Για τα συμμετοχικά μέσα

του Μιχάλη Παναγιωτάκη

Roswitha Schumacher-Kuckelkorn, «Γιορτή του δρόμου», 2008

Δυο λόγια για την «καταγωγή της μπλογκόσφαιρας» και την εμπλοκή μου σε αυτή: Είμαι παρών στο διαδίκτυο από το 1989, στους «πίνακες» του usenet, τα πρώτα ουσιαστικά μαζικής απεύθυνσης φόρουμ ηλεκτρονικής συζήτησης. Εκεί δημιουργήθηκε ο κρίσιμος χώρος που επίσπευσε τη δημιουργία ιστολογίων και άλλων χώρων συζητήσεων και δημοσίευσης. Τα διάφορα φόρουμ πήραν τη σκυτάλη της επέκτασης της συζήτησης σε ευρύτερο κόσμο, πριν αρχίσει η άνθηση των ιστολογίων και των Κοινωνικών Μέσων, μετά το 2003 κυρίως στην Ελλάδα, και μερικά χρόνια νωρίτερα παγκοσμίως.

Κομβική στιγμή για την δημιουργία εναλλακτικής πληροφόρησης και συζήτησης στον κόσμο και στην Ελλάδα, ένα πρώιμο Web 2.0 με την ενεργό συμμετοχή των χρηστών, αποτέλεσε, όπως ανέφερε χθες ο Μιχάλης Μουζουράκης, το indymedia. Παραμένει χρήσιμη πηγή αντιπληροφόρησης/εναλλακτικής πληροφόρησης παγκοσμίως, αλλά και στην Ελλάδα και άσκησε τεράστια επίδραση στη δημιουργία ενός παγκόσμιου «αντισυστημικού» χώρου, καθώς συγκρότησε και δικτύωσε γύρω του κοινότητες, με πολύ αποτελεσματικό τρόπο. Στην συνέχεια, όπως παντού στον κόσμο, είχαμε την έκρηξη των ιστολογίων και στην Ελλάδα, που κάλυψαν κάθε πολιτικό αλλά και θεματικό φάσμα συζήτησης και δημοσιεύσεων…

Σιγά σιγά, η μπλογκόσφαιρα άρχισε να συγκροτείται, και ρόλο σε αυτό έπαιξαν συναθροιστές όπως π.χ. το Monitor, που παρουσίαζαν την εικόνα όλης της ελληνικής μπλογκόσφαιρας σε μία σελίδα. Σήμερα το έχουν διαδεχθεί πολλοί συναθροιστές και χώροι συζήτησης π.χ. το buzz (buzz.reality.tape.com), γύρω από το οποίο έχει συγκροτηθεί και κοινότητα διαλόγου…

***

Το μπλογκ θεωρείται πια ένα «παλιό», καθιερωμένο, κοινωνικό μέσο. To facebook, το twitter, το youtube κτλ. δημιουργούν συνδυαστικά ένα παράλληλο μέσον, ένα συμμετοχικό μέσο ενημέρωσης, το οποίο δεν είναι το αποτέλεσμα ενός μεμονωμένου ιστοχώρου, αλλά του δικτύου, των συνδέσεών του και των ροών που παρέχει. Η διάχυση του λόγου (της εικόνας, του βίντεο κ.ο.κ.) στο δίκτυο αυτό αποτυπώνεται εμφανώς στην αδυναμία πλέον να γνωρίζει κανείς τον αριθμό αναγνωστών μιας ανάρτησης σε ένα ιστολόγιο, μέσα από τις διαδοχικές αναδημοσιεύσεις, τα RSS Readers, τα παραθέματα στο facebook κ.ο.κ. Υπάρχει μια μη γραμμική δυναμική, η οποία πολλαπλασιάζει τον λόγο: όταν γράφεται κάτι που κινεί το συλλογικό ενδιαφέρον, αυτό φεύγει προς πάμπολλες διαφορετικές κατευθύνσεις, είτε ως σύνολο είτε αποσπασματικά.

Τα  μπλογκ κατάφεραν να δημιουργήσουν πολυποίκιλους και ανεξάρτητους χώρους διαλόγου, απόψεων και ροές ενημέρωσης. Όμως να κρατήσουμε υπόψη μας πως η παγκόσμια πολιτική οικονομία του πράγματος είναι εξαιρετικά συγκεντρωτική. Αν στα παραδοσιακά μέσα, το 20% των μέσων έχουν το 80% της αναγνωσιμότητας-ακροαματικότητας-τηλεθέασης, στο διαδίκτυο η αναλογία γίνεται 10%-90% ή 5%-95%. Και αυτό συμβαίνει όχι μόνο στο επίπεδο των ειδησεογραφικών πηγών, αλλά και σε επίπεδο πλατφορμών:  το facebook και το twitter αποτελούν de facto μονοπώλια, με πολύ κακές πρακτικές (ιδίως το facebook) όσον αφορά την πολιτική απορρήτου, την ασφάλεια και τη διάθεση των δεδομένων μεταξύ πολλών άλλων. Ο παγκόσμιος ιστός στις «ώριμες αγορές» διατρέχεται από de facto ολιγοπώλια.

Απέναντι σε αυτά, η σφαίρα των κοινωνικών μέσων μπορεί να διαχέει την πληροφορία, να θέτει ζητήματα στην ημερήσια διάταξη, να αναδεικνύει συζητήσεις και οπτικές, να δίνει όχημα σε απόψεις. Στην Ελλάδα αυτό ισχύει στο πολλαπλάσιο,  επειδή υπάρχει έλλειμμα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ιδίως τα τηλεοπτικά, όπου συγκεκριμένοι πολιτικοί χώροι και ειδήσεις είναι αποκλεισμένοι  — για ανάλογους και μεγαλύτερης φυσικά έντασης λόγους το facebook στην Μέση Ανατολή λειτούργησε ως εργαλείο επανάστασης. Το κλασικό παράδειγμα, εκτός από τον Δεκέμβρη του 2008, είναι η μεγάλη απεργία πείνας των φυλακισμένων, τον Νοέμβρη του 2008. Αν είχε συμβεί λ.χ. στη Βραζιλία, θα ήταν θέμα στα κανάλια, ωστόσο δεν αξιολογήθηκε ως αξιομνημόνευτο από κανέναν τηλεοπτικό σταθμό· τα μπλογκ ήταν εκείνα που το ανέδειξαν.

Επειδή η Ελλάδα βρίσκεται σε κρίσιμη στιγμή, ολοένα και περισσότερος κόσμος στρέφεται σε εναλλακτικές πηγές πληροφόρησης. Δεν είναι τυχαίο που και τα ΜΜΕ ανακαλύπτουν το twitter και το facebook, και δεν είναι επίσης τυχαίες οι αντιδράσεις εναντίον των ΜΜΕ μέσα από τις σελίδες τους στο facebook — θυμάστε την ιστορία των οργισμένων σχολίων στη σελίδα του MEGA. Καθώς τα MME εισέρχονται σε αυτό το χώρο, αναγκάζονται να λογοδοτήσουν σε μια ομάδα θεατών που δεν είναι πλέον παθητικοί, και αυτό είναι σημαντικό.

Πολύς κόσμος ο οποίος ασχολείται με τη δημόσια σφαίρα διαλόγου στο διαδίκτυο νομίζω ότι θέλει να συμμετάσχει σε συλλογικότητες και κινήματα που να ενισχύουν την απήχησή του λόγου τους. Είναι ώριμος ο καιρός για να βρεθούν νέοι τρόποι δικτύωσης όλων αυτών των διαφορετικών πηγών σε ροές πληροφόρησης, σε διάχυση κειμένων, πληροφορίας, άποψης. Νομίζω ότι η κατάσταση διαρκώς θα το επιτείνει, θα αναζητούνται συλλογικότεροι και καινούργιοι τρόποι συζήτησης και ενίσχυσης αυτών των μέσων, ώστε όλα τα παράλληλα «οικοσυστήματα της πληροφορίας» να αποκτήσουν μια κλίμακα που να ανταγωνίζεται ευθέως σε μέγεθος τα «κατεστημένα» ΜΜΕ, στο χώρο του διαδικτύου.

Ο Μιχάλης Παναγιωτάκης γράφει στο μπλογκ histologion.blogspot.com και histologion-gr.blogspot.com