περιεχόμενα χριστουγενιάτικου φύλλου

Συνομιλία με άγνωστον τέως εχθρό: Ηλίας Βενέζης

Αθησαύριστο χριστουγεννιάτικο διήγημα του Ηλία Βενέζη: Αριστείδης Καλάργαλης

Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Ιστορίες του Μαρξ και του μαρξισμού: Έρικ Χομπσμπάουμ

Δημήτρης Σαραντάκος, ένας μακρινός στενός φίλος: Στρατής Μπουρνάζος

Δημήτρης Σαραντάκος (1929-2011)

Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια: Δημήτρης Σαραντάκος

Η Ελληνική Bιβλιογραφία του 19ου αιώνα, τόμος δεύτερος

Μελάνι και αίμα: Πόπη Πολέμη

Μετά ογδόντα έτη: Σήμερα και η Κρίση του 1931-32. Βίοι παράλληλοι;: Βασίλης Δρουκόπουλος

Δημοκρατία Under Construction: Από τους δρόμους στις πλατείες: Χρήστος Γιοβανόπουλος, Δημήτρης Μητρόπουλος

 

Ένα αθησαύριστο χριστουγεννιάτικο διήγημα του Ηλία Βενέζη

του Αριστείδη Καλάργαλη

Ηλίας Βενέζης. Σκίτσο του Αντώνη Πρωτοπάτση, εφημ. «Ταχυδρόμος», 1.1.1931

Για τη Λέσβο, το 1930 και τα δορυφόρα χρόνια είναι τα χρόνια της έκρηξης και του ορίου της πνευματικής Λεσβιακής Άνοιξης. Ο ανταγωνισμός των εφημερίδων φέρνει τρίχρωμα οκτασέλιδα λογοτεχνικά φύλλα τις περιόδους των γιορτών. Την Πρωτοχρονιά του 1931 η εφημερίδα Ταχυδρόμος των Θείελπι Λευκία και Στράτη Μυριβήλη φιλοξενεί 13 λογοτεχνικές συνεργασίες, ο αντίπαλος Δημοκράτης 7, ενώ ο Ελεύθερος Λόγος δημοσιεύει μόλις ένα διήγημα. Ο επόμενος χρόνος είναι αυτός του ορίου της πνευματικής κίνησης, καταπώς θεωρείται από τους μελετητές της.

Στο φύλλο του Ταχυδρόμου ο Ηλίας Βενέζης δημοσιεύει, ταυτοχρόνως, δύο διηγήματα. Τα: «Συνομιλία με άγνωστον τέως εχθρόν» και «Ας πούμε πως ήταν Άνοιξη» αφιερωμένο στον Μυριβήλη. Το πρώτο το έχει εμπνευστεί από πραγματικά γεγονότα. Στις 16 Νοεμβρίου 1930 δίνεται ποδοσφαιρικός αγώνας στη Μυτιλήνη, μεταξύ του πρωταθλητή Λέσβου Παλλεσβιακού (κι όχι του Άρη που γράφει ο Βενέζης) και της πρωταθλήτριας Αϊβαλιού Ιτμάν Γιορντού (Αθλητική Φωλιά), στο πλαίσιο συμφιλίωσης των δύο λαών. Ο αγώνας έληξε ισόπαλος 2-2.

Συνομιλία με άγνωστον τέως εχθρό

του Ηλία Βενέζη

Ο Βενέζης (καθήμενος δεύτερος) με συναδέλφους τραπεζικούς, Μυτιλήνη 1927. Eφ. «Ταχυδρόμος», 1.1.1931

— Κύριε, θα είχατε την καλωσύνη…

— Ορίστε, κύριε.

— Θα μπορούσα να βρω ένα φαρμακείο…– πώς το λένε, πώς το λένε…

Τα μεγάλα, παιδιάτικα, εκφραστικά μάτια ψάχνουν τον αέρα να το βρουν.

— …Ένα φαρμακείο, να — όλο…πώς το λένε;… όλο ανοιχτό.

Απ’ τα πολλά καταλαβαίνω πως ζητείται ένα διανυκτερεύον φαρμακείο. Είναι βράδυ, επαύριον των Χριστουγέννων, η σκηνή στα «Ολύμπια».

— Τι θέλετε;

— Θάθελα… ένα ασπιρίνη. Μου πονεί το κεφάλι.

Στο τραπέζι μας, ένας φίλος έχει ασπιρίνη. Του δίνουμε μία.

— Ξένος είσθε, κύριε;

Υποθέτω πως θα πρόκειται για κανέναν βεριτάμπλ ρωμιό, που είνε ντυμένος κουστούμι σπορ, έχει συμπαθητικώτατη μορφή και μόλις ενθυμείται μεταξύ αγγλικής ή γαλλικής και ολίγην τινα ελληνική.

— Ξένος είσθε, κύριε;

— Ναι, είμαι Τούρκος κύριε.

— Α! Τούρκος!

Αναστάτωση στο τραπέζι μας. Τα μάτια ερευνούν ανήσυχα το φαινόμενον. (Άκου, Τούρκος!…λέει ένας σιγανά με δέος. Μωρέ και πού μοιάζει, Τούρκος; ψιθυρίζει ένας άλλος). Η συμπαθητική κυρία του γειτονικού τραπεζιού που ασχολείται με την ποίησιν, στηλώνει επί τω ακούσματι μια τόσο τρομαγμένη ματιά.

Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο: Ιστορίες του Μαρξ και του μαρξισμού

Το βιβλίο Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Ιστορίες του Μαρξ και του μαρξισμού του Έρικ Χομπσμπάουμ κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά (μετάφραση: Μάνια Μεζίτη, εκδόσεις Θεμέλιο), λίγους μήνες μετά την αγγλική του έκδοση. Το έργο, μια επισκόπηση της διαδρομής της σκέψης του Μαρξ και των ιστορικών πραγματώσεών της, από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα, παρουσίασαν, στη Στοά του Βιβλίου, την Τρίτη 20.12 ο Σπύρος Ι. Ασδραχάς, ο Γιάννης Βούλγαρης, ο Παναγιώτης Ιωακειμίδης, ο Νίκος Καραπιδάκης, ο Ηλίας Νικολακόπουλος και ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς. Δημοσιεύουμε σήμερα –και θα επανέλθουμε σε επόμενο φύλλο– τον χαιρετισμό που έστειλε ο Έρικ Χομπσμπάουμ και διαβάστηκε στην εκδήλωση.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

του Έρικ Χομπσμπάουμ

μετάφραση: Μάνια Μεζίτη

Μαρκ Σαγκάλ, "Επανάσταση"

Είναι μεγάλη τιμή για μένα να συγκεντρώνονται τόσοι πολλοί διακεκριμένοι έλληνες συνάδελφοί μου στην ιστορία και στις πολιτικές επιστήμες για να παρουσιάσουν την ελληνική έκδοση του βιβλίου μου Πώς να αλλάξουμε τον κόσμο. Θέλω να εκφράσω την ικανοποίησή μου που το βιβλίο αυτό, μια συλλογή από μελέτες για την ιστορία του Μαρξ και του μαρξισμού, γραμμένες σε διάφορες περιόδους ανάμεσα στο 1957 και το 2010, εκδίδεται σε μια ιστορική στιγμή κατά την οποία η μεγαλύτερη κρίση μετά τη δεκαετία του 1930 στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα αποδεικνύει, για άλλη μια φορά, τη σπουδαιότητα της ανάλυσης του καπιταλισμού από τον σημαντικότερο επικριτή του. Για σαράντα περίπου χρόνια, η οικονομική θεωρία και η πολιτική των περισσότερων κυβερνήσεων ασπάζονταν την πεποίθηση, ότι μια ελεύθερη αγορά που δεν συγκρατείται από τη δημόσια δράση ή από το ενδιαφέρον για την ευημερία του ανθρώπου θα παρήγαγε ένα σύστημα οικονομικής ανάπτυξης που, αφενός, θα σταθεροποιούνταν από μόνο του και, αφετέρου, όλοι θα ωφελούνταν από αυτό. Καθώς κάτι τέτοιο δεν ήταν μόνο θεωρητικά αστήρικτο αλλά και εντελώς μη ρεαλιστικό στην πράξη, οι αυξανόμενες αστάθειες της οικονομίας και οι συγκλονιστικά αυξανόμενες οικονομικές ανισότητες συγκαλύπτονταν από τη γιγάντια έξαρση της οικονομικής κερδοσκοπίας και του χρέους.

Δ. Σαραντάκος: Ένας μακρινός στενός φίλος

του  Στρατή Μπουρνάζου

Η αρχική γνωριμία ήταν με τον Νίκο. Από το την ιστοσελίδα  και το μπλογκ του, από τα βιβλία του, κατόπιν και από κοντά, όταν έγινε τακτικός συνεργάτης μας στα «Ενθέματα». Μέσα από το μπλογκ γνωρίσαμε και τον πατέρα, τον Δημήτρη — ο Νίκος αναδημοσίευε συχνά πυκνά κείμενά του, μας μίλαγε για τα βιβλία του. Και έτσι, μέσα από τα κείμενά του, ο πατέρας Σαραντάκος μάς έγινε κοντινός, οικείος και για όσους δεν τον είχαμε γνωρίσει — αρκεί να δει κανείς τα συλλυπητήρια στο μπλογκ: για τους αναγνώστες του ιστολογίου είναι σαν να έχασαν έναν δικό τους άνθρωπο.

Δημήτρης Σαραντάκος (1929-2011)

Ο Δημήτρης Σαραντάκος γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1929. Μετά την απόλυση του πατέρα του, στελέχους του ΕΑΜ, από την Τράπεζα, για πολιτικούς λόγους, η οικογένεια εγκαθίσταται στην Αθήνα. Περνάει στην Ιατρική, αλλά ξαναδίνει εξετάσεις και σπουδάζει χημικός μηχανικός στο ΕΜΠ. Το 1958 παντρεύτηκε την Αγγελική (Κική) Πρωτονοταρίου· απέκτησαν τρία παιδιά,  τον Νίκο, τη Λένα και την Έφη.

Εφτά ευτυχισμένα καλοκαίρια

του  Δημήτρη Σαραντάκου

Δημήτρης Σαραντάκος

Αρχικά, στα δύο πρώτα χρόνια, στην τάξη μας ήμασταν μόνον είκοσι πέντε, από τους οποίους τρία κορίτσια, πράγμα πολύ σπάνιο στο Πολυτεχνείο. Τότε μόνο στους Αρχιτέκτονες υπήρχαν μερικές κοπέλες, στις άλλες σχολές οι γυναίκες έλειπαν τελείως ή θα υπήρχε το πολύ μία. Από τις δικές μας, η Σοφία ήταν η πιο όμορφη, η Φανή η πιο μελετηρή και η Άννα η πιο θαρρετή.

Χάρη στην αδιόρατη «αύρα», που λες και εκπέμπουμε εμείς οι αριστεροί και μας βοηθάει να αναγνωριζόμαστε, γρήγορα καταλάβαμε, η Άννα κι εγώ, πως ήμασταν συναγωνιστές. Βέβαια με τις επικρατούσες συνθήκες της βαθιάς παρανομίας, ούτε να σκεφτούμε να μιλήσουμε πολιτικά, χωρίς να έχει προηγηθεί κανονική σύνδεση, κάναμε όμως καλή παρέα. Ο Σίμος ο Χατζηπαυλής, που πήγαινε στο τρίτο έτος, την είχε ωσαύτως μυριστεί και μεταξύ μας την έλεγε «Πασιονάρια». Τον δεύτερο μήνα όμως η Άννα έπαψε να έρχεται στο Σχολή. Αργότερα μάθαμε πως την πιάσανε, τη βασάνισαν άγρια, την πέρασαν από δίκη στο Στρατοδικείο, την καταδίκασαν σε θάνατο, αλλά ευτυχώς δεν την εκτελέσανε. […]

Τα μαθήματα της Γενικής Χημείας και τα εργαστήρια της Αναλυτικής (της ποιοτικής ανάλυσης — του πρώτου έτους), γίνονταν σ’ ένα μικρό ισόγειο κτίριο, στην πλευρά της οδού Στουρνάρα, που εξωτερικά έμοιαζε με αποθήκη και εσωτερικά με κρατητήριο ή κάτι ανάλογο κι ερχόταν σε κραυγαλέα αντίθεση με τα κομψά, αρχαιοπρεπή κτίρια του Πολυτεχνείου. Στο μικρό αμφιθέατρο και στο συνεχόμενο εργαστήριο της έδρας της Γενικής Χημείας, κουμάντο έκανε (όταν έλειπαν ο καθηγητής και ο επιμελητής φυσικά), ένας στεγνός, μονόφθαλμος κλητήρας, που οι σπουδαστές τον είχαν βγάλει Αζώρ, γιατί ήταν σωστό μαντρόσκυλο, δουλοπρεπής στους ανώτερους και άγριος στους σπουδαστές ή τους ξένους. Ήταν επίσης αρχηγός μιας οργάνωσης Χιτών στο Πολύγωνο. Στα επισκεπτήρια του, ένα από τα οποία είχε πέσει στα χέρια μας τυχαία, κάτω από τ’ όνομά του έγραφε αορίστως: «του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου». […]

Η Ελληνική Bιβλιογραφία του 19ου αιώνα, τόμος δεύτερος

Τα βιβλία των φίλων αποτελούν χαρμόσυνο γεγονός: ευκαιρία να έρθουμε σε επαφή με τις πνευματικές τους ζητήσεις, να χαρούμε τον καρπό του μόχθου τους, να διασταυρωθούμε μαζί τους στο πεδίο των ιδεών. Το έργο όμως το οποίο με υπερηφάνεια αγγέλλουμε σήμερα (σεμνυνόμενοι, ευλόγως, ότι έχουμε την πρωτιά επ’ αυτού στον ελληνικό Τύπο) υπερβαίνει πλήρως τη διάσταση αυτή. Η Ελληνική Βιβλιογραφία του 19ου αιώνα, έργο ζωής του Φίλιππου Ηλιού με τη συνεργασία της Πόπης Πολέμη (ο δεύτερος τόμος της κυκλοφορεί την ερχόμενη εβδομάδα), αποτελεί έργο εθνικό, με όλη τη σημασία του όρου. Με τις εκτενείς περιγραφές των εντύπων, την αποδελτίωση αγγελιών και βιβλιοκρισιών του σύγχρονου τύπου και την ενσωμάτωση κάθε σχετικής πληροφορίας, προσφέρει στον αναγνώστη το συνολικό πλαίσιο για την κατανόηση της παραγωγής και της πρόσληψης του βιβλίου, αποτελεί κάτι πολύ περισσότερο από βιβλιογραφία: μια σπουδαία μελέτη, ένα πολυδύναμο εργαλείο για την κοινωνική ιστορία της ελληνικής παιδείας.

Μελάνι και αίμα

της Πόπης Πολέμη

[…]Ούτως ή άλλως, με μεταφράσεις ή με ερανίσματα και πρωτότυπα έργα η «μετακένωση» καλά κρατεί, και σε αυτή την περιπέτεια η ελληνόγλωσση λογιοσύνη παίζει αποφασιστικό ρόλο. Στη διαπιστωμένη έως τώρα ριζική ανανέωση του κόσμου του βιβλίου (νέα τυπογραφικά-εκδοτικά κέντρα, νέο τιτλολόγιο, νέο γεωγραφικό στίγμα και σχετική διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού) αντιστοιχεί μια λογιοσύνη η οποία ανανεώνεται με ρυθμούς πρωτόγνωρους. Πράγματι από το 1821 έως το 1832 καταγράφεται η παρουσία 209 συγγραφέων, μεταφραστών ή φιλολογικών εκδοτών εν ζωή […]. Οπωσδήποτε μαζί με τους 175-185 πρωτοεμφανιζόμενους ανθρώπους του βιβλίου που καταγράφει ο Φίλιππος Ηλιού τα χρόνια 1801-1820, ένα σύνολο δηλαδή περίπου 350 ατόμων, συνιστούν την κρίσιμη μάζα της διανόησης, την πρωτοπορία που σφράγισε το νέο ιδεολογικό και πολιτικό πεδίο και εν πολλοίς μετέτρεψε εκείνη τη χαμένη επανάσταση σε νικηφόρα.

Δημοκρατία Under Construction: Από τους δρόμους στις πλατείες

 Αυτές τις μέρες κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Α/συνέχεια ο συλλογικός τόμος Δημοκρατία Under Construction: από τους δρόμους στις πλατείες (Εμπειρίες-αναλύσεις-ντοκουμέντα), μια προσπάθεια αποτύπωσης και ανάλυσης των «πλατειών», ενός από τα μείζονα κινηματικά γεγονότα της χρονιάς που τελειώνει, από ανθρώπους που μετείχαν σε αυτό. Δημοσιεύουμε σήμερα αποσπάσματα από τον πρόλογο των επιμελητών, Χρήστου Γιοβανόπουλου και Δημήτρη Μητρόπουλου, που δίνουν το στίγμα του έργου.

Στρ. Μπ.

του Χρήστου Γιοβανόπουλου και του Δημήτρη Μητρόπουλου

…Διότι τους ήρθε ξαφνικό και δεν έχουν προμηθευτεί το νέο αλφάβητο της ζωής: Η παραπάνω φράση, προερχόμενη από μέιλ που στάλθηκε στη λίστα της Ομάδας Επικοινωνίας της πλατείας Συντάγματος τις μέρες του Ιουνίου 2011, θέτει το βασικό ζήτημα που η προσπάθεια μας επιχειρεί να ανιχνεύσει. Δηλαδή να αρχίσουμε να διακρίνουμε το «νέο αλφάβητο» που άρχισε να αρθρώνεται στο Σύνταγμα και σε όλες τις άλλες πλατείες της χώρας, αλλά και του κόσμου. Ένα αλφάβητο που φτιάχνεται συλλογικά και σταθερά, μέσα από το μοίρασμα προηγούμενων, αλλά κυρίως το γέννημα νέων, πρωτόγνωρων, κοινών εμπειριών. Μια διαδικασία ανοιχτή, απρόβλεπτη, που μοιάζει να κινείται άλλες φορές με εκκωφαντική ταχύτητα και άλλες φορές πολύ αργά, με εκπλήξεις και λάθη, ακριβώς όπως η διαδικασία μέσα από την οποία ένα παιδί αρχίζει και μαθαίνει να μιλάει.

Μετά ογδόντα έτη: σήμερα και η Κρίση του 1931-32. Βίοι παράλληλοι;

του Βασίλη Δρουκόπουλου

Δε γνωρίζω τι κάνει τον άνθρωπο πιο συντηρητικό:

Να μη γνωρίζει τίποτε άλλο παρά το παρόν

 ή τίποτε άλλο παρά το παρελθόν;

J. M. Keynes, 1926

Έχει επισημανθεί ότι η Ιστορία δεν είναι μια αυτοπροωθούμενη μηχανή, αλλά διαμορφώνεται από τα ανθρώπινα όντα τα οποία, συνειδητά ή ασυνείδητα, δρουν στον τρέχοντα χρόνο σ’ έναν κόσμο που έχουν κληρονομήσει από το παρελθόν. Έχει επίσης διατυπωθεί η άποψη ότι το όριο μεταξύ παρελθόντος και παρόντος δεν ρυθμίζεται από ένα μαθηματικά υπολογισμένο χρονολογικό διάστημα. Γεγονότα με πολύ μικρή απόσταση από το σήμερα μπορεί να μας φαίνονται απομακρυσμένα και χωρίς ενδιαφέρον ενώ άλλα, πολύ πιο μακρινά στο χρόνο, να μας εκδηλώνονται ως πιο οικεία και προσιτά.

Με αυτές τις σκέψεις διαβάζοντας πρόσφατα το άρθρο του συναδέλφου Μ. Ψαλιδόπουλου Έλληνες διανοούμενοι και οικονομική κρίση,[1] το οποίο αναφέρεται στο ελληνικό χρεοστάσιο του 1932 και στην κρίση που είχε προηγηθεί, αναλογίστηκα τις ομοιότητες και διαφορές με τη σημερινή κατάσταση τόσο σε σχέση με τα πραγματικά γεγονότα όσο και με τις διατυπωμένες απόψεις εκείνης και της σημερινής εποχής για τα αίτια και την αντιμετώπιση της κρίσης.

I. Συνοπτικά και αρκετά σχηματικά, καταγράφω τα πιο σημαντικά, πριν από 80 χρόνια, συμβάντα. O Κ. Βεργόπουλος[2] παρατηρεί ότι, παρά τη σταθεροποίηση του 1928, δηλαδή με τη σύνδεση της δραχμής με την αγγλική λίρα «η ελληνική οικονομία, κυρίως λόγω του βάρους του προσφυγικού ζητήματος, δεν είχε παύσει να κινείται υπό καθεστώς εκτάκτου ανάγκης δηλαδή με συνεχή κρατική παρέμβαση και προστασία, με οργανικά δυσεπίλυτα δημοσιονομικά προβλήματα, των οποίων η λύση συνεχώς αναστελλόταν χάρη στα πραγματοποιούμενα από το εξωτερικό δάνεια».

Τον Σεπτέμβριο του 1931 η Βρετανία εγκαταλείπει τη χρυσή βάση, με άλλα λόγια τη σταθερή βάση του εθνικού της νομίσματος απέναντι στον χρυσό και υποτιμάται αμέσως κατά 20%. Όμως, ο πρωθυπουργός Ελ. Βενιζέλος επέμενε ότι η εγκατάλειψη από την Ελλάδα του «κανόνα του χρυσού» θα επέφερε νομισματική αστάθεια και θα ήταν καταστροφή για τη χώρα ενώ ορίζεται «αμέσως μια νέα ισοτιμία ισοδύναμη με την προηγούμενη, με βάση, αυτή τη φορά, το δολλάριο… στην αυξανόμενη ζήτηση χρυσού και ξένου συναλλάγματος η κυβέρνηση δεν αντέδρασε…