«Αθηναίοι στην πράξη»: η μετα-πολιτική των ψηφιακών πολιτών.

Η περίπτωση των atenistas

της Πηνελόπης Παπαηλία

Από το σάιτ των atenistas, http://www.atenistas.com

Αν σε μια πρώιμη φάση του διαδικτύου ο όρος netizen (ψηφιακός πολίτης) αναφερόταν στο υποκείμενο μιας κοινότητας συμμετοχής, προσφοράς και αλληλοσεβασμού στον κυβερνοχώρο, η οποία υποσχόταν μια νέα εμπειρία της πολιτικής, όπου το «net» θα έπαιρνε τη θέση του «cit», και το διαδικτυακό φόρουμ αυτήν της πλατείας, σήμερα βλέπουμε μια σύνθετη διαντίδραση. Από τις νυχτερινές ποδηλατοπορείες στις συγκεντρώσεις των Αγκανακτισμένων που οργανώνονται και σχολιάζονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι προφανές ότι έχουμε αποκτήσει μια νέα σχέση με τις πόλεις μας. Κυκλοφορούμε και συζητάμε, μαζί με άλλους, στους χώρους της πόλης και του διαδικτύου, βιώνοντας την πόλη μέσα από το διαδίκτυο και το διαδίκτυο μέσα από την πόλη. Δεν μπορούμε πια να υποστηρίξουμε ότι είναι ξεχωριστοί χώροι.

Στα Σεμινάρια της Ερμούπολης, είχα την ευκαιρία να παρουσιάσω κάποιες πρώτες σκέψεις για τις νέες μορφές τεχνοκοινωνικότητας, αστικότητας και πολιτικής που αναπτύσσονται τον τελευταίο καιρό, με αναφορά στην περίπτωση των atenistas, κατεξοχήν νέου τύπου netizens. Από την εμφάνιση τους τον Σεπτέμβριο του 2010, οι «Αθηναίοι στην πράξη» έχουν προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις, ένθερμες και απορριπτικές, με τις «δράσεις» που έχουν εκτελέσει σε διάφορα σημεία της Αθήνας (καθαρισμοί οικοπέδων, φυτεύσεις, βάψιμο παιδικών χαρών, νυχτερινές συναυλίες, συλλογή ρουχισμού για φτωχούς, σήμανση ιστορικών κτιρίων κ.ά.). Τα social media αποτελούν σήμα-κατατεθέν της ομάδας, η οποία έχει φτάσει σε περισσότερα από 42.000 likes στο facebook. Η υπόσχεση μιας αντι-πολιτικής (δεν είναι κομματικός οργανισμός, δημοτική παράταξη) ως μετα-πολιτικής (ομάδα χωρίς καθοδήγηση, καταστατικό, ιεραρχία, μέλη) συνδέεται άμεσα με την υπόσχεση (αν όχι απαραίτητα την πραγματοποίηση) της ανοικτής πρόσβασης («γίνε κι εσύ μέλος») και μη διαμεσολάβησης (αυτο-ρύθμισης) μέσω νέων τεχνολογιών.

Στην περίπτωση των atenistas, η έννοια της «δράσης», κατά την άποψή μου, αποτελεί λέξη-κλειδί για να κατανοήσει κανείς την ιδιαίτερη μορφή τεχνοκοινωνικότητας που παράγεται από (και παράγει) την ομάδα αυτή, καθώς και τη σχέση της τόσο με την πόλη όσο με την πολιτική. Πρώτα απ’ όλα, η «δράση» συμπυκνώνει αυτόν το νέο τρόπο «να είναι» κανείς στην πόλη, αντλώντας στοιχεία από μια προσωποποιημένη ροή πληροφορίας, σπεύδοντας σε άγνωστους χώρους της πόλης για να κάνει «διαφορετικά» πράγματα με άγνωστους ανθρώπους (αλλά εν δυνάμει μελλοντικούς φίλους), καταγράφοντας και ανεβάζοντας εικόνες και περιγραφές από την εμπειρία αυτή, και σχολιάζοντας και συζητώντας (ακόμα και στην περίπτωση μη συμμετοχής στη δράση) τις αναρτημένες όψεις της πόλης. Συνάμα, αναδύεται μια νέα ιδέα της πόλης ως τόπου δράσης, ως «ένα αχανές πεδίο ευρηματικών και αποτελεσματικών δράσεων» (όπως γράφουν οι atenistas στο site τους) που μοιάζει απρόβλεπτο σαν το ίδιο το διαδίκτυο. Η έννοια της δράσης επίσης είναι έντονα φορτισμένη συναισθηματικά. Ως συγ-κίνηση (e-motion) πηγάζει από την «αγάπη» για την πόλη, αποτελώντας μια «αυθόρμητη», «γνήσια» πράξη, πριν από σκέψη και έτσι (υποτίθεται) δίχως πολιτική πρόθεση. Η δράση δηλώνει μια διάθεση εθελοντικής προσφοράς, που μοιάζει να έχει τα στοιχεία μιας νέας θρησκευτικότητας χωρίς θρησκεία, αλλά επίσης να επεκτείνει στο φυσικό χώρο το φαινόμενο του digital free labor.

Πάνω απ’ όλα όμως, η δράση συνδέεται με την αποποίηση της πολιτικής. Οι Αθηναίοι «στην πράξη» αντιπαρατίθενται με τους Αθηναίους (μόνο) «στα λόγια» (π.χ. αυτούς που είναι δοσμένοι σε ατέρμονες πολιτικές συζητήσεις και ατελέσφορη αρθρογραφία), όπως αντιπαρατίθενται τα χέρια στο χώμα με αυτά στο πληκτρολόγιο και, ιδιαίτερα στις στιγμές της κορύφωσης των Αγανακτισμένων, ο ακτιβισμός με τη διαμαρτυρία, η δημιουργικότητα με το βανδαλισμό. Στην επίκληση του κλασικού καρτεσιανού δυϊσμού στο λόγο των atenistas και στην προτίμηση που δείχνεται στο σώμα, στην παρουσία, στη φύση, στην «πραγματική» πόλη, ειρωνικά στιγματοποιούνται η τεχνοκοινωνικότητα, η on-line «παρέα» των 42.000 likes, τα σχόλια, οι αναρτήσεις, και η πόλη στην οθόνη. Το ότι βρίσκουμε στο λόγο των κατεξοχήν netizens αυτή τη γνωστή τεχνοφοβική θέση έχει, πιστεύω, μείζονα σημασία για την κατανόηση της πολιτικής της συγκεκριμένης αντι-πολιτικής/μετα-πολιτικής πρότασης.

Η Πηνελόπη Παπαηλία είναι κοινωνική ανθρωπολόγος και διδάσκει στο Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.