Ιθαγένεια και μετανάστευση: Να μετατοπίσουμε το κατώφλι του αποκλεισμού

Tων Δημήτρη Δημούλη και Δημήτρη Χριστόπουλου

Στις 4 Ιανουαρίου 2010, οι βουλευτές του ΛΑΟΣ κκ. Πλεύρης και Γεωργιάδης κατέθεσαν στη Βουλή την εξής ερώτηση προς τον υπουργό Μεταφορών:

«Ιδιαίτερα ανησυχητικές και επικίνδυνες διαστάσεις έχει λάβει τον τελευταίο καιρό η μεταφορά παρανόμων εμπορευμάτων από αλλοδαπούς ιδίως εξ Αφρικής στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς στην Αθήνα. Οι αλλοδαποί ως επί των πλείστων [sic] λαθρομετανάστες μεταφέρουν τεράστιους σάκους με διάφορα είδη, με αποτέλεσμα να καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος των οχημάτων (λεωφορεία ή τρόλεϊ) και των συρμών (ΗΣΑΠ και Μετρό). Το επιβατικό κοινό αναγκάζεται να συνωστίζεται εξ αιτίας αυτής της κατάστασης, πολλοί επιβάτες είναι αδύνατον να επιβιβαστούν λόγω του ότι δεν υπάρχει χώρος, ενώ δεκάδες είναι και τα ατυχήματα τα οποία έχουν προκληθεί εξ αιτίας των σάκων οι οποίοι εμποδίζουν την διέλευση, την επιβίβαση και την αποβίβαση των επιβατών. Συνεπώς ερωτάται ο αρμόδιος Υπουργός, Πως προτίθεστε να αντιμετωπίσετε το σοβαρό αυτό πρόβλημα τόσο στο Μετρό και στον ΗΣΑΠ, όσο και στις λεωφορειακές γραμμές και τα τρόλεϊ;».

Οι ερωτώντες βουλευτές μπορούν να είναι υπερήφανοι: μάλλον κατέθεσαν την πιο ρατσιστική επερώτηση από καταβολής του ελληνικού Kοινοβουλίου. Η απάντηση στον απροκάλυπτο –στα όρια του κωμικού και ποινικά κολάσιμου– ρατσιστικού λόγου δεν μπορεί να είναι μισόλογα. Ούτε μπορεί να αγνοήσει τη βαθιά ταξικότητα της εν λόγω οπτικής, μια και οι ερωτώντες δεν επιθυμούν την καταστολή αλλοδαπών εν γένει, αλλά εκφράζουν περιφρόνηση και μίσος για αλλοδαπούς που εντάσσονται στα κατώτερα στρώματα της εργατικής τάξης. Ως γνωστόν, οι δυτικοευρωπαίοι μάνατζερ που διαμένουν στα Βόρεια Προάστια δεν συνηθίζουν να κουβαλούν στην πλάτη τους και με τρόλεϊ τα εμπορεύματα που πωλούν.

Από το φεμινιστικό κίνημα στον θεσμοθετημένο φεμινισμό

της Ελένης Γιαννακοπούλου

Στη δεκαετία του 1970 ο αγώνας για τα δικαιώματα των γυναικών και οι περισσότερες εκδοχές του ριζοσπαστικού φεμινιστικού κινήματος, στη Δυτική Ευρώπη και στις ΗΠΑ, ανέπτυξαν στον λόγο και στη δράση τους μια πλήρη αντίθεση στους κρατικούς θεσμούς, θεωρώντας τους μηχανισμούς πατριαρχίας και αποκλεισμού των γυναικών από τη δημόσια ζωή. Με την παρουσία τους διακριτή από το κράτος, αλλά και από τα πολιτικά κόμματα και τα εργατικά συνδικάτα, δεν διεκδίκησαν να επηρεάσουν το κράτος και τις πολιτικές του, αλλά να τροποποιήσουν τις κυρίαρχες κοινωνικά απόψεις για το φύλο και το ρόλο των γυναικών. Στις επόμενες δεκαετίες του ’80 και του ’90 η διεκδίκηση των φεμινιστικών αιτημάτων, ιδίως στην Ευρώπη, μεταφέρθηκε στους κρατικούς, πολιτικούς και εργατικούς θεσμούς, διεκδικώντας τη συμμετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης των αποφάσεων και θεωρώντας ότι ένα είδος θεσμοθετημένου φεμινισμού μπορεί να είναι αποτελεσματικό. Στην Ελλάδα η πορεία αυτή εμφάνισε μια χρονική υστέρηση λόγω της δικτατορίας, αλλά, τηρουμένων των αναλογιών, είχε μια ανάλογη εξέλιξη.

Φωτογραφία του Ουίλιαμ Κλάιν

Η στροφή αυτή, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, είχε για πολλά αιτήματα θετικά αποτελέσματα. Ιδρύθηκαν γραφεία ισότητας σε επίπεδο κρατικών και αυτοδιοικητικών οργανισμών με ποικίλες σε έκταση και περιεχόμενο δραστηριότητες, τμήματα ισότητας σε κόμματα και συνδικάτα, κρατικά χρηματοδοτούμενα κέντρα μελετών και πανεπιστημιακά τμήματα γυναικείων σπουδών. Όλοι αυτοί οι θεσμοί ισότητας επηρέασαν θετικά τις κρατικές πολιτικές και μια γενικότερη αξιολόγηση της ευρωπαϊκής, αλλά και της ελληνικής εμπειρίας, καταλήγει σε θετική αποτίμηση των εξελίξεων αυτών. Σήμερα, πολλά από τα θεσμικά και αρκετά από τα κοινωνικά εμπόδια, τα οποία περιόριζαν τη συμμετοχή των γυναικών στην πολιτική, κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική δραστηριότητα έχουν αρθεί, με χαρακτηριστικά ελληνικά επιτεύγματα τη ριζική τροποποίηση του οικογενειακού δικαίου (1983) και τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων (1986).

Νοσηρά συμπτώματα: η υγεία στον καπιταλισμό

Συνέντευξη του Κολιν Λις

μετάφραση: Κατερίνα Λαμπρινού 

Η συνέντευξη του Κόλιν Λις, που μαζί με τον Λίο Πάνιτς είναι οι επιμελητές του Socialist Register (SR), δόθηκε με την ευκαιρία της φετινής έκδοσης του SR, η οποία είναι αφιερωμένη στο ζήτημα της υγείας (Morbid symptoms: Health under capitalism). Τη συνέντευξη πήρε ο Γκρεγκ Άλμπο, καθηγητής πολιτικής οικονομίας, στο Πανεπιστήμιο του Γιορκ του Τορόντο, για λογαριασμό του Socialist Project, του μεγαλύτερου δικτύου αριστερών καναδών ακτιβιστών και διανοούμενων. Το πλήρες κείμενο της συνέντευξης (στα “Ενθέματα” δημοσιεύεται με μικρές περικοπές) είναι προσιτό στο ηλεκτρονικό δελτίο τού Socialist Project, The Bullet, 20.11.2009. Ας θυμίσουμε ότι το SR πρωτοκυκλοφόρησε το 1964 από τους αείμνηστους Ραλφ Μίλιμπαντ και Τζον Σάβιλ και από τότε σταθερά υπηρετεί τον διάλογο ανάμεσα σε διανοούμενους της μη δογματικής και κυρίως ριζοσπαστικής Αριστεράς. Με καθαρή την πεποίθηση ότι η «επανάληψη του δογματισμού δεν μπορεί να αποτελεί απάντηση στα προβλήματα του παρόντος», το SR φιλοξένησε συμβολές σημαντικότατων διανοητών από όλο τον κόσμο. Το SR εκδίδεται ή έχει κατά καιρούς εκδοθεί στην Ιταλία, την Ισπανία, την Κορέα, την Ινδία, την Τουρκία, τη Βραζιλία, τη Ν. Αφρική κ.α. Στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Σαββάλας κυκλοφορούν οι τόμοι: The New Imperial Challenge, The Empire Reloaded, Telling the Truth, Coming to Terms with Nature, Global Flashpoints: Reactions to Imperialism and Neoliberalism, Violence Today: Acturally Εxisting Barbarism. Περισσότερα στο www.merlingpress.co.uk και στο www.savalas.gr 

1

Ο ετήσιος τόμος του Socialist Register με τίτλο Νοσηρά Συμπτώματα: η υγεία στον καπιταλισμό (επιμ. Leo Panitch και Colin Leys) παρέχει μια ριζοσπαστική αποτίμηση της υγείας στον καπιταλισμό, επιδιώκοντας μια συστηματική περιγραφή της ανταγωνιστικής σχέσης μεταξύ καπιταλισμού και ανθρώπινου σώματος, του τρόπου που η σύγχρονη υγειονομική περίθαλψη έχει διαβρωθεί σε βάθος από τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό και των τρόπων με τους οποίους οι εργαζόμενοι στον χώρο της υγείας, οι ακτιβιστές και οι σοσιαλιστές αγωνίζονται και ακολουθούν εναλλακτικές πορείες αλληλεγγύης για την ανθρώπινη υγεία. 

Ποια είναι τα κεντρικά θέματα που θίγει το νέο Socialist Register; 

Βίλι Μπαουμάιστερ, «Μορφές σε μπλε φόντο», 1952

Κόλιν Λις: Υπάρχουν στην πραγματικότητα δύο κεντρικά ζητήματα. Αφενός η ανάγκη να επικεντρωθούμε στη μαχητική εκστρατεία που διεξάγεται από το κεφάλαιο –τη βιομηχανία ασφαλίσεων υγείας, τη φαρμακευτική και βιοτεχνολογική βιομηχανία και τις εταιρείες υγειονομικής περίθαλψης–για να διαλυθούν τα κρατικά συστήματα υγείας, στις χώρες όπου υφίστανται, και να μετατραπούν σε πεδία συσσώρευσης. Σε χώρες με μεσαίο και υψηλό εισόδημα οι δυνητικές αγορές αντιστοιχούν στο 7 έως 12% του εθνικού εισοδήματος. Ίσως και παραπάνω. Η δύναμη των επιχειρήσεων που κινούνται στον χώρο των υπηρεσιών δημόσιας υγείας είναι τεράστια και συνεχώς διευρύνεται. Στον Καναδά και το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και σε άλλες ανεπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες, αποτελούν παράγοντες εξαιρετικής σημασίας για την αναδιάρθρωση των κρατών πάνω σε νεοφιλελεύθερους άξονες, η οποία, λίγο έως πολύ, προωθείται τα τελευταία τριάντα χρόνια σε όλες τις χώρες, ενώ όλο και περισσότερο εγκαθίσταται στην καρδιά του σχεδιασμού της κυβερνητικής πολιτικής. Τα υπουργεία Υγείας και τα διάφορα σχετικά τμήματα έχουν συρρικνωθεί και ο πολιτικός σχεδιασμός παραδίνεται στον ιδιωτικό τομέα, του οποίου το προσωπικό είτε αναλαμβάνει χρέη συμβούλου είτε καταλαμβάνει κυβερνητικές θέσεις, ενώ παράλληλα υπουργοί και δημόσιοι υπάλληλοι με πολυετή πείρα σπεύδουν να αναλάβουν επικερδείς θέσεις στον ιδιωτικό τομέα. Το σύνορο ανάμεσα στο δημόσιο και ιδιωτικό συμφέρον συνεχώς επικαλύπτεται, ειδικά όσον αφορά την υγεία. Αυτό δεν έχει γίνει πέρα για πέρα αντιληπτό.

Πειραματόζωα σε φαύλο κύκλο

Εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές για την κρίση. Αναζητώντας μια αριστερή στρατηγική-1

Δημοσιεύουμε σήμερα τα κείμενα του  Μάκη Καβουριάρη και του Βασίλη Πεσμαζόγλου, που εντάσσονται στη σειρά άρθρων σχετικά με την αναζήτηση μιας αριστερής πολιτικής στρατηγικής για την οικονομική κρίση, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο∙ την επόμενη Κυριακή θα δημοσιευθεί το κείμενο της Μαρίας Καραμεσίνη.

«Ε»

του Μάκη Καβουριάρη

Τα περιθώρια άσκησης εθνικής πολιτικής 

Περιορισμένα θα έλεγα. Στην ευρωζώνη η νομισματική πολιτική ασκείται κατ’ αποκλειστικότητα από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και η Γερμανία, όπως θα δούμε παρακάτω,  δεν  είναι διατεθειμένη να δεχτεί αλλαγές στην υπάρχουσα κατάσταση. Παρά το γεγονός ότι μας καταλογίζουν την κρίση του ευρώ, ακόμα και τον κίνδυνο διάλυσης της ΟΝΕ, η επιρροή μας στην διαμόρφωση της νομισματικής πολιτικής είναι ελάχιστη. Μικρότερη και από τη συμβολή μας στο ΑΕΠ της ευρωζώνης, που και αυτή δεν υπερβαίνει το 3%.

Η δημοσιονομική μας πολιτική προσδιορίζεται από τα όρια που επιβάλει το Σύμφωνο Σταθερότητας για τα δημόσια ελλείμματα και το χρέος. Και στο σημείο αυτό βλέπουμε ότι ο τρόπος που μας αντιμετωπίζουν είναι αμείλικτος.

Αν όμως μια χώρα έχει δεμένα τα χέρια της στο πεδίο της νομισματικής και της δημοσιονομικής πολιτικής, δεν μπορεί να ασκήσει με κυρίαρχο τρόπο την οικονομική και κοινωνική πολιτική, που θα της επιτρέψει να αντιμετωπίσει τα οικονομικά και κοινωνικά της προβλήματα. Ιδιαιτέρως σε περιόδους ύφεσης, όπου τα μέτρα δημοσιονομικής πολιτικής παίζουν καθοριστικό ρόλο για την ανάκαμψη της οικονομίας.

Φερνάν Λεζέ, «Σύνθεση με δύο παπαγάλους», 1935-1939

Σε ό,τι αφορά στην αντιμετώπιση της κρίσης από την κυβέρνηση, πιστεύω ότι ο εμπροσθοβαρής προσανατολισμός του προγράμματος σταθερότητας και ανάπτυξης ήταν μεγάλο λάθος. Για την όσο το δυνατόν γρηγορότερη αποκατάσταση της αξιοπιστίας μας επιλέχθηκε, για το 2010, μείωση του ελλείμματος κατά 4% του ΑΕΠ, δηλαδή κατά 9,6 δισ. ευρώ. Για τα δε δύο επόμενα έτη κατά 3% στο πρώτο και ό,τι θα περίσσευε στο δεύτερο. Με τα μέτρα που έχουν προταθεί μέχρι στιγμής, είναι αδύνατη η επίτευξη αυτού του στόχου. Αντίθετα, αν ο προσανατολισμός του προγράμματος ήταν οπισθοβαρής, με 3% το 2010 και το 2011 και 4% το 2012, η επίτευξη του στόχου για το 2010 θα ήταν εφικτή ή σχεδόν εφικτή. Θα μπορούσαμε δε, το 2012, με καλύτερες προϋποθέσεις από ό,τι σήμερα (μεγαλύτερη δανειοληπτική ικανότητα και ανάκαμψη της οικονομίας), να επιτύχουμε τη μείωση του ελλείμματος κατά 4%. Το 4% διαφέρει από το 3% κατά μία ολόκληρη μονάδα, δηλαδή κατά 2,4 δισ. ευρώ. Περίπου όσα μας λείπουν και για την κάλυψη των οποίων, υπό επιτήρηση, θα υποχρεωθούμε να πάρουμε και άλλα μέτρα, εξοντωτικά για μεγάλες κατηγορίες του πληθυσμού και με μεγάλο κοινωνικό κόστος και κινητοποιήσεις των εργαζομένων. Γιατί η συναίνεση έχει όρια.  Η κυβέρνηση, αναζητώντας την χαμένη αξιοπιστία μας στις αγορές και τους εταίρους μας στην ΟΝΕ, κινδυνεύει να χάσει την αξιοπιστία της σ’ αυτούς που για μια ακόμα φορά καλούνται να πληρώσουν την κρίση.

Με αφορμή ένα ασανσέρ: η Ελλάδα, η κρίση και η ΟΝΕ

Εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές για την κρίση. Αναζητώντας μια αριστερή στρατηγική-2

Tου Βασίλη Πεσμαζόγλου

Φεβρουάριος 2010, Ευαγγελισμός. Μπαίνω στο ασανσέρ. Ακολουθούν και άλλοι. Πολλοί. Ανάβει το λαμπάκι. Ο ανελκυστήρας  δεν ανεβαίνει. Πρέπει κάποιος να βγει. Κανείς δεν προθυμοποιείται. Μένουμε όλοι εκεί, καθηλωμένοι, περιμένοντας ποιος θα πάρει την πρωτοβουλία. Παραλυσία. Μικρογραφία της ελληνικής πολιτικοοικονομικής παθογένειας: το ζήτημα της κατανομής των βαρών της δημοσιονομικής προσαρμογής.

Γιώργος Βακαλό, «Ταυρομάχος»

Ή μήπως προσαρμογή δεν χρειάζεται; Κάτι τέτοιο διατείνονται ή υπονοούν ορισμένοι όταν, εστιάζοντας στο εξωτερικό, διαδηλώνουν ενάντια στο «κακό» Σύμφωνο Σταθερότητας. Ορισμένοι υποστηρίζουν ευθέως να βγούμε εκτός ευρωζώνης, πίσω στη δραχμή. Αυτό θα έσωζε ή θα επιδείνωνε την κατάσταση; Ας κοιτάξουμε προς Ουγγαρία ή Λετονία. Ας θυμηθούμε το πρόσφατο παρελθόν ενός φαύλου κύκλου πληθωρισμού-υποτίμησης, όπου μισθοί και (κυρίως) συντάξεις προσπαθούσαν ασθμαίνοντας να παρακολουθήσουν τον τιμάριθμο.

Με την είσοδο στην ΟΝΕ, ελλείψει νομισματικής πολιτικής, περιοριστήκαμε στη δημοσιονομική. Ο προϋπολογισμός, ακόμα και στο πλαίσιο του Συμφώνου Σταθερότητας, παρέχει σημαντικά περιθώρια. Μπορείς να έχεις «πολύ κράτος» (μεγάλες δαπάνες, υψηλή φορολογία) ή «μικρό κράτος» (χαμηλές δαπάνες, περιορισμένη φορολογία). Επιλέγεις εσύ πού δαπανάς (εξοπλισμοί, καταβόθρα Ολυμπιακών Αγώνων, φαραωνική εκτροπή Αχελώου), πώς φορολογείς (έμμεσοι-άμεσοι φόροι).

Οι Έλληνες κρατούντες επέλεξαν επί παχειών αγελάδων (2000-2008) να λυμαίνονται, αντί να εξοικονομούν. Με τις ισχνές, όπως και πολλά μέλη της ΟΝΕ, υπερβήκαμε το όριο του 3% του Συμφώνου Σταθερότητας: το ΑΕΠ μειώθηκε, συμπαρασύροντας τα φορολογικά έσοδα, επηρεάζοντας διττά το κλάσμα Δαπάνες-Έσοδα/ΑΕΠ. Η Ελλάδα συνδυάζει θεαματικά ελλείμματα-χρέος με χαμηλή ανταγωνιστικότητα. Λόγω αυτών, αλλά και αναξιοπιστίας (στατιστικές λαθροχειρίες), βρισκόμαστε υπό επιτήρηση. Κάτοχοι ελληνικών ομολόγων θέλουν να διασφαλιστούν, οι δε εταίροι μας να προστατέψουν την ΟΝΕ. Πρόσφορο έδαφος για κερδοσκοπία και σκαρφάλωμα των spreads στις παγκοσμιοποιημένες νευρικές χρηματαγορές. Ας προστεθεί η αγγλοσαξονική πολιτικής έμπνευσης υπονόμευση του ευρώ.

Με αφορμή την απόλυση

Του Στρατή Μπουρνάζου

Πάμπλο Πικάσο, «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν»

Πριν ενάμιση μήνα οι εκδόσεις Άγρα απέλυσαν τον Ντίνο Παλαιστίδη. Κατά τoν εκδότη για «αντισυμβατική, αντιδεοντολογική συμπεριφορά και άρνηση εκτέλεσης καθήκοντος»∙ κατά τον απολυμένο και το σωματείο του, επειδή διεκδίκησε τα δικαιώματά του, προσφεύγοντας στην Επιθεώρηση Εργασίας. Ακολούθησαν απεργία των εργαζόμενων, καταγγελίες εναντίον της Άγρας, διαμαρτυρίες. Μέχρις εδώ, για μένα, εκτός από τη διεκδίκηση της επαναπρόσληψης, δεν θα υπήρχε κανένα ζήτημα να σχολιάσω. Ωστόσο, όσα ακολούθησαν, με αφετηρία το κείμενο των 48 διανοουμένων, θέτουν ένα γενικότερο ζήτημα: Με ποια κριτήρια τοποθετούμαστε;

Θεωρώ ότι κριτήριο δεν μπορεί να είναι ούτε η προσφορά του καθενός (η μεγάλη προσφορά της Άγρας και του Πετσόπουλου στα ελληνικά γράμματα ή η αντίστοιχη  του Παλαιστίδη στον ανεξάρτητο συνδικαλισμό: είναι ο άνθρωπος που ανάστησε το Σωματείο Βιβλίου-Χάρτου), ούτε ποιον γνωρίζει ο καθένας μας, ούτε μόνο μια επισταμένη διερεύνηση των περιστατικών. Πρέπει να αναζητήσουμε και κριτήρια γενικότερα — άλλωστε όταν μαθαίνουμε καθημερινά για απολύσεις και απεργίες δεν είναι δυνατόν να προβαίνουμε σε εξονυχιστικές έρευνες για τα καθέκαστα, ως προϋπόθεση της τοποθέτησής μας.

Ελληνική εθνική ανεξαρτησία ή πολιτική αυτονομία της Ελλάδας;

Του Νικου Κοταριδη

Δεν πρόκειται για λογοπαίγνιο. Είναι όμως τραγικό: Η Αριστερά οφείλει να υπερασπιστεί τον δημόσιο χώρο, αυτόν που διαχειρίζονται οι εθνικές δυνάμεις του δικομματισμού, αυτοί που μας οδήγησαν στην ουσιαστική αναίρεση της πολιτικής μας αυτονομίας. Πού καταντήσαμε!  Εδώ και κάτι αιώνες, το εθνικό κράτος λογίζεται ως ενσάρκωση και εγγυητής της πολιτικής αυτονομίας του έθνους, ενός πολιτικού υποκειμένου ικανού να διεκδικεί και να απολαμβάνει πολιτική αυτονομία. Μάλιστα, το Σύνταγμα, όπως και κάθε άλλη ιδρυτική και καταστατική συνθήκη, είναι υπεράνω εσωτερικών διαφοροποιήσεων και δεν συναρτά την άσκηση της εξουσίας με κατεστημένες κοινωνικές ιεραρχίες. Σε κάθε περίπτωση, παρά τις εμπειρίες και τις ιστορικές πραγματικότητες, συνιστά εθνική ύβρι η αναγωγή επιμέρους συμφερόντων στο καθεστώς του εθνικού. Έτσι, ο «αταξικός» και, στο επίπεδο των πολιτικών τουλάχιστον δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, «εξισωτικός» χαρακτήρας του εθνικού κράτους συνιστά εξαρχής τον κοινό παρονομαστή των εθνικισμών παντός καιρού. Η Αριστερά βέβαια, ιδίως στις αναρχοκομμουνιστικές της εκδοχές, και χωρίς να εγκαταλείπει τις εξισωτικές αξιώσεις της πολιτείας μας, υποσημείωνε ανέκαθεν ότι ανάλογες αντιλήψεις   συντρέχουν την ταξική εκμετάλλευση.

Χαρακτικό του Ότο Νίκελ, από το λεύκωμα «Πεπρωμένο» (1932).

Η αφετηριακή αντίληψη της Αριστεράς περί της σχέσεως κράτους και ταξικότητας, την τοποθέτησε εκτός των πολιτικών κέντρων όπου διαμορφώνεται το εθνικό συμφέρον, μόνιμο ή περιστασιακό. Αρχής γενομένης από τον εθνάρχη Βενιζέλο έως τον Μεταξά, από τις μετακατοχικές κυβερνήσεις έως το μπλοκ των εθνικών δυνάμεων που απέκλεισε τον Κωνσταντόπουλο από την Προεδρία της Δημοκρατίας, Αριστερά σε όλες τις εκδοχές της και εθνικό σε όλες τις παραλλαγές του δεν πολυταίριαξαν. Είτε γιατί η συνάντηση αυτή δοκίμαζε τον ταξικό χαρακτήρα του κράτους είτε γιατί ο διεθνισμός της Αριστεράς δεν έτυχε ανάλογης με τον διεθνισμό του κεφαλαίου νομιμοποίησης στο εσωτερικό της χώρας  είτε, τέλος, γιατί ποτέ δεν συναίνεσε η Αριστερά στην «εθνική» φύση ταξικών συμφερόντων ούτε στη νόθευση των καταστατικών αρχών της πολιτείας. Δεν είναι παράξενο που και τώρα το εθνικό συμφέρον είναι περίπου οι συμπτώσεις του τρικομματισμού.

Ορθώς κείμενα

Δ. Ν. Μαρωνίτης, συνέντευξη στην Άννα Γριμάνη, περ. Κάππα, της Κυριακάτικης Καθημερινής, 3.1.2010

Έργο του Νίκου Εγγονόπουλου

H ελληνικότητα είναι αίσθημα ή συνείδηση;

Η λέξη «ελληνικότητα» είναι, κατά τη γνώμη μου, γλωσσικά δύσκαμπτη, σημασιολογικά ασαφής και ιδεολογικά επιβαρυμένη. Αντ’ αυτής προτιμώ τον όρο «ρωμιοσύνη», τόσο για το ιστορικό του απόθεμα όσο και για το συνειδησιακό του βάθος. Τον καθιέρωσαν εξάλλου στα νεοελληνικά μας γράμματα δύο μείζονες ποιητές: ο Γιώργος Σεφέρης και ο Γιάννης Ρίτσος. Ο Σεφέρης μιλώντας για το ψηφιδωτό και τον καημό της ρωμιοσύνης· ο Ρίτσος ομολογώντας: τη ρωμιοσύνη μην την κλαις. 

Tι πιο μικρό ελληνικό αγάπησα;

Το μονόχωρο, νοικιασμένο σπίτι στη Δήλου 4 (συνοικισμός Ευαγγελιστρίας, Θεσσαλονίκη), όπου πέρασα δύσκολα παιδικά χρόνια (γερμανική κατοχή, κατοχική πείνα), διαβάζοντας τα πρώτα βιβλία, καθισμένος σ’ ένα παλιό μπαούλο, ακουμπώντας στον υγρό τοίχο του ενός δωματίου.

Η υπέροχη εκδοχή του Έλληνα.

Δεν συμμερίζομαι την ιδεολογία περί ελληνικής υπεροχής, ούτε διαχρονικά (με αναφορές στην ελληνική αρχαιότητα) ούτε συγχρονικά (έναντι των βαλκανικών γειτόνων και των Ευρωπαίων εταίρων). Ενδιαφέρει, κατά τη γνώμη μου, περισσότερο το πραγματικό «έχειν» μας (που φαίνεται να διατηρεί ακόμη έναν ανθεκτικό πυρήνα) από το φανταστικό «υπερέχειν» μας (που καιρός είναι να το προσγειώσουμε, αφαιρώντας του την παραπλανητική πρόθεση «υπέρ»).

Η μικρή Ελένη

Της Ελένης Αριστείδη Μπαλτά

Πρέπει να υπήρξαν πολύ τυχερά και πολύ λίγα τα κοριτσάκια και τα αγοράκια που δεν βρέθηκαν ποτέ στη θέση της μικρής Ελένης που κάθεται και κλαίει γιατί δεν την παίζουν οι φιλενάδες της. Αλλά, από την άλλη μεριά, όσο κι αν η μικρή Ελένη δεν το ξέρει την ώρα που σπαράζει στο κλάμα, η ζωή συνεχίζεται. Έτσι η ίδια μάλλον θα έφτασε να αποκτήσει κάποτε τα εφόδια που επιτρέπουν την εκ των υστέρων αποτίμηση τέτοιων παθημάτων. Δηλαδή, μεγαλώνοντας, η μικρή Ελένη μάλλον θα έμαθε ότι γενικώς υπάρχουν κανόνες στα παιχνίδια και ότι η συμμετοχή σ’ αυτά προϋποθέτει κατά κάποιο τρόπο τη γνώση και την αποδοχή τους. Θα έμαθε ακόμη ότι απαιτείται μια ορισμένη επιδεξιότητα στη χρήση των κανόνων αλλά και ότι η υπέρμετρη επιδεξιότητα μπορεί κάποιες φορές να χαλάσει το παιχνίδι. Θα έμαθε, τέλος, ότι οι κανόνες κάποιες φορές παραβιάζονται αυθαίρετα ενώ μερικές φιλενάδες αγνοούν αμέριμνες την παραβίαση και συνεχίζουν το παιχνίδι σα να μη συμβαίνει τίποτε.

Γιώργος Γουναρόπουλος, «Κορίτσια που κεντούν», 1920-1922

Στηριγμένη σε αυτή τη γνώση, η μικρή Ελένη μάλλον θα έμαθε επιπλέον όχι μόνον να τηρεί τους ρητούς κανόνες αλλά και να αναγνωρίζει βλέμματα, να διαβάζει τη σωματική γλώσσα και να καταλαβαίνει υπαινιγμούς σχετικά με το πόσο καλά ή κακά τα πάει η ίδια στο παιχνίδι. Έτσι, στα νέα παιχνίδια που βρέθηκε ή επέλεξε να παίζει, μάλλον θα έχει αποκτήσει την ικανότητα να διορθώνει κατά περίπτωση τη συμπεριφορά της και να προφυλάσσει τη θέση της ή ακόμη και να αναλαμβάνει γόνιμες πρωτοβουλίες συναφώς. Όμως όχι πάντα. Η μικρή Ελένη, μεγαλώνοντας, είναι μεν υποχρεωμένη να πορεύεται προσπαθώντας να συντηρήσει το παιχνίδι ή, στις ευτυχέστερες περιπτώσεις, να καταστήσει το ίδιο πιο ενδιαφέρον και τους κανόνες του ασφαλέστερους και καθολικά αποδεκτούς, αλλά τίποτε δεν εγγυάται ότι δεν θα βρεθεί ξανά στην ίδια με προηγουμένως συνθήκη χωρίς, για μια ακόμη φορά, να μπορεί να εντοπίσει επακριβώς το γιατί. Το αναπάντεχο, το απρόβλεπτο, το αστάθμητο καραδοκούν σε κάθε γωνία και τίποτε δεν μπορεί να εξασφαλίσει εσαεί τη μικρή Ελένη από το να βρεθεί ξανά να κάθεται να κλαίει –έστω μόνο μεταφορικά τούτη τη φορά– γιατί δεν την παίζουν οι νέες τώρα φιλενάδες της.

«It’s the politics, stupid!»…

Εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές για την κρίση. Αναζητώντας μια αριστερή στρατηγική

Δημοσιεύουμε σήμερα το κείμενο του Γιώργου Ιωαννίδη, που εντάσσεται στη σειρά άρθρων σχετικά με την αναζήτηση μιας αριστερής πολιτικής στρατηγικής για την οικονομική κρίση, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Την επόμενη Κυριακή θα δημοσιευθούν τα άρθρα του Μάκη Καβουριάρη και του Βασίλη Πεσμαζόγλου.

«Ε»

Tα περιθώρια άσκησης εθνικής πολιτικής

1. Όπως σχολίασε ο Γιώργος Σταθάκης, στο πρώτο κείμενο αυτής της σειράς σημειωμάτων (7.2.2010), η οικονομική κρίση είχε ως αποτέλεσμα την ακύρωση στην πράξη των βασικών πυλώνων της οικονομικής πολιτικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την «επανεθνικοποίηση» της εθνικής οικονομικής πολιτικής και την έναρξη διαπραγματεύσεων ανάμεσα στα κράτη. Η υιοθέτηση συνεπώς της μιας ή της άλλης εθνικής πολιτικής σχετίζεται στενά και με το αντικείμενο της διαπραγμάτευσης. Στην περίπτωση της Ελλάδας νομίζω ότι δύο είναι τα σημαντικά στοιχεία.

Όσκαρ Σλέμερ, «Κοκκινο-γαλαζιο-κίτρινο
πεδίο», 1931

Το πρώτο αφορά τις αντικειμενικές «ιδιαιτερότητες» της ελληνικής περίπτωσης. Τον συνδυασμό, δηλαδή, υψηλού ελλείμματος με υψηλό χρέος και τη μνημειώδη αναξιοπιστία των ελληνικών στατιστικών στοιχείων: η απογραφή του 2004 και η προς τα πάνω αναθεώρηση του χρέους, η πρόταση για αναθεώρηση του ΑΕΠ κατά 25%, η παραδοχή, μετά τις εκλογές, ότι το έλλειμμα δεν ήταν ούτε 4% ούτε 8%, αλλά 12%. Τα παραπάνω όμως δεν δικαιολογούν επαρκώς το στενό μαρκάρισμα της ελληνικής κυβέρνησης. Η απάντηση θα μπορούσε ίσως να αναζητηθεί στο γενικότερο πολιτικό πεδίο και τα ενδεχόμενα που ανοίγει η οικονομική κρίση. Είναι σύμπτωση ότι οι χώρες που κυρίως πιέζονται σήμερα έχουν σοσιαλδημοκρατικές κυβερνήσεις;

Ιστορίες του αντιδικτατορικού Tύπου

του Βαγγελη Καραμανωλακη

Διαδήλωση κατά της χούντας, στην Αμε-
ρική (ΑΣΚΙ).

Διαβάζοντας κανείς αντιδικτατορικά έντυπα συναντά ιστορίες που μοιάζει να έχουν ξεχαστεί μέσα σε μια γενική συναίνεση για το απεχθές της επτάχρονης στρατιωτικής δικτατορίας. Συγκρούσεις, καταγγελίες, κατηγορίες για μονοπώληση της αντίστασης, φόβοι και σχέδια για την επόμενη ημέρα. Ιστορίες πικρές οι περισσότερες για παραχαράξεις, πλαστές εκπροσωπήσεις, ακόμη και υπόγειες συνδιαλλαγές με το στρατιωτικό καθεστώς. Ρήγματα και κενά σε ένα μέτωπο που ο χρόνος που πέρασε το κάνει να μοιάζει αρραγές. Και όμως δεν ήταν. Ακόμη κι αν οι μνήμες των ανθρώπων, ησυχασμένες πια από τη χρονική απόσταση αποφεύγουν τα ενοχλητικά, ακόμη κι αν οι διθύραμβοι για το Πολυτεχνείο και το φοιτητικό κίνημα σκεπάζουν τις κατηγορίες για «προβοκάτσια», οι αντιθέσεις και οι διαφωνίες υπήρξαν, και αποτελούσαν απόρροια διαφορετικών πολιτικών επιλογών.  Κι αν επιμένω σ’ αυτά είναι για να επισημάνω πόσο σημαντική πηγή μπορεί να είναι ο Τύπος, η ταυτόχρονη σχεδόν παρουσίαση των όσων γίνονταν για την κατανόηση όλων εκείνων που στις μέρες μας τα έχει μισοκαλύψει η λήθη.

Δεν ήταν μόνο αυτά. Εκκινώντας από την Νέα Ελλάδα του ΠΑΜ και φτάνοντας μέχρι τα τελευταία αριστερίστικα φύλλα πριν την πτώση της Χούντας, συγκροτεί κανείς ένα χρονικό της περιόδου, αποδελτιώνει πλήθος πληροφορίες για ηρωικές αντιστασιακές πράξεις, για συνεργασίες μεταξύ αντιδικτατορικών δυνάμεων, για κινήσεις του καθεστώτος και τη διεθνή αντίδραση. Ξενόγλωσσα περιοδικά, όπως το Athenes Presse Libre, το Greek Report, το Hellenic Review, το Griechische Dokumente  συνετέλεσαν καθοριστικά στην ενημέρωση του διεθνούς κοινού για τα ελληνικά πεπραγμένα, αφύπνισαν συνειδήσεις.  Οι θέσεις των νέων πολιτικών και αντιστασιακών σχηματισμών που συγκροτήθηκαν στην επταετία, οι ιδεολογικές ζυμώσεις και αντιθέσεις, οι κομματικές διαφωνίες βρήκαν τη θέση τους στις εφημερίδες, στα περιοδικά, στα φυλλάδια, στα δελτία που κυκλοφόρησαν στα ελληνικά ή σε άλλες γλώσσες.  Μέσα από τα δεκάδες περιοδικά που εκδόθηκαν στο εξωτερικό, νέα ιδεολογικά ρεύματα, συνδεδεμένα με την κοσμογονία της δεκαετίας, διακινήθηκαν ανάμεσα στους έλληνες φοιτητές στο εξωτερικό και, μετά την άρση της προληπτικής λογοκρισίας, στους συναδέλφους τους στο εσωτερικό. Παράλληλα με τις πληροφορίες, μέσα από τα συγκεκριμένα έντυπα μεταφέρεται όμως στον σημερινό αναγνώστη, το κλίμα της εποχής: συναισθήματα, αντιδράσεις, ιδεολογικές στάσεις, προσωπικές και συλλογικές αναζητήσεις, όπως φιλτράρονται και καταγράφονται στις σελίδες τους.  Πολύτιμα στοιχεία για τον τρόπο που οι άνθρωποι βίωσαν τη δικτατορία,  που μπλέχτηκαν –όπως μπλέκονται στα ταξινομικά κουτιά τα περιοδικά και οι εφημερίδες διαφορετικών σχημάτων και χαρτιών–, στην έκδοση των εντύπων.

Για τον Μαρξ και τον μαρξισμό

Μια συνέντευξη  του  Κώστα Αξελου στον Χρήστο Μέμο

Ο Κώστας Αξελός. Πίνακας του F. Gilot

«Το μόνο πράγμα που παίρνει μαζί του πεθαίνοντας ο άνθρωπος», όπως θα γράψει με το μοναδικό του τρόπο ο Ελύτης, «είναι […] κάτι λίγες αισθήσεις ή στιγμές∙ δυο τρεις νότες κυμάτων, την ώρα που το μαλλί το παίρνει ο αέρας με τα γλυκά ψιθυρίσματα μες στο σκοτάδι∙ […] ένα τραγούδι βαρύθυμο, σαν βράχος μαύρος∙ και το δάκρυ, το δάκρυ της μιας φοράς, το για πάντοτε». Και τι αφήνει πίσω του αυτός που «φεύγει»; Τι αφήνει πίσω του o Κώστας Αξελός; Ποια ίχνη από το πέρασμά του μας αφορούν και θα μπορούσαν να αποδειχθούν γόνιμα και δημιουργικά για τη ριζοσπαστική σκέψη και πράξη; Το έργο του Αξελού και κυρίως η στάση του απέναντι στον Μαρξ και τον μαρξισμό –σε μια παράλληλη πορεία με τον Καστοριάδη και τον Παπαϊωάννου, με τους οποίους ο Αξελός θα μοιραστεί όχι μόνο κοινούς θεωρητικούς προβληματισμούς, αλλά και κοινές ανεπάρκειες και αδυναμίες– θα μπορούσε να ενταχθεί στην προσπάθεια μιας κριτικής και «αριστερής» επαναπροσέγγισης του Μαρξ και του μαρξισμού που θα λάβει χώρα στη μεταπολεμική Γαλλία .

Ο Αξελός θα υπερασπισθεί με αποφασιστικότητα τη σκέψη του Μαρξ από τις «ορθόδοξες» και δογματικές ερμηνείες και εφαρμογές της, δηλώνοντας κατηγορηματικά ότι ο Μαρξ δεν είναι ορθόδοξος μαρξιστής. Παράλληλα, ο Αξελός θα ασκήσει κριτική σ’ εκείνα τα στοιχεία της μαρξικής σκέψης που διευκόλυναν την εμφάνιση των σοβιετικού τύπου κοινωνικών σχηματισμών. Σύμφωνα με τον Αξελό, η επανεξέταση της σχέσης του Χέγκελ με τον Μαρξ μας δείχνει ότι ο Μαρξ αντιτάχθηκε στη μεταφυσική σκέψη του Χέγκελ αποδίδοντας μεταφυσική σημασία στην έννοια της τεχνικής. Η ιστορία δεν νοείται, πλέον, ως εκδήλωση του απόλυτου πνεύματος, αλλά μετατρέπεται σε ιστορία της ανάπτυξης της τεχνικής. Ο τεχνικισμός του Μαρξ αναδύεται στα νεανικά του έργα μέσω της ιδιαίτερης έμφασής του στις έννοιες της «εργασίας», «βιομηχανίας» και «ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων» και διαπερνά όλο το μετέπειτα έργο του. Ο Μαρξ στηρίζεται σε μεταφυσικές προϋποθέσεις και δίνοντας προτεραιότητα στον υλικό και πρακτικό κόσμο, αναπαράγει το δυϊσμό θεωρίας-πράξης και τον ευρωκεντρισμό της δυτικής μεταφυσικής σκέψης. Ο Αξελός θα διερευνήσει την προβληματική της αλλοτρίωσης στον Μαρξ, και θα υπερασπισθεί τη λειτουργία της αρνητικότητας και της φιλοσοφίας ως κριτικής, ανοιχτής και ερωτηματικής σκέψης, σε μια προσπάθεια να θέσει τα πάντα υπό ερώτημα και να διατηρήσει το ερώτημα ανοιχτό. Oδηγώντας τη σκέψη του Μαρξ, ως μέρος μιας νέας ριζοσπαστικής σκέψης/πράξης, σε μια βαθιά περιπλάνηση, καταλήγει σε μια πλανητική σκέψη που υπερβαίνει (με την έννοια της χεγκελιανής «Aufhebung») όλες τις μαρξιστικές, λενινιστικές, σταλινικές, τροτσκιστικές και αναρχικές σχηματοποιήσεις, τη στενότητα και το σεχταρισμό. Τέλος, αντλώντας από την προσωκρατική φιλοσοφική παράδοση, κι όχι μόνο, ο Αξελός θα μας υπενθυμίσει την ανάγκη μιας ποιητικής διάστασης της ερωτηματικής και ανατρεπτικής σκέψης που αντιτίθεται αποφασιστικά στον ξύλινο και εξουσιαστικό λόγο της «αριστερής μελαγχολίας» του περασμένου αιώνα.

Μια πολιτική μάχη που πρέπει να δώσουμε

του Στρατή Μπουρνάζου

Εδώ και δύο μήνες μια μεγάλη ιδεολογική και πολιτική μάχη εξελίσσεται στην ελληνική κοινωνία. Μια μάχη με σημασία, ενδιαφέρον, αλλά και μια ιδιοτυπία. Σ’ αυτήν πολεμάει μονάχα μία πλευρά: η ακροδεξιά.

Νίκος Εγγονόπουλος, «Σύνθεσις (από την Επανάσταση)», 1937

Μιλάω, ίσως το καταλάβατε, για το νομοσχέδιο που αφορά την ιθαγένεια και την ψήφο των μεταναστών. Από τη στιγμή που δημοσιοποιήθηκε, αποτελώντας βασική προεκλογική εξαγγελία του ΠΑΣΟΚ (ή, για να είμαστε ακριβέστεροι, του Γιώργου Παπανδρέου), η ακροδεξιά, στις ποικίλες εκφάνσεις και διακλαδώσεις της, ξεκίνησε μια συστηματική επίθεση: παρεμβαίνοντας στη δημόσια ηλεκτρονική διαβούλευση, μαζεύοντας υπογραφές για δημοψήφισμα, υποδαυλίζοντας την παραπληροφόρηση και τα φοβικά αντανακλαστικά, πλαισιωμένη βέβαια από τους σύγχρονους ταγούς της εθνικοφροσύνης, μεταξύ των οποίων και «σεσημασμένοι» μητροπολίτες όπως ο Άνθιμος Θεσσαλονίκης ή ο Αμβρόσιος Καλαβρύτων. Η ακροδεξιά έπαιζε εν πολλοίς μονότερμα, λόγω της απουσίας σχεδόν αντιπάλου. Όσο για την κυβέρνηση, αντί να αναδεικνύει την τομή που σηματοδοτεί το νομοσχέδιο, την υποβάθμιζε διαρκώς, διαβεβαιώνοντας τους «ανησυχούντες» ότι αυτό αφορά πολύ λίγους μετανάστες, ότι θα είναι αμείλικτη με τους λαθρομετανάστες και ότι έχει λάβει τα δέοντα μέτρα για να μην πλακώσει η αραπιά.

Η Αριστερά και το νομοσχέδιο για την ιθαγένεια

Κριτική στήριξη: και στήριξη και κριτική

του Γεράσιμου Kουζέλη

Tο προσχέδιο νόμου για την ιθαγένεια, το οποίο πρόκειται να κατατεθεί στη Βουλή, αποτελεί προϊόν διαδικασιών που οφείλονται σε μια ιδιότυπη ιδεολογική ηγεμονία της Αριστεράς στο συγκεκριμένο πεδίο. H Αριστερά, η ανανεωτική και ριζοσπαστική Αριστερά, είναι εκείνη που καλλιέργησε το κλίμα, απαίτησε και αγωνίστηκε και τελικά επέβαλε τη θεματική και την κατεύθυνση των λύσεων. Eίναι αυτή η Αριστερά που «στρίμωξε» και τις δυνάμεις που τελικά το υιοθέτησαν. Στριμωγμένη έφερε στη συζήτηση η κυβέρνηση το νομοσχέδιο, στριμωγμένη βρέθηκε σε ένα μέτωπο που δεν το ορίζει, στριμωγμένες είναι και αντιδράσεις της. Στο μέτωπο που έχει συγκροτηθεί, η θέση της Αριστεράς είναι δεδομένη και στέρεη.

Πάσχα στους στρατώνες, 9.4.1950 (Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ-Συλλογή Ν.Ε. Τόλη, «Τα παιδιά», Ποταμός, Αθήνα 2001)

Oι υπαναχωρήσεις που σημειώθηκαν, οι κρίσιμες υπαναχωρήσεις του ΠAΣOK και της κυβέρνησης, ενόψει μιας ριζικής αλλαγής που δεν συμβιβάζεται με την ιδεολογία που διέπει τη δική τους εθνοκεντρική πολιτική λογική (και βέβαια την ιδεολογία των πάντα –αλλά ιδιαίτερα τώρα– δυνάμει συμμάχων τους) αποτελούν προσπάθεια εξουδετέρωσης των συνεπειών της αλλαγής αυτής. Oι υπαναχωρήσεις (με πιο σημαντική την απαίτηση νόμιμης παραμονής και των δύο γονέων ως προϋπόθεση της δυνατότητας υποβολής αίτησης πολιτογράφησης παιδιών που έχουν γεννηθεί και ζουν στην Eλλάδα) είναι πράγματι κρίσιμες, καθώς οδήγησαν σε ριζική μείωση του αριθμού όσων μπορούν να πάρουν την ελληνική ιθαγένεια. Eίναι σαφές ότι πρόκειται ακριβώς για προσπάθεια αδρανοποίησης μιας πολιτικής την οποία η κυβέρνηση που αρχικά την πρότεινε δεν τολμά να υποστηρίξει. Κι αυτό είναι νομίζω το σημαντικό για εμάς.

Αριστερά χωρίς αυταπάτες τον καιρό της παγκοσμιοποίησης

Εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές για την κρίση: Αναζητώντας μια αριστερή στρατηγική-1

Δημοσιεύουμε σήμερα τα άρθρα της Ελίζας Παπαδάκη και του Παύλου Κλαυδιανού που εκκινούν από τέσσερα ερωτήματα τα οποία τους θέσαμε σχετικά με την αναζήτηση μιας αριστερής πολιτικής στρατηγικής για την οικονομική κρίση, σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο (τα ερωτήματα δημοσιεύθηκαν στο προηγούμενο φύλλο των «Ενθεμάτων»). Την επόμενη Κυριακή θα δημοσιευθεί το άρθρο του Γιώργου Ιωαννίδη.

«Ε»

 

της Ελιζας Παπαδακη

Ολοένα συχνότερα το τελευταίο διάστημα η Ελλάδα τροφοδοτεί τα πρωτοσέλιδα και την αρθρογραφία των μεγάλων εφημερίδων του πλανήτη — μέχρι του σημείου να μας αποδίδεται τις προάλλες η πτώση στην Ουώλ Στρητ… Με το ένα σενάριο καταστροφής να διαδέχεται το άλλο, είχαμε την ευκαιρία να αντιληφθούμε «στο πετσί μας» πώς λειτουργούν οι παγκοσμιοποιημένες χρηματοπιστωτικές αγορές, ο καπιταλισμός τούτης της ιστορικής φάσης, όπου εντασσόμαστε, είτε μας αρέσει, είτε όχι. Μα γίνεται μια μικρή οικονομία, η οποία δεν αντιπροσωπεύει ούτε καν το 3% του πλούτου που παράγεται στην ευρωζώνη, να ρίχνει την ισοτιμία του ευρώ, να κλονίζει τη Νομισματική Ένωση, να επηρεάζει και πιο πέρα τα Χρηματιστήρια της Αμερικής και της Ασίας; Και θα πάψει τάχα να αποσταθεροποιεί την ευρωπαϊκή και τη διεθνή οικονομία, εφόσον μειώσει μισθούς και συντάξεις και αυξήσει φόρους, όπως της το υπαγορεύουν τώρα;

Μαξ Μπέκμαν «Ακροβάτης»

Όσο παράλογο και αν ακούγεται, και στα δύο ερωτήματα μπορεί να δοθεί καταφατική απάντηση στο σύστημα όπου ζούμε. Σχετίζεται με την υπερδιόγκωση των παγκόσμιων αγορών κεφαλαίου μετά το 1990, πολλαπλάσια από τον πραγματική οικονομία∙ με τα τεράστια κέρδη που αντλήθηκαν εκεί χωρίς καμία αντιστοιχία προς τα παραγόμενα αγαθά, μέσα από τη μεταπώληση ξανά και ξανά, ακριβότερα κάθε φορά, των ίδιων δανείων σε συσκευασία διαρκώς νέων «παραγώγων», όπως τα εφεύρισκαν τα ιδιοφυή «χρυσά αγόρια» των τραπεζών∙ με τις διογκούμενες έτσι «φούσκες» που έσπασαν κάποια στιγμή το Σεπτέμβριο του 2008 από τον πολύ αέρα, μηδενίζοντας εικονικές αξίες και οδηγώντας τραπεζικούς κολοσσούς στη χρεοκοπία, την πραγματική οικονομία σε πιστωτική ασφυξία, ύφεση και αυξανόμενη ανεργία∙ με την απόφαση των πολιτικών ηγεσιών του κόσμου τότε να διασώσουν το τραπεζικό σύστημα από την πλήρη κατάρρευση, να διαθέσουν για το σκοπό αυτό τεράστιους δημόσιους πόρους, προκειμένου να συγκρατήσουν την οικονομική ύφεση σε βάθος και σε διάρκεια∙ τέλος, τώρα που διαγράφεται κάποια αβέβαιη ανάκαμψη των οικονομιών ενώ τα κράτη έχουν ήδη επωμιστεί μεγάλα χρέη και εξακολουθούν να συντηρούν μεγάλα ελλείμματα, χρεώνονται άρα διαρκώς περισσότερο, με τις ίδιες κερδοσκοπικές πρακτικές να αναπτύσσονται και πάλι στις χρηματοπιστωτικές αγορές, πλήττοντας πλέον κατά πρώτο λόγο κρατικούς τίτλους – των ασθενέστερων όπως εμείς – μέσω αυτών νομίσματα όπως το ευρώ.

Καταδικασμένες οι αδύνατες χώρες της ευρωζώνης, εκτός εάν…

Εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές για την κρίση: Αναζητώντας μια αριστερή στρατηγική-2

του Παυλου Κλαυδιανού

 

Tα περιθώρια άσκησης εθνικής πολιτικής

Βέρνερ Σολτς, «Οι θρηνούντες», 1930

1. Η συζήτηση για τη δημοσιονομική κρίση της Ελλάδας, τα όρια που έχει για να αναζητήσει λύσεις, το πώς αυτά συνδέονται με την αντίληψη περί οικονομικής πολιτικής της Κομισιόν και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, με τη θεσμική πραγματικότητα της Ε.Ε., τη διεθνή κρίση και τα ενδογενή προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, είναι συζήτηση εξελισσόμενη. Είναι ένα ενδιαφέρον σίριαλ γεμάτο με λίγες αλήθειες, ψίθυρους και πολλά ψέματα. Αρχικά, εμφανίστηκε σαν ένα αμιγώς ελληνικό πρόβλημα. Επιπλέον, ως πρόβλημα που λειτουργεί αποσταθεροποιητικά για το ευρώ. Στη συνέχεια, οι πιο σοβαροί, υποστήριξαν ότι «πρέπει να πάρουμε μέτρα, για να μπορούμε να διεκδικήσουμε τα δίκαιά μας», μετά, στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. Τώρα, και επειδή, ιδίως στο Διεθνή Τύπο, η συζήτηση με τη βοήθεια και οικονομολόγων ή οικονομικών αναλυτών μεγάλου βεληνεκούς ισορρόπησε, γίνεται πιο ουσιαστική. Υπάρχει ένα μείζον ζήτημα στη θεμελίωση της ευρωζώνης, συνδεόμενο με την οικονομική πολιτική που εφαρμόζει και με την οικονομική κρίση, το οποίο ανέδειξε με δραματικό τρόπο η ελληνική περίπτωση. Αποδείχθηκε ότι η ευρωζώνη έχει πολλούς αδύνατους κρίκους και παράγει συνεχώς νέους.

Δημήτρης Σακαρέλος. Ένας αγωνιστής του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου που δεν γύρισε ποτέ στην Ελλάδα

Του Δημήτρη Παλαιολογόπουλου

Ο Σακαρέλος (αριστερά με τον μπερέ) και ο Αναγνώστης Δεληγιάννης στο Αλπαθέτε της Ισπανίας, όπου βρισκόταν το κέντρο εκπαίδευσης των εθελοντών.

Είναι γνωστό πως ένας σημαντικός αριθμός αγωνιστών του Iσπανικού Eμφυλίου Πολέμου (1936-1939), που μετά την κατάρρευση της δημοκρατικής Ισπανίας καταφύγανε στην ΕΣΣΔ, δεν έτυχαν και τόσο καλής μεταχείρισης από το τότε σταλινικό καθεστώς. Αυτό φαίνεται πως ίσχυσε και για τους Έλληνες. Εννοώ τους έλληνες κομμουνιστές εθελοντές του Ισπανικού Εμφυλίου, όσους κατόρθωσαν να ξαναγυρίσουν στη Σοβιετική Ένωση. Από εκεί άλλωστε είχαν φύγει για την Ισπανία.

Σε τούτο το σημείωμα θα προσπαθήσω, όσο μπορώ, να ξεδιπλώσω τη ζωή και τη δράση τού επικεφαλής των ελλήνων εθελοντών, του Δημήτρη Σακαρέλου, που σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις χαθήκανε κι αυτουνού τα ίχνη στη χώρα που οι κομμουνιστές εκείνου του καιρού ονομάζανε «καρδιά της Γης».

Χαράτσι, χορηγίες και δανικά δάνεια

Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία

Του Νίκου Σαραντάκου

Το προηγούμενο σημείωμά μας ήταν αφιερωμένο στο χρέος και στα χρήματα και, καθώς η στήλη παρακολουθεί την επικαιρότητα, πολύ φοβάμαι ότι και τα επόμενα σημειώματα εκεί γύρω θα περιστρέφονται. Διότι μας είχαν μεν υποσχεθεί ότι θα γίνουμε νότια Δανία, αλλά προς το παρόν το μόνο… δανικό που έχουμε δει είναι τα δανεικά τα οποία αναγκαζόμαστε να ζητάμε και ως άτομα αλλά, το χειρότερο, και ως ελληνικό κράτος. Και βέβαια η Δανία καμιά ετυμολογική σχέση δεν έχει με τα δάνεια, εκτός από την ομοηχία της, αλλά η χώρα της φαιδράς πορτοκαλέας υποχρεώνεται δυστυχώς να ξεπληρώνει τα δανεικά της με ληστρικά επιτόκια, που περισσότερο μοιάζουν με χαράτσι.

Aπό ζωγραφικό κάλυμμα κασέλας. Σάμος, 18ος αιώνας (Μουσείο Μπενάκη)

Διάλεξα λοιπόν σαν λέξη γι’ αυτό το μήνα το «χαράτσι». Σύμφωνα με τα λεξικά, το χαράτσι είναι δάνειο από τα τουρκικά (haraç), η δε τουρκική λέξη έχει αραβική αρχή (kharadj). Χαράτσι, λένε τα λεξικά, ήταν ο κεφαλικός φόρος που πλήρωναν οι Χριστιανοί επί τουρκοκρατίας. Να θυμίσω ότι μια από τις πρώτες ενέργειες της Επανάστασης του 1821 ήταν ότι ένοπλα σώματα επιτέθηκαν και σκότωσαν, στα Καλάβρυτα, χαρατζήδες, δηλαδή φοροεισπράκτορες. Όμως επί Τουρκοκρατίας υπήρχαν και κοινοτικοί φόροι, τους οποίους μάζευαν Ρωμιοί κοινοτικοί υπάλληλοι, που σε πολλά μέρη λέγονταν χαρατσήδες ή χαρατσάρηδες, και γι’ αυτό οι λέξεις αυτές επιβιώνουν σήμερα ως επώνυμα.

Δύο άρθρα του Κώστα Αξελού στο περιοδικό της ΕΠΟΝ

Δημοσιεύουμε σήμερα δύο, μάλλον λίγο γνωστά, άρθρα που δημοσίευσε ο Κώστας Αξελός στη Νέα Γενιά, το περιοδικό της ΕΠΟΝ, το 1945. Στο μαχητικό και ελπιδοφόρο κλίμα της Απελευθέρωσης, ο επονίτης Αξελός, είκοσι ενός χρονών τότε, φοιτητής της Νομικής Αθηνών, γράφει στη στήλη «Γύρω στα σπουδαστικά μας προβλήματα». Μεταξύ άλλων, καταγγέλει τους «αρτηριοσκληρωμένους, στείρους, ανεπιστήμονες κι οπισθοδρομικούς» καθηγητές, ζητώντας να γίνει πραγματικότητα το «πρόσταγμα της ηθικής κάθαρσης», ενώ εξαίρει την «ατμόσφαιρα ιδεολογικών ανησυχιών και ζυμώσεων» που επικρατεί. Και ζητάει, ακόμα, τα πανεπιστήμια «να γίνουν ο στίβος της διαλεχτικής πάλης των ιδεών», «για την κατάκτηση της επιστήμης, για την ελεύθερη σκέψη, για την ανοικοδόμηση της πατρίδας».

«E»

Ιδεολογικοί αγώνες των φοιτητών 

Ο Κώστας Αξελός (Λίζα Σκουζέ-Πετρίδη,
«Κουβεντιάζοντας με ανθρώπους που ση-
μάδεψαν τη ζωή μου», Ερμής, Αθήνα
1993)

Στο Πανεπιστήμιο συγκροτήθηκε μία «Ελεύθερη Φιλολογική συντροφιά» που οργάνωσε και μια διάλεξη με θέμα τη φιλοσοφία του Bergson. Στα προαύλια των ακαδημαϊκών χώρων γίνονται έντονες συζητήσεις αρχίζοντας από κοσμοθεωρητικά θέματα και καταλήγοντας σε εκπαιδευτικά και συνδικαλιστικά. Μια ατμόσφαιρα ιδεολογικών ανησυχιών και ζυμώσεων επικρατεί.

Tα περιθώρια άσκησης εθνικής πολιτικής

Εθνικές και ευρωπαϊκές πολιτικές για την κρίση: Αναζητώντας μια αριστερή στρατηγική

Η παγκόσμια οικονομική κρίση, η οικονομική και δημοσιονομική κρίση στη χώρα μας με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, που επηρεάζει ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, βρίσκουν την Αριστερά δικαιωμένη για πολλές από τις αναλύσεις της αλλά και ταυτόχρονα σε αμήχανη θέση. Νέα ερωτήματα διατυπώνονται, νέα προβλήματα τίθενται, νέες –και δύσκολες– πολιτικές επιλογές ανοίγονται, ζητώντας απαντήσεις από τις οποίες θα εξαρτηθεί ίσως και η διαμόρφωση μιας αριστερής πολιτικής στη συγκεκριμένη συγκυρία.

Μ’ αυτές τις σκέψεις, επιχειρούμε να ανοίξουμε τη συζήτηση στα «Ενθέματα», ξεκινώντας από αυτή την Κυριακή, με μια σειρά άρθρων οικονομικής και πολιτικής παρέμβασης. Τις σκέψεις και τις απορίες μας προσπαθήσαμε να τις μορφοποιήσουμε στα εξής τέσσερα –επίκαιρα, πιστεύουμε, όπως δείχνουν και οι πρόσφατες εξελίξεις– ερωτήματα: 

1. Στη σημερινή συγκυρία, που η δημοσιονομική κρίση της Ελλάδας προκαλεί ένα καθεστώς ασφυκτικής επιτήρησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ποια είναι τα περιθώρια άσκησης εθνικής πολιτικής στο πλαίσιο του ενιαίου ευρωπαϊκού οικονομικού χώρου;
2. Ποια είναι τα όρια της οικονομικής φιλοσοφίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως αναδεικνύονται στη συγκυρία της σημερινής κρίσης, η οποία αφορά όχι μόνο την Ελλάδα αλλά και μια σειρά περιφερειακές ή λιγότερο περιφερειακές χώρες (Ιρλανδία, Ισλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία);
3. Ποια θα μπορούσε να είναι σήμερα μια αριστερή πολιτική στρατηγική για την οικονομία στην Ευρώπη, με δεδομένο τον αρνητικό πολιτικό συσχετισμό (κυριαρχία της Δεξιάς στη μεγάλη πλειονότητα των κρατών-μελών);
4. Η κρίση είναι συνέπεια της μονόδρομης οικονομικής ενοποίησης της Ευρώπης; Αν ναι, με ποιους όρους θα μπορούσε να αποτελεί απάντηση στην κρίση το αίτημα για εμβάθυνση της πολιτικής ενοποίησής της; 

Η συζήτηση ξεκινάει σήμερα με τον Γιώργο Σταθάκη, και συνεχίζεται την επόμενη Κυριακή με τα άρθρα του Παύλου Κλαυδιανού και της Ελίζας Παπαδάκη.

 «Ε»

 

του Γιώργου Σταθάκη 

Χαρακτικό του Δημήτρη Γαλάνη, προμετωπίδα για το βιβλίο του Paul Claudel «Prière pour les paralysèes», Horizons de France, Παρίσι 1944

Η ευρωπαϊκή πολιτική έχει «επανεθνικοποιηθεί» εν μέσω της κρίσης. Η διαδικασία της εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ενοποίησης που είχε επιχειρηθεί με το Ευρωσύνταγμα, τη συνταγματική δηλαδή θεσμοθέτηση των νεοφιλελεύθερων ρυθμίσεων για την οικονομία, η οποία εγκλώβιζε προκαταβολικά την άσκηση εθνικής πολιτικής σε κρίσιμους τομείς, ανεστάλη. Η καταψήφιση του συντάγματος αποτελεί εκ των υστέρων ευλογία. Εάν ίσχυε το Ευρωσύνταγμα, σήμερα το ευρώ θα αντιμετώπιζε πραγματικούς κινδύνους διάλυσης και η ευρωπαϊκή οικονομία θα βρισκόταν σε βαθύτερη ύφεση.