή, της συμπερίληψης ενός μείζονος αριθμού του μεταναστευτικού πληθυσμού στην ελληνική πολιτική κοινότητα. Πιστεύω ότι αυτό είναι το στοίχημα, από εκεί ξεκινάμε, και με βάση αυτή την παραδοχή πρέπει να αποτιμήσουμε το νομοσχέδιο.

Αστοί στο χωριό: Ειρηνική συμβίωση ή σύγκρουση;

Του Αντωνη Μωυσιδη

Διαμαντής Διαμαντόπουλος, «Καρπούζια» (λεπτομέρεια)

Μέρες γιορτών, η ελληνική κοινωνία πληροφορείται ότι μια αποτρόπαια πράξη έλαβε χώρα στο χωριό Άγιος Λαυρέντιος του Πηλίου. Κάποιοι έκαψαν το σπίτι δύο νέων ανθρώπων, κατοίκων από επιλογή τους, εδώ και μερικά χρόνια, του χωριού. Πράξη ακραίας  βίας, πράξη εγκληματική όπως και ο εμπρησμός κατοικίας σε χωριό της Φωκίδας πέρυσι και ο ξυλοδαρμός του ιερέα στον Ασωπό. Μπροστά σ’ αυτά τα βίαια γεγονότα, το λιγότερο που οφείλει κανείς είναι να τα καταδικάσει και να ταχθεί αλληλέγγυος με τους παθόντες. Κοινό στοιχείο που συνδέει τα τρία αυτά γεγονότα είναι η κινηματική δράση των παθόντων για ζητήματα που αφορούν τον τόπο τους. Μια δράση που έρχεται προφανώς σε σύγκρουση με συγκεκριμένα συμφέροντα κάποιων άλλων. Κοινό στοιχείο τους αποτελεί επίσης η υφή των ιδεών και αντιλήψεων των δράσεων αυτών ως καινοτόμων ή και καινοφανών για τη χωρική κοινωνία των, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, παραδοσιακών αξιών και αντιλήψεων.

Ξεκινώντας από την τελευταία επισήμανση και με αφορμή τα παραπάνω ανησυχητικά φαινόμενα στην κοινωνία της υπαίθρου, πιστεύω ότι είναι πια άμεση ανάγκη να εγκύψουμε με μεγάλη προσοχή σε μια σειρά από γενικότερα ζητήματα και ερωτήματα που προκαλούν οι μεγάλες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτισμικές αλλαγές και αναδιαρθρώσεις των τελευταίων δεκαετιών στη χώρα μας, και ειδικότερα στον αγροτικό χώρο. Για την οικονομία του χώρου θα συνοψίσω τα ζητήματα σε έναν γενικό τίτλο ως έκφραση του κεντρικού προβλήματος: Το πρόβλημα του ιδιότυπου εξαστισμού της χωρικής κοινωνίας και της συμβίωσης αστών (κατοίκων της πόλης) και χωρικών στο χωριό.

Μεταδιδακτορικές σπουδές, έρευνα και διδασκαλία στα πανεπιστήμια

Το πρόβλημα και μια εναλλακτική πρόταση

του Αλεξη Πολιτη*

Τίχανυ Λάγιος, «Σπουδή γυμνού», 1912

Τα όσα εκτίθενται εδώ ανακοινώθηκαν στο «Α΄ Παγκόσμιο Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών» που είχε οργανώσει ο Δήμος Αθηναίων το καλοκαίρι του 2008· τα πρακτικά του δεν έχουν ακόμα εκδοθεί. Καθώς σήμερα φαίνεται να κινείται κάτι στον πανεπιστημιακό χώρο, ξαναρίχνω τη μποτίλια στο πέλαγος. Η ανακοίνωση είχε αφιερωθεί τότε στη μνήμη του Άγγελου Ελεφάντη.

Το πρόβλημα είναι γνωστό, σοβαρό, και δυσεπίλυτο: οι νέοι ερευνητές που μόλις ολοκλήρωσαν μια διδακτορική διατριβή συνήθως στερούνται τη δυνατότητα να συνεχίσουν τις σπουδές τους. Αν βρουν μια θέση να διδάξουν στα πανεπιστήμια, θα τους δοθεί η ευκαιρία να επεκτείνουν τις γνώσεις και την έρευνά τους, αλλιώς οι πιθανότητες να εγκαταλείψουν την επιστήμη είναι πολλές — οι μόνες ανοιχτές πόρτες είναι στη μέση εκπαίδευση και οι δουλειές του ποδαριού.

Να διδάξουν στα πανεπιστήμια· αυτό κατά τεκμήριο σημαίνει συμβασιούχοι στα περιφερειακά πανεπιστήμια. Εργάζομαι σ’ ένα τέτοιο ίδρυμα· είχα εργαστεί για πολλά χρόνια και σ’ ένα ερευνητικό ίδρυμα, και θα χρησιμοποιήσω την εμπειρία μου στο ζήτημα.

Τηρώντας τους νόμους και τις ακαδημαϊκές συνήθειες, η διδασκαλία των συμβασιούχων είναι αυτόνομη. Ετούτο σημαίνει κάτι παραπάνω από τη λέξη: κανείς δεν τους επιβάλλει τίποτε, όμως και κανείς δεν γνωρίζει τι διδάσκουν και πώς, όπως και κανείς επίσης δεν τους βοηθάει σε τίποτε. Οι συμβασιούχοι δεν συμμετέχουν στην πανεπιστημιακή ζωή, τις συνελεύσεις των τομέων, τις γενικές συνελεύσεις, και μονάχα ιδιωτικά και φιλικά μπορεί να σχηματίσεις κάποια εικόνα της προσωπικότητάς τους. Σπάνια το πετυχαίνουμε στον επιθυμητό βαθμό.

Ένας διάλογος που πρέπει να συνεχιστεί

του Φιλιππου Παππα και του Γιαννη Παπαθεοδωρου

Τις τελευταίες εβδομάδες και με αφορμή την πρόσφατη νομοθετική πρωτοβουλία της κυβέρνησης για την «Πολιτική συμμετοχή ομογενών και αλλοδαπών υπηκόων τρίτων χωρών που διαμένουν νόμιμα και μακροχρόνια στην Ελλάδα, αναπτύχθηκε ένας έντονος, συγκρουσιακός αλλά και γόνιμος διάλογος σε γνωστό ιστότοπο κοινωνικής δικτύωσης (Facebook). Το πραγματικά ενδιαφέρον στοιχείο αυτής της διαδικασίας ήταν η πολυπληθής συμμετοχή ενός κόσμου, που ανεξάρτητα από τις πολιτικές του πεποιθήσεις, εξέφρασε αυθόρμητα τη βούλησή του για τη νομοθετική ρύθμιση και τη δημοκρατική κατοχύρωση της ισονομίας και ισοπολιτείας των αλλοδαπών συμπολιτών μας. Ιδιαίτερα σημαντική για τη διάδοση της πρωτοβουλίας αλλά και διαφωτιστική για ειδικότερα ζητήματα της ιθαγένειας και των δικαιωμάτων ήταν η συμβολή μεταναστών και Ελλήνων του εξωτερικού. Με τη συμμετοχή τους στο διάλογο, περίπου 8.000 έλληνες πολίτες έδειξαν πως ο συνταγματικός πατριωτισμός και η ισοτιμία των πολιτών δεν εξαρτώνται από ψευδεπίγραφες φυλετικές μυθολογίες, το «δίκαιο του αίματος» και το «χρώμα του δέρματος» αλλά από τον εκδημοκρατισμό της μεταναστευτικής πολιτικής/νομοθεσίας και τη διεύρυνση των πολιτικών δικαιωμάτων.

Μια φωτογραφία χαρακτηριστική των νέων πραγματικοτήτων της ελληνικής κοινωνίας. Στο διαδίκτυο συγκέντρωσε την μήνιν και τα υβριστικά σχόλια ποικίλων ακροδεξιών, φασιστών και «πατριωταράδων».

Δεδομένου ότι, σύμφωνα με τα επίσημα ευρωπαϊκά στοιχεία (Migrant Integration Policy Index-MIPEX, έρευνα 2007, βλ. Αυγή, 10/01/10),  η χώρα μας διαθέτει μια από τις δυσμενέστερες νομοθεσίες για την ιθαγένεια και την πολιτική συμμετοχή των νόμιμων μεταναστών, το εν λόγω νομοσχέδιο αποτελεί ένα πρώτο σημαντικό βήμα  για το συντονισμό μας με τον ευρωπαϊκό νομικό πολιτισμό και τις αντίστοιχες νομοθεσίες των υπολοίπων κρατών-μελών. Όσοι είχαμε την πρωτοβουλία της οργάνωσης του πρόσφατου διαδικτυακού διαλόγου, θα θέλαμε σήμερα να δώσουμε μια νέα ώθηση στους προβληματισμούς μας και να συντονιστούμε με όλους όσους αναζητούν τρόπους για την περαιτέρω προώθηση αντίστοιχων θεσμικών ρυθμίσεων, οι οποίοι θα κατοχυρώνουν την πολιτική «ορατότητα» των μεταναστών και των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, στη βάση των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη. Οι 8.000 υπογραφές που συγκεντρώθηκαν –και διαρκώς αυξάνονται– αποτελούν δείκτη μιας νέας κοινωνικής ευαισθησίας, που υπερβαίνει τους στερεοτυπικούς τρόπους πρόσληψης της εθνικής ταυτότητας, αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις του 21ου αιώνα. Το ελπιδοφόρο μήνυμα της διαδικτυακής συνάντησης μπορεί να αποτελέσει, λοιπόν, μια πρώτη αφετηρία για την έλλογη και αποτελεσματική αντιμετώπιση ενός προβλήματος που διαπερνά όλες τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Ωστόσο, πέρα κι έξω από το διαδίκτυο, ο διάλογος αυτός πρέπει να ριζώσει την ίδια την κοινωνία, και μάλιστα εκεί που το μεταναστευτικό πρόβλημα δοκιμάζεται έμπρακτα: στις τοπικές κοινωνίες, στην εκπαίδευση, στην εργασία, στην εκπροσώπηση.

Αντιφιλελευθερισμός ή αντικαπιταλισμός: ζήτημα προσανατολισμού και όχι ορισμού

Ο Ντανιέλ Μπενσαΐντ, από τους πρωταγωνιστές του Μάη του 1968, ηγετικό στέλεχος της Δ΄ Διεθνούς, της Επαναστατικής Κομμουνιστικής Λίγκας και πιο πρόσφατα του Νέου Αντικαπιταλιστικού Κόμματος, μαρξιστής φιλόσοφος και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Paris VIII, πέθανε το πρωί της Τρίτης 12ης Ιανουαρίου. Στη μνήμη του μεγάλου αγωνιστή και στοχαστή, που προσπαθούσε διαρκώς, με το παράδειγμά του, να γεφυρώνει το χάσμα θεωρίας και πράξης, δημοσιεύουμε ένα παλιότερο κείμενό του, που είχε δημοσιευθεί με τίτλο «Des mots et des choses» στο περιοδικό «Politis», στις 11.11.2007.

Αντιφιλελευθερισμός ή αντικαπιταλισμός: Zήτημα προσανατολισμού και όχι ορισμού

του Ντανιελ Μπενσαΐντ

μετάφραση: Δημήτρης Μπαλαμπανίδης

Ο αντιφιλελευθερισμός είναι ένας τίτλος ευρύτατος, τόσο ευρύς και πολυσήμαντος όσο οι ίδιοι οι φιλελευθερισμοί. Εμπεριέχει το φάσμα των αντιστάσεων στη φιλελεύθερη αντιμεταρρύθμιση οι οποίες εμφανίστηκαν από την εξέγερση των Ζαπατίστας του 1994, τις απεργίες του χειμώνα του 1995 και τις διαδηλώσεις του κινήματος της «ετεροπαγκοσμιοποίησης» του 1999 στο Σιάτλ. Εκφράζει μια σημαντική κοινωνική και ηθική άρνηση, που δεν έχει καταφέρει (ακόμη;) να εξοπλιστεί με πραγματικά εναλλακτικές πολιτικές στρατηγικές. Αφού αναδείχτηκε σε παγκόσμια κλίμακα από τα Κοινωνικά Φόρουμ και έγινε ευρύτερα γνωστός από τα αφοριστικά βιβλία της Βιβιάν Φόρεστερ (Viviane Forrester) ή της Ναόμι Κλάιν, είναι αναμφίβολα η κατάλληλη στιγμή του αρνητικού: «Ο κόσμος δεν είναι εμπόρευμα, ο κόσμος δεν είναι για πούλημα…». Ένας άλλος κόσμος είναι αναγκαίος, αλλά ποιος; Και, κυρίως: Πώς θα γίνει εφικτός;