Συνέντευξη του Χέλγκε Χάιντεμάγερ, διευθυντή του Αρχείου,
στην Ιωάννα Μεϊτάνη
Στην Ελλάδα, οι περίφημοι «φάκελοι», ιστορικά και πολιτικά τεκμήρια μεγάλης σημασίας, κάηκαν στο πυρ το εξώτερον το 1989. Την ίδια χρονιά, αμέσως μετά την πτώση του τείχους, η Γερμανία, κινούμενη στην εντελώς αντίθετη λογική, αποφάσιζε να ιδρύσει μια αρχή διαχείρισης των μυστικών αρχείων της Στάζι.
Στις 7 Απριλίου του 2011 η Ελληνική Αρχειακή Εταιρεία, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 20 χρόνων από την ίδρυσή της, οργάνωσε μια εκδήλωση με θέμα «Καταστροφή και ανασύσταση αρχείων. Οι φάκελοι της Στάζι και μια παράλληλη ελληνική εμπειρία», με ομιλητές τον δρ. Χέλγκε Χάιντεμάγερ, διευθυντή του Τμήματος Εκπαίδευσης και Έρευνας της Αρχής Ομοσπονδιακών Εντεταλμένων για τα Αρχεία της Υπηρεσίας Κρατικής Ασφάλειας της πρώην ΛΔΓ, και τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη, λέκτορα Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και γραμματέα του ΔΣ των ΑΣΚΙ. Με την ευκαιρία αυτή, ο δρ. Χάιντεμάγερ μίλησε στα «Ενθέματα» για τους φακέλους της Στάζι, τη λειτουργία της Αρχής, το ρόλο που έπαιξε το άνοιγμα των αρχείων, τα προσωπικά, κοινωνικά, ψυχολογικά, νομικά και επιστημονικά ζητήματα που ανακίνησε η διαδικασία αυτή. H συνέντευξη δόθηκε στην Αθήνα, την Πέμπτη 7 Απριλίου. Ευχαριστούμε θερμά την Αμαλία Παππά και τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη για τη βοήθειά τους.
Ι.Μ.
Μιλήστε μας καταρχάς γενικά για τα αρχεία της Στάζι: Tι μέγεθος έχουν, τι περιέχουν.
Τα έγγραφα της Στάζι καλύπτουν 111 χιλιόμετρα, αν τα βάλετε το ένα δίπλα στο άλλο όρθια, σαν βιβλία. Στα αρχεία δεν έχουμε μόνο έγγραφα, αλλά και 47 χιλιόμετρα μικροφίλμ και 15.000 σάκους με σκισμένα έγγραφα: αμέσως μετά την πτώση του Tείχους, στη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (ΛΔΓ) έσπευσαν να καταστρέψουν τα έγγραφα, αλλά δεν είχαν αρκετούς καταστροφείς εγγράφων, που σκίζουν τα έγγραφα σε λωρίδες έτσι ώστε να μην μπορούν να αποκατασταθούν, οπότε έσκισαν με τα χέρια τα έγγραφα, και τώρα έχουμε 15.000 σάκους με κομμάτια από σκισμένα έγγραφα προς αποκατάσταση.

Σάκοι με κατεστραμμένα έγγραφα και υλικά της Στάζι που διασώθηκαν, 1992
Έχουμε επίσης 1,4 εκ. φωτογραφίες, 2.000 φιλμ και βίντεο, 31.000 αρχεία ήχου και προγράμματα ηλεκτρονικών υπολογιστών από τη δεκαετία του ’80. Δεν ξέρουμε όμως πόσο πλήρη είναι τα αρχεία μας, γιατί δεν γνωρίζουμε πόσα αρχεία και έγγραφα καταστράφηκαν, δεν έχουμε εικόνα των αρχικών αριθμών. Στα αρχεία που έχουμε περιλαμβάνεται ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς: είναι μεν τα αρχεία των κατασκόπων της Στάζι, αλλά στην ουσία αντικατοπτρίζουν ολόκληρη τη ζωή των ανθρώπων στη ΛΔΓ. Παρακολουθούσαν ολόκληρες οικογένειες, μεμονωμένους ανθρώπους, όσους με τον έναν ή τον άλλον τρόπο είχαν μπει στο στόχαστρο της Στάζι.
Και όσον αφορά την πρόσβαση στα αρχεία; Ποιος έχει πρόσβαση, τι περιορισμοί υπάρχουν;

Ανασύνθεση κατεστραμμένου εγγράφου
Υπάρχουν τρεις τύποι πρόσβασης: η κύρια πρόσβαση, για την οποία εξάλλου δημιουργήθηκε και το αρχείο αυτό, η οποία αφορά τα θύματα: μπορούν να δουν ολόκληρους τους φακέλους τους. Γι’ αυτό αγωνίστηκαν οι υπερασπιστές των πολιτικών δικαιωμάτων το ’89: να δώσουν πρόσβαση στους φακέλους των θυμάτων, τους οποίους τους πήραν, θα λέγαμε, μέσα απ’ τα χέρια των θυτών. Τέθηκε βέβαια τότε το θέμα πώς θα ισορροπήσουμε ανάμεσα στα δικαιώματα των θυμάτων απ’ τη μια πλευρά και το δικαίωμα προστασίας προσωπικών δεδομένων για όλους απ’ την άλλη. Ο νόμος για τα αρχεία της Στάζι το ρύθμισε ως εξής: τα θύματα μπορούν να βλέπουν τα ονόματα των θυτών. Αλλά και οι θύτες, οι συνεργάτες δηλαδή της μυστικής υπηρεσίας, μπορούν να έρθουν να αναζητήσουν τους φακέλους τους, θα τους λάβουν όμως με μαυρισμένα τα ονόματα των θυμάτων.
Το ίδιο κάνουμε και για τον άλλο τύπο πρόσβασης, σε ερευνητές και στα ΜΜΕ· για επιστήμονες, δηλαδή, που δουλεύουν σε κάποιο πρότζεκτ, ή για δημοσιογράφους που ερευνούν ένα συγκεκριμένο θέμα. Γι’ αυτούς τα ονόματα των θυμάτων είναι κρυφά, ενώ των θυτών εμφανή.
Ο τρίτος τύπος πρόσβασης αφορά τις δημόσιες υπηρεσίες, όταν πρόκειται για ζητήματα σύνταξης, κοινωνικής επανένταξης, για νομικά θέματα.
Και γιατί προτιμήσατε αυτή την πολιτική ως προς την πρόσβαση; Γιατί να είναι εμφανή σε όλους τα ονόματα των θυτών;

Άγαλμα των εργατών και αστυνομικού, μπροστά από τα αρχεία της Στάζι, Βερολίνο.
Το αρχείο και η υπηρεσία διάθεσης των εγγράφων ιδρύθηκε στο πνεύμα της επανάστασης του 1989. Όταν οι άνθρωποι στη ΛΔΓ βγήκαν στους δρόμους και εξεγέρθηκαν ενάντια στο σύστημα, ενάντια στην κομμουνιστική δικτατορία. Αυτοί που ξεκίνησαν το εγχείρημα του ανοίγματος των αρχείων ήθελαν από την αρχή να προστατεύσουν και να ενισχύσουν τα δικαιώματα των θυμάτων. Γιατί και στο δικαστικό σύστημα όλα περιστρέφονται γύρω από τους δράστες, υπάρχει η δίκη και η καταδίκη, ενώ τα θύματα ξεχνιούνται. Τότε λοιπόν ήθελαν να αποτρέψουν κάτι τέτοιο, ήθελαν να παραχωρήσουν στα θύματα τα δικαιώματά τους, να τα βοηθήσουν να επιστρέψουν στην παλιά τους ζωή. Πολλοί άνθρωποι, για παράδειγμα, πέρασαν μια φάση στη ζωή τους κατά την οποία δεν ήξεραν πώς να διαχειριστούν και πώς να ερμηνεύσουν ορισμένα γεγονότα, τα οποία τώρα φωτίστηκαν, γιατί μπόρεσαν να αποκτήσουν πρόσβαση στα αρχεία της Στάζι. Σε αυτό το πνεύμα οργανώθηκε και η πρόσβαση στα αρχεία: να έχουν δηλαδή τα θύματα πλήρη πρόσβαση και να προστατεύονται προς τα έξω, αλλά τα ονόματα των θυτών, πολλοί από τους οποίους δεν μπορούσαν πλέον να διωχθούν ποινικά, να είναι ανοιχτά σε όλους. Και από αυτή την άποψη υπήρξε μια τεράστια ενίσχυση των δικαιωμάτων των θυμάτων, η οποία αποτυπώθηκε και στο γερμανικό δίκαιο. Θεωρούμε ότι αυτό είναι πολύ σημαντικό, ότι δηλαδή αυτοί οι οποίοι παλιά υπέφεραν από το σύστημα έχουν τώρα τουλάχιστον προνομιακή μεταχείριση από τον νόμο. Συνέχεια ανάγνωσης →
Μου αρέσει αυτό:
Μου αρέσει! Φόρτωση...