Από τον αντιδικτατορικό αγώνα στους ορίζοντες της Αριστεράς του 21ου αιώνα

συνέντευξη του Θανάση Αθανασίου

Ο Θανάσης Αθανασίου δεν χρειάζεται ασφαλώς ιδιαίτερες συστάσεις για τους αναγνώστες της «Αυγής». Γνωστός και αγαπητός από την πολύχρονη αγωνιστική του δράση, τα βιβλία και την αρθρογραφία του, το μεταφραστικό του έργο, τη δημόσια παρουσία του στον χώρο της Ανανεωτικής Αριστεράς, που με πάθος, νηφαλιότητα και συνέπεια υπηρέτησε για χρόνια. Στα τέλη Νοεμβρίου είχαμε τη χαρά να πάρουμε στα χέρια δύο βιβλία του: Πρώτον, τον Δρόμο που περπάτησα (πρόλογος: Χρόνης Μίσσιος, συνέκδοση των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας και του Βιβλιοράματος), μια γλαφυρή μαρτυρία που ξεκινάει από την παιδική ηλικία του συγγραφέα στην Αλόννησο και καταλήγει στη μεταπολίτευση, επικεντρωνόμενη στα χρόνια του αντιδικτατορικού αγώνα.  Δεύτερον, τον τόμο Για μια Αριστερά του 21ου αιώνα. Πολιτικά σύμμεικτα (πρόλογος: Στέφανος Στεφάνου, εκδ. Επίκεντρο), μια συναγωγή πολιτικών δοκιμίων, ένα «πανόραμα και μάχη ιδεών, για την κρίση της Αριστεράς, την περιπέτεια του εκσυγχρονισμού της, την πολιτική πρακτική της, τα ελλείμματα της θεωρίας, σ’ έναν καμβά αγωνίας για ανίχνευση νέων δρόμων τον 21ο αιώνα», όπως λέει ο ίδιος. Τα δύο βιβλία παρουσιάστηκαν στην κατάμεστη αίθουσα της ΕΣΗΕΑ, στις 30 Νοεμβρίου 2010, από τον Παύλο Κλαυδιανό, τον Φώτη Κουβέλη, τον Στέφανο Στεφάνου και τον Γιώργο Τσιάκαλο, με συντονιστή τον Νικηφόρο Σταματάκη· παρουσιάστηκαν από κοινού, καθώς, όπως τόνισαν οι ομιλητές, παρά τις διαφορές τους, υπάρχει ένα κοινό νήμα που τα συνδέει στενά. Με την αφορμή αυτή, και εκκινώντας από το κοινό αυτό, αξιακό και πολιτικό νήμα, μιλήσαμε με τον Θανάση Αθανασίου, για τις μνήμες του χθες και τις αναζητήσεις του σήμερα, με το βλέμμα στο αύριο, την Αριστερά του 21ιου αιώνα.

Στρ. Μπ.

 

Τα δύο βιβλία, παρόλο που ανήκουν σε διαφορετικό αφηγηματικό είδος το καθένα, έχουν ένα κοινό υπόστρωμα, πολλά σημεία επαφής. Μίλησέ μας γι’ αυτό το κοινό νήμα που συνδέει τα δύο βιβλία.

Ανρί Ματίς, "Μικρός χορευτής σε κόκκινο φόντο", 1938

Τα δύο πονήματα είναι διαφορετικές όψεις του ίδιου νομίσματος. Το κοινό υπόστρωμα δεν είναι άλλο από τον αγώνα, την αντίσταση, με φυσική και πνευματική συμμετοχή, με την καρδιά και το μυαλό,  κόντρα στη λογική της συμμόρφωσης και της υποταγής σε μια πολιτική πραγματικότητα βαρβαρότητας και αθλιότητας.

Είναι, ταυτόχρονα, προσπάθεια να ανιχνεύσω εναλλακτικές διαδρομές για την  Αριστερά, μια Αριστερά  που μας πληγώνει και μας καταθλίβει, ανεξάρτητα, πιστεύω, από κομματική ή μη ένταξη: Ανεπάρκεια, αδυναμία εντοπισμού και ανάδειξης των τραγικών παθογενειών της ελληνικής κοινωνίας, απουσία έμπνευσης και, κυρίως, εναλλακτικών προτάσεων και ενός άλλου στρατηγικού σχεδίου για την ελληνική κοινωνία τού σήμερα.  Όταν οι εναλλακτικές προτάσεις, η έμπνευση και το όραμα  απουσιάζουν, τότε η Αριστερά συρρικνώνεται απελπιστικά και αυτοπεριθωριοποιείται. Στο Για μια Αριστερά του 21ου αιώνα αποτυπώνονται, διαχρονικά, σκέψεις και αγωνία για την πολιτική, τα κόμματα, την Αριστερά, από τη μεταπολίτευση μέχρι πρόσφατα.

 

Η μαρτυρία, με τον εύγλωττο τίτλο Ο Δρόμος που περπάτησα, μας μιλάει για την προσωπική σου ιστορία, που παράλληλα  είναι η ιστορία μιας ολόκληρης γενιάς που πάλεψε με αξιοπρέπεια, ιδανικά και οράματα. Ποιος είναι αυτός ο Δρόμος, ποια είναι τα στοιχεία που έκαναν  αυτή τη γενιά ξεχωριστή;

Με «όχημα» και «σκηνικό» προσωπικές διαδρομές και επιλογές, δράσεις και περιστατικά, το σημαινόμενο είναι πως ο άνθρωπος εξανθρωπίζεται, αποκτά ταυτότητα και ουσία μέσα από οράματα, αξίες, συλλογικότητα, από τον ανιδιοτελή αγώνα για το κοινό καλό. Αυτό είναι το νόημα: η αντιστασιακή στάση ζωής ακόμη και όταν ο δρόμος αυτός έχει αγκάθια, ατραπούς και ματαιώσεις.  Αυτός, λοιπόν,  είναι ο δρόμος και αυτόν ακολούθησε, σε μεγάλο βαθμό, η γενιά μου, μια γενιά που δεν ξέρω αν είναι, πράγματι, ξεχωριστή, αλλά, βέβαιο είναι, ότι έζησε σε εποχές ξεχωριστές. Σε εποχές με ατραπούς και ανήφορους, αλλά δημιουργικές, αγωνιστικές, αισιόδοξες, εποχές ανάτασης. Ελπίζω οι νεότερες γενιές να μπορέσουν να βγουν νικητές απ’ τα σκοτάδια, από το νέο Μεσαίωνα και τα αδιέξοδα στα οποία ο άπληστος καπιταλισμός-καζίνο τους ετοιμάζει για να ζήσουν. Όσοι προσεγγίζουν τη σημερινή νεολαία με αλαζονεία και «αφ’ υψηλού» είναι οι ίδιοι «μικροί» και ανιστόρητοι!  Η νεολαία, σε κάθε περίπτωση, είναι πάντα το πιο υγιές τμήμα της κοινωνίας, είναι το σήμερα και το αύριο. Χρειάζεται, όμως, ταγούς, πρότυπα, δημιουργικούς εναλλακτικούς δρόμους που, δυστυχώς, δεν φαίνονται, ακόμη, στον ορίζοντα…

 

Το άλλο βιβλίο, Για μια Αριστερά του 21ου αιώνα, αποτελεί επίσης αποτύπωση μιας μακροχρόνιας διαδρομής στο χώρο της ανανεωτικής Αριστεράς, από τα χρόνια της Χούντας μέχρι σήμερα. Ποια νομίζεις ότι είναι τα βασικά επιτεύγματα  και οι βασικές αδυναμίες της Ανανεωτικής Αριστεράς όλα αυτά τα χρόνια;

Μεγάλο το «κεφάλαιο» αυτό που θέτει το ερώτημά σου, για να απαντηθεί σε λίγες λέξεις. Πρέπει κανείς να διατρέξει τα σχετικά μέρη του βιβλίου για να αντιληφθεί πληρέστερα τι ακριβώς έχει συμβεί με τη διαδρομή της Ανανεωτικής Αριστεράς. Ωστόσο, θα έλεγα ότι, θεωρητικά, η Ανανεωτική Αριστερά συνιστά την απόπειρα για την καθολική αναπροσαρμογή του αριστερού κινήματος στις σύγχρονες ιστορικές συνθήκες του καπιταλισμού, για πλήρη αποκοπή από την τριτοδιεθνιστική παράδοση και τον λεγόμενο «υπαρκτό σοσιαλισμό» σε κάθε εκδοχή του, για την υιοθέτηση του δημοκρατικού δρόμου προς τον σοσιαλισμό με ενσωμάτωση της έννοιας της δημοκρατίας ως αυταξίας και, εν τέλει, συνιστά μια απόπειρα για ένα άλλο πολιτικό πολιτισμό. Ωστόσο, τις θεμελιώδεις αυτές επιλογές δεν τις υπηρέτησε πάντα με συνέπεια, ούτε τις γονιμοποίησε πολιτικά αποτελεσματικά. Η αυτονομία του χώρου τραυματίστηκε, πολλές φορές, η Ανανεωτική Αριστερά, ετεροκαθορίστηκε, άλλες φορές λειτούργησε φοβικά και κυρίως δεν εμβάθυνε στις τρομακτικές παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας αλλά παρέμεινε, εν πολλοίς, σε ένα λόγο ασαφή, γενικόλογο, ατεκμηρίωτο και καταγγελτικό.

Καθώς μπαίνουμε στη δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα, ποια πιστεύεις ότι πρέπει να είναι τα κύρια μέτωπα, τα βασικά καθήκοντα και οι βασικές κατευθύνσεις μιας σύγχρονης Αριστεράς;

Είναι σαφές ότι η Αριστερά, παγκόσμια και στην Ελλάδα, βιώνει μια καθολική, συγκλονιστική κρίση ταυτότητας και προσανατολισμού. Μια κρίση η υπέρβαση της οποίας, νομίζω, θα απαιτήσει πολλές γενιές. Οι διαστάσεις της κρίσης αυτής είναι ιστορικού χαρακτήρα. Σημασία έχει, ωστόσο, να κινείται σε σωστές ράγες. Διαφορετικά δεν θα φτάσει πουθενά… Οφείλει, δηλαδή, να αναμετρηθεί με τον εαυτό της «εφ’ όλης της ύλης», από την αρχή. Δεν υπάρχουν, πλέον, «δεδομένα» και, πολύ περισσότερο, δεν υπάρχουν «άγιοι» και «δισκοπότηρα»!

Ταυτόχρονα, σήμερα, η Αριστερά έχει να αναμετρηθεί με μια νέα ιστορική περίοδο της εξέλιξης του καπιταλισμού παγκόσμια. Καθήκον της είναι να βρει νέες απαντήσεις στα νέα ερωτήματα. Να σκεφτεί και να δράσει παγκόσμια, για τα μεγάλα ζητήματα της νέας φτώχιας, των αβυσσαλέων ανισοτήτων, της μετανάστευσης, των νέων τεχνολογιών,  των νέων μορφών οργάνωσης της παραγωγής και της εργασίας, της οικολογικής καταστροφής και της βίας. Να αναστοχαστεί το ρόλο του κράτους, των αγορών, να αναδείξει τις θεμελιώδεις ανθρωπιστικές αξίες της αλληλεγγύης, της δικαιοσύνης, της καταπολέμησης των ανισοτήτων, της μη βίας κλπ. Αυτά, μεταξύ πολλών άλλων, είναι κύρια μέτωπα για αναστοχασμό που θα μετουσιώνεται σε αγώνα, σε κινήματα, πάντα σε σύνδεση με τα ώριμα προβλήματα της ντόπιας σύγχρονης κοινωνίας που θα εντάσσονται σε ένα ρεαλιστικό, εφικτό, ριζοσπαστικό στρατηγικό σχέδιο για τον τόπο, για τις καταδυναστευόμενες τάξεις και στρώματα, για την απελευθέρωση του ανθρώπου από κάθε μορφής σκλαβιά και αλλοτρίωση…