Ο ΣΥΝ στις εξετάσεις

του Αριστείδη Μπαλτά

Φωτογραφία του Αντρέ Κερτέζ, Παρίσι 1931

Τα νέφη πάνω από τον ΣΥΝ (βεβαίως και τον ΣΥΡΙΖΑ) πυκνώνουν επικίνδυνα. Το κλίμα σχετικής νηνεμίας που επικράτησε μετά τις εκλογές –αλλά και της σχετικής πολιτικής αμηχανίας απέναντι στις εκπλήξεις που επιφύλαξε η κυβερνητική φυσιογνωμία του ΠΑΣΟΚ– αναταράχθηκε έντονα από το δείπνο Κύρκου, από τις «ακατανόητες», τουλάχιστον ως προς το τάιμινγκ, τοποθετήσεις Κουβέλη για την Προεδρία της Δημοκρατίας και τις εκλογές της τοπικής αυτοδιοίκησης και τελικά από το εξίσου «ακατανόητο», και πάλι τουλάχιστον ως προς το τάιμινγκ,  κείμενο των 23 μελών της Γραμματείας του ΣΥΡΙΖΑ. Όσο και αν αυτές οι αναταράξεις μας ωθούν να εκφράσουμε το θυμικό μας και άρα να επιτείνουμε τη σύγχυση, είναι, πιστεύω, λυσιτελέστερο να προσπαθήσουμε να διατυπώσουμε τα πολύ πραγματικά ζητήματα στα οποία εξετάζεται σήμερα ο ΣΥΝ. Τα περί ΣΥΡΙΖΑ σε άλλη στιγμή και με άλλη αφορμή. Έχουμε και λέμε λοιπόν.

Ζήτημα Πρώτον: Εσωστρέφεια ή εξωστρέφεια;

Το δίλημμα είναι προφανώς πλαστό. Κανένα πολιτικό υποκείμενο δεν μπορεί να επιλέξει ρητά την εσωστρέφεια, επί ποινή αυτοακύρωσης. Με άλλα λόγια, η «εξωστρέφεια» συνιστά αφ’ εαυτής πολιτική αξία και η «εσωστρέφεια» πολιτική απαξία. Έτσι το εν λόγω δίλημμα τίθεται πάντοτε από τους «εξωστρεφείς» προς όσους οι ίδιοι κατηγορούν ως «εσωστρεφείς», δηλαδή προς τους πολιτικούς αντιπάλους που εγείρουν πειστικές –ή τουλάχιστον φαινομενικά πειστικές– ενστάσεις ως προς τη λειτουργία του ίδιου του πολιτικού υποκειμένου. Σε όσα μας αφορούν, το δίλημμα μπορεί να αναχθεί στο νηφάλιο ερώτημα: Αντιμετωπίζει ή όχι σήμερα ο ΣΥΝ έντονα προβλήματα λειτουργίας; Κατά τη δική μου ταπεινή γνώμη, η απάντηση είναι εμφατικά καταφατική: τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η λειτουργία του ΣΥΝ είναι σχεδόν παραλυτικά.

Ζήτημα Δεύτερον: Προγραμματική ή δομική αντιπολίτευση;

Εδώ δεν πρόκειται καν για πλαστό δίλημμα. Πρόκειται για παιχνίδι με τις λέξεις. Και αυτό γιατί όλα ανεξαιρέτως τα καταστατικά κείμενα του ΣΥΝ (και του ΣΥΡΙΖΑ) εναντιώνονται κατηγορηματικά στον νεοφιλελευθερισμό ενώ ταυτόχρονα όλα θεωρούν το ΠΑΣΟΚ κόμμα που τον υπηρετεί πιστά, παρά τις διαφορές του εδώ ή εκεί με τη ΝΔ. Από την άλλη μεριά, όλα τα κείμενα αυτά διαφωνούν εξίσου κατηγορηματικά με το αδιαφοροποίητου «Όχι σε όλα» που εκφωνεί το ΚΚΕ, αρνούμενο στο όνομα του Στάλιν ακόμη και τις πιο οφθαλμοφανείς διακρίσεις. Με άλλα λόγια, όλα τα καταστατικά κείμενα του ΣΥΝ (και του ΣΥΡΙΖΑ) στοιχειοθετούν τον γενικό χαρακτήρα της αντιπολίτευσης στο ΠΑΣΟΚ: οι κοινωνικοί και πολιτικοί αγώνες εντός και εκτός Βουλής οφείλουν να αποσταθεροποιούν τα βάθρα της νεοφιλελεύθερης εξουσίας του ΠΑΣΟΚ (τι άλλο μπορεί να σημαίνει το «δομική»;) στη βάση προγραμματικών αρχών και θέσεων (τι άλλο μπορεί να σημαίνει το «προγραμματική»;) Έτσι, το πραγματικό ερώτημα που εδώ υποκρύπτεται μπορεί να διατυπωθεί νηφάλια ως εξής: Είναι αυτή η «δομική»-παύλα-«προγραμματική» αντιπολίτευση επαρκώς προσδιορισμένη στην τρέχουσα συγκυρία; Κατά τη δική μου ταπεινή γνώμη, η απάντηση είναι προφανώς όχι. Η πολιτική αμηχανία που έλεγα παραπάνω αυτό ακριβώς πιστοποιεί.    

Ζήτημα Τρίτον: Μεταρρύθμιση ή επανάσταση;

Τούτο το δίλημμα σίγουρα έχει μακρά ιστορία. Αλλά ισχυρίζομαι ότι μπορούμε να δείξουμε πειστικά –προφανώς όχι εδώ– ότι, υπό αυτήν τουλάχιστον τη μορφή, αυτό είναι δίλημμα θεωρητικά πεπλανημένο και πολιτικά ανενεργό. Αυτό ούτε στοιχειοθετήθηκε ποτέ με τη θεωρητική γενικότητα που θα υπερέβαινε τις εκάστοτε ιδεολογικές συγκυρίες ούτε οδήγησε ποτέ σαν τέτοιο σε πραγματικές ανατροπές. Το πρόγραμμα του ΣΥΝ –που ψηφίστηκε, υπενθυμίζω, με περισσότερο από 80% του σώματος του τελευταίου διαρκούς συνεδρίου του– προσπαθεί να ψηλαφήσει εκείνα στα οποία το δίλημμα μπορεί να παραπέμπει στις παρούσες συνθήκες. Και πολύ νηφάλια μπορούμε εδώ να ρωτήσουμε: είναι αυτή η ψηλάφηση επαρκής ως προς τις πολιτικές –και θεωρητικές– ανάγκες μας σήμερα; Κατά την ταπεινή μου γνώμη η απάντηση εδώ είναι ένα εμφατικό όχι. 

Ζήτημα Τέταρτον: ΣΥΝ ή ΣΥΡΙΖΑ;

Τούτο το δίλημμα, που μας κεραυνοβόλησε ξαφνικά μετά τις ευρωεκλογές, είναι όχι μόνον πλαστό αλλά και διαλυτικό. Και είναι και πλαστό και διαλυτικό γιατί, για όποιον διαθέτει στοιχειωδώς ψύχραιμη αίσθηση των πραγμάτων, οι πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές που συνθέτουν την τεράστια πλειοψηφία των υλικών ανθρώπων που θέλουν να ανήκουν ή να μην ανήκουν σε συνιστώσες, τάσεις, ομαδοποιήσεις κλπ. της Αριστεράς που μας αφορά είναι έμπρακτα, δηλαδή πολιτικά, συνθέσιμες. Αυτό αποδεικνύουν τόσο τα κοινά κείμενα όσο και, πολύ εντονότερα, η από κοινού στράτευση σε αμέτρητες αναμετρήσεις όλων των ειδών. Από την άλλη μεριά, όπου οι εν λόγω διαφορές δεν είναι άμεσα συνθέσιμες, ο αντίστοιχος πλούτος μπορεί να βοηθήσει αποφασιστικά να ξεκαθαρίσουμε καλύτερα όλοι μαζί τις απαντήσεις στο Ζήτημα Τρία παραπάνω. Το νηφάλιο εν προκειμένω ερώτημα είναι το εξής: Υπάρχουν μολαταύτα μεγάλα –αν θέλετε ίσως και «δομικά»– προβλήματα στη μορφή συγκρότησης του ΣΥΡΙΖΑ και στη σχέση του ΣΥΝ με αυτήν τη συγκρότηση; Κατά τη δική μου ταπεινή γνώμη, η απάντηση εδώ είναι εμφατικά ναι.

***

Τα παραπάνω τέσσερα ζητήματα είναι προφανώς ζητήματα μεγάλα, ζητήματα άκρως σημαντικά για την ίδια την πολιτική επιβίωση τόσο του ΣΥΝ όσο και του ΣΥΡΙΖΑ, ζητήματα που, όσο δεν απαντιούνται, μας αφήνουν όλους θλιβερά μετεξεταστέους. Με άλλα λόγια και σε ό,τι αφορά τον ΣΥΝ αυτά είναι ζητήματα που μπορούν και οφείλουν να απαντηθούν από ένα συνέδριο. Συνέδριο που θα τα συζητήσει όλα και θα πάρει δεσμευτικές αποφάσεις για όλα. Και εκείνα που αφορούν  τη στρατηγική, και εκείνα που αφορούν την αντιπολιτευτική τακτική, και εκείνα που αφορούν την πολιτική λειτουργία του ΣΥΝ, και εκείνα που αφορούν τη σχέση του ΣΥΝ με τις διαδικασίες συγκρότησης του ΣΥΡΙΖΑ. Τα δικά μου δύο ναι και δύο όχι είναι προφανώς ανοιχτά. Ανοιχτά στο περιεχόμενο που θα τους αποδώσει η συλλογική πειθαρχημένη συζήτηση, η συλλογική πειθαρχημένη συν-ζήτηση που προϋποθέτει η επιτυχία ενός συνεδρίου τέτοιας εμβέλειας.

Αλλά αν μιλάμε για συνέδριο τίθεται ένα επιπλέον ζήτημα. 

Ζήτημα Πέμπτον και Τελευταίο: Συνέδριο γνησίως προωθητικό ή συνέδριο ξεκαθαρίσματος λογαριασμών;

Το δίλημμα αυτό δεν είναι απλώς πλαστό. Είναι πολιτικά ιδιοτελές, με την έννοια ότι εγείρεται για να εξυπηρετήσει πολιτικά σχέδια που αρνούνται πεισματικά να πουν το όνομά τους, ενώ ταυτόχρονα οι φορείς αυτών των σχεδίων χρησιμοποιούν μέχρις εξαντλήσεως όλα τα μέσα και όλα τα αξιώματα με τα οποία τους έχει προικίσει αφειδώλευτα ο συλλογικός πολιτικός μόχθος. Και εδώ οφείλω να γίνω πολύ σαφής. Επειδή ακριβώς, και κατ’ αρχήν και κατ’ αρχάς, κανένας δεν θέλει ούτε να διώξει κανέναν ούτε να επιβάλει τίποτε σε κανέναν, οι λίγοι –υπογραμμίζω: οι λίγοι— σύντροφοι που υπηρετούν τέτοια σχέδια ενόσω μονοπωλούν προς τα έξω και «συντονίζουν» προς τα μέσα μια Ανανεωτική Πτέρυγα η οποία, στη μεγάλη πλειοψηφία εκείνων που μέχρι σήμερα την έχουν ακολουθήσει και σύμφωνα με όλα τα διαθέσιμα πολιτικά τεκμήρια, και πράττει άλλα και θέλει άλλα –απλώς αυτά που πράττουμε και αυτά που θέλουμε όλοι οι υπόλοιποι– οφείλουν να απαντήσουν καθαρά και σταράτα στο εξής επιπλέον ερώτημα: Πώς ακριβώς εννοούν τη σχέση τους με την πλειοψηφία που θα αναδειχθεί από ένα τέτοιο συνέδριο και πώς ακριβώς σκοπεύουν να τιμήσουν τις καταστατικές δεσμεύσεις που θα προκύψουν από το ίδιο;  

 Ο Αριστείδης Μπαλτάς διδάσκει φιλοσοφία των επιστημών στο ΕΜΠ