της Κατερίνας Σταυρούλα
Έργο του Edward McGowan (από το μπλογκ underplot.tumblr.com)
Έστω ότι μέσο είναι το μήνυμα, πώς ξεπερνάται το κυρίαρχο ιδεολόγημα του περιβάλλοντος; Παρακολουθώντας τον κόσμο του ελληνικού διαδικτύου την τελευταία δεκαετία, βλέπει κανείς την άνοιξη των ανθρώπινων δικτύων. Δίκτυα που λόγω της φύσης του μέσου, με οριζόντια δομή, από τους χρήστες του εργαλείου για τους χρήστες του εργαλείου, αναπτύσσονται και δημιουργούν γύρω από κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα νέα δυναμική. Στο πλαίσιο αυτό και με τη ροή της πληροφορίας να είναι πλέον ελεύθερη και ανεξέλεγκτη, ήταν αναπόφευκτη η εμφάνιση μιας νέας ορολογίας για την καταγραφή του φαινομένου, που, όσον αφορά την είδηση, φαίνεται σήμερα να καταλήγει στους όρους «εναλλακτική ενημέρωση» και «δημοσιογραφία των πολιτών».
Παρατηρώντας την ορολογία που δημιουργείται με βάση το ποιος είναι ο νέος πομπός (δημοσιογραφία των πολιτών) αλλά και τι διαχειρίζεται (εναλλακτική ενημέρωση), ένα ερώτημα που προκύπτει είναι ποιος και πώς καθιερώνει τελικά αυτή την ορολογία, στο μέτρο μάλιστα που οι νέες αυτές κατηγοριοποιήσεις έχουν υιοθετηθεί από τα μέχρι στιγμής κυρίαρχα μέσα μαζικής ενημέρωσης και γρήγορα μετατράπηκαν σε κοινό κτήμα στον διάλογο. Είναι όμως δόκιμο να περιγράφεται μια νέα κατάσταση στην πηγή, ροή και διακίνηση της είδησης με όρους που ετεροκαθορίζονται από την κατεστημένη δομή των μέσων πριν το διαδίκτυο; Γιατί να είναι κοινώς αποδεκτό ότι τα κοινωνικά δίκτυα παράγουν «εναλλακτική» ενημέρωση;
Με τη χρήση του επιθετικού προσδιορισμού, αποδεχόμαστε de facto ότι κάποιο μέσο αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας την ενημέρωση και κάποιο άλλο να προσφέρει μια εναλλακτική θέαση, μετατρέποντας αυτόματα τον όρο εναλλακτική ενημέρωση σε μη ισοδύναμο, μη ισότιμο. Η ίδια πολιτική ετεροκαθορισμού δημιουργεί και τον όρο δημοσιογραφία «των πολιτών». Ο πολίτης ουσιαστικά αποστερείται της ιδιότητας του δημοσιογράφου, και επομένως όταν ασκεί δημοσιογραφία, δηλαδή όταν γίνεται πομπός της είδησης, εμφανίζεται αναγκαίο να ξεκαθαριστεί ότι δεν φέρει τον τίτλο. Αντίστροφα, ωστόσο, ο πιθανός ισχυρισμός ότι ο δημοσιογράφος προσπερνά την ιδιότητα «πολίτης» όταν ασκεί το επάγγελμά του δεν αποτελεί εξόφθαλμη σοφιστεία; Αναπτύσσοντας ένα τέτοιο σκεπτικό καταλήγουμε συχνά αβίαστα στο συμπέρασμα ότι η ιδιότητα «δημοσιογράφος» δίνεται μόνο με κάποια πιστοποίηση, επομένως ο πολίτης δεν μπορεί παρά να είναι ερασιτέχνης, δηλαδή η μεταφορά του γεγονότος από αυτόν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με την επιείκεια αλλά και τη δυσπιστία με την οποία κάποιος αντιμετωπίζει κάποιον που έχει τη δυνατότητα, αλλά όχι την κατάρτιση και τα απαραίτητα εργαλεία ώστε να ενδυθεί το κύρος ή την εγκυρότητα του επαγγελματία. Ο ετεροκαθορισμός και στις δύο περιπτώσεις ουσιαστικά υπάρχει, κατά τη γνώμη μου, για να αναπαράγει την ιδεολογική κυριαρχία των «παραδοσιακών» μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Υπάρχει, όμως, και ένα άλλο στοιχείο στην πορεία της πληροφορίας/είδησης που κάνει αυτόν τον ετεροκαθορισμό αναγκαίο: η στιγμή που τα παραπάνω πρέπει να διακινηθούν ως «υλικό» προϊόν και παραγωγός κέρδους. Στο σημείο αυτό και για να έχει λόγο κάποιος να στραφεί στα παραδοσιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης και να καταναλώσει, θα πρέπει το προϊόν να δικαιολογεί το χρηματικό αντίτιμο. Επομένως, στον καπιταλισμό η Ενημέρωση δεν μπορεί να είναι «εναλλακτική» και η Δημοσιογραφία δεν μπορεί να είναι «των πολιτών». Κι αν η εμφάνιση και μαζικοποίηση της χρήσης του διαδικτύου αμφισβητεί ουσιαστικά την εξίσωση που θέλει την είδηση ως προϊόν και δημιουργεί ρωγμές στο υπάρχον οικοδόμημα της μαζικής ενημέρωσης; Αυτό κάνει αναγκαίο τον διαχωρισμό της «δημοσιογραφία των επαγγελματιών» –η οποία είναι έγκυρη, έγκαιρη, καίρια και υπεύθυνη και άρα μπορεί να πουληθεί με αξιώσεις– από την εναλλακτική δημοσιογραφία και τη δημοσιογραφία των πολιτών, όπως και της ενημέρωσης από την «εναλλακτική» μορφή της· με στόχο να καθιερωθούν εν τέλει τα δεύτερα σαν απαραίτητα, αλλά πάντα λειψά, συμπληρώματα.
H Κατερίνα Σταυρούλα μετέχει στο συλλογικό μπλογκ Παραλληλογράφος (parallhlografos.wordpress.com)
AΡΧΕΙΟ ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ 2010- 8.5.2016 