Πανεπιστήμιο και Σύνταγμα: μια ευρωπαϊκή υπόθεση

της Ιφιγένειας Καμτσίδου

Μαξ Ερνστ, «Κατακαλόκαιρο», 1925

Στις ενστάσεις που γεννά το πρόσφατο νομοσχέδιο για τη μεταρρύθμιση των πανεπιστημίων συγκαταλέγονται και τα ερωτήματα αντισυνταγματικότητας, που εγείρουν αρκετές από τις προτεινόμενες ρυθμίσεις του. Πραγματικά, το «λιτό» νομοθέτημα των 72 άρθρων και των 130 σελίδων (χωρίς τις μεταβατικές διατάξεις), μεταλλάσσοντας την μορφή των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και ανατρέποντας τη λειτουργία που αυτά επιτελούσαν στα 180 χρόνια της δύσκολης και κάποτε αντιφατικής πορείας τους, έρχεται σε αντίθεση με συνταγματικούς κανόνες, όπως αυτόν του άρθρου 16 παρ. 1 που προστατεύει την ακαδημαϊκή ελευθερία, και του άρθρου 16 παρ. 5, που ορίζει ότι «η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση».

 Θα μπορούσε, βέβαια, να ισχυριστεί κανείς ότι το συνταγματικό καθεστώς του ελληνικού πανεπιστημίου, απότοκο μιας εποχής όπου οι μνήμες των αυταρχικών επεμβάσεων στην ανώτατη εκπαίδευση ήταν νωπές, ξεπεράστηκε και ότι τα πανεπιστήμια της χώρας πρέπει να οργανωθούν έτσι ώστε να συμπορεύονται με τα ομόλογα ιδρύματά τους στην Ευρώπη. Μια τέτοια προσπάθεια όμως δεν μπορεί να παραγνωρίζει το γεγονός ότι σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχουν κανόνες συνταγματικής περιωπής, που δεσμεύουν τη δράση των κρατικών και ευρωπαϊκών οργάνων, όταν αυτά καθορίζουν το νομοθετικό πλαίσιο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης. Ανάμεσα σε αυτούς, σημαντική θέση κατέχει η ακαδημαϊκή ελευθερία, που αναντίλεκτα αποτελεί στοιχείο των κοινών συνταγματικών παραδόσεων των κρατών-μελών της Ε.Ε., δηλαδή των κοινών θεμελιωδών αρχών που εκπηγάζουν από τα συντάγματα των κρατών-μελών. Με τη σθεναρή επιμονή της Γερμανίας, η ελευθερία αυτή εντάχθηκε ρητά και στον Χάρτη των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ε.Ε, που στο άρθρο 13 ορίζει: «Η τέχνη και η επιστημονική έρευνα είναι ελεύθερες. Η ακαδημαϊκή ελευθερία είναι σεβαστή».

Για τη «μεταρρύθμιση» στα ΑΕΙ: Έγινε κατολίσθηση κι έπεσε κάνας βράχος;

 του Γιάννη Παπαθεοδώρου

Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ, «Λουόμενες», 1910

Σε πρόσφατη συνέντευξή της η υπουργός Παιδείας κ. Άννα Διαμαντοπούλου, προσπαθώντας να βρει μια ζωντανή εικόνα για τη «μεταρρύθμιση» της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης χρησιμοποίησε μια μάλλον ατυχή «μεταφορά». «Εδώ που βρίσκεται σήμερα η τριτοβάθμια εκπαίδευση», είπε η υπουργός, «δεν γίνεται παρά να πάμε σε μία τόσο ριζική αλλαγή που να είναι σαν να πέφτει ένας βράχος μέσα σε μια λίμνη.[1] Αν δεν κάνω λάθος, ο «βράχος» (θα πρέπει να) είναι το νομοσχέδιο και η λίμνη είναι το «τελματωμένο» Πανεπιστήμιο. Όσο για το ρήμα «πέφτει», φαντάζομαι ότι δηλώνει απλώς την ένταση του φυσικού φαινομένου της κατολίσθησης, αφού, στη φράση του υπουργού δεν υπάρχει υποκείμενο: κανείς δεν φαίνεται να παίρνει την ευθύνη για να «ρίξει» τον βράχο μέσα στη λίμνη.

Αλέξης: Μια ελληνική τραγωδία

ΚΟΜΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΣΤΕΡΕΣ

 του Μιχάλη Μάτσα

Όσο παρακολουθούσα το Alexis — Une tragédie grecque στο Θέατρο της Vilette στο Παρίσι, σκεφτόμουν πώς θα το αντιμετώπιζε το ελληνικό κοινό, αν ποτέ παρουσιαζόταν στην Ελλάδα. Έχουμε που έχουμε δυσκολία να δεχτούμε αρχαιοελληνικές τραγωδίες υπό την οπτική ξένων θιάσων, φαντάσου τι θα λέγαμε για το συσχετισμό μιας τραγωδίας (της Αντιγόνης) με ένα περιστατικό που συγκλόνισε πρόσφατα τη χώρα μας (τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου). Αρκεί να σκεφτεί κανείς την επίθεση εναντίον της παράστασης που εμπνεύστηκε από την ιστορία της Κωνσταντίνας Κούνεβα. Αν γλίτωνε από το γιουχάισμα και τον χουλιγκανισμό, ίσως κάποιοι θα μιλούσαν για αυθαίρετη σύνδεση, άλλοι για ελλιπή παρουσίαση των γεγονότων, άλλοι για άγνοια και ημιμάθεια.

Ας δούμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Είναι Δεκέμβρης του 2008 και η ιταλική θεατρική ομάδα Motus κάνει πρόβες και έρευνα για μια παράσταση της Αντιγόνης. Ο θάνατος όμως ενός δεκαπεντάχρονου μαθητή στην Ελλάδα και η εξέγερση που ακολούθησε τους επηρεάζει και τους ωθεί να δουν τη φιγούρα της Αντιγόνης υπό το πρίσμα των γεγονότων στην Ελλάδα. Θα έρθουν εδώ, θα τραβήξουν βίντεο στα Εξάρχεια και τους δρόμους της Αθήνας, θα επισκεφτούν τη Θήβα, την πόλη της Αντιγόνης. Από αυτή την εμπειρία θα εμπνευστούν την ελληνική τραγωδία του Αλέξη. Σε ένα μπαρουτοκαπνισμένο σκηνικό, που παραπέμπει τόσο στα δακρυγόνα της Αθήνας όσο και στην πολιορκία της Θήβας, τέσσερις ηθοποιοί μάς ξεναγούν στην Αθήνα, στα Εξάρχεια, μιλούν με μάρτυρες των γεγονότων, μεταφράζουν τα συνθήματα στους τοίχους. Όλα αυτά τα παρακολουθούμε μέσα από μια κινούμενη προβολή στον τοίχο, μέσα από έναν βομβαρδισμό εικόνων, με την Ελληνίδα του γκρουπ να μεταφράζει και να μας καθοδηγεί.

AEI: Επιτυχίες εκτός Ελλάδας, απαξίωση εντός Ελλάδας

  Πώς να εξηγήσουμε τις επιτυχίες των ελληνικών ΑΕΙ στα διεθνή συστήματα αξιολόγησης; Πώς συνάδουν οι διεθνείς επιτυχίες των ΑΕΙ με την απαξίωσή τους στο εσωτερικό της χώρας;

του Γιώργου Αγγελόπουλου

Εδουάρδος Σακαγιάν, «Λουόμενοι και οθόνες», 2005

H εικόνα των ελληνικών πανεπιστημίων στο εξωτερικό είναι πολύ διαφορετική από την προσπάθεια απαξίωσής τους που προωθείται στο εσωτερικό. Στις διεθνείς αξιολογήσεις που επιχειρούν, καλώς ή κακώς, να παρουσιαστούν ως ενδεικτική εικόνα των διαφόρων συστημάτων εκπαίδευσης, διαπιστώνουμε ότι τα πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης καθώς και το Μετσόβιο Πολυτεχνείο σταθερά βελτιώνουν τη θέση τους. Το Πανεπιστήμιο Αθηνών σταθερά κατατάσσεται ανάμεσα στα 200-300 παγκοσμίως καλύτερα ΑΕΙ. Πέντε ελληνικά πανεπιστήμια (Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Μετσόβιο, Πάτρας και Κρήτης) κατατάχθηκαν το 2010 στις πρώτες 200 παγκοσμίως θέσεις ορισμένων κλάδων. Τα πανεπιστήμια Θεσσαλονίκης, Κρήτης και το Μετσόβιο κατατάσσονται στις πρώτες 51 παγκοσμίως θέσεις για τους κλάδους των ηλεκτρολόγων μηχανικών, πολιτικών μηχανικών και μηχανολόγων μηχανικών. Tο «μερίδιο» των διεθνών επιστημονικών δημοσιεύσεων που παράγονται στην Ελλάδα υπερδιπλασιάστηκε στην περίοδο 1993-2008, προσομοιάζοντας αυτό της Δανίας, της Φιλανδίας και της Αυστρίας. H Ελλάδα καταγράφει συντελεστή μεταβολής (αύξησης) των επιστημονικών δημοσιεύσεων υπερδιπλάσιο του μέσου όρου των χωρών μελών της ΕΕ και του ΟΟΣΑ (ΕΚΤ & ΕΙΕ 2010). Ο δείκτης αριθμού δημοσιεύσεων σε σχέση με τον πληθυσμό τοποθετεί τη χώρα μας 17η μεταξύ των χωρών-μελών του ΟΟΣΑ ξεπερνώντας χώρες όπως η Ιαπωνία και η Ισπανία (2007). Ο «συντελεστής απήχησης» των προερχόμενων από την Ελλάδα επιστημονικών δημοσιεύσεων βελτιώνεται στην ίδια περίοδο από 0,52% σε 0,73%. Το 81% των δημοσιεύσεων προέρχεται από τα πανεπιστήμια (Τhomson Reuters NSI & ΝCR). Σε σύνολο 235 χωρών, η Ελλάδα κατατάχθηκε το 2009 στην 26η παγκοσμίως θέση αναφορικά με την παραγωγή «επιστημονικού έργου», ξεπερνώντας χώρες με πολύ πιο ανεπτυγμένα συστήματα Ανώτατης Eκπαίδευσης όπως η Νορβηγία, η Αυστρία, η Δανία, η Νέα Ζηλανδία, το Μεξικό κ.ά. (SCImago Scopus 2009).[1] Οι απόφοιτοι ελληνικών πανεπιστημίων διακρίνονται στην κατάκτηση των πιο ανταγωνιστικών παγκοσμίως υποτροφιών. Το Μετσόβιο κατέχει την έκτη θέση πανευρωπαϊκά ανάμεσα σε όλους τους φορείς έρευνας στους επιστημονικούς κλάδους που θεραπεύει, όσον αφορά τις επιτυχίες του στα έξι Προγράμματα-Πλαίσιο.[2] Η Ελλάδα είναι ένατη ανάμεσα στις 27 χώρες της Ε.Ε. σε αριθμό συμμετεχόντων και σε χρηματοδότηση από το 7ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για την έρευνα[3] και πετυχαίνει τη μέγιστη αναλογία χρημάτων ανά ερευνητή συγκριτικά με τις άλλες χώρες της Ε.Ε. στα ευρωπαϊκά προγράμματα (Nature, 9/4/2009).

Η τριπλή μαρτυρία του Λευτέρη Τσίλογλου

Σκέψεις με αφετηρία το βιβλίο του Λευτέρη Τσίλογλου, Κι όμως ήταν όμορφα. Μαρτυρίες, εκδ. Κέδρος, Αθήνα 2010, 208 σ.

της Ιωάννας Πετροπούλου

 Η Ιστορία γράφεται από την πλευρά των νικητών — κοινή είναι η παραδοχή αυτής της αλήθειας. Μάλιστα, στο χώρο της Αριστεράς γνωρίζουμε ότι έως μια ορισμένη περίοδο οι καταγραφείς της Ιστορίας του Ελληνικού Εμφύλιου ανήκαν στο καθεστώς και ήσαν οι παραγωγοί μιας «ιστοριογραφίας» που συντάχθηκε εν είδει μονολόγου φέροντας στη συσκευασία της και την ημερομηνία λήξεως. Ο λόγος των ηττημένων αποδεσμεύθηκε συνολικά από τη μεταπολίτευση και δώθε, όταν είδαν το φως ατομικές εξιστορήσεις αγωνιστών και αγωνιστριών της «απέναντι όχθης», κείμενα γραμμένα από τα δρώντα πρόσωπα της Ιστορίας.

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, «Μυστήριο και μελαγχολία ενός δρόμου», 1914

Παρά την τραγική έκβαση της σύρραξης, αυτή η σχετικά όψιμη συγγραφική συγκομιδή αφηγήσεων της άλλης πλευράς σε πεζό λόγο, παρά το ότι εξιστορεί την ήττα, αναδεικνύει το ηρωικό στοιχείο. Αγωνιστές και αγωνίστριες γράφουν με συνείδηση του υψηλού: μετείχαν σε μια εποποιία αξιομνημόνευτη. Ανήκουν στους ordinary people, στους κοινούς θνητούς. Κομίζουν στο αναγνωστικό τους κοινό μια ακόμη μαρτυρία από τα κάτω. Όμως, πάρα ταύτα, διάφανη είναι η πρόθεσή τους να διασώσουν όχι τη μικροϊστορία μιας καθημερινότητας, αλλά τον μεγάλο πόνο των κολασμένων της Γης, τις κορυφαίες τραγικές ώρες μιας ιστορικής πορείας που, αν και ηττήθηκε κατά κράτος, στάθηκε ιστορικά μοναδική.

Θύτες και θύματα: τούτη η ιστοριογραφική διεύρυνση ήρθε στην ώρα της. Συνέπεσε με την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη μεταδικτατορική Ελλάδα, αποκάλυψε για πρώτη φορά, σε νέες γενιές αναγνωστών, τη διαδρομή της Αριστεράς, ενώ παράλληλα έδωσε το έναυσμα για κατάθεση προσωπικών μαρτυριών σε άτομα και των δύο φύλων. Οι αυτοβιογραφικές αυτές εξιστορήσεις συχνά εκπορεύονται από πολιτικούς αρχηγούς, κομματικά υψηλόβαθμα ή χαμηλόβαθμα στελέχη, και επιτρέπουν μια αδιαμεσολάβητη εξιστόρηση από τον ίδιον τον/την μάρτυρα, εξιστόρηση που ενίοτε βρίσκεται στα όρια της προφορικότητας και κατά κανόνα δεν στοχεύει να δρέψει λογοτεχνικές δάφνες.

***

Δευτέρα, σαν Κυριακή: «Να σε διώχνουν απ’ τη δουλειά είναι σαν κάταγμα»

ΑΝΤΙΚΛΙΜΑΚΑ

της Ιωάννας Μεϊτάνη

Ναυτεργάτες σε ναυπηγείο της Βαλτιμόρης, 1943. Φωτογραφία του Arthur S. Siegel (Πηγή: popartmachine.com)

«Τι μέρα είναι;» Ο Σάντα έχει χάσει τις μέρες. Γιατί είναι άνεργος. «Δευτέρα». Κι αυτό δεν του λέει τίποτα. Ούτε αρχή της εργάσιμης εβδομάδας, ούτε τσαγκαροδευτέρα, ούτε χτες ξενύχτησα και σήμερα θα σέρνομαι στη δουλειά. Δευτέρα, σαν Κυριακή, σαν Σάββατο, σαν Τετάρτη. Αράζει μαζί με τον Λίνο στα βράχια, στον ήλιο. Τον Λίνο, που βάφει τα μαλλιά του για να φαίνεται νεότερος όταν πάει για συνέντευξη για τη δουλειά που διάβασε στην αγγελία: «Zητούνται νέοι 20-35 ετών». Πενηντάρης αυτός, με δυο παιδιά, τι να κάνει, πάει.

«Με κοίταξε αμίλητος αλλά τα μάτια του έλεγαν έλεγαν έλεγαν. Πενηνταδυό χρονών εντάξει; Ο γιος φαντάρος η κόρη φοιτήτρια στο Ρέθυμνο. Η μάνα τους τετράωρα στου Σκλαβενίτη. Δάνεια κάρτες. Και τώρα μείναμε χωρίς δουλειά. Πενηνταδυό χρονών εντάξει. Και τώρα τι γίνεται; Τι κάνουμε τώρα. Μου λες;» (σ. 181).

Στις Δευτέρες με λιακάδα (Los lunes al sol) του Φερνάντο Λεόν ντε Αρανόα, έξι φίλοι έχουν απολυθεί από τα ναυπηγεία. Οι ήρωες στο βιβλίο του Χρήστου Οικονόμου Κάτι θα γίνει, θα δεις (εκδόσεις Πόλις, 2010) είναι άνεργοι, απολυμένοι, συνταξιούχοι της πείνας από την Κοκκινιά, το Πέραμα, τον Κορυδαλλό, τα Καμίνια. Τους παίρνουν τα σπίτια οι τράπεζες, τους «πετάνε στο δρόμο σαν αποτσίγαρα» απ’ τη δουλειά, τους περιφρονούν.

«Πρέπει να απολύσουμε 80, αλλιώς θα κλείσουμε», μεταφέρει ο Σάντα τα λόγια του αφεντικού. Πρώτα απέλυσαν, μετά έκλεισαν και πούλησαν την επιχείρηση. Τώρα στα ναυπηγεία έχουν μείνει μονάχα τα πλοία σαν φαντάσματα, κι ο χαζούλης Μπίσκο με το σκύλο του. Ο Σάντα πάει καμιά φορά και περιφέρεται ανάμεσα στα άδεια κτήρια και τα καράβια που δεν θα επισκευαστούν ποτέ.

Από γενιά σε γενιά

αναδημοσίευση από την Καθημερινή,  16.7.2011

του Παντελή Μπουκάλα

Τώρα το γράφουν ειρωνικά και στην Ευρώπη ότι η Ελλάδα είναι φεουδαρχική δημοκρατία, με τη σκυτάλη της εξουσίας να περνάει μονότονα όχι από κόμμα σε κόμμα, αλλά από τη μία οικογένεια στην άλλη. Θαρρείς και έχουμε δυο-τρεις βασιλικούς οίκους που, αποθεώνοντας τον νεποτισμό, ετοιμάζουν τους βλαστούς τους για τα υψηλά αξιώματα και τους τα παραδίδουν ακόμα και αν δεν ενδιαφέρονται οι ίδιοι (όπως θρυλείται ότι συνέβη στην περίπτωση του Κ. Καραμανλή του Β΄) ή ακόμα κααι αν η αξιοσύνη τους δεν είναι ιδιαίτερη, όπως στην περίπτωση του Γ. Παπανδρέου, Β΄ και αυτού, ο οποίος, σύμφωνα με όσα έλεγε κάποτε ο νυν αντιπρόεδρός του κ. Πάγκαλος, δεν ήταν για τα δύσκολα.

Επί χρόνια έγραφαν αρκετοί και εδώ για το περίεργο πολίτευμα κληρονομικής δημοκρατίας που παραμένει ασάλευτο επί δεκαετίες, σαν να βάλτωσε ο πολιτικός χρόνος. Οι «τρεις οικογένειες» δεν είναι κουβέντα του καφενείου, όπως θα έλεγαν οι «σοβαροί αναλυτές». Είναι ύλη για μελετητές που πρέπει να εξηγήσουν πώς εδώ έφτασε στην κορύφωσή του ένα φαινόμενο που παρατηρείται και αλλού (Μπους Α΄ εγέννησε Μπους Β΄), αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό. Και, εξετάζοντας την κορυφή του πολιτικού δυναμικού, ας εξετάσουν και τη βάση, όπου πολλές βουλευτικές έδρες υπακούουν στο κληρονομικό δίκαιο, όπως άλλωστε και πανεπιστημιακές.

Η έντιμος πτωχεία

αναδημοσίευση από την Καθημερινή,  16.7.2011

του Νίκου Ξυδάκη

Η ανακύψασα συζήτηση περί αμοιβών και προνομίων των βουλευτών, μετά τις θεαματικές χειρονομίες των κ.κ. Χαράς Κεφαλίδου και Κυρ. Μητσοτάκη, μάλλον διεξάγεται παραπλανητικά. Καταρχάς, υπό τις παρούσες συνθήκες επιλεκτικής πτώχευσης και ανεξέλεγκτης ύφεσης, η παραίτηση από το υπηρεσιακό αυτοκίνητο και τις αμοιβές των επιτροπών, έχει μεν μια συμβολική σημασία, αλλά καμία υλική αξία. Η δε συμβολική σημασία αποβαίνει και αυτή ελάχιστη, στο μέτρο που η συζήτηση για τις ιστορικές ευθύνες του παρακμάζοντος πολιτικού προσωπικού σμικρύνεται εντοπιζόμενη στο leasing και τα έξτρα.

Άλλα είναι τα τρωτά και τα νοσογόνα του συστήματος. Είναι ο ευτελισμός των Εξεταστικών Επιτροπών, οι οποίες ουδέποτε έχουν τιμωρήσει ουσιαστικά έναν υπουργό. Είναι η σκανδαλώδης ασυλία των βουλευτών, ακόμη και σε εξόφθαλμες περιπτώσεις ποινικών παραπτωμάτων ή προσωπικών αντιδικιών. Είναι η ανορθολογική και ιδιοτελής ανισοκατανομή των εδρών, με το κοσμοβριθές Λεκανοπέδιο να υποεκπροσωπείται δυσανάλογα. Είναι ο υποκριτικά ατελής έλεγχος των προεκλογικών δαπανών των βουλευτών, και η κοροϊδία της δήλωσης πόθεν έσχες. Είναι οι ανεπαρκείς, αστοιχείωτοι βουλευτές που ψηφίζουν νόμους χωρίς να τους έχουν διαβάσει Είναι ίσως οι υπεράριθμοι βουλευτές. Είναι οι βουλευτές που δεν ψηφίζουν κατά συνείδησιν, αλλά κατ’ επιταγήν.