Το κρυφό χέρι του Καρατζαφέρη

του Δημήτρη Ψαρρά

Θεσαλονίκη, 7.11.2004. Φωτογραφία του Δημήτρη Δαμκαλή/Megapress

Την εβδομάδα που πέρασε κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια το βιβλίο του Δημήτρη Ψαρρά Το κρυφό χέρι του Καρατζαφέρη. Η τηλεοπτική αναγέννηση της ελληνικής ακροδεξιάς. Βασισμένος σε εξαντλητική έρευνα και αξιοποιώντας ουσιαστικά τη διεθνή βιβλιογραφία περί Ακροδεξιάς, ο Δ. Ψαρράς (γνωστός μας και από τη δημοσιογραφική-ερευνητική ομάδα «Ιός»), με διεισδυτικότητα και αφηγηματική άνεση, παρακολουθεί την πορεία του Γ. Καρατζαφέρη από το 1974 μέχρι σήμερα. Το κρυφό χέρι του Καρατζαφέρη είναι μια σπουδαία μελέτη και ταυτόχρονα ένα μαχητικό πολιτικό δοκίμιο, χωρίς το ένα να αναιρεί το άλλο: η δύσκολη αυτή ισορροπία επιτυγχάνεται χάρη στην αναλυτική δεινότητα και εμβρίθεια του συγγραφέα. Δημοσιεύουμε στη συνέχεια μικρά αποσπάσματα από την Εισαγωγή και το Επίμετρο.

Στρ. Μπ.

Οι ακροδεξιοί του μεσημεριού. Για πολλά χρόνια το πολιτικό προσωπικό στη χώρα μας ζούσε με ήσυχη τη συνείδησή του. Όλοι έβλεπαν ότι στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες γιγαντώνονταν κάθε λογής ακροδεξιά, νεοφασιστικά ή μεταφασιστικά κινήματα, κι εμείς βαυκαλιζόμαστε με τη δημοκρατικότητα και τον έμφυτο αντιρατσισμό του λαού μας που δεν επιτρέπει τη γέννηση παρόμοιων φαινομένων. Ώσπου ξαφνικά μαθαίνουμε ότι υπάρχει κάποιο κόμμα (το ΛΑΟΣ) και ένας πολιτικός αρχηγός (ο Γιώργος Καρατζαφέρης) που μεταφέρουν με εξαιρετική επιτυχία στην Ελλάδα το μοντέλο της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς, μιμούμενοι με αξιοσημείωτη ευρηματικότητα τους ομοϊδεάτες τους στη Γαλλία και την Ιταλία. […]

O συνδυασμός παραδοσιακής ακροδεξιάς ρητορείας και σύγχρονου τηλεοπτικού λαϊκισμού είναι η συνταγή επιτυχίας για όλους τους ηγέτες της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς. Αλλά το ΛΑΟΣ έχει και μια άλλη εύνοια της τύχης. Ο ιδρυτής και αδιαμφισβήτητος αρχηγός του διαθέτει δυο ιδιότητες που θα ζήλευαν όλοι οι σύγχρονοι υποψήφιοι πολιτικοί αρχηγοί. Συνδυάζει την πολιτική με την επιχειρηματική του δραστηριότητα στο χώρο των μέσων ενημέρωσης (είναι κάτι σαν μικρός Μπερλουσκόνι, δηλαδή), αλλά παραμένει και ένας πεπειραμένος διαφημιστής. Μ’ άλλα λόγια, ο Γιώργος Καρατζαφέρης είναι από μόνος του «διαπλεκόμενος», δηλαδή συνδυάζει την οικονομική δύναμη με την πολιτική δράση και τον έλεγχο συγκροτήματος μέσων ενημέρωσης. Και από την άλλη, με την ιδιότητα του διαφημιστή κατανόησε πολύ γρήγορα τον τρόπο άσκησης της σύγχρονης (μετα)πολιτικής. Πολύ πριν αρχίσουν τα μεγάλα ελληνικά πολιτικά κόμματα να συνειδητοποιούν ότι πρέπει να επενδύσουν σε συμβούλους επικοινωνίας και διαφημιστικές εταιρείες, ο Καρατζαφέρης αντιλαμβανόταν την πολιτική ως προϊόν, το οποίο πρέπει να πλασαριστεί με κάθε τρόπο, και τους υποψήφιους οπαδούς ή ψηφοφόρους ως συγκεκριμένα target groups, τα οποία πρέπει να προσεγγιστούν με απλά και εύληπτα συνθήματα-σλόγκαν.

Αυτή, για παράδειγμα, η διπλή στρατηγική του Τζιανφράνκο Φίνι, την οποία εξελλήνισε σε Δούρειο Ίππο ο Καρατζαφέρης [μετριοπαθής στάση στο εθνικό ακροατήριο και σκληρή όταν μιλούν στους «δικούς τους»] δεν είναι τίποτα άλλο παρά η εφαρμογή στο χώρο της πολιτικής του παλιού διαφημιστικού σλόγκαν «απ’ έξω εμφάνιση και από μέσα άνεση», το οποίο είχε εμπνευστεί ο ίδιος για μάρκα εσωρούχων. Το ΛΑΟΣ ακολουθεί πράγματι αυτό το δόγμα. «Απ’ έξω» θέλει να εμφανίζεται ευπρόσωπο καθεστωτικό κόμμα, για να μπορεί «από μέσα» να αναπτύσσει με την άνεσή του τις ακραίες θέσεις του. […]

Σε ένα από τα πιο γνωστά ευφυολογήματα της δεκαετίας του ’70, δικτατορία σήμαινε να χτυπά κάποιος την πόρτα σου τα χαράματα και να μην είναι ο γαλατάς. Με το ΛΑΟΣ το ευφυολόγημα καταρρέει. Γιατί, όπως μας επαναλαμβάνει με κάθε ευκαιρία από την εκπομπή του, ο Γιώργος Καρατζαφέρης ξεκίνησε την καριέρα του ως γαλατάς. Και, σε κάθε περίπτωση, όταν χτυπά την πόρτα μας δεν μπορούμε να ξέρουμε αν το κάνει για να μας προσφέρει γάλα ή για να μας θυμίσει τα καλά της πολύχρονης δικτατορίας.

Τα τέσσερα βέλη που σχηματίζουν σταυρό έχουν χρησιμοποιηθεί συχνά από ακροδεξιά-ρατσιστικά κόμματα. Από δεξιά, εμβλήματα της "Χρυσής Αυγής", του ουγγρικού κόμματος "Σταυρωτά Βέλη" που συνεργάστηκε με τους ναζί, και του ΛΑΟΣ.

Ο ρατσισμός με το γελαστό πρόσωπο. Την προσωπικότητα του αρχηγού του ΛΑΟΣ ασφαλώς δεν είναι δύσκολο να την αναγνωρίσουμε στις παρακάτω γραμμές: «Η εικόνα του οργισμένου μέσου Έλληνα που προβάλλει, του φωνακλά που δεν χαρίζει κάστανα, το λέγειν του, οι επιτήδειες “μπηχτές” του, ικανές να προκαλέσουν εκρήξεις γέλιου και οι οποίες αντισταθμίζονται πάραυτα με σοβαρές δηλώσεις, το ταλέντο του ως ηθοποιού και γελωτοποιού που ξέρει να φέρνει το πλήθος στα νερά του, όλα αυτά τον καθιστούν φαινόμενο των μέσων ενημέρωσης». Είναι αυτούσιο κείμενο για την προσωπικότητα του Λεπέν, γραμμένο από έναν από τους πιο έγκριτους μελετητές της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς.[1] Εμείς απλώς αντικαταστήσαμε την αναφορά στον «μέσο Γάλλο» με τον «μέσο Έλληνα». […]

Η προσπάθεια να πειστεί με το ζόρι η επιστημονική κοινότητα ότι δεν πρέπει να συμπεριλαμβάνει στα κόμματα της Ακροδεξιάς το ΛΑΟΣ πήρε ακραία μορφή την Πρωταπριλιά του 2008, όταν το κόμμα του Γιώργου Καρατζαφέρη διαμαρτυρήθηκε με εξώδικο κατά του Πανεπιστημίου Μακεδονίας για τη διοργάνωση διημερίδας με θέμα «Το νέο κομματικό τοπίο στην Ελλάδα». Η διαμαρτυρία αφορούσε την ενότητα «Το δεξιό άκρο του κομματικού συστήματος» και δύο ανακοινώσεις που αναφέρονταν στο ΛΑΟΣ, εντάσσοντάς το στην Ακροδεξιά. […] Δεν οφείλεται, πάντως, σε ελληνική ιδιομορφία η προσπάθεια να αποκρουστεί αυτός ο προσδιορισμός. Κανένα από τα ακροδεξιά κόμματα σε όλο τον κόσμο δεν περιλαμβάνει τον όρο «ακροδεξιός» στο όνομά του και κανένα δεν αυτοπροσδιορίζεται ως τέτοιο. Μάλιστα δύο ακροδεξιά κόμματα στην Ολλανδία έχουν επιλέξει προκλητικά την ονομασία «κεντρώα» […]

Οι πολιτικές προϋποθέσεις για την εδραίωση του κόμματος Καρατζαφέρη συνδέονται, όπως είναι προφανές, με την ανοιχτή κρίση του κομματικού συστήματος στην Ελλάδα από τη δεκαετία του ’90. Ειδικά η φθορά του «δικομματικού» συστήματος και τα συνεχόμενα κρούσματα διαφθοράς στον κρατικό μηχανισμό με ευθύνη κομματικών αξιωματούχων τόσο του ΠΑΣΟΚ όσο και της Νέας Δημοκρατίας έδωσαν το έναυσμα για μια εκ βάθρων κριτική των δημοκρατικών θεσμών και άφησαν ελεύθερο το πεδίο για τη δημιουργία ενός κόμματος-κινήματος διαμαρτυρίας. Η έννοια του «δικομματισμού», παρά το γεγονός ότι στην Ελλάδα την επεξεργάστηκαν θεωρητικοί της Αριστεράς, θέλοντας να υπογραμμίσουν κυρίως τη σύγκλιση συντηρητικών και σοσιαλδημοκρατών σε ένα παραπλήσιο κυβερνητικό πρόγραμμα με νεοφιλελεύθερες προδιαγραφές, ήρθε κουτί στους πιο καταρτισμένους θεωρητικούς συμβούλους του Καρατζαφέρη. Γιατί η κεντρική επιχειρηματολογία της Ακροδεξιάς σε όλη την Ευρώπη επιφυλάσσει την ίδια ενιαία αντιμετώπιση των μεγάλων κυβερνητικών κομμάτων. […]

Βεβαίως ο Καρατζαφέρης διατηρεί για τον εαυτό του και τη δυνατότητα οπισθοχώρησης στη «θεωρία της πολυκατοικίας», δηλαδή την ενιαία μεγάλη παράταξη της ελληνικής Δεξιάς, από την οποία προέρχεται η Νέα Δημοκρατία και το ΛΑΟΣ. Η θεωρία αυτή κρύβει τη σκοπιμότητα να μένει ανοιχτό το ενδεχόμενο κυβερνητικής σύμπραξης στο μέλλον, εξασφαλίζοντας έτσι την ανοχή ή και την ψήφο των αμφιταλαντευόμενων ψηφοφόρων, ή εκείνων που ψηφίζουν «στρατηγικά», προσβλέποντας δηλαδή σε μια συμμαχική κυβέρνηση με τα χαρακτηριστικά που αυτοί επιθυμούν. […]

Το λάθος που κάνουν πολλοί αναλυτές είναι να συγκρίνουν τις σημερινές μεταλλαγμένες μορφές της Ακροδεξιάς με τις αρχαϊκές εκφάνσεις της την περίοδο του Μεσοπολέμου ή των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων. Πολύ συχνά θέτουν το ρητορικό ερώτημα αν κινδυνεύει η δημοκρατία από τα σύγχρονα ακροδεξιά κόμματα, για να δώσουν μόνοι τους ανακουφισμένοι την απάντηση: όχι, βέβαια. Θα ήταν κανείς αφελής, αν πίστευε ότι ο Λεπέν θα εγκαθιδρύσει νέο «καθεστώς Βισύ» στη Γαλλία, ή ότι ο Φίνι θα αυτοχριστεί νέος Ντούτσε στην Ιταλία. Ούτε βέβαια φοβάται κανείς ότι ο Γιώργος Καρατζαφέρης με τον Βελόπουλο και τον Γεωργιάδη θα καταλύσουν την ελληνική δημοκρατία — έστω και με τη βοήθεια του χουντικού Πλεύρη πατρός. Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, παρά τη σχετική ρήση του Μαρξ που κατέληξε κοινοτοπία.

Αν πρέπει κανείς σήμερα να δίνει σημασία και να ανησυχεί για την άνοδο της Ακροδεξιάς, αυτό δεν σημαίνει ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια αναβίωση του κλασικού φασιστικού και ναζιστικού ολοκληρωτισμού. Όπως παρατηρεί ο Milza, «περισσότερο πρέπει να φοβόμαστε αυτούς οι οποίοι αποφάσισαν να προχωρήσουν με καλυμμένο πρόσωπο –όπως τους είχαν προτρέψει οι θεωρητικοί της “Νέας Δεξιάς”– για να καταλάβουν το πεδίο της “μεταπολιτικής” ώστε να πάρουν την εξουσία μέσα στα κεφάλια πριν την πάρουν μέσω της κάλπης»[2]. Ο κίνδυνος, δηλαδή, δεν βρίσκεται στα εικονικά τανκς της σύγχρονης Ακροδεξιάς, αλλά στο δηλητήριο που περιέχει η ρητορεία των φορέων της.

Σημειώσεις

[1] Pierre Milza, Οι μελανοχίτωνες της Ευρώπης. Η ευρωπαϊκή Ακροδεξιά από το 1945 μέχρι σήμερα, επιμ. Ν. Βουλέλης, μτφρ. Γ. Καυκιάς, εκδ. Scripta, Αθήνα 2004, σ. 387.

[2] Pierre Milza, Οι μελανοχίτωνες…, ό.π., σ. 18.