στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο

Αποχαιρετώντας το 2011. Η Πέτρα του Χρόνου: Νικόλας Σεβαστάκης

«Των εμφανών»: Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος

Ευρώπη, ετοιμάσου για ένα ταραχώδες 2012: Χέννινγκ Μέγιερ

Των αφανών: Βαγγέλης Καραμανωλάκης

Όσο τρων, το Έθνος ζη, και σαν δεν τρων πεθαίνει: Βασίλης Καρδάσης

Μελαγχολικός σαρκασμός και κλαυσίγελος: Προκόπης Παπαστράτης

Από τους λόφους της Μπελβίλ στα βουνά της Ευρυτανίας: Νάσος Ηλιόπουλος

Η κατανόηση του κόσμου είναι προϋπόθεση για την αλλαγή του: Κωνσταντίνος Τσουκαλάς

Ανεπαίσθητες ήττες της χρονιάς που πέρασε: Αγγέλικα Ψαρρά

Η Πέτρα του Χρόνου. Αποχαιρετώντας το 2011

του Νικόλα Σεβαστάκη

1.

Φρανς Μασερεέλ, "Ο κόκορας", 1952

Η σκληρότητα των καιρών ή, για να μη μιλάμε ως μετεωρολόγοι, συγκεκριμένες πράξεις και αποφάσεις, έχουν βάλει σε δεινή δοκιμασία τις αντοχές των ανθρώπων. Πόσων η ζωή δεν τραυματίστηκε από τις ριπές των μέτρων και τις ζοφερές προειδοποιήσεις για όσα θα επακολουθήσουν την άλλη εβδομάδα, τον ερχόμενο μήνα, την προσεχή πενταετία, το επόμενο μέλλον; Και, στο έλεος των περιβόητων «διευκρινιστικών εγκυκλίων», ευτέλεια και γελοιότητα, ηχηρές αποτυχίες και δογματικές εμμονές έγιναν ένα και το αυτό.

 Αλλά καμιά πέτρινη επιφάνεια δεν υπάρχει χωρίς ρωγμές και μικρά, έστω, περάσματα του αέρα. Πρόσφατος φρέσκος αέρας: οι εργάτες της Χαλυβουργίας και ο υπέροχος αγώνας αντοχής τους, τα δείγματα της καθημερινής αλληλεγγύης που αρχίζουν να φτιάχνουν αληθινούς θεσμούς όπως τα κοινωνικά ιατρεία. Αθέατες για τη «μεγάλη σκηνή της δημοσιότητας» πρακτικές του βίου που επιβεβαιώνουν ότι παράγεται κοινωνικό νόημα πέρα από τη κωμικοτραγική κουστωδία δελφίνων και υποψήφιων θεσιθήρων της εθνικής μας σωτηρίας. Και σε μια άλλη, πιο διανοητική πλευρά: Πως να μη καλωσορίσει κανείς την ευφρόσυνη κινητικότητα στο χώρο των ιδεών και της κριτικής παρεμβατικής άποψης; Με νέες έντυπες και ηλεκτρονικές προσπάθειες που γίνονται όλο και πιο ώριμες και απαιτητικές δημοσιογραφικά, με συζητήσεις μεστές και αγωνιώδεις σε όλες σχεδόν τις πόλεις της χώρας για βιβλία και στιγμές από την ιστορία, τη φιλοσοφία, τις επιστήμες του ανθρώπου.

 Ευχή για το όχι μακρινό μέλλον: η κινητικότητα αυτή να γεννήσει ένα πραγματικό ρεύμα ικανό να αμφισβητήσει τον κομφορμισμό των ταγών, δηλαδή τις δημόσιες σχέσεις ενός τμήματος της εγχώριας διανόησης με το κόμμα του Μνημονίου.

2.

 Η ιστορία είναι τραγική. Το 1989, οι άνθρωποι που για χρόνια είχαν πάρει επάνω τους τον αγώνα εναντίον των καθεστώτων του «υπαρκτού» είχαν τη δική τους στιγμή. Και έπειτα, ένα-δυο χρόνια μετά, ο «ρεαλισμός» έδειξε τα δόντια του στη δημοκρατική ουτοπία των αντιφρονούντων: η γραφειοκρατική άπνοια έδωσε τη θέση της στις κλεπτοκρατικές ολιγαρχίες, στις οικονομικές μαφίες, στην «επιχειρηματική» και πολιτιστική Δεξιά, η οποία ανακύκλωσε τα δίκτυα των παλιών μυστικών αστυνομιών και τις κολεγιές των άλλοτε κομματικών επιχειρηματιών.

Στο τέλος του 2011 στην Πλατεία Ταχρίρ η κοσμική δημοκρατική Αίγυπτος και η νεολαία της χύνει το αίμα της. Την ίδια στιγμή, αυτοί που κερδίζουν έδαφος είναι οι απόντες της εξέγερσης, οι ισλαμιστές, μετριοπαθείς και ριζοσπάστες. Η αμερικανική κυβέρνηση φαίνεται πλέον να έχει πειστεί ότι από αυτούς θα ζυμωθεί η μοναδική εναλλακτική λύση. Στο βαθμό που οι ισλαμιστές μπορεί να εγγυηθούν ένα είδος ελεγχόμενης «συντηρητικής δημοκρατίας», μέσα από τον συμβιβασμό τυχοδιωκτών πολιτικών και στρατιωτικών, μπορούμε να είμαστε ήσυχοι. Η Αραβική Άνοιξη θα παγώσει για τα καλά αλλά, τι να κάνουμε, έτσι γίνονται οι καλές δουλειές στο σύγχρονο κόσμο.

Ορθώς Κείμενα: Των Εμφανών

αναδημοσίευση από το RedNotebok

 του Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου

Χαρακτικό της Βάσως Κατράκη

Στα χρόνια που κάθε αριστερή οικογένεια είχε από έναν φυλακισμένο ή κυνηγημένο να λείπει απ’ το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι, οι υπόλοιποι συνήθιζαν να κρατούν, γι’ αυτόν και για τους «αφανείς» εκείνου του καιρού, το δεύτερο κομμάτι της πρωτοχρονιάτικης πίτας. Μ’ αυτή τη μικρή πράξη αντίστασης, οι μεγαλύτεροι «διαπαιδαγωγούσαν» σιωπηρά τους μικρότερους, κι οι ίδιοι όμως ένιωθαν για μερικές στιγμές το σπίτι πιο ζεστό·  έτσι που οι γιορτές μεγεθύνουν σαδιστικά κάθε έλλειψη, είναι ένα στοίχημα για τους ανθρώπους κάθε εποχής να επινοούν αντιπερισπασμούς – μικρές γιορτές μες στις γιορτές, που να κρατούν έστω για λίγο την ψύχρα σε απόσταση.

Τη συνήθεια αυτή θύμιζε σ’ ένα προ εξαετίας σημείωμα στην Αυγή ο Νίκος Μπελαβίλας, ζητώντας οι αριστεροί –αυτοί τουλάχιστον– να μην ξεχάσουν την ωραία παράδοση, τώρα που κυνηγημένοι («αφανείς»…) είναι οι μετανάστες. Είχε δίκιο ο Νίκος. Μόνο που αν έγραφε σήμερα το σημείωμα αυτό, έξι μόλις χρόνια μετά το hangover της ολυμπιακής Αθήνας, ίσως να διάλεγε έναν διαφορετικό τίτλο.

Ευρώπη, ετοιμάσου για ένα ταραχώδες 2012

του Χένινγκ Μέγιερ

μετάφραση: Μάνος Αυγερίδης

Ότο Ντιξ, "Πολεμιστής με πίπα"

Kαθώς το 2011 οδεύει προς το τέλος του, μπορούμε πια να πούμε ότι η χρονιά αυτή ήταν η πιο καταστροφική στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η κρίση της ευρωζώνης εξαπλώθηκε από την περιφέρεια στην καρδιά της, ενώ όλα τα πολιτικά και οικονομικά πακέτα διάσωσης υπήρξαν πολύ «λίγα» και πολύ καθυστερημένα. Πλησιάζοντας στο τέλος του έτους νιώθει κανείς πως οι ηγέτες της ΕΕ χρειάστηκαν περισσότερο χρόνο για να συμφωνήσουν στα τελευταία μέτρα που θα αποκαθιστούσαν την εμπιστοσύνη των αγορών απ’ όσο χρειάστηκαν οι αγορές για να την ξαναχάσουν.

Επιπλέον, ακόμα και τα  λίγα που έγιναν, δυστυχώς κινούνταν προς τη λάθος κατεύθυνση. Για παράδειγμα,  η πολιτική λιτότητας που εφαρμόστηκε ταυτόχρονα σχεδόν σε όλη την Ευρώπη και η δημιουργία των επονομαζόμενων «φρένων χρέους», τα οποία ουσιαστικά δεν είναι παρά η θεσμοποίηση ενός αποτυχημένου πλαισίου σταθερότητας. Η τελευταία Σύνοδος Κορυφής του 2011, επίσης, προκάλεσε το μεγαλύτερο πολιτικό ρήγμα στην ιστορία της Ένωσης, με το Ηνωμένο Βασίλειο να μπλοκάρει μια αλλαγή της Συνθήκης, αφήνοντας την Ε.Ε. βαθιά διχασμένη και παγιδευμένη σε έναν ανόητο πόλεμο λέξεων. […]

Των αφανών

ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ

  του Βαγγέλη Καραμανωλάκη

Αντάρτες και αντάρτισσες του ΔΣΕ (ΑΣΚΙ)

Διαβάζω το βιβλίο του Νίκου Κέντρου για τον Εμφύλιο στη Φλώρινα (εκδ. ΑΣΚΙ-Βιβλιόραμα). Του «κυρίου Νίκου», όπως τον λέγαμε όσοι, νέοι τότε, συνεργαστήκαμε μαζί του στα ΑΣΚΙ, τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας τους, στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Όσοι διασταυρωθήκαμε μαζί του, όπως σημειώνει και η Ιωάννα Παπαθανασίου στην εισαγωγή του βιβλίου, με εκείνον που ανέλαβε ουσιαστικά, όντας το κομματικό στέλεχος που είχε για χρόνια την ευθύνη του κομματικού αρχείου, το πέρασμα από ένα αρχείο κλειστό σε ένα αρχείο ανοιχτό, αλλάζοντας και ο ίδιος μέσα από τη διαδικασία αυτή. Διαβάζω το βιβλίο, μα πιο πολύ γυρίζω στο Παράρτημα: έναν πολυσέλιδο κατάλογο Φλωρινιωτών, μαχητών και αξιωματικών του Δημοκρατικού Στρατού, που έπεσαν στο πεδίο των μαχών, ο οποίος έρχεται να συμπληρώσει την αφήγηση. Ονόματα νεκρών, συναγμένα με κόπο και φροντίδα, μια μακρά λίστα ονομάτων με λιγοστά στοιχεία: το μέρος που γεννήθηκαν, θέση και διακρίσεις στον ΔΣΕ (πολλές φορές μετά θάνατον), η ημερομηνία και ο τόπος του θανάτου.

Όσο τρων, το Έθνος ζη, και σαν δεν τρων πεθαίνει

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΑ

Το ημερολόγιο 2012 με τίτλο «Κρίση και κρίσεις», με γελοιογραφίες της  συνέκδοση της Αυγής και των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ) κυκλοφόρησε ένθετο στο χριστουγεννιάτικο φύλλο της Αυγής της Κυριακής (πλέον μπορείτε να το προμηθευθείτε από τα γραφεία της Αυγής και από τα ΑΣΚΙ). Δημοσιεύουμε σήμερα τις σχετικές ομιλίες του Β. Καρδάση και του Π. Παπαστράτη, στο εορταστικό διήμερο των ΑΣΚΙ (22-23.12), όπου και παρουσιάστηκε το ημερολόγιο (η ομιλία του Γιάννη Καλατζή δημοσιεύθηκε στο χριστουγεννιάτικο φύλλο της Αυγής).

του Βασίλη Καρδάση

"Νέος Αριστοφάνης", 18.2.1895

Η μελέτη της πολιτικής γελοιογραφίας είναι ικανή να αναδείξει τα συστατικά της πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας της νεότερης Ελλάδας. Στην περίπτωση των δημοσιονομικών κρίσεων είναι εντυπωσιακή η ομοιότητα των αιτίων, των πολιτικών αντιμετώπισης, της αντιπαράθεσης μεταξύ των αρχηγεσιών, της εκτεταμένης αναξιοπιστίας του πολιτικού συστήματος. Έτσι μέσα από τις γελοιογραφίες ανακύπτουν ευδιάκριτα τα φαινόμενα που προσδίδουν τα χαρακτηριστικά της συνέχειας: της παραδοσιακής ιδεολογίας, της αδράνειας στην οικονομική ανάπτυξη, των συντηρητικών κοινωνικών νοοτροπιών.

Τα σατιρικά έντυπα σημείωσαν εντυπωσιακή άνθηση στην τελευταία 20ετία του 19ου αιώνα. Το πολιτικό σύστημα της εποχής διαμορφωμένο πάνω στο επίπεδο των πελατειακών σχέσεων, της μεγαλοϊδεατικής ρητορείας, της διοικητικής αναποτελεσματικότητας, έδινε τροφή στους γελοιογράφους. Οι τίτλοι είναι ενδεικτικοί: Γάιδαρος, Τραμπούκος, Σατανάς, Ασμοδαίος, Φασαρίας, Γλωσσοκοπάνα, Ρωμηός, Σκριπ, Εμπαίκτης, Αριστοφάνης και Νέος Αριστοφάνης.

Δεν είναι καθόλου υπερβολή να πούμε ότι η πολιτική γελοιογραφία στην Ελλάδα έχει την προέλευσή της στον Θέμο Άννινο. Ούτε επίσης ότι κάποιο σοβαρό ρόλο έπαιξε στην πορεία του η κεφαλονίτικη καταγωγή του. Μέσα από τις σελίδες του Ασμοδαίου με τη συνεργασία του Εμμανουήλ Ροΐδη, αργότερα του Άστεως, δημιούργησε ένα ισχυρό ρεύμα.

Μελαγχολικός σαρκασμός και κλαυσίγελος

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΓΕΛΟΙΟΓΡΑΦΙΑ

του Προκόπη Παπαστράτη

Μια πρώτη γενική παρατήρηση για τις γελοιογραφίες αυτές, και όχι μόνο γι’ αυτές, είναι ότι από ευθύβολο σχόλιο της τότε επικαιρότητας έχουν τώρα μεταβληθεί σε αντικείμενο ιστορικού σχολιασμού και αφαιρετικής απεικόνισης γεγονότων και εξελίξεων.

Αν τότε ήταν άμεσα κατανοητές, τώρα χρειάζεται η γνώση της ιστορίας της περιόδου, ώστε να ξεπεράσουμε το πρώτο επίπεδο όπου τις αντιμετωπίζουμε ως εικαστική δημιουργία και να κατανοήσουμε καλύτερα τι ήθελε να μας πει ο γελοιογράφος όταν βουτούσε το πενάκι του στην επικαιρότητα.

Οι περισσότερες γελοιογραφίες του ημερολογίου της «Αυγής» και των ΑΣΚΙ, με εισαγωγή από την πτώχευση του Τρικούπη το 1893 και επίλογο τη σημερινή κατάσταση, έχουν επιλεγεί για να σχολιάσουν την οικονομική κρίση και τις πολιτικές προεκτάσεις της από τον Ιούλιο του 1945 μέχρι τον Οκτώβριο του 1947.

Με βάση τα έντυπα, όπου δημοσιεύονται, οι γελοιογραφίες απευθύνονται βασικά στο χώρο της Αριστεράς, αλλά εκφράζουν γενικότερες αγωνίες και αποτυπώνουν καταστάσεις, που όμως μάλλον άφησαν αδιάφορους αυτούς που βρίσκονται στο στόχαστρο των γελοιογράφων αν κρίνουμε από τις αντιδράσεις τους.

Οι γελοιογραφίες αναδύουν ένα μελαγχολικό σαρκασμό και πιστεύω ότι προκαλούν τον κλαυσίγελο, παρά το αβίαστο γέλιο, στους αναγνώστες των εντύπων που τις δημοσιεύουν.

***

 Η πρώτη χρονικά γελοιογραφία (ο Αύγουστος στο ημερολόγιο) δημοσιεύεται στην Πιπεριά τον Ιούλιο του 1945 και απεικονίζει τον Κ. Βαρβαρέσο, υπουργό Εφοδιασμού και Αντιπρόεδρο της Κυβέρνησης, να προσθέτει ως γιατρός στον θλιμμένο και ακρωτηριασμένο Προϋπολογισμό ένα τεχνητό πόδι — την εισφορά των επαγγελματιών. Πέρα από την εύγλωττη αναφορά στους ακρωτηριασμένους μαχητές του Αλβανικού Μετώπου, που βρίσκονται στην ίδια μοίρα με τον Προϋπολογισμό, η γελοιογραφία σατιρίζει τα φορολογικά μέτρα του Βαρβαρέσου για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης που οδήγησαν στην οργάνωση αντικυβερνητικών εκδηλώσεων από τους εμπόρους και επαγγελματίες.

Η κατανόηση του κόσμου είναι προϋπόθεση για την αλλαγή του

 Με αφετηρία το βιβλίο του Ε. Χομπσμπάουμ «Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο»

 Η ελληνική έκδοση της συλλογής δοκιμίων του Έρικ Χομπσμπάουμ Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Ιστορίες του Μαρξ και του μαρξισμού (μετ.: Μάνια Μεζίτη, εκδ. Θεμέλιο) παρουσιάστηκε την Τρίτη 20.12, από τον Σπ. Ι. Ασδραχά, τον Γ. Βούλγαρη, τον Π. Ιωακειμίδη, τον Ν. Καραπιδάκη, τον Η. Νικολακόπουλο και τον Κ. Τσουκαλά. Στο προηγούμενο φύλλο δημοσιεύσαμε τον χαιρετισμό του Ε. Χομπσμπάουμ (η ομιλία του Σπ. Ι. Ασδραχά δημοσιεύθηκε στην Εποχή, 25.12.2011)· συνεχίζουμε σήμερα με την ομιλία του Κ. Τσουκαλά. Το κείμενο προέρχεται από απομαγνητοφώνηση και διατηρεί τον προφορικό χαρακτήρα του λόγου. Ο τίτλος είναι των «Ενθεμάτων».

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 του Κωνσταντίνου Τσουκαλά

Έργο του Roger de La Fresnaye

 Αρχίζω από τον τίτλο του βιβλίου: Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Αναφέρεται, το ξέρουμε όλοι, στη γνωστή θέση του Μαρξ για τον Φόυερμπαχ: οι φιλόσοφοι δεν αρκεί απλώς να κατανοήσουν τον κόσμο, πρέπει να τον αλλάξουν. Πρόκειται βέβαια για ένα σύνθημα, αλλά είναι πάρα πολύ σημαντικό. Και το ερώτημα πώς να αλλάξουμε τον κόσμο είναι, σήμερα, εξαιρετικά επείγον.

Το βιβλίο θέτει ορισμένα κεφαλαιώδη ερωτήματα. Κανείς δεν γνωρίζει, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποια θα είναι ή ποια μπορεί να είναι τα νέα συλλογικά υποκείμενα. Θα είναι οι τάξεις; Ο Χομπσμπάουμ μας λέει κάπου ότι η ερμηνεία των συγκρούσεων πρέπει να είναι ταξική, ακόμα και αν δεν μπορούμε να εντοπίσουμε τις τάξεις. Δηλαδή, κατά κάποιον τρόπο, ξεπερνάει όλη αυτή τη μεγάλη φιλολογία, η οποία απασχόλησε έντονα τη μαρξιστική επιστήμη, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, σχετικά με το τι είναι τάξη· δεν τον ενδιαφέρει τόσο τι είναι τάξη, αλλά το ότι εάν δεν αντιληφθούμε τις συγκρούσεις των ανθρώπων ως ταξικές δεν είναι δυνατόν να καταλάβουμε πώς κινείται η Ιστορία. Και, μέσα από την ιδιοφυΐα και την ιστορική του ευαισθησία, αντιπαρέρχεται όλες αυτές τις, σε ένα βαθμό, σχολαστικές αλτουσεριανές συζητήσεις.

Από τους λόφους της Μπελβίλ στα βουνά της Ευρυτανίας…

του Νάσου Ηλιόπουλου

Υποκείμενο της ιστορικής γνώσης είναι η ίδια η μαχόμενη, καταπιεσμένη τάξη. Στον Μαρξ εμφανίζεται σαν η τελευταία υποδουλωμένη, σαν η εκδικήτρια τάξη, που ολοκληρώνει το έργο της απελευθέρωσης στο όνομα γενεών ηττημένων. Αυτή η συνείδηση, που είχε μια σύντομη αναβίωση στον «Σπάρτακο», ήταν ανέκαθεν απορριπτέα από τους σοσιαλδημοκράτες. Κατόρθωσαν αυτοί μέσα σε τρεις δεκαετίες να εξαλείψουν σχεδόν το όνομα ενός Μπλανκί που είχε συγκλονίσει με το μεταλλικό ήχο του τον περασμένο αιώνα. Κολάκευαν τον εαυτό τους αποδίδοντας στην εργατική τάξη το ρόλο ενός λυτρωτή των μελλουσών γενεών, ακρωτηριάζοντας έτσι τα νεύρα της πιο πολύτιμης δύναμής της. Με μια τέτοια διδασκαλία η τάξη ξέχασε τόσο το μίσος όσο και το πνεύμα θυσίας. Γιατί τρέφονται και τα δύο από την εικόνα των υποδουλωμένων προγόνων και όχι από το ιδανικό των απελευθερωμένων εγγονών;

 Βάλτερ Μπένγιαμιν, Θέσεις για τη φιλοσοφία της ιστορίας

Συνέλευση λαϊκής αυτοδιοίκησης στο Βλάσι Ευρυτανίας, 1943. Φωτογραφία του Σπύρου Μελετζή

Με το συγκεκριμένο απόσπασμα ο Μπένγιαμιν τεκμηριώνει τη χρησιμότητα της ιστορικής μνήμης στον αγώνα για την κοινωνική απελευθέρωση. Η χρονιά που έφυγε μας έδωσε δύο αφορμές να τη «θυμηθούμε»: τα 140 χρόνια από την Παρισινή Κομμούνα και τα 70 χρόνια από την ίδρυση του ΕΑΜ. Μια από τις λιγότερο γνωστές όψεις του εαμικού κινήματος αποτελεί η εμπειρία της ελεύθερης Ελλάδας και οι δομές λαϊκής εξουσίας που δημιουργήθηκαν κατά την περίοδο της Κατοχής.[1] Οι δύο σημαντικότερες όψεις των παραπάνω δομών ήταν η λαϊκή αυτοδιοίκηση και η λαϊκή δικαιοσύνη. Στήριγμα και απαραίτητη προϋπόθεση για τη λειτουργία των παραπάνω δομών αποτελούσε η διαδικασία της γενικής συνέλευσης κάθε κοινότητας. Η γενική συνέλευση αποτελούσε τον τόπο τόσο για την εκλογή των μελών των διαφόρων επιτροπών όσο και για τον έλεγχο των αποφάσεων και των λειτουργιών τους. Δομικό συστατικό δηλαδή της λαϊκής εξουσίας αποτελούσε η ενεργός συμμετοχή της κοινότητας, σε συνδυασμό με την ιδιαίτερη φύση των λειτουργών της, αφού όλοι ήταν αιρετοί και ανακλητοί από τη γενική συνέλευση. Η συγκεκριμένη δομή εύκολα δημιουργεί συνειρμούς θυμίζοντας το παράδειγμα της Παρισινής Κομμούνας. Πώς μπορεί να εξηγηθεί όμως η παραπάνω σύνδεση που εύκολα διαπιστώνεται;

Ανεπαίσθητες ήττες της χρονιάς που πέρασε

της Αγγέλικας Ψαρρά

Γκέοργκ Σολτζ, «Βιομηχανικοί αγρότες», 1920

Εύλογη η αγανάκτηση που προκάλεσαν οι πρόσφατες δηλώσεις Λοβέρδου. Είναι πράγματι εξωφρενική η πρόταση του υπουργού Υγείας να απελαύνονται οι «αλλοδαπές ιερόδουλες φορείς του AIDS», προκειμένου να πάψουν να συνιστούν απειλή για την ελληνική οικογένεια, καθώς η ασθένεια μεταδίδεται από την «παράνομη μετανάστρια» στον «Έλληνα πελάτη, στην ελληνική οικογένεια». Μόνο που οι δηλώσεις αυτές υπήρξαν σκόπιμα προκλητικές, όπως σκόπιμα προκλητικό υπήρξε προ καιρού και το διττό προανάκρουσμά τους: η υποστήριξη της θανατικής ποινής και η ανοίκεια επίθεση στους απεργούς πείνας της Υπατίας. Ενόψει και της επικείμενης αναμέτρησης για την αρχηγία του κόμματος, ο κ. Λοβέρδος θεώρησε για μια ακόμη φορά χρήσιμο να κλείσει το μάτι σε απόψεις που, απ’ ό,τι προφανώς εικάζει, αλλά και απ’ ό,τι φαίνεται, έχουν πια πέραση σε ευρύτερα ακροατήρια από παλιότερα. Εννοείται πως η Χρυσή Αυγή έσπευσε ήδη να εκφράσει την ευαρέσκειά της για την υπουργική παρρησία. Από την πλευρά τους, οι συγκυβερνώντες του ΛΑΟΣ παρέμειναν σιωπηλοί. Ούτως ή άλλως, η ηγεμονία κάποιων ξενόφοβων θέσεών τους μοιάζει εδώ και καιρό αδιαμφισβήτητη.

   Σε ποια ωστόσο συμφραζόμενα κρίνονται πολιτικά αποδοτικές τόσο ακραίες διατυπώσεις; Με άλλα λόγια: Πώς η αγοραπωλησία και ο βιασμός διαρκείας ανήλικων γυναικών από την Αφρική μεταμφιέζονται σε πρόβλημα του εγχώριου νοικοκυραίου που «ξέχασε» να χρησιμοποιήσει προφυλακτικό; Έχω την εντύπωση ότι, στο κλίμα των ημερών, η επίκληση της «ελληνικής οικογένειας», δηλαδή μιας οικογένειας με ρητό τον εθνικό προσδιορισμό της, έχει αποκτήσει τη δύναμη να καθιστά αόρατα κάμποσα στυγερά εγκλήματα που διαπράττονται καθημερινά στο βωμό της υποτιθέμενης ασφάλειάς της. Όλο και συχνότερες, οι αναφορές στην «ελληνική οικογένεια» έχουν τις ολέθριες και απολύτως υλικές επιπτώσεις τους για εκείνους και εκείνες που δεν εμπίπτουν στη συγκεκριμένη φαντασιακή κατηγορία — κατά κύριο λόγο άνδρες και γυναίκες που δεν έχουν τη δυνατότητα να διεκδικήσουν την πολύτιμη, όπως αποδεικνύεται, ιδιότητα του έλληνα πολίτη. Δεν είναι όμως μόνον αυτό. Την ίδια ώρα, η προσφυγή στην «ελληνική οικογένεια» κουβαλά νοήματα που επιδιώκουν να λειτουργήσουν κανονιστικά και για όσα υποκείμενα δεν αντιμετωπίζουν επισήμως πρόβλημα «εντοπιότητας» — πόσο μάλλον που η «εντοπιότητα» στην περίπτωση αυτή δεν προκύπτει αποκλειστικά από τον τόπο καταγωγής ή/και παραμονής, αλλά προϋποθέτει την πειθάρχηση σε ένα ολόκληρο πλέγμα σιωπηλά «εγκεκριμένων» κοινωνικών και ατομικών κανόνων. Ας μην πολυλογήσω άλλο: τα νοήματα αυτά που δεν κατονομάζονται, αλλά συνηχούν με τις δύο τόσο αθώες κατά τα λοιπά λέξεις, διαθέτουν ιδιαίτερο ειδικό βάρος. Γιατί ακουμπούν καίριες πτυχές της ζωής των ανθρώπων.

περιεχόμενα χριστουγενιάτικου φύλλου

Συνομιλία με άγνωστον τέως εχθρό: Ηλίας Βενέζης

Αθησαύριστο χριστουγεννιάτικο διήγημα του Ηλία Βενέζη: Αριστείδης Καλάργαλης

Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Ιστορίες του Μαρξ και του μαρξισμού: Έρικ Χομπσμπάουμ

Δημήτρης Σαραντάκος, ένας μακρινός στενός φίλος: Στρατής Μπουρνάζος

Δημήτρης Σαραντάκος (1929-2011)

Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια: Δημήτρης Σαραντάκος

Η Ελληνική Bιβλιογραφία του 19ου αιώνα, τόμος δεύτερος

Μελάνι και αίμα: Πόπη Πολέμη

Μετά ογδόντα έτη: Σήμερα και η Κρίση του 1931-32. Βίοι παράλληλοι;: Βασίλης Δρουκόπουλος

Δημοκρατία Under Construction: Από τους δρόμους στις πλατείες: Χρήστος Γιοβανόπουλος, Δημήτρης Μητρόπουλος

 

Ένα αθησαύριστο χριστουγεννιάτικο διήγημα του Ηλία Βενέζη

του Αριστείδη Καλάργαλη

Ηλίας Βενέζης. Σκίτσο του Αντώνη Πρωτοπάτση, εφημ. «Ταχυδρόμος», 1.1.1931

Για τη Λέσβο, το 1930 και τα δορυφόρα χρόνια είναι τα χρόνια της έκρηξης και του ορίου της πνευματικής Λεσβιακής Άνοιξης. Ο ανταγωνισμός των εφημερίδων φέρνει τρίχρωμα οκτασέλιδα λογοτεχνικά φύλλα τις περιόδους των γιορτών. Την Πρωτοχρονιά του 1931 η εφημερίδα Ταχυδρόμος των Θείελπι Λευκία και Στράτη Μυριβήλη φιλοξενεί 13 λογοτεχνικές συνεργασίες, ο αντίπαλος Δημοκράτης 7, ενώ ο Ελεύθερος Λόγος δημοσιεύει μόλις ένα διήγημα. Ο επόμενος χρόνος είναι αυτός του ορίου της πνευματικής κίνησης, καταπώς θεωρείται από τους μελετητές της.

Στο φύλλο του Ταχυδρόμου ο Ηλίας Βενέζης δημοσιεύει, ταυτοχρόνως, δύο διηγήματα. Τα: «Συνομιλία με άγνωστον τέως εχθρόν» και «Ας πούμε πως ήταν Άνοιξη» αφιερωμένο στον Μυριβήλη. Το πρώτο το έχει εμπνευστεί από πραγματικά γεγονότα. Στις 16 Νοεμβρίου 1930 δίνεται ποδοσφαιρικός αγώνας στη Μυτιλήνη, μεταξύ του πρωταθλητή Λέσβου Παλλεσβιακού (κι όχι του Άρη που γράφει ο Βενέζης) και της πρωταθλήτριας Αϊβαλιού Ιτμάν Γιορντού (Αθλητική Φωλιά), στο πλαίσιο συμφιλίωσης των δύο λαών. Ο αγώνας έληξε ισόπαλος 2-2.

Συνομιλία με άγνωστον τέως εχθρό

του Ηλία Βενέζη

Ο Βενέζης (καθήμενος δεύτερος) με συναδέλφους τραπεζικούς, Μυτιλήνη 1927. Eφ. «Ταχυδρόμος», 1.1.1931

— Κύριε, θα είχατε την καλωσύνη…

— Ορίστε, κύριε.

— Θα μπορούσα να βρω ένα φαρμακείο…– πώς το λένε, πώς το λένε…

Τα μεγάλα, παιδιάτικα, εκφραστικά μάτια ψάχνουν τον αέρα να το βρουν.

— …Ένα φαρμακείο, να — όλο…πώς το λένε;… όλο ανοιχτό.

Απ’ τα πολλά καταλαβαίνω πως ζητείται ένα διανυκτερεύον φαρμακείο. Είναι βράδυ, επαύριον των Χριστουγέννων, η σκηνή στα «Ολύμπια».

— Τι θέλετε;

— Θάθελα… ένα ασπιρίνη. Μου πονεί το κεφάλι.

Στο τραπέζι μας, ένας φίλος έχει ασπιρίνη. Του δίνουμε μία.

— Ξένος είσθε, κύριε;

Υποθέτω πως θα πρόκειται για κανέναν βεριτάμπλ ρωμιό, που είνε ντυμένος κουστούμι σπορ, έχει συμπαθητικώτατη μορφή και μόλις ενθυμείται μεταξύ αγγλικής ή γαλλικής και ολίγην τινα ελληνική.

— Ξένος είσθε, κύριε;

— Ναι, είμαι Τούρκος κύριε.

— Α! Τούρκος!

Αναστάτωση στο τραπέζι μας. Τα μάτια ερευνούν ανήσυχα το φαινόμενον. (Άκου, Τούρκος!…λέει ένας σιγανά με δέος. Μωρέ και πού μοιάζει, Τούρκος; ψιθυρίζει ένας άλλος). Η συμπαθητική κυρία του γειτονικού τραπεζιού που ασχολείται με την ποίησιν, στηλώνει επί τω ακούσματι μια τόσο τρομαγμένη ματιά.

Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο: Ιστορίες του Μαρξ και του μαρξισμού

Το βιβλίο Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Ιστορίες του Μαρξ και του μαρξισμού του Έρικ Χομπσμπάουμ κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά (μετάφραση: Μάνια Μεζίτη, εκδόσεις Θεμέλιο), λίγους μήνες μετά την αγγλική του έκδοση. Το έργο, μια επισκόπηση της διαδρομής της σκέψης του Μαρξ και των ιστορικών πραγματώσεών της, από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα, παρουσίασαν, στη Στοά του Βιβλίου, την Τρίτη 20.12 ο Σπύρος Ι. Ασδραχάς, ο Γιάννης Βούλγαρης, ο Παναγιώτης Ιωακειμίδης, ο Νίκος Καραπιδάκης, ο Ηλίας Νικολακόπουλος και ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς. Δημοσιεύουμε σήμερα –και θα επανέλθουμε σε επόμενο φύλλο– τον χαιρετισμό που έστειλε ο Έρικ Χομπσμπάουμ και διαβάστηκε στην εκδήλωση.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

του Έρικ Χομπσμπάουμ

μετάφραση: Μάνια Μεζίτη

Μαρκ Σαγκάλ, "Επανάσταση"

Είναι μεγάλη τιμή για μένα να συγκεντρώνονται τόσοι πολλοί διακεκριμένοι έλληνες συνάδελφοί μου στην ιστορία και στις πολιτικές επιστήμες για να παρουσιάσουν την ελληνική έκδοση του βιβλίου μου Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Θέλω να εκφράσω την ικανοποίησή μου που το βιβλίο αυτό, μια συλλογή από μελέτες για την ιστορία του Μαρξ και του μαρξισμού, γραμμένες σε διάφορες περιόδους ανάμεσα στο 1957 και το 2010, εκδίδεται σε μια ιστορική στιγμή κατά την οποία η μεγαλύτερη κρίση μετά τη δεκαετία του 1930 στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα αποδεικνύει, για άλλη μια φορά, τη σπουδαιότητα της ανάλυσης του καπιταλισμού από τον σημαντικότερο επικριτή του. Για σαράντα περίπου χρόνια, η οικονομική θεωρία και η πολιτική των περισσότερων κυβερνήσεων ασπάζονταν την πεποίθηση, ότι μια ελεύθερη αγορά που δεν συγκρατείται από τη δημόσια δράση ή από το ενδιαφέρον για την ευημερία του ανθρώπου θα παρήγαγε ένα σύστημα οικονομικής ανάπτυξης που, αφενός, θα σταθεροποιούνταν από μόνο του και, αφετέρου, όλοι θα ωφελούνταν από αυτό. Καθώς κάτι τέτοιο δεν ήταν μόνο θεωρητικά αστήρικτο αλλά και εντελώς μη ρεαλιστικό στην πράξη, οι αυξανόμενες αστάθειες της οικονομίας και οι συγκλονιστικά αυξανόμενες οικονομικές ανισότητες συγκαλύπτονταν από τη γιγάντια έξαρση της οικονομικής κερδοσκοπίας και του χρέους.

Δ. Σαραντάκος: Ένας μακρινός στενός φίλος

του  Στρατή Μπουρνάζου

Η αρχική γνωριμία ήταν με τον Νίκο. Από το την ιστοσελίδα  και το μπλογκ του, από τα βιβλία του, κατόπιν και από κοντά, όταν έγινε τακτικός συνεργάτης μας στα «Ενθέματα». Μέσα από το μπλογκ γνωρίσαμε και τον πατέρα, τον Δημήτρη — ο Νίκος αναδημοσίευε συχνά πυκνά κείμενά του, μας μίλαγε για τα βιβλία του. Και έτσι, μέσα από τα κείμενά του, ο πατέρας Σαραντάκος μάς έγινε κοντινός, οικείος και για όσους δεν τον είχαμε γνωρίσει — αρκεί να δει κανείς τα συλλυπητήρια στο μπλογκ: για τους αναγνώστες του ιστολογίου είναι σαν να έχασαν έναν δικό τους άνθρωπο.

Δημήτρης Σαραντάκος (1929-2011)

Ο Δημήτρης Σαραντάκος γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1929. Μετά την απόλυση του πατέρα του, στελέχους του ΕΑΜ, από την Τράπεζα, για πολιτικούς λόγους, η οικογένεια εγκαθίσταται στην Αθήνα. Περνάει στην Ιατρική, αλλά ξαναδίνει εξετάσεις και σπουδάζει χημικός μηχανικός στο ΕΜΠ. Το 1958 παντρεύτηκε την Αγγελική (Κική) Πρωτονοταρίου· απέκτησαν τρία παιδιά,  τον Νίκο, τη Λένα και την Έφη.

Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια

του  Δημήτρη Σαραντάκου

Δημήτρης Σαραντάκος

Αρχικά, στα δύο πρώτα χρόνια, στην τάξη μας ήμασταν μόνον είκοσι πέντε, από τους οποίους τρία κορίτσια, πράγμα πολύ σπάνιο στο Πολυτεχνείο. Τότε μόνο στους Αρχιτέκτονες υπήρχαν μερικές κοπέλες, στις άλλες σχολές οι γυναίκες έλειπαν τελείως ή θα υπήρχε το πολύ μία. Από τις δικές μας, η Σοφία ήταν η πιο όμορφη, η Φανή η πιο μελετηρή και η Άννα η πιο θαρρετή.

Χάρη στην αδιόρατη «αύρα», που λες και εκπέμπουμε εμείς οι αριστεροί και μας βοηθάει να αναγνωριζόμαστε, γρήγορα καταλάβαμε, η Άννα κι εγώ, πως ήμασταν συναγωνιστές. Βέβαια με τις επικρατούσες συνθήκες της βαθιάς παρανομίας, ούτε να σκεφτούμε να μιλήσουμε πολιτικά, χωρίς να έχει προηγηθεί κανονική σύνδεση, κάναμε όμως καλή παρέα. Ο Σίμος ο Χατζηπαυλής, που πήγαινε στο τρίτο έτος, την είχε ωσαύτως μυριστεί και μεταξύ μας την έλεγε «Πασιονάρια». Τον δεύτερο μήνα όμως η Άννα έπαψε να έρχεται στο Σχολή. Αργότερα μάθαμε πως την πιάσανε, τη βασάνισαν άγρια, την πέρασαν από δίκη στο Στρατοδικείο, την καταδίκασαν σε θάνατο, αλλά ευτυχώς δεν την εκτελέσανε. […]

Τα μαθήματα της Γενικής Χημείας και τα εργαστήρια της Αναλυτικής (της ποιοτικής ανάλυσης — του πρώτου έτους), γίνονταν σ’ ένα μικρό ισόγειο κτίριο, στην πλευρά της οδού Στουρνάρα, που εξωτερικά έμοιαζε με αποθήκη και εσωτερικά με κρατητήριο ή κάτι ανάλογο κι ερχόταν σε κραυγαλέα αντίθεση με τα κομψά, αρχαιοπρεπή κτίρια του Πολυτεχνείου. Στο μικρό αμφιθέατρο και στο συνεχόμενο εργαστήριο της έδρας της Γενικής Χημείας, κουμάντο έκανε (όταν έλειπαν ο καθηγητής και ο επιμελητής φυσικά), ένας στεγνός, μονόφθαλμος κλητήρας, που οι σπουδαστές τον είχαν βγάλει Αζώρ, γιατί ήταν σωστό μαντρόσκυλο, δουλοπρεπής στους ανώτερους και άγριος στους σπουδαστές ή τους ξένους. Ήταν επίσης αρχηγός μιας οργάνωσης Χιτών στο Πολύγωνο. Στα επισκεπτήρια του, ένα από τα οποία είχε πέσει στα χέρια μας τυχαία, κάτω από τ’ όνομά του έγραφε αορίστως: «του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου». […]

Η Ελληνική Bιβλιογραφία του 19ου αιώνα, τόμος δεύτερος

Τα βιβλία των φίλων αποτελούν χαρμόσυνο γεγονός: ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με τις πνευματικές τους ζητήσεις, να χαρούμε τον καρπό του μόχθου τους, να διασταυρωθούμε μαζί τους στο πεδίο των ιδεών. Το έργο όμως το οποίο με υπερηφάνεια αγγέλλουμε σήμερα (σεμνυνόμενοι, ευλόγως, ότι έχουμε την πρωτιά επ’ αυτού στον ελληνικό Τύπο) υπερβαίνει πλήρως τη διάσταση αυτή. Η Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα, έργο ζωής του Φίλιππου Ηλιού με τη συνεργασία της Πόπης Πολέμη (ο δεύτερος τόμος της κυκλοφορεί την ερχόμενη εβδομάδα), αποτελεί έργο εθνικό, με όλη τη σημασία του όρου. Με τις εκτενείς περιγραφές των εντύπων, την αποδελτίωση αγγελιών και βιβλιοκρισιών του σύγχρονου τύπου και την ενσωμάτωση κάθε σχετικής πληροφορίας, προσφέρει στον αναγνώστη το συνολικό πλαίσιο για την κατανόηση της παραγωγής και της πρόσληψης του βιβλίου, αποτελεί κάτι πολύ περισσότερο από βιβλιογραφία: μια σπουδαία μελέτη, ένα πολυδύναμο εργαλείο για την κοινωνική ιστορία της ελληνικής παιδείας.

Μελάνι και αίμα

της Πόπης Πολέμη

[…]Ούτως ή άλλως, με μεταφράσεις ή με ερανίσματα και πρωτότυπα έργα η «μετακένωση» καλά κρατεί, και σε αυτή την περιπέτεια η ελληνόγλωσση λογιοσύνη παίζει αποφασιστικό ρόλο. Στη διαπιστωμένη έως τώρα ριζική ανανέωση του κόσμου του βιβλίου (νέα τυπογραφικά-εκδοτικά κέντρα, νέο τιτλολόγιο, νέο γεωγραφικό στίγμα και σχετική διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού) αντιστοιχεί μια λογιοσύνη η οποία ανανεώνεται με ρυθμούς πρωτόγνωρους. Πράγματι από το 1821 έως το 1832 καταγράφεται η παρουσία 209 συγγραφέων, μεταφραστών ή φιλολογικών εκδοτών εν ζωή […]. Οπωσδήποτε μαζί με τους 175-185 πρωτοεμφανιζόμενους ανθρώπους του βιβλίου που καταγράφει ο Φίλιππος Ηλιού τα χρόνια 1801-1820, ένα σύνολο δηλαδή περίπου 350 ατόμων, συνιστούν την κρίσιμη μάζα της διανόησης, την πρωτοπορία που σφράγισε το νέο ιδεολογικό και πολιτικό πεδίο και εν πολλοίς μετέτρεψε εκείνη τη χαμένη επανάσταση σε νικηφόρα.

Δημοκρατία Under Construction: Από τους δρόμους στις πλατείες

 Αυτές τις μέρες κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Α/συνέχεια ο συλλογικός τόμος Δημοκρατία Under Construction: από τους δρόμους στις πλατείες (Εμπειρίες-αναλύσεις-ντοκουμέντα), μια προσπάθεια αποτύπωσης και ανάλυσης των «πλατειών», ενός από τα μείζονα κινηματικά γεγονότα της χρονιάς που τελειώνει, από ανθρώπους που μετείχαν σε αυτό. Δημοσιεύουμε σήμερα αποσπάσματα από τον πρόλογο των επιμελητών, Χρήστου Γιοβανόπουλου και Δημήτρη Μητρόπουλου, που δίνουν το στίγμα του έργου.

Στρ. Μπ.

του Χρήστου Γιοβανόπουλου και του Δημήτρη Μητρόπουλου

…Διότι τους ήρθε ξαφνικό και δεν έχουν προμηθευτεί το νέο αλφάβητο της ζωής: Η παραπάνω φράση, προερχόμενη από μέιλ που στάλθηκε στη λίστα της Ομάδας Επικοινωνίας της πλατείας Συντάγματος τις μέρες του Ιουνίου 2011, θέτει το βασικό ζήτημα που η προσπάθεια μας επιχειρεί να ανιχνεύσει. Δηλαδή να αρχίσουμε να διακρίνουμε το «νέο αλφάβητο» που άρχισε να αρθρώνεται στο Σύνταγμα και σε όλες τις άλλες πλατείες της χώρας, αλλά και του κόσμου. Ένα αλφάβητο που φτιάχνεται συλλογικά και σταθερά, μέσα από το μοίρασμα προηγούμενων, αλλά κυρίως το γέννημα νέων, πρωτόγνωρων, κοινών εμπειριών. Μια διαδικασία ανοιχτή, απρόβλεπτη, που μοιάζει να κινείται άλλες φορές με εκκωφαντική ταχύτητα και άλλες φορές πολύ αργά, με εκπλήξεις και λάθη, ακριβώς όπως η διαδικασία μέσα από την οποία ένα παιδί αρχίζει και μαθαίνει να μιλάει.