Η ζωή μας στο διαδίκτυο

Διάδοση πληροφορίας, προσωπική έκφραση και κοινωνική δικτύωση 

Μ. Κ. Έσερ, "Ουρανός και νερό, 1"

Πριν από τρεις βδομάδες, στις 7 και 8 Ιουλίου, τα «Ενθέματα» πήγαν στην Ερμούπολη της Σύρου. Όχι για παραθερισμό, διακοπές και μπάνια (παρ’ όλο που τα έκαναν βέβαια και όλα αυτά), αλλά ανταποκρινόμενα στη φιλόφρονη πρόταση του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (και συγκεκριμένα της Κατερίνας Δέδε, του Δημήτρη Δημητρόπουλου και της αξέχαστης Εύης Ολυμπίτου) να μετάσχουν στα σεμινάρια της Ερμούπολης. Οργανώσαμε, έτσι, τρεις συνεδρίες με γενικό θέμα «Η ζωή μας στο διαδίκτυο» (Πρώτη συνεδρία: «Εναλλακτική ενημέρωση» και «δημοσιογραφία των πολιτών», Δεύτερη συνεδρία: Μπλογκ: προσωπική έκφραση και δημόσια παρέμβαση, Τρίτη συνεδρία: Από την πράξη στη θεωρία).

Το σημερινό φύλλο των «Ενθεμάτων» είναι αφιερωμένο λοιπόν εξολοκλήρου στα σεμινάρια της Ερμούπολης — τα μικρά κείμενα που ακολουθούν συμπυκνώνουν τις παρεμβάσεις των ομιλητών και μας δίνουν, πιστεύουμε, μια γεύση του διημέρου. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε άλλη μια φορά τους οργανωτές, και ιδίως την Κατερίνα Δέδε και τον Δημήτρη Δημητρόπουλο για την πρόσκληση και τη φιλοξενία, καθώς και όλους τους συμμετέχοντες για την πρόθυμη ανταπόκρισή τους. Επίσης, τον Σπύρο Δερβενιώτη, ο οποίος παρακολούθησε τα σεμινάρια, για το σκίτσο που έφτιαξε ειδικά για το αφιέρωμα.

Σεμινάρια της Ερμούπολης ετών εικοσιεφτά

της Κατερίνας Δέδε και του Δημήτρη Δημητρόπουλου

Το σεμινάριο για το διαδίκτυο, στην αίθουσα των Γενικών Αρχείων του Κράτους στην Ερμούπολη, 7 Ιουλίου 2011

Το μακρινό 1984, ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος εμπνεύστηκε και προχώρησε στην οργάνωση μιας σειράς καλοκαιρινών επιστημονικών συναντήσεων στην Ερμούπολη. Στόχος ήταν να βρεθούν μαζί άνθρωποι από τον ευρύτερο χώρο των ανθρωπιστικών κυρίως επιστημών, προκειμένου να ζυμωθούν απόψεις και ιδέες που ανήκαν σε γειτονικά γνωστικά πεδία και εκκινούσαν από διαμορφωμένους ή υπό διαμόρφωση προβληματισμούς. Ο χρόνος διεξαγωγής των συναντήσεων (Ιούλιος) και ο τόπος (Ερμούπολη) «υπέδειξαν», με τον τρόπο τους, τον τίτλο «Σεμινάρια της Ερμούπολης». Αυτή η επιλογή είχε τις θετικές συνέπειές της μέχρι και σήμερα. Τα Σεμινάρια διεξήχθησαν πάντοτε σε ένα κλίμα επιστημονικής, αλλά παράλληλα χαλαρής ατμόσφαιρας, που χωρούσε προβληματισμούς, ενίοτε διαφωνίες αλλά κυρίως πολλή συζήτηση — που συνεχιζόταν ακόμα και στον απογευματινό καφέ ή στη βραδινή μπύρα.

Εκτός από τον εμπνευστή τους, μια ολιγάριθμη ομάδα καταπιάστηκε τα χρόνια αυτά με τα οργανωτικά ζητήματα. Σημειώνουμε εδώ την Χριστίνα Αγριαντώνη που στρατεύθηκε με πάθος από τον πρώτο καιρό και την Εύη Ολυμπίτου που προστέθηκε αργότερα, της οποίας η συμβολή ήταν εμφανής σε όσους είχαν συμμετάσχει στο παρελθόν, όσο εμφανής ήταν και η απουσία της φέτος. Μια άλλη όμως πολυπληθής ομάδα ανθρώπων –που ξεπερνά τους 2.500– έδωσε το στίγμα στην οργάνωση συναντήσεων, τη συμμετοχή στις εργασίες των Σεμιναρίων, τις συζητήσεις που ακολουθούσαν στην αίθουσα των συνεδριάσεων. Η θεματολογία των κύκλων συζήτησης, το προφίλ όσων μετείχαν, οι ποικίλες επιστημονικές ή άλλες συσσωματώσεις και ομάδες εργασίας που έκαναν τα πρώτα βήματά τους στα Σεμινάρια για να συνεχίσουν κατόπιν αλλού τον δρόμο τους, ο πλούτος και το εύρος των θεωρήσεων αποτελούν αντικείμενο ενός συνολικού απολογισμού που εκκρεμεί, δεν μπορεί να αποτελέσει όμως αντικείμενο του σύντομου αυτού σημειώματος.

To radiobubble και το σκεπτόμενο διαδίκτυο

του Αποστόλη Καπαρουδάκη και του Παναγιώτη Φραντζή

Έργο του Maxwell Holyoke-Hirsch (από το μπλογκ underplot.tumblr.com)

Το διαδικτυακό ραδιόφωνο radiobubble.gr, επί τέσσερα χρόνια, παραμένει στοίχημα μιας κοινότητας ανθρώπων που βρίσκονται σε ανοικτή κουβέντα όχι με τον κόσμο του «γρήγορου ίντερνετ» αλλά του σκεπτόμενου διαδικτύου. Ως ραδιόφωνο αντιμετωπίζει τη μουσική ως τέχνη, όχι ως εμπόρευμα. Ως μέσο επικοινωνίας λειτουργεί υπό την προϋπόθεση ότι κάθε παραγωγός έχει απόλυτη ευθύνη για τις εκπομπές του λογοδοτώντας μόνο στους ακροατές.

Πρόκειται για την πρώτη επιτυχημένη προσπάθεια δημιουργίας μιας ραδιοφωνικής web 2.0 κοινότητας αισθητικά προσδιορισμένης. Θεώρησε εξαρχής συστατικό στοιχείο της φυσιογνωμίας του «την κατάργηση της δικτατορίας των ειδημόνων» και απηύθυνε έκκληση προς τους «ακροατές» να γίνουν οι ίδιοι ραδιοφωνικοί παραγωγοί. Αποτέλεσε, έτσι, το ραδιοφωνικό αντίστοιχο της κουλτούρας των blogs, προσφέροντας τη δυνατότητα στον «ακροατή» να γίνει «παραγωγός», όπως τα blogs πρόσφεραν στον αναγνώστη τη δυνατότητα να γίνει δημιουργός-συγγραφέας-δημοσιογράφος.

Αντιμέτωποι με την ορολογία: Η «εναλλακτική ενημέρωση» και η «δημοσιογραφία των πολιτών»

της Κατερίνας Σταυρούλα

Έργο του Edward McGowan (από το μπλογκ underplot.tumblr.com)

Έστω ότι μέσο είναι το μήνυμα, πώς ξεπερνάται το κυρίαρχο ιδεολόγημα του περιβάλλοντος; Παρακολουθώντας τον κόσμο του ελληνικού διαδικτύου την τελευταία δεκαετία, βλέπει κανείς την άνοιξη των ανθρώπινων δικτύων. Δίκτυα που λόγω της φύσης του μέσου, με οριζόντια δομή, από τους χρήστες του εργαλείου για τους χρήστες του εργαλείου, αναπτύσσονται και δημιουργούν γύρω από κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα νέα δυναμική. Στο πλαίσιο αυτό και με τη ροή της πληροφορίας να είναι πλέον ελεύθερη και ανεξέλεγκτη, ήταν αναπόφευκτη η εμφάνιση μιας νέας ορολογίας για την καταγραφή του φαινομένου, που, όσον αφορά την είδηση, φαίνεται σήμερα να καταλήγει στους όρους «εναλλακτική ενημέρωση» και «δημοσιογραφία των πολιτών».

Παρατηρώντας την ορολογία που δημιουργείται με βάση το ποιος είναι ο νέος πομπός (δημοσιογραφία των πολιτών) αλλά και τι διαχειρίζεται (εναλλακτική ενημέρωση), ένα ερώτημα που προκύπτει είναι ποιος και πώς καθιερώνει τελικά αυτή την ορολογία, στο μέτρο μάλιστα που οι νέες αυτές κατηγοριοποιήσεις έχουν υιοθετηθεί από τα μέχρι στιγμής κυρίαρχα μέσα μαζικής ενημέρωσης και γρήγορα  μετατράπηκαν σε κοινό κτήμα στον διάλογο. Είναι όμως δόκιμο να περιγράφεται μια νέα κατάσταση στην πηγή, ροή και διακίνηση της είδησης με όρους που ετεροκαθορίζονται από την κατεστημένη δομή των μέσων πριν το διαδίκτυο; Γιατί να είναι κοινώς αποδεκτό ότι τα κοινωνικά δίκτυα παράγουν «εναλλακτική» ενημέρωση;

«Δημοσιογραφία των πολιτών» και ανεξάρτητη ενημέρωση

του Στέλιου Κούλογλου

Τα σεμινάρια, στην αίθουσα των Γενικών Αρχείων του Κράτους στην Ερμούπολη

Πιστεύω ότι χρειάζεται μια σχετική απομυθοποίηση του ρόλου που έπαιξε και παίζει το διαδίκτυο στις πολιτικές εξελίξεις. Έθεσα πρόσφατα σε Αιγύπτιους και Τυνήσιους μπλόγκερ το ερώτημα τι θα γινόταν αν δεν υπήρχε διαδίκτυο. H απάντησή τους ήταν ότι η εξέγερση θα ξεσπούσε, ίσως λίγο διαφορετικά, ίσως όχι τόσο γρήγορα, αλλά θα ξεσπούσε. Το διαδίκτυο αποτελεί ένα νέο μέσο επικοινωνίας και διαθέτει μερικά καινούργια χαρακτηριστικά, με βασικότερο την αλληλεπίδραση, τα οποία προσδίδουν στοιχεία περισσότερης δημοκρατίας στη σχέση ανάμεσα στον πομπό και τους δέκτες μιας είδησης. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, πάντα μπαίνει ένα βασικό ζήτημα: το ζήτημα της εξουσίας. Και, καθώς αυτό θα υφίσταται όσο υπάρχουν οι κοινωνίες μας, το ουσιαστικό ερώτημα είναι τι στάση διαμορφώνει κανείς απέναντι στις σχέσεις εξουσίας.

Όταν ξεκινήσαμε το tvxs, σκεφτόμασταν ότι θα μπορούσε να επιτευχθεί ένας αρκετά καλός συνδυασμός μιας επαγγελματικής προσέγγισης της ενημέρωσης και της συνεισφοράς, ειδήσεων κυρίως, από ανθρώπους που παρακολουθούσαν το σάιτ. Μάλιστα, στην αρχή στο tvxs υπήρχε ένα είδος ψηφοφορίας για σχόλια και άρθρα, από το ίντερνετ και άλλα μέσα ενημέρωσης, και εκείνα που θα έπαιρναν τις περισσότερες ψήφους θα αποτελούσαν την κύρια θεματολογία της ημέρας.

Το RedNotebook και η παρέμβαση της Αριστεράς στο Διαδίκτυο

του Χρήστου Σίμου

Armin Mueller-Stahl, «Φάουστ», 2002

Η εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008 επέφερε πολλές ανακατατάξεις στο σύνολο της ελληνικής κοινωνίας. Όπως όλες οι οριακές στιγμές στην ιστορία των κοινωνιών, έτσι κι αυτή δίχασε το σύνολο των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων, παράγοντας νέες ταυτότητες και συμμαχίες. Κατάφερε επίσης να διαπεράσει όλες τις οργανώσεις της Αριστεράς αλλά και κάποια από τα κομμάτια του αναρχικού χώρου, που στήριξαν την εξέγερση, φτιάχνοντας ένα νέο πεδίο με ιδιαίτερα πολιτικά χαρακτηριστικά.  Μια νέα ευκαιρία για την ανανεωτική και ριζοσπαστική Αριστερά παρουσιαζόταν στο προσκήνιο: η συγκρότηση ενός εναλλακτικού μέσου, το οποίο θα επιχειρούσε να συμπυκνώσει όλη αυτή τη νέα κατάσταση.

Η κρίση του τύπου –φαινόμενο παγκόσμιο–, που εντάθηκε περαιτέρω με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο στο πολιτικό σύστημα όσο και στη δημοκρατία εν γένει. Η συρρίκνωση των εφημερίδων, ο οικονομικός έλεγχος των μέσων ενημέρωσης από έναν πολύ μικρό αριθμό μεγαλοεπιχειρηματιών, όσο και η συρρίκνωση του αναγνωστικού κοινού δεν αποτελούν θετικές εξελίξεις για τη δημοκρατική λειτουργία των θεσμών συνολικά. Την ίδια στιγμή, οι διαρκείς απολύσεις δημοσιογράφων, επιμελητών και διορθωτών συνιστούν πλήγμα για την ποιότητα της παρεχόμενης ενημέρωσης.

Δημοσιογραφία των πολιτών και κοινωνικά μέσα: μια –όχι και τόσο– καινούρια ιστορία

του Μιχάλη Μουζουράκη

Roswitha Schumacher-Kuckelkorn, «Άντρας με κόκκινο πανωφόρι», 2008

Τα τελευταία χρόνια ακούγονται και συζητούνται ολοένα και περισσότερο οι όροι «δημοσιογραφία των πολιτών» και «νέα κοινωνικά μέσα». Κοινωνικά κινήματα –όπως αυτό της Αιγύπτου– αποδίδονται στο facebook, το twitter και γενικότερα σε αυτό που πλέον ονομάζεται Web 2.0. Ιστοτόπους δηλαδή, όπου το περιεχόμενο το παράγουν οι ίδιοι οι επισκέπτες τους. Είναι όμως το Web 2.0, και ειδικότερα η κοινωνική δικτύωση και ενημέρωση από τους χρήστες ενός μέσου κάτι το τόσο νέο;

Δώδεκα χρόνια νωρίτερα, στις διαδηλώσεις του Σηάτλ ενάντια στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, γεννιέται το πρώτο Indymedia. Στόχος του, ακριβώς αυτό: η αλληλοενημέρωση των ανθρώπων απευθείας από τους δρόμους. Η ενημέρωση δηλαδή από άνθρωπο σε άνθρωπο, χωρίς τη διαμεσολάβηση της πολιτικής, οικονομικής ή εκδοτικής εξουσίας. Ακόμα νωρίτερα όμως, ακόμη και πριν την έλευση του web στις πρώιμες μορφές του διαδικτύου, τα newsgroups και το usenet τελούσαν ακριβώς τον ίδιο ρόλο. Ο όρος web 2.0, που άρχισε να χρησιμοποιείται ευρέως μετά το 2003, ήρθε τελικά να περιγράψει την εμπορευματοποίηση της παραπάνω διαδικασίας, και όχι τη δημιουργία της.

Η ιστορία και η ιστορία σου

του Σπύρου Παπαδόπουλου

Κάθε φορά που πατάς το publish δεν ανεβαίνει μόνο ένα καινούριο post. Αντίθετα, ξεκινά να αρθρώνεται ένας νέος λόγος, ένας νέος τρόπος γραφής, μια ρωγμή στον τρόπο που στοιχίζονται οι λέξεις. Ακόμη, κι ας είμαι υπερβολικός, δημιουργείται μια νέα (συλλογική) αφήγηση. Πρόκειται για την αφήγηση μιας  κοινότητας (ή πολλών τέτοιων), που διαρκώς διαμορφώνεται, αυτοαναιρείται και υπάρχει μες στις αντιφάσεις της.

Ο λόγος ως προσωπική έκφραση

Από τις ανιαρές αφηγήσεις, το πολίτικαλ κορέκτ (αγκαζέ με την σοβαροφάνεια) και τον στεγνό τρόπο γραφής που (τουλάχιστον κατά τη γνώμη μου) φάνηκε να επικρατεί τα τελευταία χρόνια, ήρθε να με γλιτώσει ο νέος κόσμος που ανακάλυψα στα blogs. Όταν τα lifestyle περιοδικά κατέστησαν προσωρινά αδύνατο να μιλάς για τα πόδια μιας γυναίκας χωρίς να γίνεσαι φτηνός, βρήκα το αντίδοτο σε μεγάλες δόσεις στο http://kkmoiris.yooblog.gr/. Όταν άκουσα για εκατομμυριοστή φορά το ίδιο δημοσιογραφικό κλισέ, σώθηκα από βέβαιη ανία, βρίσκοντας φαντασία μεταμφιεσμένη σε λέξεις, πατώντας http://ironprison.blogspot.com/ και  http://ouming.blogspot.com/. Και πάει λέγοντας, δεν έχει σημασία η ονοματολογία. Σημασία όμως έχει, ας πούμε, να κοιτάξουμε προσεκτικά τι κάνει ο Πάνος Μιχαήλ (γνωστός στο δίκτυο ως greekgaylolita) στη διαδικτυακή έκδοση της Lifo. Έχει εφεύρει ένα νέο είδος γραφής, ένα νέο λόγο, αποτελούμενο από σπαράγματα από video, ποίηση, σχόλια, twits, φωτογραφίες. Εξίσου σημαντικό, ότι τα κομμάτια του, πολλές φορές κατασκευάζονται μέσα απ’ την καθημερινή συζήτηση στα social media. Άλλο παράδειγμα είναι ο σπουδαίος old-boy.blogspot.com, ο οποίος έχει εφεύρει ένα κράμα σχολίου, ειρωνείας, χιούμορ, αμεσότητας και μελαγχολίας, ο οποίος έχει το πρακτικό ανάλογό του στη μορφή και τη ροή των post του.

Ο λόγος ως δημόσια παρέμβαση

Τη συλλογική αφήγηση τη βλέπουμε για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση τον Δεκέμβριο του 2008. Εκεί μπορούμε να δούμε να σχηματίζονται σχεδόν δύο πραγματικότητες. Αυτή που παρακολουθεί κάποιος στα παραδοσιακά μέσα και ιδίως τα τηλεοπτικά δίκτυα, και αυτή που παρατηρεί κάποιος στα social media. Υπήρξαν κείμενα, posts, που επιχειρούσαν να μιλήσουν με θεωρητικό τρόπο για όσα συνέβαιναν, που με έντονο βιωματικό τρόπο μιλούσαν για τη γενικότερη πραγματικότητα. Με άλλα λόγια και μια δόση υπερβολής, είδαμε ένα νέο «new journalism», έναν κόσμο που συμμετείχε και έγραφε, έδινε ανταποκρίσεις απ’ το δρόμο και υπογείως σχολίαζε τον τρόπο ζωής ή την ίδια την επικρατούσα κουλτούρα. Όλα αυτά προφανώς γίνονταν και πριν. Αυτή τη φορά όμως, η συζήτηση ξεπέρασε τα όρια των περιοδικών των Εξαρχείων και των άρθρων πανεπιστημιακών στην Αυγή και την Ελευθεροτυπία.

O προσωπικός δημόσιος χώρος των βλογς

της Μαρίνας Κονταρά

Σκίτσο του Σπύρου Δερβενιώτη, εμπνευσμένο από τα σεμινάρια της Ερμούπολης, φτιαγμένο για τα «Ενθέματα»

Εν αρχή ην το κόνσεπτ: σκέφτεσαι, συλλαμβάνεις και οργανώνεις μια ιδέα, ένα στόχο, ένα τελικό αποτέλεσμα. Κατόπιν, θέτεις τα βήματα που χρειάζεται να ακολουθήσεις για να φτάσεις σε αυτό. Κατόπιν έρχεται η υλοποίηση. Τελικά, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι άλλο από κείνο που φαντάστηκες αρχικά, όμως, σε κάθε περίπτωση, έχεις δημιουργήσει κάτι από την αρχή μέχρι το τέλος.

Η δημιουργικότητα είναι σύμφυτη με τη ανθρώπινη φύση, είναι ανθρώπινη ανάγκη το να πάρεις απόλαυση από κάτι που επιμελήθηκες από τη γέννηση ως την ολοκλήρωσή του. Και δυστυχώς, στο παρόν κοινωνικό μοντέλο, ελάχιστοι καταφέρνουν να ικανοποιήσουν αυτή την ανάγκη στον εργασιακό τους χώρο.

Τα βλογς ήρθαν ακριβώς να δώσουν μια πιθανή διέξοδο σε υπαρκτές ανάγκες: την εσωτερική δίψα του ανθρώπου για δημιουργία και την ανάγκη της προσωπικής έκφρασης, την οποία δεν διοχετεύουν όλοι με τον ίδιο τρόπο.

Για τα συμμετοχικά μέσα

του Μιχάλη Παναγιωτάκη

Roswitha Schumacher-Kuckelkorn, «Γιορτή του δρόμου», 2008

Δυο λόγια για την «καταγωγή της μπλογκόσφαιρας» και την εμπλοκή μου σε αυτή: Είμαι παρών στο διαδίκτυο από το 1989, στους «πίνακες» του usenet, τα πρώτα ουσιαστικά μαζικής απεύθυνσης φόρουμ ηλεκτρονικής συζήτησης. Εκεί δημιουργήθηκε ο κρίσιμος χώρος που επίσπευσε τη δημιουργία ιστολογίων και άλλων χώρων συζητήσεων και δημοσίευσης. Τα διάφορα φόρουμ πήραν τη σκυτάλη της επέκτασης της συζήτησης σε ευρύτερο κόσμο, πριν αρχίσει η άνθηση των ιστολογίων και των Κοινωνικών Μέσων, μετά το 2003 κυρίως στην Ελλάδα, και μερικά χρόνια νωρίτερα παγκοσμίως.

Κομβική στιγμή για την δημιουργία εναλλακτικής πληροφόρησης και συζήτησης στον κόσμο και στην Ελλάδα, ένα πρώιμο Web 2.0 με την ενεργό συμμετοχή των χρηστών, αποτέλεσε, όπως ανέφερε χθες ο Μιχάλης Μουζουράκης, το indymedia. Παραμένει χρήσιμη πηγή αντιπληροφόρησης/εναλλακτικής πληροφόρησης παγκοσμίως, αλλά και στην Ελλάδα και άσκησε τεράστια επίδραση στη δημιουργία ενός παγκόσμιου «αντισυστημικού» χώρου, καθώς συγκρότησε και δικτύωσε γύρω του κοινότητες, με πολύ αποτελεσματικό τρόπο. Στην συνέχεια, όπως παντού στον κόσμο, είχαμε την έκρηξη των ιστολογίων και στην Ελλάδα, που κάλυψαν κάθε πολιτικό αλλά και θεματικό φάσμα συζήτησης και δημοσιεύσεων…

Σιγά σιγά, η μπλογκόσφαιρα άρχισε να συγκροτείται, και ρόλο σε αυτό έπαιξαν συναθροιστές όπως π.χ. το Monitor, που παρουσίαζαν την εικόνα όλης της ελληνικής μπλογκόσφαιρας σε μία σελίδα. Σήμερα το έχουν διαδεχθεί πολλοί συναθροιστές και χώροι συζήτησης π.χ. το buzz (buzz.reality.tape.com), γύρω από το οποίο έχει συγκροτηθεί και κοινότητα διαλόγου…

***

Το μπλογκ θεωρείται πια ένα «παλιό», καθιερωμένο, κοινωνικό μέσο. To facebook, το twitter, το youtube κτλ. δημιουργούν συνδυαστικά ένα παράλληλο μέσον, ένα συμμετοχικό μέσο ενημέρωσης, το οποίο δεν είναι το αποτέλεσμα ενός μεμονωμένου ιστοχώρου, αλλά του δικτύου, των συνδέσεών του και των ροών που παρέχει. Η διάχυση του λόγου (της εικόνας, του βίντεο κ.ο.κ.) στο δίκτυο αυτό αποτυπώνεται εμφανώς στην αδυναμία πλέον να γνωρίζει κανείς τον αριθμό αναγνωστών μιας ανάρτησης σε ένα ιστολόγιο, μέσα από τις διαδοχικές αναδημοσιεύσεις, τα RSS Readers, τα παραθέματα στο facebook κ.ο.κ. Υπάρχει μια μη γραμμική δυναμική, η οποία πολλαπλασιάζει τον λόγο: όταν γράφεται κάτι που κινεί το συλλογικό ενδιαφέρον, αυτό φεύγει προς πάμπολλες διαφορετικές κατευθύνσεις, είτε ως σύνολο είτε αποσπασματικά.

Τα blogs και ο κακός δράκος

του Στάθη Στασινού

Το κρυφό σχολείο εν Ερμουπόλει, φωτογραφικά τεκμήρια. Βραδινά σεμινάρια, Παρασκευή 9.11.2011

Τα blogs ξεκίνησαν ως vantiy καθρέφτες, λίγο πολύ ως πολύ προσωπικά ημερολόγια με αρκετό ναρκισσισμό. Η ίδια η δομή τους (μια ημερολογιακά αρχειοθετημένη καταγραφή) έδινε και τον τόνο των χρήσεών τους.

Όμως γρήγορα ξέφυγαν από το σκοπό τους. Γιατί; Η όλη ιδέα του blog ήταν να μη χρειάζεται να έχεις τεχνικές γνώσεις. Για πρώτη φορά ένας απλός χρήστης μπορούσε να φτιάξει το δικό του site. Επιπλέον, είτε για λόγους υπαρξιακής στρατηγικής με το τέλος της Ιστορίας το 1990 είτε για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, τα παραδοσιακά μέσα υποχωρούσαν, τόσο στην ποσότητα όσο και την ποιότητα των πληροφοριών. Αυτό είναι μια τάση που υπήρχε πολύ καιρό πριν τα blogs.

Οπότε, για εμένα, το αιτιακό κενό είναι ξεκάθαρο: η πτώση των παραδοσιακών μέσων ήταν αυτή που δημιούργησε τη μεγάλη ανάγκη την οποία κάλυψαν τα μπλογκ. Οι κυκλοφορίες των εφημερίδων έπεφταν και η τηλεόραση δεν κάλυψε ποτέ το κενό. Και, ξαφνικά, τα blogs μπήκαν στη μέση, διότι μπορούσαν να είναι τόσο αναλυτικά όσο οι εφημερίδες και τόσο άμεσα όσο η τηλεόραση.

Όταν παρακολουθούσαμε αποσβολωμένοι τον δεύτερο πόλεμο του Ιράκ, φάνηκε ξεκάθαρα πόσο διαφορετική εικόνα πρόσφεραν δυο-τρία blog Ιρακινών σε σχέση με αυτή των μεγάλων δικτύων. Παρά τη φτώχια των μέσων και της πληροφόρησης, τα blogs στην ουσία έδειξαν τη γύμνια των μέσων και τον μονομερή χαρακτήρα τους. Όταν ο Juan Cole, ένας ακαδημαϊκός στα βάθη των ΗΠΑ, έκανε καλύτερες, βαθύτερες και ποιοτικότερες εκτιμήσεις από όλα τα τμήματα εξωτερικών αναλύσεων όλων των δικτύων και των εφημερίδων, τότε καταλαβαίνουμε πως κάτι προβληματικό υπήρχε σ’ αυτό το σύστημα.

«Αθηναίοι στην πράξη»: η μετα-πολιτική των ψηφιακών πολιτών.

Η περίπτωση των atenistas

της Πηνελόπης Παπαηλία

Από το σάιτ των atenistas, http://www.atenistas.com

Αν σε μια πρώιμη φάση του διαδικτύου ο όρος netizen (ψηφιακός πολίτης) αναφερόταν στο υποκείμενο μιας κοινότητας συμμετοχής, προσφοράς και αλληλοσεβασμού στον κυβερνοχώρο, η οποία υποσχόταν μια νέα εμπειρία της πολιτικής, όπου το «net» θα έπαιρνε τη θέση του «cit», και το διαδικτυακό φόρουμ αυτήν της πλατείας, σήμερα βλέπουμε μια σύνθετη διαντίδραση. Από τις νυχτερινές ποδηλατοπορείες στις συγκεντρώσεις των Αγκανακτισμένων που οργανώνονται και σχολιάζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι προφανές ότι έχουμε αποκτήσει μια νέα σχέση με τις πόλεις μας. Κυκλοφορούμε και συζητάμε, μαζί με άλλους, στους χώρους της πόλης και του διαδικτύου, βιώνοντας την πόλη μέσα από το διαδίκτυο και το διαδίκτυο μέσα από την πόλη. Δεν μπορούμε πια να υποστηρίξουμε ότι είναι ξεχωριστοί χώροι.

Στα Σεμινάρια της Ερμούπολης, είχα την ευκαιρία να παρουσιάσω κάποιες πρώτες σκέψεις για τις νέες μορφές τεχνοκοινωνικότητας, αστικότητας και πολιτικής που αναπτύσσονται τον τελευταίο καιρό, με αναφορά στην περίπτωση των atenistas, κατεξοχήν νέου τύπου netizens. Από την εμφάνιση τους τον Σεπτέμβριο του 2010, οι «Αθηναίοι στην πράξη» έχουν προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις, ένθερμες και απορριπτικές, με τις «δράσεις» που έχουν εκτελέσει σε διάφορα σημεία της Αθήνας (καθαρισμοί οικοπέδων, φυτεύσεις, βάψιμο παιδικών χαρών, νυχτερινές συναυλίες, συλλογή ρουχισμού για φτωχούς, σήμανση ιστορικών κτιρίων κ.ά.). Τα social media αποτελούν σήμα-κατατεθέν της ομάδας, η οποία έχει φτάσει σε περισσότερα από 42.000 likes στο facebook. Η υπόσχεση μιας αντι-πολιτικής (δεν είναι κομματικός οργανισμός, δημοτική παράταξη) ως μετα-πολιτικής (ομάδα χωρίς καθοδήγηση, καταστατικό, ιεραρχία, μέλη) συνδέεται άμεσα με την υπόσχεση (αν όχι απαραίτητα την πραγματοποίηση) της ανοικτής πρόσβασης («γίνε κι εσύ μέλος») και μη διαμεσολάβησης (αυτο-ρύθμισης) μέσω νέων τεχνολογιών.

Η μνήμη στο (δια-)δίκτυο. Τα δίκτυα της μνήμης

της Δέσποινας Βαλατσού

Andreas Lutherer, «Χωρίς τίτλο», 2010

«Όπως στο ψηφιακό επίπεδο της πληροφορίας πραγματοποιείται συνεχής ανταλλαγή και επικοινωνία σε παγκόσμια κλίμακα, όπως πάντοτε για να παραμείνει ζωντανή η γνώση και να καρποφορήσει έπρεπε να κυκλοφορήσει και να γίνει αντικείμενο συνδιαλλαγής, έτσι και ο σπόρος σε όλη την διάρκεια ζωής της γης αλλά και της γεωργίας από την νεολιθική εποχή έως σήμερα, ήταν αντικείμενο κυκλοφορίας και ανταλλαγής».[1] Αυτά γράφουν η Φοίβη Γιαννίση και ο Ζήσης Κοτιώνης στο βιβλίο της Κιβωτού, της εθνικής συμμετοχής της Ελλάδας στη 12η Διεθνή Έκθεση Αρχιτεκτονικής-Μπιενάλε της Βενετίας.

Ας μεταφερθούμε από την Κιβωτό των Γιαννίση-Κοτιώνη στο ψηφιακό περιβάλλον του σήμερα και στην κυρίαρχη πολιτισμική και οπτική τεχνολογία του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα και των αρχών του 21ου, το διαδίκτυο. Αν ο σπόρος του διαδικτύου είναι η πληροφορία, ποια τα χαρακτηριστικά της, ποιες οι διαδρομές της, με άλλα λόγια πώς μπορούμε να σκεφτούμε για αυτήν στο διαδίκτυο;

Δίκτυα μέσα σε Δίκτυο. Όψεις της δικτύωσης ανθρώπων και μηχανών στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα

του Μήτσου Μπιλάλη

Werner Berges, «Τέσσερις εικόνες», 2010

Στα τέλη του περασμένου αιώνα παγιώθηκε μια χωρική, πρωτίστως, κατανόηση των ψηφιακών τεχνολογιών. Μια σειρά μεταφορές, βγαλμένες από τα λεξιλόγια του αποικισμού («κόμβος», «νέο σύνορο», «μετακόμιση», «νέο σπίτι», «πλοήγηση» κ.ά.), ανέλαβαν να μεταφράσουν τις νέες ψηφιακές δομές στην κυρίαρχη γλώσσα της εποχής, καθιστώντας τες εν τέλει συμβατές με ευρύτερες πραγματικότητες της ιστορικής τους συγκυρίας. Είναι αλήθεια πως στον μετά το 1989 κόσμο, σ’ έναν –δυτικό– κόσμο που εδονείτο από την επιθυμία να επεκτείνει τις οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές του συνοριογραμμές, δεν προξενεί ιδιαίτερη εντύπωση πως το διαδίκτυο κατανοήθηκε τελικά ως ένας ακόμα χώρος έτοιμος να αποικηθεί: Μέσα από το λεξιλόγιο του αποικισμού, οι κοινωνίες της εποχής μπόρεσαν να υποδεχθούν τις νέες τεχνολογικές μορφές ως έναν ακόμα μεταψυχροπολεμικό χώρο, έναν χώρο «ανοιχτό», «φιλόξενο», έτοιμο να υποδεχθεί εκείνους που ήταν έτοιμοι να τον αποικήσουν.

Μετά το γύρισμα, ωστόσο, της χιλιετίας άλλαξαν πολλά. Στο διαδίκτυο, συγκεκριμένα, ξεκίνησε μια σημαντική μετατόπιση. Το βασικό μέλημα έπαυε σταδιακά να είναι η αποίκηση, η δημιουργία δηλαδή ενός προσεκτικά επιμελημένου «δικού μου χώρου», διακριτού ανάμεσα στις μυριάδες παρόμοιες ηλεκτρονικές σελίδες. Εκείνο που προείχε πλέον ήταν μάλλον το αντίθετο· όχι να κάνω το περιεχόμενο «μου» διακριτό, αλλά να το κάνω να αγκιστρωθεί στα δίκτυα των άλλων: Ανεβάζω ένα βίντεο στο youtube, προσδοκώντας να γίνει post κάποιου (γνωστού ή αγνώστου) στο facebook· δημοσιοποιώ μια σκέψη μου, προκειμένου να κυκλοφορήσει ως ψηφιακό «τιτίβισμα» σε κινητά τηλέφωνα και σε πλατφόρμες «κοινωνικής δικτύωσης»· διατυπώνω πολιτικές απόψεις στο blog μου, με την (κρυφή?) ευχή να τις δω να αναπαράγονται στα blogs άλλων.

Πράγματι, εδώ και έξι-επτά χρόνια, το ίντερνετ έχει γεμίσει από ειδικούς κώδικες οι οποίοι αναλαμβάνουν να διαπερνούν τις επιμέρους ηλεκτρονικές σελίδες, εκχέοντας στο εσωτερικό τους πληροφορίες, αναρτημένες σε δίκτυα άλλων. Αυτές οι νέες τεχνομορφές –πραγματικές δομές αγκίστρωσης και έγχυσης— άρχισαν να δίνουν πλέον τον τόνο στο διαδίκτυο του πρώιμου 21ου αιώνα. Την ίδια στιγμή, η λογική της αγκίστρωσης διαπερνούσε το σύνολο του κοινωνικού βίου: ήταν, ακριβώς, η εποχή που το τοξικό τραπεζικό προϊόν –σήμα-κατατεθέν της επιθετικότητας των νέων οικονομικών λογικών– έπρεπε να αγκιστρωθεί, κρυμμένο καλά ανάμεσα σε άλλα προϊόντα. Ήταν η στιγμή όπου τα νέα πολιτικά mega-πλήθη όφειλαν να συγκροτηθούν εκεί ακριβώς που οι προϋπάρχουσες πολιτικές τομές άρχιζαν να θαμπώνουν και το «αριστερό» εκχυνόταν στο «δεξιό» και ανάποδα. Ήταν τότε που δυνάμωνε η αντίληψη πως η συγγραφική πράξη  δεν νομιμοποιείται από την έκθεσή της σε ακροατήρια αλλά από τη διείσδυση των ακροατηρίων στο συγγραφικό εγχείρημα («όσο πιο πολλά comments, όσο πιο πολλές ετεροαναφορές»).

Καλοκαιρινοί προορισμοί

ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ

του Βαγγέλη Καραμανωλάκη

"Λεμβοδρομίαι εν Σύρω". Επιστολικό δελτάριο, αρχές 20ού αιώνα (ΕΛΙΑ)

Αυτή πρέπει να είναι από την πρώτη φορά, το 1990, στο κατάστρωμα του πλοίου. Ο Παναγιώτης, ο Αντώνης, η Ιωάννα, η Μαρία, η πλάτη της Μαργαρίτας. Στην άλλη πίνοντας καφέ στο Πάνθεον και από το βράδυ στον Μύτικα, τρώγοντας με το Χρήστο και το Δημήτρη. Στο Δελφίνι κατακαλόκαιρο και το βράδυ στα συγκρουόμενα γελώντας μεθυσμένοι. Η Λίνα και η Εύη γελώντας στο φακό, στην αυλή του ξενοδοχείου. Από το τελευταίο σεμινάριο με τους μεταπτυχιακούς από το Πάντειο. Δεκάδες φωτογραφίες, ριγμένες η μια πάνω στη άλλη, μπερδεύονται μαζί με εκείνους που δεν θυμάσαι τα ονόματά τους, με μαγαζιά που πια έχουν κλείσει, με άδειες παραλίες που γέμισαν κόσμο. Μπερδεύονται, όπως χρόνια  τώρα κάθε καλοκαίρι αυτές τις δεκαπέντε μέρες του Ιουλίου μπλέκονται άνθρωποι και ιδέες, σχέδια για μεγάλα προγράμματα και μικροϊστορίες, εξαιρετικές ανακοινώσεις και χιλιομασημένες κοινοτοπίες, διεθνούς φήμης επιστήμονες και προπτυχιακοί φοιτητές, καλοκαιρινά φαγητά και ματαιωμένοι έρωτες. Σκηνές από ένα ταξίδι που είχε πάντα προορισμό. Εκεί όπου ξέραμε πάντα ότι θα ακούσουμε, θα μιλήσουμε, άλλοτε με περισσότερο άλλοτε με λιγότερο άγχος, θα γνωρίσουμε καινούργιους συνομιλητές από ένα απίθανο φάσμα ανθρώπων που κάθε φορά μπορούσε να μας εκπλήσσει το εύρος των απασχολήσεών τους και των θεμάτων τους.

Πανεπιστήμιο και Σύνταγμα: μια ευρωπαϊκή υπόθεση

της Ιφιγένειας Καμτσίδου

Μαξ Ερνστ, «Κατακαλόκαιρο», 1925

Στις ενστάσεις που γεννά το πρόσφατο νομοσχέδιο για τη μεταρρύθμιση των πανεπιστημίων συγκαταλέγονται και τα ερωτήματα αντισυνταγματικότητας, που εγείρουν αρκετές από τις προτεινόμενες ρυθμίσεις του. Πραγματικά, το «λιτό» νομοθέτημα των 72 άρθρων και των 130 σελίδων (χωρίς τις μεταβατικές διατάξεις), μεταλλάσσοντας την μορφή των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και ανατρέποντας τη λειτουργία που αυτά επιτελούσαν στα 180 χρόνια της δύσκολης και κάποτε αντιφατικής πορείας τους, έρχεται σε αντίθεση με συνταγματικούς κανόνες, όπως αυτόν του άρθρου 16 παρ. 1 που προστατεύει την ακαδημαϊκή ελευθερία, και του άρθρου 16 παρ. 5, που ορίζει ότι «η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση».

 Θα μπορούσε, βέβαια, να ισχυριστεί κανείς ότι το συνταγματικό καθεστώς του ελληνικού πανεπιστημίου, απότοκο μιας εποχής όπου οι μνήμες των αυταρχικών επεμβάσεων στην ανώτατη εκπαίδευση ήταν νωπές, ξεπεράστηκε και ότι τα πανεπιστήμια της χώρας πρέπει να οργανωθούν έτσι ώστε να συμπορεύονται με τα ομόλογα ιδρύματά τους στην Ευρώπη. Μια τέτοια προσπάθεια όμως δεν μπορεί να παραγνωρίζει το γεγονός ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχουν κανόνες συνταγματικής περιωπής, που δεσμεύουν τη δράση των κρατικών και ευρωπαϊκών οργάνων, όταν αυτά καθορίζουν το νομοθετικό πλαίσιο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Ανάμεσα σε αυτούς, σημαντική θέση κατέχει η ακαδημαϊκή ελευθερία, που αναντίλεκτα αποτελεί στοιχείο των κοινών συνταγματικών παραδόσεων των κρατών-μελών της Ε.Ε., δηλαδή των κοινών θεμελιωδών αρχών που εκπηγάζουν από τα συντάγματα των κρατών-μελών. Με τη σθεναρή επιμονή της Γερμανίας, η ελευθερία αυτή εντάχθηκε ρητά και στον Χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ε.Ε, που στο άρθρο 13 ορίζει: «Η τέχνη και η επιστημονική έρευνα είναι ελεύθερες. Η ακαδημαϊκή ελευθερία είναι σεβαστή».

Για τη «μεταρρύθμιση» στα ΑΕΙ: Έγινε κατολίσθηση κι έπεσε κάνας βράχος;

 του Γιάννη Παπαθεοδώρου

Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ, «Λουόμενες», 1910

Σε πρόσφατη συνέντευξή της η υπουργός Παιδείας κ. Άννα Διαμαντοπούλου, προσπαθώντας να βρει μια ζωντανή εικόνα για τη «μεταρρύθμιση» της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης χρησιμοποίησε μια μάλλον ατυχή «μεταφορά». «Εδώ που βρίσκεται σήμερα η τριτοβάθμια εκπαίδευση», είπε η υπουργός, «δεν γίνεται παρά να πάμε σε μία τόσο ριζική αλλαγή που να είναι σαν να πέφτει ένας βράχος μέσα σε μια λίμνη.[1] Αν δεν κάνω λάθος, ο «βράχος» (θα πρέπει να) είναι το νομοσχέδιο και η λίμνη είναι το «τελματωμένο» Πανεπιστήμιο. Όσο για το ρήμα «πέφτει», φαντάζομαι ότι δηλώνει απλώς την ένταση του φυσικού φαινομένου της κατολίσθησης, αφού, στη φράση του υπουργού δεν υπάρχει υποκείμενο: κανείς δεν φαίνεται να παίρνει την ευθύνη για να «ρίξει» τον βράχο μέσα στη λίμνη.

Αλέξης: Μια ελληνική τραγωδία

ΚΟΜΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΣΤΕΡΕΣ

 του Μιχάλη Μάτσα

Όσο παρακολουθούσα το Alexis — Une tragédie grecque στο Θέατρο της Vilette στο Παρίσι, σκεφτόμουν πώς θα το αντιμετώπιζε το ελληνικό κοινό, αν ποτέ παρουσιαζόταν στην Ελλάδα. Έχουμε που έχουμε δυσκολία να δεχτούμε αρχαιοελληνικές τραγωδίες υπό την οπτική ξένων θιάσων, φαντάσου τι θα λέγαμε για το συσχετισμό μιας τραγωδίας (της Αντιγόνης) με ένα περιστατικό που συγκλόνισε πρόσφατα τη χώρα μας (τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου). Αρκεί να σκεφτεί κανείς την επίθεση εναντίον της παράστασης που εμπνεύστηκε από την ιστορία της Κωνσταντίνας Κούνεβα. Αν γλίτωνε από το γιουχάισμα και τον χουλιγκανισμό, ίσως κάποιοι θα μιλούσαν για αυθαίρετη σύνδεση, άλλοι για ελλιπή παρουσίαση των γεγονότων, άλλοι για άγνοια και ημιμάθεια.

Ας δούμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Είναι Δεκέμβρης του 2008 και η ιταλική θεατρική ομάδα Motus κάνει πρόβες και έρευνα για μια παράσταση της Αντιγόνης. Ο θάνατος όμως ενός δεκαπεντάχρονου μαθητή στην Ελλάδα και η εξέγερση που ακολούθησε τους επηρεάζει και τους ωθεί να δουν τη φιγούρα της Αντιγόνης υπό το πρίσμα των γεγονότων στην Ελλάδα. Θα έρθουν εδώ, θα τραβήξουν βίντεο στα Εξάρχεια και τους δρόμους της Αθήνας, θα επισκεφτούν τη Θήβα, την πόλη της Αντιγόνης. Από αυτή την εμπειρία θα εμπνευστούν την ελληνική τραγωδία του Αλέξη. Σε ένα μπαρουτοκαπνισμένο σκηνικό, που παραπέμπει τόσο στα δακρυγόνα της Αθήνας όσο και στην πολιορκία της Θήβας, τέσσερις ηθοποιοί μάς ξεναγούν στην Αθήνα, στα Εξάρχεια, μιλούν με μάρτυρες των γεγονότων, μεταφράζουν τα συνθήματα στους τοίχους. Όλα αυτά τα παρακολουθούμε μέσα από μια κινούμενη προβολή στον τοίχο, μέσα από έναν βομβαρδισμό εικόνων, με την Ελληνίδα του γκρουπ να μεταφράζει και να μας καθοδηγεί.

AEI: Επιτυχίες εκτός Ελλάδας, απαξίωση εντός Ελλάδας

  Πώς να εξηγήσουμε τις επιτυχίες των ελληνικών ΑΕΙ στα διεθνή συστήματα αξιολόγησης; Πώς συνάδουν οι διεθνείς επιτυχίες των ΑΕΙ με την απαξίωσή τους στο εσωτερικό της χώρας;

του Γιώργου Αγγελόπουλου

Εδουάρδος Σακαγιάν, «Λουόμενοι και οθόνες», 2005

H εικόνα των ελληνικών πανεπιστημίων στο εξωτερικό είναι πολύ διαφορετική από την προσπάθεια απαξίωσής τους που προωθείται στο εσωτερικό. Στις διεθνείς αξιολογήσεις που επιχειρούν, καλώς ή κακώς, να παρουσιαστούν ως ενδεικτική εικόνα των διαφόρων συστημάτων εκπαίδευσης, διαπιστώνουμε ότι τα πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης καθώς και το Μετσόβιο Πολυτεχνείο σταθερά βελτιώνουν τη θέση τους. Το Πανεπιστήμιο Αθηνών σταθερά κατατάσσεται ανάμεσα στα 200-300 παγκοσμίως καλύτερα ΑΕΙ. Πέντε ελληνικά πανεπιστήμια (Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Μετσόβιο, Πάτρας και Κρήτης) κατατάχθηκαν το 2010 στις πρώτες 200 παγκοσμίως θέσεις ορισμένων κλάδων. Τα πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης, Κρήτης και το Μετσόβιο κατατάσσονται στις πρώτες 51 παγκοσμίως θέσεις για τους κλάδους των ηλεκτρολόγων μηχανικών, πολιτικών μηχανικών και μηχανολόγων μηχανικών. Tο «μερίδιο» των διεθνών επιστημονικών δημοσιεύσεων που παράγονται στην Ελλάδα υπερδιπλασιάστηκε στην περίοδο 1993-2008, προσομοιάζοντας αυτό της Δανίας, της Φιλανδίας και της Αυστρίας. H Ελλάδα καταγράφει συντελεστή μεταβολής (αύξησης) των επιστημονικών δημοσιεύσεων υπερδιπλάσιο του μέσου όρου των χωρών μελών της ΕΕ και του ΟΟΣΑ (ΕΚΤ & ΕΙΕ 2010). Ο δείκτης αριθμού δημοσιεύσεων σε σχέση με τον πληθυσμό τοποθετεί τη χώρα μας 17η μεταξύ των χωρών-μελών του ΟΟΣΑ ξεπερνώντας χώρες όπως η Ιαπωνία και η Ισπανία (2007). Ο «συντελεστής απήχησης» των προερχόμενων από την Ελλάδα επιστημονικών δημοσιεύσεων βελτιώνεται στην ίδια περίοδο από 0,52% σε 0,73%. Το 81% των δημοσιεύσεων προέρχεται από τα πανεπιστήμια (Τhomson Reuters NSI & ΝCR). Σε σύνολο 235 χωρών, η Ελλάδα κατατάχθηκε το 2009 στην 26η παγκοσμίως θέση αναφορικά με την παραγωγή «επιστημονικού έργου», ξεπερνώντας χώρες με πολύ πιο ανεπτυγμένα συστήματα Ανώτατης Eκπαίδευσης όπως η Νορβηγία, η Αυστρία, η Δανία, η Νέα Ζηλανδία, το Μεξικό κ.ά. (SCImago Scopus 2009).[1] Οι απόφοιτοι ελληνικών πανεπιστημίων διακρίνονται στην κατάκτηση των πιο ανταγωνιστικών παγκοσμίως υποτροφιών. Το Μετσόβιο κατέχει την έκτη θέση πανευρωπαϊκά ανάμεσα σε όλους τους φορείς έρευνας στους επιστημονικούς κλάδους που θεραπεύει, όσον αφορά τις επιτυχίες του στα έξι Προγράμματα-Πλαίσιο.[2] Η Ελλάδα είναι ένατη ανάμεσα στις 27 χώρες της Ε.Ε. σε αριθμό συμμετεχόντων και σε χρηματοδότηση από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την έρευνα[3] και πετυχαίνει τη μέγιστη αναλογία χρημάτων ανά ερευνητή συγκριτικά με τις άλλες χώρες της Ε.Ε. στα ευρωπαϊκά προγράμματα (Nature, 9/4/2009).

Η τριπλή μαρτυρία του Λευτέρη Τσίλογλου

Σκέψεις με αφετηρία το βιβλίο του Λευτέρη Τσίλογλου, Κι όμως ήταν όμορφα. Μαρτυρίες, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2010, 208 σ.

της Ιωάννας Πετροπούλου

 Η Ιστορία γράφεται από την πλευρά των νικητών — κοινή είναι η παραδοχή αυτής της αλήθειας. Μάλιστα, στο χώρο της Αριστεράς γνωρίζουμε ότι έως μια ορισμένη περίοδο οι καταγραφείς της Ιστορίας του Ελληνικού Εμφύλιου ανήκαν στο καθεστώς και ήσαν οι παραγωγοί μιας «ιστοριογραφίας» που συντάχθηκε εν είδει μονολόγου φέροντας στη συσκευασία της και την ημερομηνία λήξεως. Ο λόγος των ηττημένων αποδεσμεύθηκε συνολικά από τη μεταπολίτευση και δώθε, όταν είδαν το φως ατομικές εξιστορήσεις αγωνιστών και αγωνιστριών της «απέναντι όχθης», κείμενα γραμμένα από τα δρώντα πρόσωπα της Ιστορίας.

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, «Μυστήριο και μελαγχολία ενός δρόμου», 1914

Παρά την τραγική έκβαση της σύρραξης, αυτή η σχετικά όψιμη συγγραφική συγκομιδή αφηγήσεων της άλλης πλευράς σε πεζό λόγο, παρά το ότι εξιστορεί την ήττα, αναδεικνύει το ηρωικό στοιχείο. Αγωνιστές και αγωνίστριες γράφουν με συνείδηση του υψηλού: μετείχαν σε μια εποποιία αξιομνημόνευτη. Ανήκουν στους ordinary people, στους κοινούς θνητούς. Κομίζουν στο αναγνωστικό τους κοινό μια ακόμη μαρτυρία από τα κάτω. Όμως, πάρα ταύτα, διάφανη είναι η πρόθεσή τους να διασώσουν όχι τη μικροϊστορία μιας καθημερινότητας, αλλά τον μεγάλο πόνο των κολασμένων της Γης, τις κορυφαίες τραγικές ώρες μιας ιστορικής πορείας που, αν και ηττήθηκε κατά κράτος, στάθηκε ιστορικά μοναδική.

Θύτες και θύματα: τούτη η ιστοριογραφική διεύρυνση ήρθε στην ώρα της. Συνέπεσε με την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη μεταδικτατορική Ελλάδα, αποκάλυψε για πρώτη φορά, σε νέες γενιές αναγνωστών, τη διαδρομή της Αριστεράς, ενώ παράλληλα έδωσε το έναυσμα για κατάθεση προσωπικών μαρτυριών σε άτομα και των δύο φύλων. Οι αυτοβιογραφικές αυτές εξιστορήσεις συχνά εκπορεύονται από πολιτικούς αρχηγούς, κομματικά υψηλόβαθμα ή χαμηλόβαθμα στελέχη, και επιτρέπουν μια αδιαμεσολάβητη εξιστόρηση από τον ίδιον τον/την μάρτυρα, εξιστόρηση που ενίοτε βρίσκεται στα όρια της προφορικότητας και κατά κανόνα δεν στοχεύει να δρέψει λογοτεχνικές δάφνες.

***