Το Σπίτι της Συνεργασίας στη Λευκωσία

 Ένα κοινό βήμα για Eλληνοκύπριους και Tουρκοκύπριους

της Δάφνης Λάππα

Έργο του Ανρί Ματίς, από την ενότητα «Τζαζ», 1943

Πριν από δυο βδομάδες έγιναν στη Λευκωσία τα εγκαίνια ενός νέου ερευνητικού και εκπαιδευτικού κέντρου, του Σπιτιού της Συνεργασίας. Το κέντρο αυτό είναι αποτέλεσμα της σύμπραξης τουρκοκύπριων και ελληνοκύπριων εκπαιδευτικών και ερευνητών, οι οποίοι το 2003 ίδρυσαν τη μη κυβερνητική οργάνωση Όμιλος Ιστορικού Διαλόγου και Έρευνας. Το 2008 ο Όμιλος, παρά τις διάφορες δυσκολίες, αγόρασε ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο μέσα στη ελεγχόμενη από τα Ηνωμένα Έθνη περιοχή, τη «νεκρή ζώνη», με σκοπό να το μετατρέψει σε χώρο συνάντησης και διαλόγου μεταξύ των κοινοτήτων της Κύπρου.

Η περιοχή στην οποία βρίσκεται το Σπίτι, νοτιοδυτικά της πόλης ακριβώς έξω από τα τείχη, συμπυκνώνει τη σύγχρονη ιστορία του νησιού. Σήμερα τα κτίρια είναι εγκαταλελειμμένα, με ορατά τα σημάδια από τις σφαίρες, ενώ σακιά με άμμο έχουν ξεμείνει από τις τελευταίες συγκρούσεις στην περιοχή το 1974. Ωστόσο, ως τα μέσα της δεκαετίας του 1950 ήταν μια ζωντανή περιοχή με μικτό εθνοτικά πληθυσμό, πολλές αρμένικες ιδιοκτησίες και πλούσια σπίτια χτισμένα σε ύφος αποικιακό. Κυρίαρχο στο τοπίο ήταν, και παραμένει, το πολυτελές ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας, κτισμένο το 1949.

Το 1964, μετά τις διακοινοτικές ταραχές που ξεκίνησαν το Δεκέμβρη του 1963, η περιοχή αυτή συμπεριλήφθηκε στην πράσινη γραμμή. Τα δύο φυλάκια, ελληνοκυπριακό και τουρκοκυπριακό όρισαν την έκτασή της, ενώ στο ξενοδοχείο και στα γειτονικά σπίτια (συμπεριλαμβανομένου και του σημερινού Σπιτιού της Συνεργασίας) εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι στρατιώτες των Ηνωμένων Εθνών. Ο χαρακτήρας της περιοχής σταδιακά άλλαξε, ωστόσο η ζωή δεν έπαψε να συνεχίζεται. Σε κυριολεκτικά «νεκρή ζώνη» μετατράπηκε από το 1974 και εξής, με την υποχρεωτική εκκένωσή της.

Από τότε και έπειτα, ο πληθυσμός της Λευκωσίας και από τις δύο πλευρές της πράσινης γραμμής γύρισε την πλάτη του σε αυτό το επίμονο τραύμα που είναι η παλιά πόλη και οι γύρω γειτονιές, οι οποίες ως τότε αποτελούσαν το εμπορικό και οικιστικό κέντρο. Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, Αρμένιοι και Μαρωνίτες έφυγαν, αποτραβήχτηκαν σε προάστια ουδέτερα και η πόλη απλώθηκε πέρα από το κέντρο σε μοντέρνες και πολυτελείς πολυκατοικίες. Η εντός των τειχών πόλη μετατοπίστηκε νοητικά: από κέντρο έγινε όριο.

Έτσι, η παλιά πόλη βρίσκεται σήμερα παρηκμασμένη στις παρυφές των δύο πόλεων, της Λευκωσίας και της Lefkoşa, κατοικημένη σχεδόν αποκλειστικά από μετανάστες και τούρκους έποικους. Προσπάθειες για την αναζωογόνησή της γίνονται από τα Ηνωμένα Έθνη, από το ελληνοκυπριακό κράτος, από νέους ανθρώπους που επιστρέφουν εκεί, και βέβαια από όσους βλέπουν ευκαιρίες πλουτισμού μέσω του σταδιακού «εξευγενισμού» (gentrification) της περιοχής. Ωστόσο οι αντιστάσεις είναι ακόμα πολλές.

Σε αυτό το σκηνικό, η πρωτοβουλία του Ομίλου έρχεται να διεκδικήσει την οργανική ένταξη στον νοητικό και πραγματικό χάρτη των Κυπρίων μιας περιοχής που μέχρι σήμερα είτε ήταν εντελώς έξω από τις διαδρομές των κατοίκων της πόλης είτε λειτουργούσε μόνο ως πέρασμα — εδώ άνοιξαν για πρώτη φορά τα οδοφράγματα το 2003. Παράλληλα, το Σπίτι της Συνεργασίας δίνει φυσική υπόσταση και καθιστά ορατές στο δημόσιο χώρο τις προσπάθειες που γίνονται εδώ και πολλά χρόνια για την αποδόμηση των στερεοτύπων στην αμοιβαία κατανόηση των κοινοτήτων και για την καλλιέργεια μιας άλλης ιστορικής κουλτούρας, ενάντια στις κυρίαρχες εθνοκεντρικές προσεγγίσεις του παρελθόντος. Μετά την απογοήτευση που ακολούθησε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του 2004, το Σπίτι της Συνεργασίας έρχεται να στηρίξει και να ενδυναμώσει τις ευρύτερες προσπάθειες για τη διαμόρφωση μιας ανοιχτής κοινής πολιτικής ταυτότητας στην Κύπρο.

 

Η Δάφνη Λάππα είναι ιστορικός, συνεργάτης του Ομίλου Ιστορικού Διαλόγου και Έρευνας και ζει στη Λευκωσία. Για το ίδιο θέμα, βλ. και Γιώργος Αγγελόπουλος, «Το Σπίτι της Συνεργασίας στη Λευκωσία», «Η Αυγή», 17.5.2011