Η επιθυμία του χρέους

του Κώστα Δουζίνα

μετάφραση: Μιχάλης Λαλιώτης

Το επόμενο διάστημα θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια το δοκίμιο του Κώστα Δουζίνα Χρέος και Στάση Σύνταγμα: πολιτική, ηθική, και φιλοσοφία στην κρίση, το οποίο ο συγγραφέας ολοκλήρωσε το καλοκαίρι του 2011, με θέμα την ελληνική κρίση (τα κομμάτια του βιβλίου που γράφτηκαν στα αγγλικά τα μετέφρασε ο Μιχάλης Λαλιώτης). Δημοσιεύουμε σήμερα ένα απόσπασμα από το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου, που μας έστειλε ο Κ. Δουζίνας. Ο συγγραφέας, ενόψει της παρούσας δημοσίευσης στα «Ενθέματα», έχει κάνει ορισμένες προσθήκες και αλλαγές στο κείμενο.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Γιάννης Γαΐτης, «Ερωτικός άγγελος», 1980

Της Ελλάδας της έτυχε να έχει πολλούς τυφλούς καπετάνιους. Οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ εθελοτυφλούσαν καθώς, τα τελευταία τριάντα χρόνια, το δημόσιο χρέος και το έλλειμμα αυξάνονταν. Ο υπερβολικός δανεισμός, η ανοδική τάση του ελλείμματος,  το χρέος που αυξήθηκε ανεξέλεγκτα μετά την είσοδο στο ευρώ, με το αυστηρό όριο του 3% για το έλλειμμα, μας θυμίζουν ότι το καλύτερο σημείο για να καπνίσεις είναι δίπλα από την πινακίδα που λέει «Απαγορεύεται το κάπνισμα». Ο δανεισμός χρησιμοποιήθηκε από τις κυρίαρχες ελίτ για να λαδώσει τα γρανάζια της κρατικής πατρωνίας και των πελατειακών σχέσεων των κομμάτων. Δύο φορές την τελευταία δεκαετία –πρόκειται για παγκόσμια πρωτοτυπία– η νεοεκλεγείσα κυβέρνηση αμφισβήτησε τα στατιστικά στοιχεία των προκατόχων της και προέβη σε αναθεώρηση προς τα πάνω του χρέους. Πρώτα ο υπουργός Οικονομίας της Ν.Δ. Γ. Αλογοσκούφης, το 2004, υποστηρίζοντας ότι η κυβέρνηση Σημίτη είχε παρουσιάσει ψευδείς υπολογισμούς, ανέβασε το έλλειμμα και το χρέος της χώρας. Η κυβέρνηση Παπανδρέου επανέλαβε την τακτική αυτή το 2010: υποστηρίζοντας ότι η Νέα Δημοκρατία είχε επίσης πει ψέματα, ανέβασε  με τη σειρά της το έλλειμμα σε πάνω από 15%, προκαλώντας –ή προσκαλώντας– την επέμβαση από το εξωτερικό. Έκτοτε, το χρέος αυξάνεται συνεχώς, τα μέτρα «λιτότητας» πολλαπλασιάζονται και αποτυγχάνουν ως προς το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα: τα μέτρα αυξάνουν  αντί να μειώνουν το χρέος, ενώ το χρέος χρησιμοποιείται συνεχώς για την επιβολή νέων και πιο δραστικών μέτρων. Σε αντίθεση με την ονομασία τους, τα μέτρα λιτότητας είναι μέτρα αυτοποιητικού πολλαπλασιασμού, κάτι σαν έναν κακοήθη όγκο που επεκτείνεται και μεταλλάσσεται συνεχώς.

Τέλη δίχως τέλος

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

του Νίκου Σαραντάκου

Έργο του Αντρέ Φουζερόν, 1944

Η λέξη «τέλος» μπήκε ορμητικά στην επικαιρότητα με το ειδικό τέλος ακινήτων που σοφίστηκε ο υπουργός κ. Βενιζέλος για να βουλώσει τις τρύπες που ο ίδιος και η κυβέρνηση προκάλεσαν. Βέβαια, στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για τέλος αλλά για φόρο, που βαφτίστηκε «τέλος» επειδή για την επιβολή φόρου χρειάζεται να ψηφιστεί νόμος, κάτι χρονοβόρο, ενώ για το τέλος αρκεί τροπολογία σε άσχετο νομοσχέδιο, όσο κι αν προσπάθησε ο κ. Βενιζέλος να εφεύρει ανταποδοτικό χαρακτήρα στο χαράτσι, το οποίο στο μεταξύ και πολλαπλασιάστηκε σε ύψος και απειλεί να γίνει μόνιμο, επιβεβαιώνοντας για μία ακόμη φορά τη σοφή παροιμία «ουδέν μονιμότερον του προσωρινού». Όμως αυτά είναι νομικά και δεν θα συνεχίσω, εμείς εδώ λεξιλογούμε — και θα ομολογήσω ότι το τέλος, αν και απεχθές και επαχθές στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι ταυτόχρονα και αρκετά ενδιαφέρον∙ δεν εννοώ το πράγμα, αλλά τη λέξη. Τη λέξη «τέλος», στην οποία θα αφιερωθεί το σημερινό σημείωμα.

Φυσικά, τέλος δεν είναι μόνο το χρηματικό ποσό που πληρώνουμε ως αντάλλαγμα για υπηρεσίες (ή και χωρίς αντάλλαγμα στην προκείμενη περίπτωση)· είναι και το τέρμα, το έσχατο σημείο, χρονικά ή τοπικά· στα αρχαία μάλιστα υπάρχει και μια τρίτη σημασία, «σκοπός», που επιβιώνει στους τελικούς συνδέσμους (π.χ. να) και τις τελικές προτάσεις της γραμματικής: δεν λέγονται έτσι επειδή μπαίνουν στο τέλος της πρότασης, αλλά επειδή δηλώνουν σκοπό.

Λέξη αρχαία με αβέβαιη ετυμολογία, το τέλος έχει γεννήσει πάμπολλες άλλες λέξεις: το ρήμα τελώ με τα πολλά σύνθετά του (εκτελώ, συντελώ, αποτελώ) και τα δικά τους παράγωγα, την τελετή, τον τέλειο και την τελεία, τον τελεστή των μαθηματικών (που όμως υπάρχει από τα ομηρικά χρόνια), τον τελευταίο, το τελωνείο και το τελώνιο. Καμιά φορά οι σημασίες κονταροχτυπιούνται, έτσι ο ατελής μπορεί να είναι είτε ο μισοτελειωμένος (άρα και ο ελαττωματικός), είτε αυτός που δεν επιβαρύνεται με τέλη. Κι από την ατέλεια, όχι το ελάττωμα αλλά την απαλλαγή από τα ταχυδρομικά τέλη, έπλασαν οι Γάλλοι τον όρο philatélie, σα να λέμε φιλατέλεια, διότι τα γραμματόσημα ήταν ένας τρόπος για να πληρώνει τα ταχυδρομικά έξοδα ο αποστολέας, και όχι πια ο παραλήπτης όπως γινόταν παλιά· μόνο που εμείς όταν πήραμε τον ελληνογενή όρο, τον γυρίσαμε σε φιλοτελισμό κι έτσι φαίνεται σαν να προέρχεται απευθείας από το τέλος.

Μια ιστορική πρόκληση: το ΕΑΜ

ΕΒΔΟΜΗΝΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΕΑΜ

 του Σπύρου Ι. Ασδραχά

Για το ΕΑΜ είναι εύκολο στον καθένα να μιλήσει, με έξαρση μάλιστα, αν ανήκει στη γενεαλογία του. Όσοι ήταν ώριμοι στις 27 Σεπτεμβρίου 1941 έχουν  πάρει το μονοπάτι του θανάτου. Λίγοι από τους νέους της δεκαετίας του 1940 επιζούν. Όσοι ανήκουν στη μικρότερη ηλικιακή κλάση που το αγκάλιασε, τα Αετόπουλα, σήμερα κοντεύουν να γίνουν ογδοηντάρηδες· άλλοι απ’ αυτούς, όσοι βίωσαν φυσιολογικά, έφυγαν και απομείναντες πήγαν στο ξόδι τους. Το ΕΑΜ όμως δεν είναι μια διαγεναϊκή μνήμη που κρατά όσο και η προφορική διαιώνισή της: το ΕΑΜ είναι ιστορία, και η ιστορία δεν έχει τέλος, γιατί δεν είναι μόνο η περιγραφή συμβάντων, αλλά μια ανασηματοδοτούμενη επιθυμία, βούληση και ερμηνευτική προκείμενη του παρόντος. Έχει γίνει μια ζώσα ιστορία.

ΕΑΜ, δηλαδή Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Ας αναστοχαστούμε αυτές τις τεταμένες λέξεις. Εθνικό: ο κύριος συντελεστής του, το ΚΚΕ, ήταν κόμμα διεθνιστικό που υπερέβαινε το έθνος μέσω μιας τάξης που από υποτελής γινόταν ηγεμονική, της εργατικής τάξης· μιας τάξης επαναστατικής.

Η συγκυρία του πολέμου ανάδειξε τον πατριωτισμό, κι αυτός δεν μπορούσε να είναι παρά εθνικός, αφού ο πόλεμος έφερνε αντιμέτωπα κράτη, συνεκτικός δεσμός των οποίων ήταν η εθνική ιδεολογία. Η μητέρα του διεθνισμού ήταν μια αυτοκρατορία πολυσύνθετη, που θέλησε να μεταλλαχθεί σε υπερεθνική ταξική ενότητα. Η πραγματολογία όμως της ιστορίας δεν είναι ταυτόσημη με τη λογική της: το διαλεκτικό σχήμα θέση-αντίθεση-σύνθεση προσέκρουε  στη μεσοχρονική –όπως πιστευόταν– διάρκεια, και στη διαλεκτική αντιπαρατασσόταν η λεγόμενη «τυπική λογική»: ή – ή. Η λήψη αποφάσεων υποτασσόταν, στη συγκεκριμένη συγκυρία, σ’ αυτή τη λογική. Ο πόλεμος δεν μπορούσε παρά να είναι πατριωτικός, δηλαδή εθνικός. Πόλεμος, για τους ηττημένους, απελευθερωτικός.

Απελευθέρωση από ποιους; Όχι από τους ταξικούς κυρίαρχους, αλλά από τους εχθρούς της πατρίδας, συνεπώς του έθνους, του αστικού έθνους στην περίπτωση των χωρών που δεν ανήκαν στους κρατικούς σχηματισμούς που απέρρεαν από την επανάσταση του 1917. Με ποιον μοχλό; Το Μέτωπο. Είχε ήδη δοκιμαστεί ο μοχλός αυτός στο κοινωνικό πεδίο.  Το Μέτωπο συνεπαγόταν τη σύγκλιση ετεροτήτων χάρη  σε έναν γενικώς αποδεκτό ενοποιητικό παράγοντα, την απελευθέρωση από την ξένη κατοχή. Αυτό θέλησε να πραγματοποιήσει το ΕΑΜ, και εν πολλοίς το πραγματοποίησε.

Ο δυναμισμός και η παλλαϊκή αποδοχή του ΕΑΜ στόχος των αντιπάλων του

του Προκόπη Παπαστράτη

Συνεδρίαση λαϊκής αυτοδιοίκησης στο χωριό Βλάσι Αγράφων, 1943. Φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή

Η απόφαση της Κ.Ε. του ΚΚΕ, τον Ιούλιο του 1941, να καλέσει τον ελληνικό λαό σε αντίσταση και να προτείνει στους αστούς πολιτικούς ηγέτες να συνεργαστούν με το ΕΑΜ προκαλεί την άρνηση των τελευταίων και την ταυτόχρονη απειλή για αιματηρή και αδελφοκτόνο καταστολή ενός τέτοιου κινήματος.  Αυτό υπογραμμίζει κατηγορηματικά ο Στ. Γονατάς, αρχηγός των Συντηρητικών Φιλελεύθερων, στα μέσα  Σεπτεμβρίου του 1941, στον εκπρόσωπο του ΚΚΕ Θανάση Χατζή.

Τόσο η πρόταση αυτή  όσο και η άρνηση προσδιορίζουν άμεσα το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα αναπτυχθεί το κίνημα της Αντίστασης. Σαφή απόδειξη αυτής της αδιάλλακτης στάσης είναι η εχθρική στάση που θα τηρήσουν οι αστοί πολιτικοί ηγέτες, με αξιοζήλευτη συνέπεια, απέναντι σ’ αυτήν τη συνεργασία σ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής.  Αυτή η εχθρότητα και η ενδόμυχη παραδοχή της σημασίας του ΕΑΜ και συνακόλουθα του κινδύνου που ενέχει για τα στενά πολιτικά τους συμφέροντα τους οδηγεί να επιλέξουν την αντιπαράθεση από τη συνεργασία.  Αυτή η επιλογή της αντιπαράθεσης εξηγείται από την αδυναμία της αστικής πολιτικής ηγεσίας να κατανοήσει γιατί στις νέες συνθήκες που επιβάλλει η τριπλή κατοχή το ΕΑΜ κερδίζει συνεχώς έδαφος.

Σε αντίθεση με το ΕΑΜ που απευθύνεται άμεσα στο λαό και αναθέτει πρωτοβουλίες για την υλοποίηση ενός ευρύτατου φάσματος δραστηριοτήτων, με αποτέλεσμα να κερδίζει εμπιστοσύνη σε μια συνεχώς διευρυνόμενη λαϊκή βάση, η στάση που τηρούν οι προσωπικότητες του αστικού πολιτικού χώρου, που εξακολουθούν να συμπεριφέρονται ως αρχηγοί πολιτικών κομμάτων, δείχνει ότι δεν εμπιστεύονται τον κόσμο που διατείνονται ότι εκπροσωπούν.  Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης οφείλεται στις εγγενείς αδυναμίες του πελατειακού συστήματος που τους διατήρησε στην εξουσία μέχρι το 1936, αδυναμίες τις οποίες αδυνατούν να υπερβούν στη διάρκεια της Κατοχής.

Τότε και τώρα: παραλληλισμοί επί ξυρού ακμής

της Ιωάννας Παπαθανασίου

Η κρίσιμη συγκυρία στην οποία βρίσκεται σήμερα η ελληνική κοινωνία καλεί την Αριστερά να αντιμετωπίσει την επέτειο των εβδομήντα χρόνων από την ίδρυση του ΕΑΜ με διαφορετικούς όρους. Μας καλεί να εγκαταλείψουμε τους πανηγυρικούς και τις ανέξοδες συνθηματολογίες που είθισται να συνοδεύουν τις επετείους και να στοχαστούμε κάποια σημαντικά ιστορικά παράλληλα. Ξεχασμένα στον πάγκο του ιστορικού, ανάμεσα στα εργαλεία της δουλειάς μας, σωρεύονται τα ανάλεκτα του πρόσφατου παρελθόντος που συναντούν τους σύγχρονους προβληματισμούς για το ρόλο της Αριστεράς στη σημερινή πολυεπίπεδη κρίση. Τα ιστορικά τεκμήρια δεν προβάλλουν ανυπέρβλητα χάσματα ανάμεσα στις δυστοκίες και τις ανεπάρκειες του «σήμερα» με το «λαμπερό και ηρωικό χθές». Αντίθετα, υπογραμμίζοντας τις αποκλίσεις, επιβεβαιώνουν τον ρόλο της Ιστορίας: η γνώση μας για το παρελθόν συμβάλλει στην κατανόηση και στην αναζήτηση λύσεων για τον παρόντα χρόνο.

Ποιο λοιπόν ήταν και τι ήθελε το ΕΑΜ; Αν η απάντηση στο ερώτημα περικλείεται ήδη από τα χρόνια της Αντίστασης στην περίφημη μπροσούρα του Δ. Γληνού, στις χιλιάδες σελίδες που έχουν γραφεί για την ιστορία της Αντίστασης, οι ερμηνείες για το εαμικό «φαινόμενο» ποικίλουν, επηρεασμένες πρωτίστως από τα κυρίαρχα ιδεολογικά σχήματα, τις αντιπαλότητες και τις συναινέσεις που χαρακτήρισαν κάθε εποχή. Ανεξάρτητα ωστόσο από τις ερμηνείες και τα σχήματα, οι συνθήκες και πολύ περισσότερο οι ανάγκες που οδήγησαν στην ίδρυση του ΕΑΜ φαίνεται ότι έχουν σημαντικές αναλογίες με όσα επιτάσσει η σημερινή συγκυρία.

Ακροβατώντας επί ξυρού ακμής, θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε επιγραμματικά κάποια σημεία, δηλώνοντας τις αποστάσεις μας από την επίσημη ιστορία. Είναι γεγονός ότι οι καλογυαλισμένες «επίσημες εκδοχές», που αντιστοιχούν στις ποικίλες κομματικές αποχρώσεις της Αριστεράς, με κυρίαρχη πάντα την εκδοχή του ΚΚΕ, καλλιέργησαν για χρόνια με επιτυχία τη λογική μιας αδιάλειπτης ενότητας ανάμεσα στο περίφημο γράμμα-προσκλητήριο στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του Ν. Ζαχαριάδη του Οκτωβρίου 1940 και στην έναρξη της Αντίστασης. Στον άξονα αυτό, τόνισαν τη γραμμικότητα συνδέοντας –συχνά επιλεκτικά– κάποιες ιστορικές αποφάσεις της ηγεσίας του ΚΚΕ με αντίστοιχα κομματικά σώματα και ολομέλειες που υπάκουσαν εκ των υστέρων σε συνεχόμενη αρίθμηση. Τα περισσότερα έργα της αριστερής ιστοριογραφίας ακολούθησαν εν πολλοίς τις ίδιες κατευθύνσεις. Ενσωμάτωσαν την κυρίαρχη εκδοχή υπογραμμίζοντας από τη μια μεριά την ανάγκη της συνέχειας και το αλάθητο του κόμματος στη φάση της ανασύνταξής του, και από την άλλη την εαμική εποποιία. Έτσι, τα βερνίκια που έδωσαν λάμψη στην ιστορία της περιόδου συγκάλυψαν σημαντικές πτυχές της.

Ορθώς κείμενα: Αρνούμαι να συμβάλω ως πρόεδρος του Τμήματος στη διάλυσή του

του Νίκου Θεοτοκά

Προς: Τα μέλη της Γ.Σ. του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας

Κοινοποίηση: Πρύτανη του Παντείου Πανεπιστημίου

Αθήνα, 26 Σεπτεμβρίου 2011

Αγαπητές και αγαπητοί συνάδελφοι,

Με λύπη μου, σας παρακαλώ να δεχθείτε την παραίτησή μου από τη θέση του Προέδρου του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας.

Όλα αυτά τα χρόνια υπηρέτησα, ενίοτε καθ’ υπερβολή, τις αρχές του δημοσίου και ακαδημαϊκού πανεπιστημίου εντός των ορίων που έθετε η κείμενη νομοθεσία.

Ο Νόμος 4000 και 9 (που προέκυψε χωρίς κανέναν διάλογο με τα Ιδρύματα, ψηφίστηκε από τέσσερα κοινοβουλευτικά κόμματα  και δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 195/06.09.2011) καταλύει, φοβάμαι, τη συνταγματική νομιμότητα, καταργεί τα συλλογικά όργανα και τον ακαδημαϊκό χαρακτήρα των ΑΕΙ, χειραγωγεί την έρευνα και προσβάλλει την αξιοπρέπεια των πανεπιστημιακών λειτουργών. Αντί, δηλαδή, να διορθώνει τα πολλά κακώς κείμενα, καταστρέφει τον ίδιον τον πανεπιστημιακό θεσμό.

Ωστόσο, ό,τι και να λέω κι ό,τι και να φοβάμαι, όσο και να συντάσσομαι με όσες και όσους ζητούν την κατάργησή του, ο 4009 είναι πλέον νόμος του κράτους.

Σύμφωνα με τις μεταβατικές διατάξεις και την υπ’ αρ. πρωτ. 106639/Β1 Εγκύκλιο του Ειδικού Γραμματέα Α.Ε. καθηγ. Β. Παπάζογλου, οι διοικήσεις των Τμημάτων (παρά τις ρητές διατάξεις οι οποίες τα καταργούν) θα συνεχίσουν να λειτουργούν ως τα τέλη της τρέχουσας ακαδημαϊκής χρονιάς «μέχρι την έκδοση των Π.Δ. για την μετατροπή των υφιστάμενων Τμημάτων σε Προγράμματα Σπουδών».

Αρνούμαι να συμβάλω ως πρόεδρος του Τμήματος στη διάλυσή του. Αρνούμαι να υπογράψω τις διοικητικές πράξεις που διαλύουν το επιστημονικό περιεχόμενο των προγραμμάτων σπουδών και των πτυχίων, που καταστρέφουν την οργανική σύνδεση της διδασκαλίας με την παραγωγή νέας γνώσης, που θέτουν σε «εργασιακή εφεδρεία» το ήδη αριθμητικά ελλιπές διοικητικό προσωπικό. Αρνούμαι να προωθήσω τις διαδικασίες που καταστρέφουν όσα, λίγα και σημαντικά, δημιουργήσαμε υπό εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες. Αρνούμαι, τέλος, να αποδοκιμάσω έργοις (ως εκ της θεσμικής θέσης μου) τις δίκαιες αντιδράσεις των φοιτητών, ακόμη κι όταν συμβαίνει να μην συμμερίζομαι τις μορφές ή τα πεπραγμένα του αγώνα τους.

Ανεκπλήρωτες ελπίδες: Αλέκος Γαβαθάς

του Σπύρου Ι. Ασδραχά

 Ίσως να μη θυμίζει τον Άλμπατρο του Μπωντλαίρ, που οι γιγάντιες φτερούγες του τον εμπόδιζαν να περπατήσει. Ο Αλέκος ωστόσο είχε πολλές δεξιότητες και μεγάλο πάθος για την ανάγνωση και τους έλλογους συνειρμούς. Οι σπουδές του δεν υπήρξαν συστηματικές και τα μεταπτυχιακά του περιορίστηκαν σε ένα DEA στη Σορβόννη. Βιβλιοθηκάριος στο Νεοελληνικό Ινστιτούτο στο Paris ΙV, δεν έκαμε δημοσιοϋπαλληλική σταδιοδρομία.   Τη χαρούμενη κατάφασή του στη ζωή δεν την άφησε απείραχτη ο θάνατος της συζύγου του, της καλής και αγαθής Αγγελικής Παναγιωτοπούλου με τις τόσες πνευματικές περιέργειες.

Μετανάστευση ή Επανάσταση;

της Σίας Αναγνωστοπούλου

Παρίσι, 14 Ιουλίου 1936. Μεταλλωρύχοι χαιρετούν με σφιγμένες γροθιές. Φωτογραφία του Ρόμπερτ Κάπα.

«Φτώχυναν οι Έλληνες, δεν πτώχευσε η Ελλάδα», αναφώνησε στη Βουλή ο μέγας σοσιαλιστής πολιτικός, και μ’ αυτή την κουτοπόνηρη φράση απέδωσε το ουσιαστικό περιεχόμενο της πολιτικής της κυβέρνησης: η σωτηρία της Ελλάδας εις βάρος των Ελλήνων. Μιας κυβέρνησης δεν έκανε καμιά διαπραγμάτευση υπέρ των Ελλήνων, δεν έλαβε τα μέτρα που έπρεπε, όπως έπρεπε, τη σωστή στιγμή, και τώρα επιδίδεται σε ένα απερίγραπτο πλιάτσικο εναντίον όλων των θεσμών και των δικαιωμάτων που συγκροτούν μια κοινωνία. Είναι άραγε ζήτημα ανικανότητας ή ιδεολογίας; Θεωρώ και τα δύο, κυρίως όμως το δεύτερο.

Μείζον πρόβλημα για την κυρίαρχη στη σημερινή Ευρώπη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία είναι οι συγκροτημένες κοινωνίες και τα κεκτημένα δικαιώματά τους. Με τη συναίνεση δεξιών και σοσιαλιστικών κυβερνήσεων, είχε ξεκινήσει εδώ και κάποια χρόνια μια ιδιόμορφη άλωση, με στόχο τη μετατροπή της συγκροτημένης κοινωνίας σε «πλαστική»: από κοινωνία διαρκούς διεκδίκησης των δικαιωμάτων για όλους, σε κοινωνία-σύνολο ατόμων όπου δικαίωμα συνιστά η συμμετοχή σε μια πλαστική ευδαιμονία, από την οποία όσοι αποκλείονται είναι «ανίκανοι» και «άχρηστοι». Η επιδίωξη της διεύρυνσης του κράτους πρόνοιας έδινε τη θέση της στην επιδίωξη της επιβολής ενός κράτους-τροχονόμου της ελεύθερης αγοράς. Παράλληλα, οι ευρωπαϊκές και διεθνείς ομάδες κρούσης του νεοφιλελευθερισμού, με σύμμαχο τις εγχώριες εξουσίες, εξαπέλυαν ολομέτωπη επίθεση σε κοινωνίες αποδιοργανωμένες (ανατολική Ευρώπη, ασιατικές χώρες). Αυτό υπήρξε το νέο αποικιοκρατικό όραμα, νεοφιλελεύθερης κοπής, το οποίο αφομοίωσαν γρήγορα τα ισχυρά ευρωπαϊκά κράτη, με την ίδια εθνικιστική ορμή που είχαν δείξει οι πρόγονοί τους του 19ου αιώνα, όραμα που δεν άφησε αδιάφορα και μικρότερα κράτη της Ε.Ε.

To «Ατσάλι του Κόμματος»

του Κωστή Χατζημιχάλη

Ζωγραφική αναπαράσταση του εργοστασίου μετά τα εγκαίνια. Μουσείο Τιράνων. Φωτογραφία της Ντίνας Βαΐου.

Αυτή ήταν η ονομασία του τεράστιου, για τα αλβανικά δεδομένα, εργοστασίου σιδηρουργίας στο Ελμπασάν. Κατασκευασμένο τη δεκαετία του 1960, ακολουθώντας τα σοβιετικά πρότυπα των «κομπινάτ» (μεγάλα συγκροτήματα καθετοποιημένων βιομηχανικών μονάδων), στέκει σήμερα ερειπωμένο, ξεχασμένο και λεηλατημένο. Ένα τμήμα του έχει αγοραστεί από τη τουρκική διεθνική Kürüm, έχει εκσυγχρονιστεί και λιώνει σκραπ για την παραγωγή σιδήρου για τις οικοδομές, του πιο γοργά αναπτυσσόμενου κλάδου στη σημερινή Αλβανία. Λιώνει όμως και τμήματα του εξοπλισμού του παλιού «κομπινάτ», συμβολίζοντας έτσι με το πιο άμεσο τρόπο το τέλος της κομμουνιστικής περιόδου.

Το «Ατσάλι του Κόμματος» ήταν επί «υπαρκτού» το σύμβολο της αλβανικής εργατικής τάξης, με 7-12.000 εργαζόμενους και εργαζόμενες που δούλευαν σε τρεις βάρδιες. Ήταν το μεγαλύτερο εργοστάσιο της χώρας και ένα από τα μεγαλύτερα αντίστοιχα της Ευρώπης: 12 φορές μεγαλύτερο από τη δική μας «Χαλυβουργική», σε μια μικρή χώρα που ποτέ δεν ανέπτυξε σημαντικά άλλους συγγενείς κλάδους και δεν κατόρθωσε να κάνει εξαγωγές λόγω της πολιτικής απομόνωσης και της χαμηλής ποιότητας των προϊόντων. Σήμερα κομμουνιστές πρώην πολιτικοί, όπως ο Ραμίζ Αλία, αναγνωρίζουν το λάθος, όμως τότε η πίστη στον σοβιετικό προγραμματισμό, στη προτεραιότητα της βαριάς βιομηχανίας και στην αξιοποίηση των ορυκτών βρίσκονταν στο απυρόβλητο. Μέχρι τη ρήξη με τους Σοβιετικούς το 1962.

Οι σύντροφοι σοβιετικοί μηχανικοί έφυγαν λίγο πριν λειτουργήσει το εργοστάσιο, παίρνοντας μαζί τους όλα τα σχέδια και τις οδηγίες και πριν εκπαιδεύσουν το προσωπικό. Το ΚΚΑ έμεινε στο Ελμπασάν με ένα ημιολοκληρωμένο τεράστιο συγκρότημα που δεν μπορούσε να το λειτουργήσει, όπως συνέβη και σε άλλες πόλεις με εργοστάσια σχεδιασμένα από τους Σοβιετικούς. Ο Εμβέρ Χότζα, μετά την πολιτική στροφή προς την Κίνα, ζήτησε βοήθεια από τους νέους συντρόφους, οι οποίοι έστειλαν μηχανικούς και εργοδηγούς και το 1963 γιορτάστηκε η πλήρης λειτουργία της μεγάλης μονάδας.

Στις πλατιές λεωφόρους της Χιλής

Το φοιτητικό κίνημα και η κληρονομιά του Αλιέντε

του Βικτόρ ντε λα Φουέντε

απόδοση από τα γερμανικά: Ίων Δραγουμάνος

Καθώς στη Χιλή συνεχίζονται, για έκτο μήνα, οι μεγάλες διαδηλώσεις φοιτητών  υπέρ της δημόσιας παιδείας, δημοσιεύουμε ένα κατατοπιστικό σχετικό άρθρο  του διευθυντή της χιλιάνικης έκδοσης της «Monde diplomatique»· το κείμενο δημοσιεύτηκε στο φύλλο Σεπτεμβρίου της γερμανικής έκδοσης της «Monde diplomatique».

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Μαραθώνιος φιλιού, 7.7.2011: με πάθος για την εκπαίδευση (πηγή: http://www.vitrinasur.cl)

 Εκατοντάδες χιλιάδες νέοι διαδηλώνουν στους δρόμους — για πρώτη φορά από τα χρόνια της δικτατορίας. Οι φοιτητές της Χιλής μεταμόρφωσαν την εικόνα της χώρας με τις διαδηλώσεις τους και έφεραν τη δεξιά κυβέρνηση Πινιέρα σε δύσκολη θέση. Κάτι αρχίζει να κινείται ξανά στη χιλιάνικη κοινωνία, έπειτα από δύο δεκαετίες κατά τις οποίες δεν υπήρχε εναλλακτική απέναντι στο νεοφιλελευθερισμό.

Από τις φοιτητικές κινητοποιήσεις, Σαντιάγκο, 26.9.2011. Φωτογραφία του Nacho Errázuriz (nerraz), από το flickr

Τι απέγινε το πρότυπο «χιλιάνικο μοντέλο», τι απέγινε ο «ιαγουάρος της Λατινικής Αμερικής»; Πριν από σαράντα χρόνια, όταν η χώρα ήταν σαφώς φτωχότερη, η παιδεία ήταν δωρεάν. Τι απέγινε η πρόοδος, οι υψηλοί δείκτες ανάπτυξης; Πού πήγαν όλα αυτά τα λεφτά, αναρωτιούνται οι φοιτητές. Στις 28 Απριλίου οι φοιτητές κατέβηκαν για πρώτη φορά στους δρόμους σε ολόκληρη τη χώρα για να διαμαρτυρηθούν επειδή είναι αναγκασμένοι να καταχρεωθούν προκειμένου να σπουδάσουν.

Άνοιξε έτσι η βαλβίδα και ξέσπασε η λαϊκή δυσαρέσκεια: διαδηλώσεις άρχισαν να οργανώνονται και σε άλλες περιοχές της χώρας, για διάφορους λόγους (κατασκευή κολοσσιαίου ενεργειακού έργου, αύξηση της τιμής του φυσικού αερίου, μεγαλύτερη συμμετοχή στα κέρδη των τοπικών ορυχείων χαλκού, επιστροφή της γης στους αυτόχθονες Μαπούτσε, αποζημιώσεις για τα θύματα του πρόσφατου σεισμού, απεργίες των χαλκωρύχων, διαδηλώσεις για το δικαίωμα στον σεξουαλικό αυτοπροσδιορισμό). Όμως, τη νέα διάσταση στις διαμαρτυρίες την έδωσαν οι μαθητές και οι φοιτητές με τις καταλήψεις, τις αποχές και τις διαδηλώσεις τους, στις οποίες διεκδικούσαν δωρεάν και αναβαθμισμένη εκπαίδευση. Υψώνοντας δυνατά τη φωνή τους για παιδεία χρηματοδοτούμενη από το κράτος και την απαίτηση να μην αντιμετωπίζεται πια η μόρφωση ως εμπόρευμα, εξαπέλυσαν μετωπική επίθεση στο νεοφιλελευθερισμό.