Η παγκοσμιοποίηση, η κρίση και η άνοδος της ακροδεξιάς

Τα πρώτα αποτελέσματα μιας κοινωνιολογικής έρευνας στη Γαλλία

Συνέντευξη του Αλάν Μερζιέ

μετάφραση: Μιχάλης Πάγκαλος

Ο Αλάν Μερζιέ (Alain Mergier) εξέδωσε το 2006 μια σημαντική μελέτη για τα λαϊκά στρώματα (Le descenseur social, Plan/Fondation Jean Jaurés, στα ελληνικά θα μπορούσε να αποδοθεί ως Ο κοινωνικός κατελκυστήρας). Στη συνέντευξη που μεταφράζουμε εδώ, παρουσιάζει στην εφ. Le Monde (22.5.2011) τα πρώτα αποτελέσματα της νέας του έρευνας, που ξεκίνησε στην αρχή της φετινής χρονιά μαζί με την κοινωνιολόγο Εβελύν Μπρυν (Evelyn Brun), με πεδίο τους εκλογείς των ίδιων κοινωνικών στρωμάτων που το 2007 είχαν ψηφίσει την Σεγκολέν Ρουαγιάλ. Τη συνέντευξη πήραν ο Αμπέλ Μεστρ (Abel Mestre) και ο Τομά Βίντερ (Thomas Wieder).

M.Π.

Έργο του Ανρί Ματίς

Ποιες είναι οι πιο εντυπωσιακές αλλαγές μεταξύ της έρευνας που κάνατε το 2006 και της φετινής;

 Οι άνθρωποι που συναντούσαμε το 2006 μας έλεγαν ότι φοβούνται για το μέλλον τους και για το μέλλον των παιδιών τους. Έβλεπαν τον εαυτό τους σε μια κατηφορική πλαγιά. Γι’ αυτό και χρησιμοποιήσαμε την εικόνα του «κοινωνικού κατελκυστήρα». Σήμερα, δεν πρόκειται απλώς για την έλλειψη προοπτικής για το μέλλον, αλλά και για την αποσύνθεση του παρόντος. Η εικόνα που αποδίδει αυτή την αποσύνθεση δεν είναι πια ότι κατεβαίνουμε αλλά ότι έχουμε αγγίξει τον πάτο. Έτσι θα πρέπει να δούμε το σοκ που προκάλεσαν οι πρόσφατες αυξήσεις των τιμών σε αέριο, πετρέλαιο και ηλεκτρική ενέργεια: οι άνθρωποι δεν μιλούν παρά μόνο για αυτό. Δεν διανύουμε, πλέον, απλώς μια κρίση του αύριο αλλά βρισκόμαστε σε μια κρίση του καθημερινού που μεταφράζεται με το αίσθημα της διαρκούς ανασφάλειας.

 Λέτε επίσης ότι έχει αλλάξει η σχέση με την παγκοσμιοποίηση.

 Ναι, είναι η δεύτερη σημαντική εξέλιξη. Πριν από τέσσερα ή πέντε χρόνια, τα λαϊκά στρώματα αντιλαμβάνονταν τη Γαλλία σαν ένα καράβι που με μεγάλες δυσκολίες προσπαθούσε να παραμείνει στην πορεία του μέσα στον ωκεανό της παγκοσμιοποίησης. Από την κρίση του 2008 και μετά, βλέπουν, αντίθετα, στον ορίζοντα ένα άλλο καράβι να ρίχνει τις τορπίλες του, ένα καράβι που ονομάζεται Κίνα και απειλεί με κάθε τρόπο. Σε αυτό πρέπει να προσθέσουμε τη συνειδητοποίηση των συνεπειών του δημόσιου χρέους: όλος ο κόσμος –και αυτό το αίσθημα πηγαίνει και πολύ πιο πέρα από τις λαϊκές μάζες– σκέφτεται ότι τα περιθώρια ελιγμών έχουν μηδενιστεί. Εξάλλου, με όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα και στην Πορτογαλία, η Γαλλία δεν φαίνεται πλέον να βρίσκεται εκτός βεληνεκούς της κρίσης, όπως ήταν ακόμη το 2006.

Η σχέση με την πολιτική έχει επίσης μεταβληθεί;

Πολύ. Πριν από τις προεδρικές εκλογές του 2007 στη Γαλλία, τα λαϊκά στρώματα σκέφτονταν ότι οι πολιτικοί θα ενδιαφερθούν γι’ αυτά και η απόδειξη είναι ότι ψήφισαν μαζικά την Σεγκολέν Ρουαγιάλ ή τον Νικολά Σαρκοζύ στον δεύτερο γύρο, δηλαδή, εν συντομία, τους πίστεψαν. Η προσδοκία τους αυτή μας δίνει, σήμερα, το μέτρο της απογοήτευσής τους. Θεωρούν ότι έχουν εξαπατηθεί. Και πάω ακόμη παραπέρα: εκτιμούν ότι υφίστανται ένα είδος επιβεβλημένης εξορίας, ότι δηλαδή, προκειμένου να πλουτίσουν, οι εκπρόσωποι της «χρηματιστηριακής ολιγαρχίας», που είναι οι παράγοντες της παγκοσμιοποίησης, ωθούν συνειδητά στην ανασφάλεια και την φτώχεια. Και αυτή η σχέση αιτίας-αποτελέσματος μεταξύ παγκοσμιοποίησης και «ευθραστοποίησης» των λαϊκών στρωμάτων βρίσκεται στην καρδιά του λόγου της Μαρίν Λεπέν. Ιδού σε τι οφείλεται η μεγάλη απήχηση που έχει.

Οι άλλοι πολιτικοί αρχηγοί δεν αποκομίζουν κέρδη από όλα αυτά;Όχι. Ο Νικολά Σαρκοζύ είναι εντελώς αναξιόπιστος. Δεν είναι μονάχα αυτός που αθέτησε τις υποσχέσεις του, αλλά και αυτός που έχει φίλους στο χρηματιστήριο, οι οποίοι και ενσαρκώνουν ακριβώς αυτή την παγκοσμιοποίηση που γεννά τη γενική ανασφάλεια. Κανείς δεν πιστεύει πια ότι είναι ικανός να αντιταχθεί στο στρατόπεδό του, το στρατόπεδο της «χρηματιστηριακής ολιγαρχίας».

Ο Ντομινίκ Στρως Καν είναι επίσης πολύ ύποπτος. Όσο για την Αριστερά, γίνεται αντιληπτή ως υπερβολικά ενδοτική στην παγκοσμιοποίηση. Μένει ένας Μελανσόν, αλλά κι αυτός δίνει την εντύπωση ότι δεν λαμβάνει πραγματικά υπόψη του το ζήτημα της αφομοίωσης των μεταναστών. Το ζήτημα αυτό, όμως, είναι κεντρικό στις συζητήσεις των λαϊκών στρωμάτων.

Από ποια άποψη;

Αυτό που πρέπει να προσέξουμε σήμερα είναι ότι οι άνθρωποι που καταδικάζουν τη μετανάστευση δεν επικαλούνται ρατσιστικά στερεότυπα, δεν δαιμονοποιούν δηλαδή τους ξένους ως ξένους. Σας εξηγούν, απλώς, ότι η Γαλλία δεν διαθέτει πλέον τα μέσα να τους αφομοιώσει. Η απόρριψη της μετανάστευσης βάσει αυτού του οικονομικού επιχειρήματος την κάνει πιο αποδεκτή σε σχέση με μια απόρριψη που θα επικαλούνταν εθνικιστικούς λόγους. Αυτό το κατάλαβε η Λεπέν.

 Ακούγοντάς σας, η Μαρίν Λεπέν έχει μπροστά της μια ανοιχτή λεωφόρο…

Σκέφτομαι, πράγματι, ότι το εκλογικό δυναμικό του γαλλικού Εθνικού Μετώπου [το κόμμα της Λεπέν] βρίσκεται μέσα στα λαϊκά στρώματα. Η σημερινή κατάσταση γίνεται αντιληπτή ως ένας γόρδιος δεσμός, εξαιρετικά περίπλοκος, εξαιρετικά περιπλεγμένος για να μπορέσει να λυθεί βήμα-βήμα. Ο μόνος τρόπος για να απελευθερωθεί κανείς από τον γόρδιο δεσμό είναι, όπως και στην ελληνική μυθολογία, να τον κόψει. Όμως, η μόνη που θεωρείται ικανή να τον κόψει είναι η Μαρίν Λεπέν. Οι άνθρωποι λένε: «αυτή, τουλάχιστον, δεν την έχουμε δοκιμάσει, όπως όλους τους άλλους». Αυτό για το οποίο πείθει με τη στάση της είναι πιο σημαντικό από τις προτάσεις της, που δεν πείθουν κατ’ ανάγκην την πλειοψηφία.

Ο κίνδυνος [σσ. για μια άνοδο της ακροδεξιάς] μεγαλώνει ακόμη περισσότερο αν αναλογιστούμε ότι οι δεσμοί προσχώρησης στις πολιτικές παραδόσεις ολοένα και εξασθενούν. Το ότι ψήφισες την Αριστερά στον παρελθόν λειτουργεί ολοένα και λιγότερο ως φραγμός. Ο φραγμός αυτός αίρεται, μάλιστα, ακόμη περισσότερο όσο η ψήφος στο Εθνικό Μέτωπο γίνεται ολοένα και πιο αποδεκτή, όχι μονάχα επειδή οι άνθρωποι αδυνατούν να απομνημονεύουν τους δυσανεκτικούς λόγους της κ. Λεπέν αλλά και επειδή από τη στιγμή που αυτή έχει εγκατασταθεί στο 20% του εκλογικού σώματος, αποκτά αυτομάτως νομιμότητα. Γίνεται, εν συντομία, μια υποψήφια όπως όλοι οι άλλοι, που όμως διαθέτει ένα πλεονέκτημα σε σχέση με όλους τους άλλους: φαίνεται ως η μόνη ικανή να πράξει αληθινά διαφορετικά.