Οι ζωντανοί και οι πεθαμένοι: Η διάρρηξη της συμμαχίας του ΣΥΡΙΖΑ

του Νίκου Θεοτοκά

Μέρες τώρα, βδομάδες τώρα, μήνες τώρα, χρόνια τώρα, προσπαθούμε να κρατήσουμε ζωντανό έναν πεθαμένο. Κι εκείνος, το πτώμα δηλαδή, επιμένει να μας βαστά σφιχτά από το μανίκι. «Le mort saisit le vif», που έγραφε ο Μαρξ για τις παλιές σχέσεις που επιβιώνουν αναπαράγοντας και νοθεύοντας τις καινούριες.

Για να μην παρεξηγηθώ, ας ξεκαθαρίσω από την αρχή την άποψή μου. Δεν πιστεύω διόλου ότι έχει τελειώσει η ιστορία και η προοπτική του συνασπισμού των ανανεωτικών και ριζοσπαστικών δυνάμεων της Αριστεράς. Η συγκεκριμένη όμως συμμαχία με τους συγκεκριμένους εταίρους και, κυρίως, υπό τους συγκεκριμένους όρους, ο ΣΥΡΙΖΑ δηλαδή όπως τον ζήσαμε τα τελευταία χρόνια, έχει παραδώσει το πνεύμα στα βιβλία πεπραγμένων, στα λογιστήρια και στους μελετητές του παρελθόντος. Τετέλεσται. Ας αναπαύεται τετιμημένος εν ειρήνη. Κάποτε μας γέμισε αισιοδοξία κι άνοιξε δρόμους που δεν σταθήκαμε ικανοί να τους περπατήσουμε. Δυστυχώς όμως, το στοίχημα του ΣΥΡΙΖΑ πνίγηκε στο απεχθές γραφειοκρατικό μόρφωμα της οδού Βαλτετσίου, σε μια ασώματη κεφαλή που δεν θέλησε και δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στην αισιοδοξία των ανώνυμων και ανένταχτων αριστερών τους οποίους ενέπνευσε το πρόταγμα της ενότητας και της κοινής δράσης της Αριστεράς. Τα μικρά θαύματα που έγιναν σε τοπικό επίπεδο, οι ανέλπιστες συγκλίσεις που δημιουργήθηκαν στα συνδικάτα και στους χώρους συλλογικής παρέμβασης, όλα αυτά έμειναν στα κρύα του λουτρού. Εδώ ο ΣΥΝ έχει τη μεγαλύτερη ευθύνη. Και πλήρωσε πολύ ακριβά.

Πλήρωσε, δεν ξέρω αν έμαθε. Εκείνο που φοβάμαι, εν τέλει, είναι ότι μας λείπουν ακόμη το θάρρος, η ικανότητα και η διάθεση του απολογισμού. Μάθαμε δηλαδή, εδώ και πολύ καιρό, να κάνουμε εφόδους στο μέλλον καβαλικεύοντας την τύχη. Κι επί μακρόν μας συντροφεύει μόνο εκείνος ο παλιός θεός με το τσουλούφι, για τον οποίον μίλαγε ο Βλαντιμίρ Ίλιτς. Βάλαμε, θέλω να πω, τις προγραμματικές θέσεις του κόμματος στον καταψύκτη, παραιτηθήκαμε από τη βάσανο της συγκεκριμένης ανάλυσης της συγκεκριμένης κατάστασης κι επιδιδόμαστε στην πολιτική της ατάκας, των επικοινωνιακών ευρημάτων, των διαγκωνισμών και των ατελέσφορων ηγεμονισμών. Έτσι, η περίφημη εκείνη δημοσκοπική έκρηξη του ΣΥΡΙΖΑ έγινε εργαλείο ελεύθερης πτήσης στους κόσμους της ασυναρτησίας και του καιροσκοπισμού.

Μάθαμε, μέσα στην αυτοαναφορικότητά μας, ν’ αποδίδουμε τα κακά στα διαπλεκόμενα ΜΜΕ και στις μηχανορραφίες των αντιπάλων, στις πραγματικές ή όχι ιδιοτέλειες των συμμάχων μας. Εμείς καλά αρμενίζουμε. Πράγμα που σημαίνει, δηλαδή, ότι αν δεν φαίνεται λιμάνι ο γιαλός είναι στραβός. Κρίμα.

Ρομά: Από τους μύθους και τους φαύλους κύκλους στις δημόσιες συλλογικές διώξεις

του Μίλτου Παύλου

Νέα Ζωή, Περιστέρι, 2004. Οι Ρομά της περιοχής εκδιώχθηκαν βίαια από την αστυνομία, ενόψει των Ολυμπιακών. Φωτογραφία του Johan Lundberg.

Στον απόηχο της μαζικής δίωξης των ευρωπαίων πολιτών Ρομά από τη γαλλική κυβέρνηση μπορούμε να διακρίνουμε τον μηχανισμό με τον οποίο οι κοινωνικές κρίσεις μετατρέπονται σε ομαδικές διώξεις και ρατσισμό, ενώ παράλληλα ελάσσονες πολιτικές φιγούρες αναδεικνύονται πρωταγωνιστές σε μια υστερική, απλουστευτική και  ιλαροτραγική πολιτική σκηνή.

Oι ευρωπαίοι πολίτες που διαμένουν στη χώρα μας, αφού ταλαιπωρηθούν μία πρώτη φορά στη συνδιαλλαγή τους με την ελληνική διοίκηση, στις περισσότερες περιπτώσεις αδιαφορούν για τη δήλωση διαμονής τους και την απόκτηση της σχετικής άδειας-δελτίου από την ελληνική αστυνομία. Αν μάλιστα διαμένουν στην Αθήνα και την ευρύτερη περιοχή της, τότε, όπως και όσοι υποβάλλουν αίτηση ασύλου, θα πρέπει να στηθούν αξημέρωτα πίσω από το κτήριο της Πέτρου Ράλλη ελπίζοντας ότι θα καταφέρουν να φτάσουν στο γκισέ και να τακτοποιήσουν το θέμα τους… Έτσι εξηγείται και ο πολύ μικρός αριθμός ευρωπαίων πολιτών που ψηφίζουν στις αυτοδιοικητικές εκλογές και στις ευρωεκλογές, αφού στην πλειοψηφία τους δεν διαθέτουν τίτλο διαμονής στη χώρα. Ωστόσο, δεν κινδύνεψαν ποτέ να συλληφθούν και να απελαθούν.

Ρομά, Γαλλία, Ευρώπη: αρκετά με τους φανατισμούς!

Το δικαίωμα στην περιπλάνηση είναι απαράγραπτο

του Αντρέ Γκλυξμάν

μετάφραση: Σοφία Ζουμπουλάκη

Ρομά στο προάστιο του Παρισιού Κουρνέβ, 2010. Φωτογραφία του Correntin Fohlen.

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας σήκωσε ένα βουνό, αλλά έπεσε πάνω στο κεφάλι του. Η γαλλική κυβέρνηση, όταν ξεκινούσε την επίθεση εναντίον των Ρομά, θεωρούσε πως θα έλυνε, προς εκλογικό της όφελος, ένα πρόβλημα απλής συνοριακής αστυνόμευσης και δημοτικού διακανονισμού. Τεράστιο λάθος. Το ζήτημα των Ρομά δεν έχει να κάνει με την αστυνομική ή κοινωνική ασφάλεια, αλλά πρώτα απ’ όλα με την πνευματική ασφάλεια. Δεν είναι γαλλικό αλλά ευρωπαϊκό. Δεν είναι σημερινό, αλλά παντοτινό.

Μια από τις πρώτες ανεξάρτητες δημοσκοπήσεις που έγινε για λογαριασμό της αμερικανικής εφημερίδας Los Angeles Times το 1990 έδειχνε ότι για το 80% των πληθυσμών που μόλις χειραφετήθηκαν από τον κομμουνισμό –Τσέχοι, Ούγγροι, Ρουμάνοι, Βούλγαροι και Πολωνοί– η διαβολική εικόνα του ξένου ενσαρκωνόταν στο πρόσωπο του Τσιγγάνου. Από το 1980 οι αγωνιστές της Αλληλεγγύης παρακολουθούσαν έντρομοι τα αντι-τσιγγάνικα πογκρόμ που διαπράττονταν λίγα μόλις χιλιόμετρα έξω από τη Βαρσοβία.

Γράμμα στον Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας

του Ταχάρ Μπεν Τζελλούν

μετάφραση: Σοφία Ζουμπουλάκη

Ρομά στο Παρίσι, 2010. Φωτογραφία της Correntin Fohlen.

Κύριε Πρόεδρε,

Έχω την τύχη να απολαμβάνω διπλής υπηκοότητας. Είμαι Μαροκινός, και Γάλλος από το 1991. Νιώθω ευτυχής που ανήκω σε δύο χώρες, δύο πολιτισμούς, δύο γλώσσες και βιώνω αυτή την κατάσταση ως έναν διαρκή πλουτισμό. Από τις δηλώσεις που κάνατε στην Γκρενόμπλ σχετικά με το ενδεχόμενο να χάνει τη γαλλική υπηκοότητα όποιος διαπράττει σοβαρό αδίκημα, νιώθω –τρόπον τινά– τη γαλλική υπηκοότητά μου να απειλείται κάπως, και σίγουρα πάντως πιο εύθραυστη. Όχι ότι προτίθεμαι να υποπέσω σε εγκληματικές πράξεις και να προκαλώ σοβαρά προβλήματα στη δημόσια τάξη, αλλά το βιώνω αυτό ως επίθεση στο θεμέλιο της χώρας, το Σύνταγμά της. […]

Είχατε δηλώσει το 2004, όταν ήσασταν ακόμη υπουργός Εσωτερικών ότι «πρέπει να δώσουμε μια σκληρή απάντηση σε κάθε παράνομη πράξη. Αλλά κάτι τέτοιο δεν θα πρέπει να εξαρτάται από το τι είναι κανείς σύμφωνα με την ταυτότητα του, Γάλλος ή όχι». Ο πρόεδρος που είστε σήμερα διαψεύδει τον υπουργό που υπήρξατε. […]

H κραυγή της οργής

του Αντόνιο Ταμπούκι

μετάφραση: Δάφνη Λάππα

Ρομά στο προάστιο του Παρισιού Κουρνέβ, 2010. Φωτογραφία της Correntin Fohlen.

Η πρωτοβουλία του κ. Σαρκοζύ να απελάσει τους Ρομά από τη Γαλλία μπορεί να γίνει κατανοητή σαν μια συνέχεια του πολιτικού σχεδίου, το οποίο εμπνεύστηκε ο  Γάλλος πρόεδρος από τη συζήτηση γύρω από την «εθνική ταυτότητα». Το νόημα αυτής της συζήτησης ήταν από την αρχή ξεκάθαρο: μια «λεύκανση», ένας τρόπος να μη ληφθεί υπ’ όψιν η ιστορία στο σύνολό της, μια «εκκαθάριση» από όλες τις ακαθαρσίες που αναγκαστικά κουβαλάει η ιστορία κάθε έθνους, έτσι ώστε να κατασκευαστεί μια ιστορία τεχνητή — κάτι που προσπάθησε και η Ιταλία τα τελευταία χρόνια. Το εγχείρημα απέτυχε γιατί, ευτυχώς, οι Γάλλοι έχουν  για την ταυτότητά τους μια ιδέα  σαφώς πιο ευγενή από αυτή που νόμιζε ο κ. Σαρκοζύ.

Ο επαναπατρισμός των Ρομά που έγινε με τρόπο τόσο θορυβώδη, με σαφείς προπαγανδιστικούς στόχους, μου φαίνεται από κοινωνική άποψη πιο επιζήμιος από ό,τι η συζήτηση γύρω από την εθνική ταυτότητα· κι αυτό, όχι μόνο για τη Γαλλία, αλλά και για την υπόλοιπη Ευρώπη, καθώς σπέρνει κοινωνικά ζιζάνια. Βάζει στο μυαλό των πιο εύθραυστων πολιτισμικά πολιτών την ιδέα ότι τα πιο προφανή προβλήματα της σημερινής κοινωνίας –η ανεργία, η βία στα προάστια, η ατιμωρησία των μεγάλων επενδυτικών και οικονομικών ομίλων, οι στρατιωτικές δαπάνες, η περιβαλλοντική καταστροφή, κοντολογίς η τεράστια ανασφάλεια που βιώνουν οι πολίτες σε αυτή τη δυστυχή ιστορική περίοδο– οφείλονται στους Τσιγγάνους.

Ρομά: μια μακραίωνη παρουσία στην Ευρώπη

αρχές 10ου αι.: πληθυσμοί Ρομά, προερχόμενοι από την Ανατολή, εγκαθίστανται στα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

14ος-15ος αι.: Μετά την πτώση του Βυζαντίου ξεκινά η διασπορά των Ρομά στη Δύση.

1850-1868: καταργείται στην Ανατολική Ευρώπη η δουλεία των Ρομά.

1895 : Στη Γαλλία, η πρώτη απογραφή «Τσιγγάνων και νομάδων» καταγράφει 400.000 άτομα χωρίς σταθερή κατοικία, εκ των οποίων οι 25.000 είναι Τσιγγάνοι.

1907: Ο νόμος της 16ης Ιουλίου σχετικά με την «άσκηση πλανόδιων επαγγελμάτων» θεσπίζει τον ανθρωπομετρικό φάκελο, που ήταν υποχρεωτικός ως το 1969.

1917-1933: Οι Ρομά συμμετέχουν στη Ρωσική Επανάσταση. Ιδρύεται το Θέατρο των Ρομά στη Μόσχα.

1939-1945: Γενοκτονία τουλάχιστον 300.000 Τσιγγάνων της Ευρώπης από τους Ναζί.

1958: Όλα τα κράτη του ανατολικού μπλοκ ψηφίζουν νόμους εναντίον των Τσιγγάνων και απαγορεύουν οριστικά τον «νομαδισμό».

1971: Ιδρύεται η Διεθνής Επιτροπή των Τσιγγάνων, που θα γίνει αργότερα η Ένωση των Ρομά. Η 8η Απριλίου ορίζεται ως διεθνής ημέρα των Ρομά.

2000: Στις 5 Ιουλίου, η γαλλική κυβέρνηση υιοθετεί το νόμο σχετικά με «την υποδοχή και την κατοικία των περιπλανώμενων ανθρώπων». Το 2008, έχει διευθετηθεί μόνο το 42% από τις 42.000 θέσεις υποδοχής  που είχαν κριθεί απαραίτητες.

2005-2015 : Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τη δεκαετία της ενσωμάτωσης των Ρομά.

Πηγή: Le Monde, 4.9.2010

μετάφραση: Σοφία Ζουμπουλάκη

Ένας σπουδαίος ιστορικός «παλαιάς κοπής»

Ο Τόνυ Τζαντ

Ο Τόνυ Τζαντ, ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς της μεταπολεμικής Ευρώπης, πέθανε στις 6 Αυγούστου του 2010. Γεννήθηκε το 1948 στο Λονδίνο, από γονείς εβραϊκής καταγωγής. Ήρθε από νωρίς σε επαφή με τις σοσιαλιστικές ιδέες και την αριστερή πτέρυγα του σιωνιστικού κινήματος. Έζησε ένα χρόνο σε κιμπούτζ στο Ισραήλ, ενώ στον Πόλεμο των Έξι Ημερών  κατατάχθηκε εθελοντικά στον ισραηλινό στρατό, στη συνέχεια ωστόσο υπήρξε σφοδρός επικριτής της ισραηλινής πολιτικής. Σπούδασε στο Καίμπριτζ και στην Ecole Normale Supérieure· τα πρώτα του βιβλία αναφέρονται στη γαλλική ιστορία,  ιδίως στην Αντίσταση, την Αριστερά και τους μαρξιστές διανοούμενους. Εδώ και χρόνια ζει στην Αμερική. Πιο πρόσφατα βιβλία του: Postwar: A History of Europe Since 1945 (2005), Reappraisals: Reflections on the Forgotten Twentieth Century (2008), ενώ το 2010 κυκλοφόρησε το Ill Fares the Land, μια ένθερμη συνηγορία υπέρ του κράτους πρόνοιας και της σοσιαλδημοκρατίας. Τα τελευταία δύο χρόνια προσβλήθηκε από μυοτροφική πλευρική  σκλήρυνση (νόσος του Lou Gehrig), η οποία σταδιακά τον ακινητοποίησε· ο Τζαντ έμεινε ως το τέλος ενεργός παρεμβαίνοντας δημόσια και γράφοντας, μεταξύ των άλλων, και για την ασθένειά του.

«Ε»

του Ντέιβιντ Μπελ

μετάφραση: Αγάπιος Λάνδος

Ανρί Ματίς, "Τα χρυσόψαρα", 1912

Τον Τόνυ Τζαντ, που έφυγε το περασμένο Σαββατοκύριακο, τον θεωρούσα πάντα ιστορικό παλαιάς κοπής, με την καλύτερη έννοια του όρου.

Καταρχάς, του άρεσαν τα μεγάλα και φιλόδοξα θέματα. Πολλοί ιστορικοί σήμερα γράφουν εγχειρίδια που αφορούν εκτεταμένες γεωγραφικές περιοχές και χρονικές περιόδους, αλλά δεν τα συγκαταλέγουν στα «σοβαρά» έργα τους, ενώ ζυγίζουν προσεκτικά τις προτάσεις τους ώστε να φτιάχνουν κείμενα κατανοητά ακόμη και από ημιμαθείς εφήβους ή ευθυγραμμισμένα με την καταθλιπτική ορθότητα που διακρίνει τις επιτροπές των προγραμμάτων πανεπιστημιακών σπουδών. Ελάχιστοι είναι οι ιστορικοί που καταπιάνονται με ένα τεράστιο θέμα όπως η μεταπολεμική Ευρώπη, διαβάζουν οτιδήποτε υπάρχει σχετικά με το θέμα, και καταλήγουν σε μια καταιγιστική αφήγηση με μπρίο, ευγλωττία και –ουφ!– αληθινά επιχειρήματα. Το αριστούργημα του Τζαντ, το βιβλίο Postwar, το διακρίνει ένα μεγαλείο, κάτι όλο και πιο σπάνιο στον τομέα αυτό.

Aποσπάσματα από την τελευταία συνέντευξη

του Τόνυ Τζαντ

Ο Τόνυ Τζαντ με μια φίλη του, το 1967, όταν ζούσε σε κιμπούτζ στο Ισραήλ

Το πρόβλημα της déformation professionnelle είναι υπαρκτό, αλλά κυρίως αμερικανικό. Είναι αυτοκτονικό να εκδηλώσεις πολύ νωρίς στο αμερικανικό πανεπιστήμιο κάποιο ενδιαφέρον πέρα από το αντικείμενο της διατριβής σου: θα θεωρηθείς από τσαρλατάνος μέχρι φιλόδοξος, και θα σε αντιμετωπίσουν πολύ εχθρικά. Το ξέρω από πρώτο χέρι. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο διανοητικός κόσμος των αμερικανικών πανεπιστημίων δημιουργήθηκε από Γερμανούς (πρόσφυγες λόγω του ναζισμού), αναπαράγοντας τόσο τα χειρότερα όσο και τα καλύτερα χαρακτηριστικά του μοντέλου: ακαδημαϊκή έρευνα εις βάθος, προσεκτικά επιλεγμένη γκάμα πηγών, εμπλοκή σε ακαδημαϊκές συζητήσεις και παντελή αδιαφορία για την αγορά. Όλα τούτα δεν είναι διόλου κακά — χωρίς αυτά άλλωστε δεν θα διαθέταμε σήμερα ορισμένες από τις σπουδαιότερες ιστορικές μονογραφίες διεθνώς. Ωστόσο, εμποδίζουν τους ανθρώπους να βγουν από το καβούκι τους και να ψάξουν λίγο παραπέρα. Πάντοτε μου άρεσε να χώνω τη μύτη μου παντού, εφόσον είχα ένα κατάλληλο εργαλείο ανά χείρας. Αυτό είναι εν μέρει αγγλικό χαρακτηριστικό, εν μέρει γνώρισμα της παιδείας μου στην Οξφόρδη και το Καίμπριτζ, αλλά κυρίως, νομίζω, κατάλοιπο της εβραϊκής καταγωγής μου. Ο  John Dunn, ο αγαπημένος μου επιβλέπων στο King’s College, με αποκάλεσε κάποτε «χρυσόστομο»: ένας αιχμηρός έπαινος, αφού υπαινίσσεται ότι  μιλούσα πριν σκεφτώ και σαγήνευα αντί να πείσω — αλλά μου αρέσει.

Τόνυ Τζαντ (1948-2010): Το διανοητικό ταξίδι ενός μεγάλου ιστορικού στον ευρωπαϊκό 20ό αιώνα

του Τίμοθυ Γκάρτον Ας

Μετάφραση: Στρ. Μπουλαλάκης, Κώστας Σπαθαράκης

Πάμπλο Πικάσο, "Βάζο, μπωλ και λεμόνι", 1907

Ο ποιητής Πάουλ Τσέλαν  έλεγε  ότι η γενέτειρά του, το Τσέρνοβιτς, ήταν ένας τόπος όπου ζούσαν άνθρωποι και βιβλία. Ο Τόνυ Τζαντ  ήταν ένας άνθρωπος για τον οποίο τα βιβλία ζούσαν, καθώς και οι άνθρωποι. Το μυαλό του, όπως και το διαμέρισμά του στην Washington Square, ήταν γεμάτο βιβλία — και πορεύτηκαν συνομιλώντας μαζί  του μέχρι το τέλος.

Παρά την κριτική του στάση έναντι των γάλλων διανοουμένων, συμμεριζόταν μαζί τους την πεποίθηση ότι οι ιδέες έχουν σημασία. Καθώς ήταν Άγγλος, πίστευε επίσης ότι και τα δεδομένα έχουν σημασία. Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματά του ως ιστορικού ήταν ότι έφερε σε πέρας ένα συνθετικό έργο για τη διανοητική και πολιτική ιστορία της Ευρώπης του 20ού αιώνα — αποκαλύπτοντας τις πολλαπλές, πολλές φορές ακούσιες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στον χρόνο των ιδεών και τις πραγματικότητες, τις σκέψεις και τις πράξεις, τα βιβλία και τους ανθρώπους.

Στο βιβλίο του Postwar, μια ιστορία της μεταπολεμικής Ευρώπης που έγραψε όταν η ψυχροπολεμική διαίρεση της ηπείρου σε δύο μέρη παρέπαιε, αποτελεί μια εξίσου σημαντική σύνθεση. Καθώς τα δύο μισά της διαιρεμένης ηπείρου σταδιακά επανενώνονταν πολιτικά και οικονομικά, μετά το 1989, ο Τόνυ Τζαντ κατόρθωσε να συνδέσει την ιστορία τους.  Το βλέμμα για το 1968, λ.χ., δεν είναι στραμμένο μόνο στο Παρίσι ή μόνο στην Πράγα, αλλά  αγκαλιάζει το όλον σύμπλεγμα των συγχρονιών, των αντιφάσεων και των παρανοήσεων. Το Postwar είναι η πρώτη μείζων ιστορία της σύγχρονης Ευρώπης που αναλύει τις ιστορίες της Ανατολικής και της Δυτικής Ευρώπης με κάθε λεπτομέρεια αλλά ταυτόχρονα ως μέρος ενός ενιαίου, ευρύτερου συνόλου.

Κόκκινους ή ειδικούς;

του Δημήτρη Δημητρόπουλου

Σοβιετική αφίσα των πρώτων μετεπαναστατικών χρόνων για το βιβλίο

Το βιβλίο που έδωσε το ερέθισμα για αυτό το σημείωμα μοιάζει με πρώτη ματιά άσχετο από τον τίτλο του. Είναι ένας ογκώδης τόμος 712 σελίδων, μεγάλου σχήματος, με τον τίτλο Αχαΐα, οικισμοί, οικιστές, αυτοδιοίκηση που εκδόθηκε φέτος στην Πάτρα από τη Νομαρχιακή Επιχείρηση Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ν.Α. Αχαΐας. Το έργο υπήρξε καρπός εργασίας του συγγραφέα του Θεόδωρου Λουλούδη και ομάδας συνεργατών του. Οι δημιουργοί επί 20 χρόνια –από το 1990 μέχρι σήμερα– δούλεψαν με μεράκι και πάθος, ξόδεψαν χρόνο και χρήματα, συγκέντρωσαν πλήθος βιβλιογραφικών, στατιστικών, αρχειακών και άλλων τεκμηρίων, επισκέφτηκαν τα χωριά, μίλησαν με τους κατοίκους, φωτογράφισαν τους τόπους, επεξεργάστηκαν το υλικό που συγκέντρωσαν με σύγχρονα συστήματα ψηφιακής σχεδιαστικής και γεωγραφικής αποτύπωσης και παρέδωσαν στη δημόσια κρίση ένα έργο ογκώδες, πλούσιο και αισθητικά άρτιο.

Δουλειά επίπονη, κοπιαστική και επωφελής, η οποία όμως, όπως δηλώνει στον πρόλογο της έκδοσης ο εμπνευστής του εγχειρήματος, έγινε από μη ειδικούς, από εραστές του αντικειμένου που είχαν μεν επιστημονική προετοιμασία, κατά κύριο λόγο όμως άλλης κατεύθυνσης από το έργο που ανέλαβαν εθελοντικά να εκτελέσουν. Ο κόπος τους δικαιώνεται απολύτως, παρόλο που εδώ κι εκεί οι ειδικοί του κάθε τομέα –ιστορικοί, γεωγράφοι, δημογράφοι, γλωσσολόγοι κ.ά.– θα έχουν να προβάλουν επιμέρους ενστάσεις και να κάνουν καλόπιστες κριτικές παρατηρήσεις.

Το καλό αυτό και χρήσιμο έργο αγγίζει εντούτοις με τον τρόπο του, και στον ελάχιστο βεβαίως βαθμό που του αναλογεί, το μαοϊκής προέλευσης ερώτημα του τίτλου: «Κόκκινους ή ειδικούς;». Με σημερινούς όρους αυτό θα μπορούσε να μεταγραφεί: ανθρώπους με πάθος, ανιδιοτελείς και αφοσιωμένους στον υψηλό σκοπό ή τεχνοκράτες, εξειδικευμένους γνώστες του αντικειμένου που καλούνται να το διαχειριστούν με επαγγελματισμό; Το ερώτημα είναι κατά τη γνώμη μου καίριο και ήρθε βασανιστικά στο προσκήνιο σε πολλές κρίσιμες στιγμές της νεωτερικότητας.