Περιεχόμενα 20.11

Τεχνοκρατία, κοινωνικός αυταρχισμός και «συναίνεση»: Νικόλας Σεβαστάκης

 H συστημική κρίση. Το χάσμα κοινωνίας και πολιτικών ελίτ: Πολυμέρης Βόγλης

Δεν αρκεί να ρίξεις τον «καβαλιέρε» – πρέπει να πέσει και το άλογο: Πιέτρο Καστελι, Κατερίνα Φρόιο (Collettivo Prezzemolo)

 ΤΑ ΛΕΡΩΜΕΝΑ, Τ’ ΑΠΛΥΤΑ, ΤΑ ΠΑΡΑΞΕΠΛΥΜΕΝΑ: ΤΟ ΛΑΟΣ ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΞΕΠΛΥΜΑ ΤΗΣ ΑΚΡΟΔΕΞΙΑΣ

Ημερολόγιο αποπληξίας: Γιάννης Χάρης

Ο σωτήρας του συστήματος: Δημήτρης Ψαρράς

Πήραμε χαμπάρι;: Μαριάννα Δήτσα

Ο ΛΑΟΣ στην εξουσία: Νίκος Θεοτοκάς

Τελικά, «εκτός» ή «εντός συνταγματικού τόξου»;: Δημήτρης Χριστόπουλος

 Η Οικονομική Ιστορία του Ελληνικού Κράτους: Συνέντευξη του Θανάση Καλαφάτη

Άι, Νικαράγουα, Νικαραγουίτα…: Κώστας Αθανασίου

Στα εγκαίνια της κοριτσίστικης ελικιάς. Ένα αθησαύριστο (;) νεανικό ποίημα του Κ. Βάρναλη: Νίκος  Σαραντάκος

Τεχνοκρατία, κοινωνικός αυταρχισμός και «συναίνεση»

 ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΑΣΟΣ- ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΨΥΧΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ

του Νικόλα Σεβαστάκη

Dragonfly», Χαρακτικό του Σίκο Μουνακάτα, 1958

 Στη δεκαετία του ’30, το Γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα, το τότε ονομαζόμενο Sfio (Γαλλικό Τμήμα της Εργατικής Διεθνούς) διασπάστηκε. Μια σειρά στελεχών του, οι αποκαλούμενοι néos (νεοσοσιαλιστές) υιοθέτησαν το σύνθημα της «εποικοδομητικής επανάστασης» θεωρώντας ότι η εποχή των σύνθετων οργανισμών, ο καιρός των « τεχνικών και των μηχανικών» καθιστά παρωχημένη την ταξική κοινωνικοπολιτική οπτική των πραγμάτων. Στον αέρα εκείνων των καιρών βρισκόταν η γοητεία του μεγάλου πλάνου, του Κράτους Σχεδιαστή, της επανάστασης των μάνατζερ για την οποία θα γράψει λίγο πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ο Αμερικανός Τζέημς Μπάρναμ. Πολύ γρήγορα, ωστόσο, αυτός ο προδρομικός διαχειριστικός τεχνοκρατισμός συνδέθηκε με την ιδέα του ισχυρού αυταρχικού κράτους. Πολλές από τις προσωπικότητες της γαλλικής και βελγικής σοσιαλτεχνοκρατίας (από τον Γάλλο Marcel Deat ως τον Bέλγο Henri de Man) δεν θα αντισταθούν στη γοητεία της φασιστικής «τάξης» και θα καταλήξουν συνεργάτες του καθεστώτος του στρατηγού Πεταίν στη φιλoγερμανική κυβέρνηση του Βισύ.

Ένα άλλο κομμάτι του «νεοσοσιαλισμού» θα επιλέξει, φυσικά, τον Ντε Γκωλ και την «Ελεύθερη Γαλλία». Από αυτήν τη δεύτερη πτέρυγα θα αναδυθεί ένας τεχνοκρατικός μοντερνισμός του κέντρου ο οποίος μετά τη δεκαετία του ’50 θα επιδιώξει να εκφράσει τα «νέα μεσαία στρώματα» και τις προσδοκίες τους για κοινωνική άνοδο. Εδώ θα κυριαρχήσει ο θαυμασμός για τον αμερικανικό δυναμισμό και η ανακάλυψη της νέας ηπείρου του έξυπνου μάνατζμεντ για την «ανανέωση της πολιτικής».

Παρόμοια ταξίδια σε πτυχές της ευρωπαϊκής πολιτικής ιστορίας μπορεί να είναι χρήσιμα. Γιατί, πέραν των άλλων, μαρτυρούν ότι στις συνθήκες μιας μεγάλης κοινωνικής και πολιτικής κρίσης, η προσφυγή στο τεχνοκρατικό παράδειγμα συνδέεται με διάφορες τάσεις αυτονόμησης των ελίτ από κοινωνικές αναφορές και βασικές πολιτικές αξίες όπως η λαϊκή κυριαρχία. Το τεχνοκρατικό παράδειγμα μπορεί να αλλάζει μέσα στον χρόνο, ανάλογα με τη διεθνή συγκυρία και τις εθνικές περιστάσεις. Στους καιρούς του «σχεδιοποιημένου καπιταλισμού» ο τεχνοκρατισμός ήταν κατά βάση η αναζήτηση ενός μοντέλου αποτελεσματικής κοινωνικής διεύθυνσης με αιχμή τον κρατικό προγραμματισμό. Στις σημερινές συνθήκες της νεοφιλελεύθερης κυριαρχίας, το παράδειγμα δεν είναι φυσικά ο μηχανικός αλλά ο ειδικός της οικονομικής διακυβέρνησης, ο γνώστης του κόσμου των επιχειρήσεων και των χρηματοπιστωτικών δομών.

Σε κάθε περίπτωση, ωστόσο, είτε με τους παλιούς όρους «κρατικού διευθυντισμού», είτε στο πλαίσιο της διεθνικής δικτατορίας των αγορών, η εκσυγχρονιστική τεχνοκρατία έρχεται σε σύγκρουση τόσο με την πολιτική δημοκρατία όσο και με τα κοινωνικά δικαιώματα. Η περιφρόνηση για την πολιτική διαφωνία και η απέχθεια για τους αγώνες που αμφισβητούν τη μονοφωνική «ενότητα» των κορυφών, όλα αυτά αποτελούν βεβαίως στοιχεία μιας δεξιάς αφήγησης του κόσμου. Η πολιτική αντιπαλότητα θεωρείται περίπου ανυπόφορος αναχρονισμός αν όχι συνταγή αναποτελεσματικότητας. Και από αυτή την πρωταρχική απαξίωση μέχρι την αναγόρευση των απεργιών ή της όποιας εκδήλωσης κοινωνικής ανυπακοής ως επικίνδυνων εθνικών παρεκκλίσεων ο δρόμος είναι μικρός.

H συστημική κρίση

«Μισθοφόροι». Χαρακτικό του Πάουλ Φλόρα

To χάσμα ανάμεσα στην κοινωνία και τις πολιτικές ελίτ

του Πολυμέρη Βόγλη

H οικονομική κρίση έχει προκαλέσει πρωτόγνωρες και ραγδαίες εξελίξεις στην πολιτική ζωή. Βουλευτές γίνονται αντικείμενο προπηλακισμών, η κυβέρνηση υποχρεώθηκε σε παραίτηση, ενώ ο νέος πρωθυπουργός προωθείται περίπου ως μεσσίας επειδή είναι τεχνοκράτης και δεν προέρχεται από τις τάξεις των πολιτικών στελεχών των δύο μεγάλων κομμάτων. Είναι διάχυτη η αίσθηση της απαξίωσης του πολιτικού κόσμου, της κρίσης αξιοπιστίας των δύο μεγάλων κομμάτων και της αποξένωσής τους από την κοινωνία. Αυτό το οποίο συμβαίνει δεν είναι απλώς μια πολιτική κρίση, αλλά μια πολυεπίπεδη κρίση του πολιτικού συστήματος, επειδή στον πυρήνα της αφορά τη σχέση των κομμάτων με την κοινωνία, το κράτος και την έννοια του πολιτικού.

Η διάχυτη οργή κατά του πολιτικού κόσμου αντανακλά την κατάρρευση των θεσμών διαμεσολάβησης. Τα κόμματα στα χρόνια της μεταπολίτευσης αποτέλεσαν τους βασικούς θεσμούς οργάνωσης, εκπροσώπησης και έκφρασης συλλογικών αναγκών και αιτημάτων. Τα κόμματα, μέσα από ένα πλέγμα οργανώσεων (τοπικές, συνδικαλιστικές, φοιτητικές κλπ.), μπόρεσαν να διαμεσολαβήσουν τις διαφορετικές ανάγκες των κοινωνικών ομάδων, ο αριθμός των κομματικών μελών αυξήθηκε κατακόρυφα, ενώ τα ίδια μετατράπηκαν σε μεγάλους οργανισμούς με επαγγελματικό προσωπικό, άφθονους πόρους και πολυσχιδείς δραστηριότητες.

Δεν αρκεί να ρίξεις τον «καβαλιέρε» — πρέπει να πέσει και το άλογο

Την περασμένη Παρασκευή, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Χέρμαν βαν Ρομπέι, θα μιλούσε στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας (ΕUI), στην εναρκτήρια τελετή του ακαδημαϊκού έτους. Θα ήταν μια περίλαμπρη εορτή, μια ομιλία για τα πιο βαθιά (και περίλαμπρα) χασμουρητά, με τον Βαν Ρομπέι να εξηγεί το «πολυτιμότατο αγαθό» της δημοκρατίας  –και το ακόμα πιο πολυτιμότατο, της δημοσιονομικής πειθαρχίας–, την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων στον Νότο κ.ο.κ.  Ωστόσο, τα πράγματα πήραν, αίφνης, μια εξόχως ενδιαφέρουσα τροπή. Με πρωτοβουλία της Collettivo Prezzemolo, καμιά εικοσαριά φοιτητές, μέσα στην αίθουσα, σήκωσαν χαρτόνια με την επιγραφή «Δημοκρατία;», φωνάζοντας συνθήματα (collettivoprezzemolo.blogspot.com/2011/11/dies-irae-evening-with-van-rompuy.html). «Η Ευρώπη είναι η Ευρώπη των πολιτών της, και όχι μια πομπώδης, αυτοδιοριζόμενη, θεμελιωδώς αντιδημοκρατική ελίτ. Η Ευρώπη μας στηρίζεται, και θα στηρίζεται πάντοτε, στις θεμελιώδεις αρχές της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της ισότητας και της αλληλεγγύης», έγραφε το κείμενο που διάβασαν. Την ίδια ώρα,  άλλοι φοιτητές αφισοκολλούσαν, σε όλο το πανεπιστήμιο, τις «95 θέσεις για την ασθένεια της Ευρώπης» collettivoprezzemolo.blogspot.com/2011/11/95-theses-on-ills-of-europe.html.Με την ευκαιρία, ζητήσαμε, με τη βοήθεια του Μιχάλη Μάτσα, από τη Collettivo Prezzemolo ένα κείμενο για την κατάσταση στην Ιταλία. Το έγραψαν, εκ μέρους της συλλογικότητας, εκφράζοντας τις απόψεις της, ο Pietro Castelli και η Caterina Froio, υποψήφιοι διδάκτορες στο EUI.

Στρ. Μπ.

Από την παρέμβαση στην ομιλία Ρομπάι

«Αλληλούια!» ήταν η λέξη που ψιθύρισαν χιλιάδες άνθρωποι το προηγούμενο Σάββατο στις 21.45, όταν ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι παραιτήθηκε από τη θέση του πρωθυπουργού της Ιταλίας. Η εικόνα της μαύρης λιμουζίνας που τρυπώνει στο Προεδρικό Μέγαρο προκειμένου να αποφύγει τα συνθήματα των διαδηλωτών και τα κέρματα του ενός ευρώ που ρίχνονταν εναντίον της, θα εγγραφεί αναπόφευκτα στη συλλογική μνήμη των Ιταλών για τη δεκαετία που έρχεται.

Η εκπαραθύρωση του Μπερλουσκόνι

Για ένα μεγάλο μέρος των πολιτών αυτής της χώρας, η παραπάνω στιγμή ήταν η εκπλήρωση μιας βαθιάς επιθυμίας, η έκρηξη μιας καταπιεσμένης εδώ και πολύ καιρό χαράς, η στιγμή απελευθέρωσης απ’ την «dicta-blanda»[1] που κυβέρνησε την Ιταλία για περισσότερα από 17 χρόνια. Μολαταύτα, τα γαϊτανάκια στις πλατείες και τους δρόμους της Ρώμης, τα πλήθη των καθημερινών ανθρώπων που τραγουδούσαν αγκαλιασμένοι κάτω απ’ όλα τα κυβερνητικά κτίρια, δεν μπορούν να κρύψουν το γεγονός ότι για ένα ολοένα μεγαλύτερο τμήμα της Ιταλικής Αριστεράς αυτό το «Αλληλούια» ήταν ψίθυρος, και όχι κραυγή. Περιμέναμε και ονειρευόμασταν αυτή τη στιγμή για πολλά χρόνια, όμως σήμερα δεν μπορούμε να αποφύγουμε την πικρή γεύση μιας Πύρρειου Νίκης.

Πράγματι, ο τρόπος και η δυναμική της κατάρρευσης του μπερλουσκονικού σουλτανάτου καταδεικνύουν ότι οι έντονες μέρες που ζούμε είναι περισσότερο μια αφετηρία, παρά ένα τέλος.

Το ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση και το ξέπλυμα της Ακροδεξιάς

ΤΑ ΛΕΡΩΜΕΝΑ, Τ’ ΑΠΛΥΤΑ, ΤΑ ΠΑΡΑΞΕΠΛΥΜΕΝΑ

σημείωμα των «Ενθεμάτων»

 Το βλέπουμε κι αυτό, λοιπόν: Να τιμάμε την ημέρα του Πολυτεχνείου με την ακροδεξιά στην κυβέρνηση. Κι ενώ αυτό το νέο κυβερνητικό μόρφωμα αρχίζει να μετράει μέρες (και δυστυχώς, όχι αντίστροφα), ενώ το εφιαλτικό σενάριο της υπουργοποίησης των νοσταλγών και επιγόνων της χούντας (αυτής, της ίδιας χούντας, εναντίον της οποίας έγινε η εξέγερση του Πολυτεχνείου) αποτελεί πραγματικότητα, όλοι εμείς που ανησυχούμε προσπαθούμε, στις σελίδες των «Ενθεμάτων» και όπου αλλού, να ανοίξουμε το θέμα και να αναδείξουμε την τεράστια σημασία του, συμβολική και πραγματική. Ζητήσαμε ένα πρώτο σχόλιο από κοντινούς μας ανθρώπους· θα συνεχίσουμε, τις επόμενες εβδομάδες, με ειδικότερα άρθρα και μεταφράσεις. Και δεν θα σταματήσουμε να λέμε, με τις πένες μας και τις πένες σας, ότι η συμμετοχή του ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση ξεπλένει, για πρώτη φορά μετά τη χούντα, την ακροδεξιά: ο ρατσισμός, ο φασισμός, ο ακραίος εθνικισμός και σεξισμός εγκαταστάθηκαν στους υπουργικούς θώκους της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας.

Ημερολόγιο αποπληξίας

ΤΑ ΛΕΡΩΜΕΝΑ, Τ’ ΑΠΛΥΤΑ, ΤΑ ΠΑΡΑΞΕΠΛΥΜΕΝΑ

του Γιάννη Χάρη

Τζωρτζ Γκρος, «Ο δημεγέρτης», 1928. Ο πίνακας είναι μια αλληγορία για τον Χίτλερ: υπόσχεται στις μάζες ότι θα ικανοποιήσει τις υλικές τους ανάγκες — αλλά η υπόσχεσή του σημαίνει γκλομπ, μπότα και σβάστικες.

1. Η ακροδεξιά στην εξουσία. Ο λαϊκισμός, ο ρατσισμός, ο εθνικισμός, -ισμοί διόλου άγνωστοι και σε άλλους πολιτικούς χώρους, εδώ όμως στην πολύ ειδική συσκευασία και με «προστασία ονομασίας προέλευσης». Με κερασάκι πια στην τούρτα τον ειδικότερο -ισμό, του Άδωνη Γεωργιάδη. Ώστε ο «εξευτελισμός σου να γίνει τέλειος». Αυτό το αυτονόητο, νόμιζα, αυτή την αφόρητα τετριμμένη, νόμιζα, σκέψη έκανα μετά τον σχηματισμό της κυβέρνησης εθνικής σωτηρίας, κι έγραψα δυο γραμμές στο μπλογκ μου. Κι ωστόσο διάβασα σχόλιο που αντιδρούσε, πόσο τάχα χειρότερος είναι ο Άδωνης από τη Φώφη, τον Πάγκαλο, τον Αβραμόπουλο, τον Πολύδωρα…

2. «Η ακροδεξιά στην εξουσία» περίμενα να δω να εκφράζουν τη φρίκη μου, να αποτυπώνουν τη γενική, νόμιζα, φρίκη, οι εφημερίδες την επομένη. Μπα! 20 πρωτοσέλιδα είχε φωτογραφία το frontpages.gr, μόνο σε ένα υπήρχε η λέξη «ακροδεξιά», σε υπότιτλο: «Η Ακροδεξιά υπουργοποιείται για πρώτη φορά από το 1974» έγραφε η Ελευθεροτυπία. Πουθενά, τίποτα, σε καμία άλλη. Ούτε στα Νέα και την Καθημερινή, από τις παραδοσιακά σοβαρές εφημερίδες, ούτε στην Αυγή ή τον Ριζοσπάστη, από τις παραδοσιακά αριστερές εφημερίδες.

Πήραμε χαμπάρι;

ΤΑ ΛΕΡΩΜΕΝΑ, Τ’ ΑΠΛΥΤΑ, ΤΑ ΠΑΡΑΞΕΠΛΥΜΕΝΑ

της Μαριάννας Δήτσα

Δεν έχω να καταθέσω καμιά πρωτότυπη σκέψη, γιατί δεν γνωρίζω από πολιτικές (κυρίως οικονομικές) αναλύσεις. Και την οργή μου αν κατέθετα, δεν θα συνιστούσε κάτι πρωτότυπο. Αν και για λίγες μέρες η αγανάκτηση ήταν σε καταστολή, μόλις δηλώθηκε ότι δεν γυρνάμε στη δραχμή. Η διαδικασία που προηγήθηκε για να φτάσουμε εδώ ήταν θαυμαστά πετυχημένη — ελπίζω για λίγες μόνο μέρες. Με αυτό το πρωτόφαντο πολιτικό σχήμα διακυβέρνησης μπορούμε πλέον να μιλάμε για το απόλυτο τέλος της μεταπολίτευσης. Να μιλάμε για την αρχή ενός πρώτου ή τέταρτου Ράιχ στην Ελλάδα; Μπορεί η ακροδεξιά να ήταν ο κύριος ρυθμιστής της πολιτικής και ιδεολογικής πρακτικής ως τη χούντα, μπορεί η χούντα να ήταν ένα απεχθές αλλά και διαφανές στρατιωτικό πραξικόπημα.

Ο σωτήρας του συστήματος

ΤΑ ΛΕΡΩΜΕΝΑ, Τ’ ΑΠΛΥΤΑ, ΤΑ ΠΑΡΑΞΕΠΛΥΜΕΝΑ

του Δημήτρη Ψαρρά

«Der Drahzier» (αυτός που κινεί τα νήματα): γερμανική αντισημιτική αφίσα του «Λαϊκού Μετώπου» (ονομασία με την οποία μετείχαν οι ναζιστές στις εκλογές), 1924. Ο εβραίος καπιταλιστής, τετράπαχος και αγέρωχος, εκμεταλ- λεύεται τον πόλεμο και τον πληθωρισμό, για να θησαυρί- σει («Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα», επιμ. Χρ. Χα- τζηιωσήφ, τόμ. Γ1, εκδ. Βιβλιόραμα).

Δικαίως περηφανεύεται τις τελευταίες μέρες ο Γιώργος Καρατζαφέρης. Χάρη σ’ αυτόν και τις επικοινωνιακές του πιρουέτες σώθηκε το κλυδωνιζόμενο πολιτικό σύστημα και αναθάρρησε ο ανυπόληπτος δικομματισμός. Τώρα βρισκόμαστε μπροστά στο παράδοξο φαινόμενο να δίνει τη δική του λύση στην πολιτική κρίση του συστήματος ένα κόμμα που ανδρώθηκε με το σύνθημα «Ρήξη και ανατροπή».

Πολλοί σπεύδουν να συμπεράνουν ότι αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αναγνωρίσουμε την «εθνική υπευθυνότητα» του Καρατζαφέρη και να διαχωρίσουμε το σημερινό ΛΑΟΣ από το ακροδεξιό παρελθόν του, όπως ήδη έχουν κάνει από καιρό πολιτικοί αναλυτές (π.χ. ο Αλέξης Παπαχελάς, Η Καθημερινή, 11.3.2011 και ο Γιάννης Πρετεντέρης, Τα Νέα, 30.8.2011).

Όσοι προβληματίζονται από καλή πίστη, και όχι από μικροπολιτικό υπολογισμό, πέφτουν έξω. Γιατί το ΛΑΟΣ δεν υπήρξε ποτέ κόμμα του πολιτικού περιθωρίου, ένα κόμμα-παρίας, όπως συμβαίνει συνήθως για τα μορφώματα της ευρωπαϊκής Ακροδεξιάς. Το ΛΑΟΣ όχι μόνο είναι κόμμα του συστήματος, αλλά εκφράζει ένα σοβαρό τμήμα του ελληνικού «βαθέος κράτους», διαθέτει στηρίγματα στους πιο κρίσιμους κρατικούς μηχανισμούς, ενώ έχει ήδη επιβάλει την πολιτική του ατζέντα στα δυο μεγάλα κόμματα, τουλάχιστον στους κρίσιμους τομείς της αντιμετώπισης των μεταναστών και των ζητημάτων «νόμου και τάξης». Αυτό το ελληνικό βαθύ κράτος διατηρείται επί δεκαετίες ζωντανό, ίσως και από την εποχή του Μεταξά. Όχι βέβαια χωρίς διακυμάνσεις και τομές, αλλά με ορισμένες σταθερές που δεν τις ανέτρεψε ούτε η μεταπολίτευση ούτε η έλευση του ΠΑΣΟΚ το 1981.

Ο ΛΑΟΣ στην εξουσία

ΤΑ ΛΕΡΩΜΕΝΑ, Τ’ ΑΠΛΥΤΑ, ΤΑ ΠΑΡΑΞΕΠΛΥΜΕΝΑ

του Νίκου Θεοτοκά

Τζωρτζ Γκρος, "Στυλοβάτες της κοινωνίας", 1926

Ποιος μπορεί να ξεχάσει εκείνο το [παπ]ανδρεϊκό: «Το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση, ο λαός στην εξουσία»; Εκείνο το κούφιο σύνθημα που, επιτέλους, ήρθε το πλήρωμα του χρόνου για να γίνει πράξη. Έτσι, εν ονόματι της έκτακτης συνθήκης στην οποία έχει περιέλθει το έθνος, ο ΛΑΟΣ κλήθηκε στο cabinet της κυβέρνησης Παπαδήμου. «Πιστεύομεν εις την λαοκρατίαν», είχε ειπωθεί κάποτε, πριν οι φασίστες και οι ταγματασφαλήτες αναλάβουν την υπεράσπιση του δημοκρατικού πολιτεύματος.

O λαός, λοιπόν, στην εξουσία. Και με όλα τα γράμματα της λέξης κεφαλαία: ΛΑΟΣ. Είναι η κατάληξη εκείνου του «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα» που, προεκλογικά, έθεσε ως δίλημμα στον ελληνικό λαό ο κ. Γιώργος Παπανδρέου. Με τον Λαϊκό Ορθόδοξο Συναγερμό στην κυβέρνηση, η βαρβαρότητα ήρθε στη εξουσία. Και ήρθε για να μείνει.

ΠΑΣΟΚ και ΝΔ, μέσα στη δίνη της κρίσης, ξανοίγονται στους πιο επικίνδυνους καιροσκοπισμούς για να διευρύνουν, όσο μπορούν, τις δικλείδες διαφυγής από τις συνέπειες των πολιτικών τους.

Για τη σωτηρία της πατρίδας, λοιπόν, η ακροδεξιά στην κυβέρνηση.

Τελικά «εκτός» ή «εντός συνταγματικού τόξου»;

ΤΑ ΛΕΡΩΜΕΝΑ, Τ’ ΑΠΛΥΤΑ, ΤΑ ΠΑΡΑΞΕΠΛΥΜΕΝΑ

του Δημήτρη Χριστόπουλου

Τζωρτζ Γκρος, "Γκρίζ μέρα", 1926

Υπάρχουν μερικά παραγωγικά διλήμματα, υπό την έννοια ότι παρέχουν εναλλακτικές, και υπάρχουν ψεύτικα ή αδιέξοδα διλήμματα τα οποία ουσιαστικά μόνο κατ’ επίφαση μπορούν να θεωρούνται τέτοια.

Πρώτον: Χρεοκοπία ή ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση; Αυτό είναι ένα παραγωγικό δίλλημα, στο οποίο και οι δύο απαντήσεις είναι ανθρώπινες. Μπορεί ένας να πει ότι «προκειμένου να μη χρεοκοπήσει η Ελλάδα θα ανεχθώ και τον Άδωνι υφυπουργό». Άλλος –πιο ιδεολόγος, ας τον λέγαμε– θα απαντούσε «χρεοκοπία, διότι η ένδεια αντέχεται, το άλλο όχι». Ας κρατήσει ο καθένας ό,τι επιθυμεί. Πάντως, το βέβαιον είναι ότι υπάρχει δίλημμα, καθώς υπάρχουν επιλογές.

Το δεύτερο, λογικό επακόλουθο του προηγουμένου: η περίπτωση να αποφασίσουμε να υποστούμε το ΛΑΟΣ στη κυβέρνηση για να γλιτώσουμε τη χρεοκοπία είναι να ξέρουμε τουλάχιστον ότι η συμμετοχή του είναι αναγκαία, προκειμένου να εξασφαλιστούν κάποιες κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες απαραίτητες για την ψήφιση επαχθών πλην όμως αναγκαίων μέτρων που θα κρατήσουν τη χώρα στο ευρώ κλπ. Τα πράγματα, όμως, δεν είναι έτσι. Το ΛΑΟΣ δεν μπήκε στην κυβέρνηση επειδή χρειαζόταν οι ψήφοι για να περάσουν επαχθή μέτρα, διότι τα μέτρα αυτά θα περνούσαν ούτως ή άλλως διά του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ μαζί. Άρα, εδώ έχουμε ένα ψεύτικο δίλημμα, το οποίο μόνο καταχρηστικά μπορεί να χρησιμοποιήσει τον διαζευκτικό φθόγγο «ή».

Η Οικονομική Ιστορία του Ελληνικού Κράτους, 2

Συνέντευξη του Θανάση Καλαφάτη

Όπως γράφαμε και την προηγούμενη Κυριακή στα «Ενθέματα», κυκλοφόρησε πρόσφατα, από το Πολιτιστικό Ίδρυμα του Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), ένα τρίτομο επιβλητικό έργο: η Οικονομική ιστορία του ελληνικού κράτους (σύμβουλος έκδοσης: Σπύρος Ι. Ασδραχάς). Στη συγγραφή του έργου, εκτός από τον Θανάση Καλαφάτη και τον Ευάγγελο Πρόντζα (που είχαν επίσης τον γενικό συντονισμό του όλου προγράμματος, την ευθύνη οργάνωσης των εσωτερικών συναντήσεων των ερευνητών-συγγραφέων και την επιστημονική επιμέλεια του δημοσιευμένου έργου), συνεργάστηκαν οι: Αναστάσιος Γιαννίτσης, Σάκης Γκέκας, Ζαχαρίας Δεμαθάς, Χρήστος Δεσύλλας, Μαργαρίτα Δρίτσα, Παναγιώτης Ιωακειμίδης, Βασίλης Καρδάσης, Σοφία Λαζαρέτου, Γιώργος Μητροφάνης, Θεοφάνης Πάκος, Κωνσταντίνος Παπαγεωργίου, Παναγιώτης Πετράκης, Φίλιππος Σαχινίδης, Μαρία Συναρέλλη, Στάθης Τσοτσορός, Τζελίνα Χαρλαύτη. Την προηγούμενη Κυριακή, φιλοξενήσαμε τη συνέντευξη του Ευάγγελου Πρόντζα, σχετικά με περιεχόμενο, την άρθρωση, τη στοχοθεσία του έργου, αλλά και ευρύτερα ζητήματα, που υπερβαίνουν την ιστοριογραφία και αγγίζουν τη σημερινή κρίση. Δημοσιεύουμε σήμερα την αντίστοιχη συνέντευξη του ιστορικού Θανάση Καλαφάτη, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.

Λαϊκή αγορά στο Θησείο, τον Μεσοπόλεμο («Η Ελλάδα του μόχθου, 1900-1960. Συλλογή Νίκου Πολίτη», εκδ. Ριζαρείου Ιδρύματος-Ιδρύματος Σταύρου Νιάρχου)

Θα μπορούσατε να μας εκθέσετε με συντομία το σκεπτικό και τη διάρθρωση αυτού του εγχειρήματος;

Η πρόσφατη άνθηση των ιστορικών σπουδών και της οικονομικής ιστορίας στον τόπο μας έχει συμβάλει ιδιαίτερα στην παραγωγή μεγάλου αριθμού δημοσιεύσεων, που τείνουν να συγκροτήσουν ένα ξεχωριστό επιστημονικό πεδίο, εκείνο της οικονομικής ιστορίας του ελληνικού κράτους. Αυτή η παραγωγή έρχεται να συνδυαστεί τόσο με παλαιότερες μελέτες αλλά και με άλλες επιμέρους έρευνες, που έχουν πραγματοποιηθεί από ξένα ερευνητικά κέντρα και ανεξάρτητους μελετητές, παλαιότερα αλλά και τελευταία.

Η συγγραφή ενός ατομικού έργου που θα κάλυπτε, με βάση τις προδιαγραφές της σύγχρονης οικονομικής επιστήμης και της ιστορίας, την πορεία και την εξέλιξη του ελληνικού κράτους ως οικονομικού και ευρύτερα πολιτικού θεσμού είναι ένα πολύ δύσκολο ή απραγματοποίητο έργο, αν και έχουμε πρόσφατες προσπάθειες προς αυτήν την κατεύθυνση.

Άι, Νικαράγουα, Νικαραγουίτα…

ΑΝΤΙΚΛΙΜΑΚΑ

του Κώστα Αθανασίου

Φωτογραφία της Εύης Κώτσου, από το άλμπουμ "Nicaragua Libre", 1988

«Άι, Νικαράγουα, Νικαραγουίτα / το πιο όμορφο λουλούδι της καρδιάς μου / τώρα που είσαι ελεύθερη / Νικαραγουίτα / σ’ αγαπάω πολύ παραπάνω», λέει το τραγούδι του Κάρλος Μεχία Γοδόι για τη χώρα την οποία ο Χούλιο Κορτάσαρ είχε αποκαλέσει κάποτε «τόσο βίαια γλυκιά». Τη χώρα που, στις 6 Νοεμβρίου, εξέλεξε πάλι πρόεδρο τον ηγέτη των Σαντινίστας, Ντανιέλ Ορτέγκα

Ο Κάρλος Μεχία Γοδόι είναι ίσως ο σημαντικότερος εκπρόσωπος του Νουέβα Κανσιόν της Νικαράγουας, καθώς τα τραγούδια του, με έντονο κοινωνικοπολιτικό και επαναστατικό περιεχόμενο, μετατράπηκαν στο «σάουντρακ» αλλά και στην ηχητική μνήμη της Επανάστασης κατά του δικτάτορα Σομόσα – ο Μεχία Γοδόι μεταξύ άλλων έγραψε και τον ύμνο των Σαντινίστας. Η ένταξη του Μεχία Γοδόι συνεχίστηκε και στα πρώτα χρόνια της σαντινιστικής κυβέρνησης. Και κατόπιν ήρθε η σύγκρουση. Ο Μεχία Γοδόι κατάγγειλε την πολιτική του Ορτέγκα και έφτασε στο σημείο να απαγορεύσει στους Σαντινίστας να χρησιμοποιούν τα τραγούδια του, αρνούμενος να μετατραπεί σε συνένοχο.

Στα εγκαίνια της κοριτσίστικης ελικιάς: ένα αθησαύριστο (;) νεανικό ποίημα του Κ. Βάρναλη

 του Νίκου Σαραντάκου

Ο Κώστας Βάρναλης το 1914 (ΕΛΙΑ)

Αθησαύριστο ποίημα είναι το ποίημα που δεν έχει καταγραφεί μετά την πρώτη του δημοσίευση σε περιοδικό ή εφημερίδα — αν δεν έχει καν εκδοθεί και το βρίσκουμε στα χαρτιά του ποιητή, πρέπει να το πούμε, θαρρώ, ανέκδοτο. Βέβαια, επειδή για τους περισσότερους ποιητές μας δεν υπάρχει πλήρης βιβλιογραφία, πάντοτε έχουμε μια επιφύλαξη αν κάποιο έργο τους είναι όντως αθησαύριστο — εξού και το ερωτηματικό στον τίτλο.

Ο Κώστας Βάρναλης (1883-1974) ποτέ δεν προχώρησε σε συγκεντρωτική έκδοση των νεανικών ποιημάτων του που βρίσκονταν σκορπισμένα σε διάφορα έντυπα, δηλαδή που δεν είχαν συμπεριληφθεί σε κάποια συλλογή του (Κηρήθρες, 1904, μέχρι πριν από λίγα χρόνια λάνθανε· Πυθμένες, 1905) ή στις μεγάλες ποιητικές του συνθέσεις. Όταν το 1956 εξέδωσε τα Ποιητικά του στον Κέδρο, πλάι στις δυο μεγάλες ποιητικές του συνθέσεις (Το φως που καίει και Σκλάβοι πολιορκημένοι) παρέθεσε και μια εκλογή από τα άλλα ποιήματά του, «όσα νόμιζα πως μπορούσανε να δούνε το φως», μεταξύ των οποίων «μερικά νεανικά (ξαναδουλεμένα, όσο σηκώνανε) που χαραχτηρίζουνε την πνευματική πορεία όχι μόνο τη δικιά μου παρά και της εποχής εκείνης».

Σε αυτή την εκλογή ο Βάρναλης στάθηκε εξαιρετικά φειδωλός, αφήνοντας απέξω πολλά εξαιρετικά ποιήματα· ο Μ. Μ. Παπαϊωάννου θυμάται πως ο Βάρναλης «με πολλούς δισταγμούς, φοβερά δύσπιστος, αποφάσιζε να συμπεριλάβει κάποιο απ’ αυτά τα παλιά» ποιήματα στα Άπαντά του, που ο ίδιος ο Παπαϊωάννου κρίνει πως δεν μπορούν να χαρακτηριστούν «άπαντα». Αιτία των δισταγμών δεν ήταν τόσο η αισθητική αξία των ποιημάτων όσο το γεγονός ότι ο ποιητής, μετά την ιδεολογική του στροφή απέρριπτε το προηγούμενο έργο του.