Η κατάσταση της ελληνικής οικονομίας έχει γίνει ένα από τα πιο «καυτά» ζητήματα στις σελίδες των γνωστότερων διεθνών εντύπων αφού, κατά της άποψή τους, αποτελεί ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια της Ευρωζώνης και κατ’ επέκταση της παγκόσμιας οικονομίας. Οι δημοσιονομικές ανισορροπίες της χώρας μας όμως φέρνουν στην επιφάνεια μια από τις πλέον σημαντικές παραμέτρους ενός απελευθερωμένου παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος: τον ρόλο των οίκων πιστοληπτικής αξιολόγησης. Η αποθέωσή τους από τα ιερατεία του νεοφιλελευθερισμού και η τοποθέτησή τους στην κορυφή της ιεραρχίας αυτών που χαράσσουν πολιτική έχει ως αποτέλεσμα να περιορίζονται ασφυκτικά οι ήδη πολύ μικροί (σε μια νομισματική ένωση) βαθμοί ελευθερίας για άσκηση αυτόνομης οικονομικής πολιτικής. Παράλληλα, η διαπλοκή τους με τα μεγάλα χρηματοπιστωτικά συμφέροντα δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνείας για την κατεύθυνση προς την οποία πιέζουν. Στο άρθρο που ακολουθεί και δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα http://www.truthout.org στις 17 Ιανουαρίου, 2010 ο διαπρεπής αριστερός οικονομολόγος Τζ. Επστάιν προσεγγίζει το ζήτημα και κάνει προτάσεις για την επίλυσή του.
Γ.Σ.
Του Τζεραλντ Επσταϊν[1]
Μετάφραση: Γαβριήλ Σακελλαρίδης
Νέα Υόρκη 2000. Φωτογραφία του Έλιοτ Έργουιτ
Οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης μας κάνουν ό,τι θέλουν. Πρώτα συνέβαλαν στην πρόκληση της μεγαλύτερης οικονομικής καταστροφής από τη δεκαετία του 1930, και τώρα υποστηρίζουν πως δεν μπορούμε να λάβουμε τα αναγκαία δημοσιονομικά μέτρα για να βγούμε από αυτό το χάος. Εν τω μεταξύ, κλείνουν με κάθε τρόπο το μάτι στις τράπεζες — αν μπορούν να βρουν κάποια που να είναι ακόμα φερέγγυα. Γιατί συνεχίζουμε ακόμα να τους ακούμε;
Ο ρόλος που διαδραμάτισαν οι μεγάλοι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης, όπως η Standard & Poor’s και η Fitch, στο ξεδίπλωμα της χρηματοπιστωτικής κρίσης είναι πλέον γνωστός. Παρέχοντας υψηλές αξιολογήσεις σε περίπλοκους, αδιαφανείς και σε τελική ανάλυση τοξικούς τίτλους που βασίζονταν σε στεγαστικά δάνεια (mortgage-backed securities) και συνεπώς βάζοντας τη δικιά τους σφραγίδα έγκρισης, οι οίκοι αξιολόγησης έδωσαν το δικαίωμα στις τράπεζες να εμπορευθούν αυτούς τους καταστροφικούς τίτλους σε ολόκληρο τον κόσμο. Τώρα, όλοι μας πληρώνουμε το τίμημα.
Σήμερα, προκειμένου να αποτραπεί η μετεξέλιξη αυτής της συγκεκριμένης κρίσης σε μια ολοσχερή καταστροφή τύπου δεκαετίας 1930, οι κυβερνήσεις ανά την υφήλιο –από τον Ομπάμα μέχρι τον Μπράουν και την Μέρκελ και παραπέρα– ξεκινούν επιτέλους να πράττουν το ορθό: εκπονούν μεγάλα σχέδια δημοσιονομικών δαπανών για να οριοθετήσουν το «πάτωμα» στην τρομακτική καθοδική σπειροειδή πορεία της οικονομίας, με σκοπό να οδηγηθεί η παγκόσμια οικονομία σε πορεία ανάκαμψης. Ακόμα και το προσκολλημένο στην αυστηρότητα Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) υποστηρίζει ένθερμα αυτές τις πρωτοβουλίες.
Ωστόσο, η Standard & Poor’s και η Fitch στέλνουν σήματα «πιστωτικού κινδύνου» σε άλλες κυβερνήσεις, απειλώντας να υποβαθμίσουν τις αξιολογήσεις του χρέους τους εάν «επιτρέψουν» την υπερβολική αύξηση των δημοσιονομικών τους ελλειμμάτων. Την Τετάρτη 13 Ιανουαρίου η Standard & Poor’s υποβάθμισε την πιστοληπτική ικανότητα της Ελλάδας. Εξηγώντας την υποβάθμιση, ο Marko Mrsnik, αναλυτής της S&P, δήλωσε: «Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση έχει, κατά την άποψή μας, επιτείνει την υφιστάμενη απώλεια ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας» (The Financial Times, 14.1.2009). Πρόσφατα, άλλες τρεις χώρες της Ευρωζώνης, η Πορτογαλία, η Ιρλανδία και η Ισπανία, προειδοποιήθηκαν από την Standard & Poor’s να «διορθώσουν» τα δημόσια οικονομικά τους, αλλιώς θα αναγκαστούν να αντιμετωπίσουν μια παρόμοια υποβάθμιση. Υπό το υπάρχον σύστημα, τέτοιες υποβαθμίσεις θα αύξαναν το κόστος ανεύρεσης χρηματοδότησης, ενώ οι επενδυτές θα τις προσλάμβαναν ως σήμα για να αποσύρουν τις επενδύσεις τους από αυτές τις χώρες.
Ακόμα μεγαλύτερη σημασία έχει ότι αυτές οι δημόσιες προειδοποιήσεις γίνονται με απώτερο σκοπό να τις λάβουν υπόψη τους οι ισχυρότερες χώρες (όπως η Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία), ούτως ώστε να μην προχωρήσουν πολύ στον δρόμο της δημοσιονομικής επέκτασης — ειδάλλως θα αντιμετωπίσουν μια παρόμοια μοίρα. Και όμως, αυτό ακριβώς που πρέπει να πράξουν οι κυβερνήσεις είναι να αυξήσουν βραχυπρόθεσμα τις δαπάνες και τα δημοσιονομικά ελλείμματα. Οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης, ενώ συνετέλεσαν στην πρόκληση αυτής της κρίσης, θέτουν εμπόδια τον δρόμο για της επίλυση της. Ως εκ τούτου, οι ενέργειες της Standard & Poor’s είναι εξαιρετικά παραπλανητικές και εν δυνάμει καταστροφικές.
Καταρχάς, το υπόδειγμα που χρησιμοποιούν αυτοί οι οίκοι έχει θεμελιώδη προβλήματα, ειδικά σε περιόδους κρίσης. Όπως αναγνωρίζουν ακόμα και οι οικονομολόγοι του ΔΝΤ που ασχολούνται με τα χρηματοοικονομικά, αλλά και τα συνηθισμένα «γεράκια» των ελλειμμάτων όπως ο Λώρενς Σάμμερς, από τη στιγμή που η παγκόσμια οικονομία έχει εισέλθει σε καθοδική τροχιά, τα δημοσιονομικά ελλείμματα θα αυξηθούν αυτομάτως, αφού τα φορολογικά έσοδα θα μειωθούν και οι δαπάνες για τα κοινωνικά δίκτυα προστασίας θα αυξηθούν. Αυτό θα συμβεί χωρίς καν τις αυξήσεις μιας στοχευμένης αντικυκλικής δημοσιονομικής πολιτικής. Μια τέτοια επιδείνωση στα επίπεδα της ύφεσης θα ασκήσει προφανώς πίεση στην ικανότητα των χωρών να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους, ενώ έχει επιπλέον το ρίσκο να οδηγήσει σε ευρείες χρεοκοπίες και επαναδιαπραγματεύσεις των χρεών. Ο μόνος τρόπος, σε αυτή την περίπτωση, προκειμένου να βελτιωθεί μεσοπρόθεσμα η ικανότητα και η βούληση των χωρών για την αποπληρωμή των χρεών είναι να προχωρήσουν, βραχυπρόθεσμα, σε μαζικές δημοσιονομικές επεκτάσεις. Αλλά οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης δεν λαμβάνουν υπόψη τους αυτή την πραγματικότητα.
Όλα αυτά ισχύουν στην περίπτωση κάθε χώρας ξεχωριστά, το πιο επικίνδυνο όμως είναι το ανόητο «σφάλμα της σύνθεσης» (fallacy of composition) που προκαλούν οι προειδοποιήσεις των πιστωτικών οίκων. Αν οι χώρες και οι επενδυτές εν συνόλω ακολουθήσουν τις συμβουλές τους και οι κυβερνήσεις –ειδικά στις μεγαλύτερες χώρες– αποτύχουν να ολοκληρώσουν ικανοποιητικά μεγάλες δημοσιονομικές επεκτάσεις, τότε η προοπτική μιας εκτεταμένης δυσχέρειας στις πληρωμές δημόσιου χρέους θα καταστεί πραγματικότητα. Η πιστή συμμόρφωση με τις συμβουλές της Standard & Poor’s θα οδηγήσει, με βεβαιότητα σχεδόν, σε μαζικές απώλειες για τους επενδυτές.
Τι πρέπει να γίνει λοιπόν;
Πρώτον, σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, οι επιφανείς οικονομολόγοι που χαράσσουν πολιτική στα εθνικά αλλά και τα διεθνή fora πρέπει από κοινού να απαξιώσουν τους οίκους πιστοληπτικής αξιολόγησης. Το ΔΝΤ, η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS), η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι επιχειρηματίες, σε ολόκληρο τον κόσμο πρέπει να αρνηθούν διαρρήδην τις εσφαλμένες και καταστροφικές συμβουλές τους. Δεύτερον, πρέπει να αλλάξουν αμέσως οι κανόνες που διέπουν τα συνταξιοδοτικά αποθεματικά καθώς και άλλα αποθεματικά επενδύσεων –τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της κρίσης–, ούτως ώστε να μπορέσουν οι χώρες να μειώσουν το βάρος που δίνουν στις αξιολογήσεις των οίκων σε σχέση με το δημόσιο χρέος. Μεσοπρόθεσμα, πρέπει να βρεθούν μηχανισμοί που θα υποκαθιστούν τους οίκους αξιολόγησης, οι οποίοι πρέπει μέχρι τότε να έχουν χάσει την αξιοπιστία τους. Πρέπει, έτσι, να σκεφτούμε σοβαρά την ίδρυση ενός παγκόσμιου μη κερδοσκοπικού οίκου, με αυτοτελή χρηματοδότηση, για να προστατευτεί η πολιτική του ανεξαρτησία, ο οποίος όμως θα είναι διαφανής και απολύτως ανοικτός σε αυστηρούς ελέγχους.
Τέλος –αλλά αυτό είναι κεφαλαιώδους σημασίας– πρέπει να ξεκινήσουν αμέσως προσπάθειες για πιο συντονισμένες διεθνείς ενέργειες, προκειμένου να επιτευχθεί μια σοβαρή δημοσιονομική ενίσχυση, στηριζόμενη από τις κεντρικές τράπεζες. Το φιάσκο των οίκων αξιολόγησης, οι οποίοι θέτουν άμεσα στο στόχαστρό τους τις πιο αδύναμες χώρες, μία προς μία, στέλνοντας προειδοποιήσεις στις πιο ισχυρές, μια αντικεϋνσιανή στρατηγική τύπου «διαίρει και βασίλευε», δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί εάν οι κυβερνήσεις συντόνιζαν και ενοποιούσαν τις ενέργειές τους για να αντιστρέψουν την κρίση.
O Gerald Epstein είναι καθηγητής Οικονομικών και συνδιευθυντής του Ινστιτούτου Έρευνας Πολιτικής Οικονομίας (PERI) του Πανεπιστημίου της Μασσαχουσέτης στο Άμχερστ, επισκέπτης ερευνητής στο Université Paris NORD (Paris XIII)
AΡΧΕΙΟ ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ 2010- 8.5.2016 