περιεχόμενα 22.1.

Έργο του Jorg Immendorff

Χαλυβουργία: μια απεργία για το μέλλον της οικονομίας: Πέτρος Λινάρδος-Ρυλμόν

Για την ελευθερία του λόγου και της ακαδημαϊκής έκφρασης στην Τουρκία: κείμενο υπογραφών

Πρέπει να πληρώνουμε για τα σανσκριτικά; Μάικλ Γουντ

Η ΑΚΡΟΔΕΞΙΑ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ. ΜΕ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΤΗΝ «ΑΝΙΕΡΗ ΣΥΓΚΥΒΕΡΝΗΣΗ» ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ

Η «ανίερη συγκυβέρνηση» και η Αριστερά: Μιχάλης Πάγκαλος

Ένα σπουδαίο ηθικό και πολιτικό τόλμημα: Στρατής Μπουρνάζος

Η μακρά επαναστατική άνοιξη και οι όψεις της αιγυπτιακής ριζοσπαστικοποίησης: Ιχάμπ Σαμπάνα

Η υποκριτική κραυγή για δικαιώματα των γυναικών: Σόνια Τσέκρι

“Gourmet” εκμετάλλευση ανηλίκων με γονική συναίνεση: Αναστασία Γιάμαλη

«Με έναν Σοπενάουερ στην τσέπη» Ή η άλλη μισή αλήθεια: Νικόλας Σεβαστάκης

Χαλυβουργία: μια απεργία για το μέλλον της οικονομίας

του Πέτρου Λινάρδου-Ρυλμόν

Χαρακτικό του Κλίφροντ Χάρπερ

Η διαχείριση της οικονομίας από την κυβέρνηση Παπαδήμου έχει εγκαταλείψει το στόχο τής προοδευτικής μείωσης του δημόσιου χρέους, όπως έχει εγκαταλείψει την επιδίωξη του συντονισμού των διαφόρων πολιτικών για τη σταθεροποίηση της οικονομίας. Ακόμα κι αν ολοκληρωθεί η διαδικασία της εθελοντικής ανταλλαγής ομολόγων (PSI) και υπάρξει μια νέα δανειακή σύμβαση που θα αυξήσει φυσικά το χρέος, το αδιέξοδο της υπερχρέωσης θα εκδηλωθεί αργά ή γρήγορα. Σε αυτές τις συνθήκες, τόσο οι πολιτικές που αφορούν τη λειτουργία της κρατικής μηχανής όσο και η πολιτική της μείωσης των αμοιβών της εργασίας, που θεωρητικά αποτελούν μέρος της κυρίαρχης στρατηγικής, δεν έχουν τα αποτελέσματα τα οποία επιδιώκουν, γιατί τόσο ο δημόσιος όσο και ο ιδιωτικός τομέας αποδιοργανώνονται με ρυθμούς τέτοιους, ώστε κλείνουν αντί να ανοίγουν οι δρόμοι για μια συντεταγμένη ανασυγκρότηση της οικονομίας. Σημαντικός παράγοντας αυτής της αποδιοργάνωσης είναι η απόσυρση του κεφαλαίου από την παραγωγή, σε συνδυασμό με τη φυγή του στο εξωτερικό.

Μέρος αυτού του φαινομένου, της φυγής του κεφαλαίου μπροστά στο αδιέξοδο των εφαρμοζόμενων πολιτικών, είναι η προσπάθεια αξιοποίησης της στρατηγικής της «εσωτερικής υποτίμησης» για την πραγματοποίηση γρήγορων κερδών και όχι φυσικά για την πραγματοποίηση επενδύσεων και την αύξηση της παραγωγής. Η πλέον χαρακτηριστική και γνωστή περίπτωση, λόγω της ηρωικής απεργίας των εργαζομένων, είναι η Χαλυβουργική στον Ασπρόπυργο, όπου οι απολύσεις και οι αλλαγές στα ωράρια λειτουργίας της μονάδας δεν προκύπτουν από την ανάγκη αντιμετώπισης της μείωσης της παραγωγής, αλλά από την προσπάθεια του εργοδότη να επαναφέρει την υψηλή κερδοφορία σε συνθήκες που κανονικά δεν το επιτρέπουν — την ίδια στιγμή που αυτή η μονάδα παραγωγής χρειάζεται επειγόντως επενδύσεις για τον εκσυγχρονισμό της και τη δημιουργία ασφαλών συνθηκών λειτουργίας για τους εργαζόμενους.

Οι πρωτοετείς φοιτητές που στέλνει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για να επιβάλουν τις απλοϊκές και αποτυχημένες συνταγές του κάνουν ότι δεν καταλαβαίνουν πως αντί να φέρνουν κεφάλαια οι μειώσεις μισθών, διώχνουν τα κεφάλαια οι μειώσεις της παραγωγής. Επίσης δεν εξετάζουν την πορεία της ελληνικής βιομηχανίας την τελευταία εικοσαετία, που δείχνει καθαρά ότι το αθάνατο ελληνικό επιχειρηματικό πνεύμα δεν βρήκε παρά τρόπους να διαχειριστεί την απώλεια ανταγωνιστικότητας και παραγωγικού ιστού, υποστηριζόμενο από την ανοχή της αδήλωτης εργασίας, την «εκσυγχρονιστική» απορρύθμιση της αγοράς εργασίας, καθώς και την ανοχή απέναντι στις αυξήσεις τιμών (με διαφόρων ειδών καρτέλ) που έκαναν την Ελλάδα πρωταθλήτρια του πληθωρισμού στην Ευρώπη. Γι’ αυτούς τους λόγους δεν μπορούν ή δεν θέλουν να κατανοήσουν ότι ένα κραχ μισθών δεν θα αντιμετωπιστεί από τον επιχειρηματικό κόσμο παρά σαν μια νέα, και για πολλούς τελική, ευκαιρία να κάνουν μια αρπαχτή.

Για την ελευθερία του λόγου και της ακαδημαϊκής έκφρασης στην Τουρκία

Η συλλογή υπογραφών συνεχίζεται μέχρι τη Δευτέρα το βράδυ στα e-mail: enthemata@gmail.com και bulalak@gmail.com

Χένρι <Μουρ, "Δύο όρθιες μορφές", 1949

Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν για την Τουρκία περίοδος γόνιμων εξελίξεων και κοσμογονικών αλλαγών. Η κυβέρνηση του ΑΚΡ, αντιμέτωπη με την αντίδραση του κεμαλικού γραφειοκρατικού κατεστημένου και του στρατού προχώρησε σε μια σειρά από μεταρρυθμίσεις που στόχο είχαν τον εκσυγχρονισμό και τον εκδημοκρατισμό της τουρκικής κοινωνίας. Στην προσπάθειά της αυτή βρήκε την ανταπόκριση διανοουμένων, συγγραφέων και πανεπιστημιακών ποικίλων πολιτικών πεποιθήσεων, φιλευλεύθερων και σοσιαλιστών, φιλοϊσλαμιστών και θρησκευτικά αδιάφορων. Ένας ολόκληρος κόσμος είχε πιστέψει πως η κυβέρνηση αυτή είχε τη δύναμη και το όραμα να απαλλάξει τη χώρα από την κληρονομιά της δικτατορίας του Εβρέν, που στοίχισε τη δολοφονία εκατοντάδων και τη φυλάκιση και τον εξευτελισμό εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Τα πράγματα, ωστόσο, άρχισαν να αλλάζουν από το 2009, όταν οι πρωτοβουλίες που η κυβέρνηση είχε λάβει, ιδιαίτερα σε σχέση με το Κουρδικό, έμειναν μετέωρες, αφού οι φιλοϊσλαμιστές απέδειξαν πως δεν διέθεταν το πολιτικό θάρρος να αναμετρηθούν με την ευθύνη που τέτοιες αλλαγές συνεπάγονται σε μια κοινωνία ήδη διχασμένη εθνοτικά αλλά και κοινωνικά. Ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες η τουρκική κυβέρνηση, χρησιμοποιώντας τη συντριπτική νίκη της στις εκλογές του Ιουνίου, καθώς και το τεράστιο γόητρο που έχει αποκομίσει στον αραβικό κόσμο από τη σύγκρουση με το Ισραήλ και τη στήριξη των πρόσφατων εξεγέρσεων στη Μέση Ανατολή, εγκατέλειψε κάθε άλλο μέσο διαχείρισης της διαφωνίας και του αντιπολιτευτικού λόγου, και έχει καταφύγει στην κατατρομοκράτηση των πολιτών και την αστυνομική βία που θυμίζει άλλες εποχές. Ο εύκολος στόχος είναι και πάλι πανεπιστημιακοί, φοιτητές, διανοούμενοι και δημοσιογράφοι. Μεταξύ πολλών άλλων, σύμβολα της αντίστασης κατά του νέου αυτού αυταρχισμού που γιγαντώνεται στην Τουρκία αποτελούν η διεθνώς γνωστή καθηγήτρια ιστορίας στο πανεπιστήμιο Μαρμαρά Büşr Ersanlı και ο πολυβραβευμένος εκδότης-συγγραφέας Ragip Zarakolu. Συνελήφθησαν στα τέλη Οκτωβρίου με την κατηγορία για συμμετοχή σε τρομοκρατική οργάνωση. Τα τεκμήρια που χρησιμοποιήθηκαν για να στοιχειοθετήσουν το έγκλημά τους είναι για την Ersanlı οι σημειώσεις που κράτησε διδάσκοντας στη σειρά σεμιναρίων που οργάνωσε το BDP, το νόμιμο φιλοκουρδικό κόμμα με ευρεία εκπροσώπηση στη Βουλή, ενώ για τον Zarakolu η συμμετοχή του ως αντιπροέδρου του τοπικού παρατηρίου του Ελσίνσκι σε εκδήλωση του ίδιου κόμματος. Οι άνθρωποι αυτοί, όπως και πολλοί άλλοι, μετά την κήρυξη του στρατιωτικού νόμου στις αρχές της δεκατίας του ’70 έμειναν για χρόνια στη φυλακή. Και στη συνέχεια, μετά το πραξικόπημα του 1980 και μέχρι πρόσφατα, ταλαιπωρήθηκαν αφάνταστα με συλλήψεις, δίκες και πρόστιμα. Ωστόσο, δεν είναι μόνο άνθρωποι αυτής της γενιάς που αναγκάζονται να βιώσουν τις συνθήκες αυτές. Πολλοί φοιτητές συλλαμβάνονται με αντίστοιχες κατηγορίες, όπως η φοιτήτρια του τμήματος Ιστορίας του πανεπιστήμιου του Βοσπόρου, Şeyma Özcan, με μόνο τεκμήριο μια τηλεφωνική συνομιλία ή ένα πανό που άνοιξε διεκδικώντας το δικαίωμα στη δωρεάν παιδεία. Αντίστοιχη μεταχείριση επιφυλάσσει η κυβέρνηση και σε πολλούς δημοσιογράφους, με πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις εκείνες των Ahmet Şık και Nadim Şener που, επειδή αποκάλυψαν τις διασυνδέσεις των ισλαμιστών με το νέο «βαθύ κράτος», κατηγορούνται στο πλαίσιο της περιβόητης συνομωσίας Ergenekon, μιας υπόθεσης που το ΑΚΡ την χρησιμοποιεί πλέον ως πρόσχημα για την εξόντωση οποιασδήποτε ανεξάρτητης φωνής.

Πρέπει να πληρώνουμε για τα σανσκριτικά;

του Μάικλ Γουντ

μετάφραση: Ντίνα Τζουβάλα (από το RedNotebook)

 

Martin de Vos, «Αdolescentia amori», 1596

Όλοι έχουμε την έδρα μας κάπου — ακόμα κι αν βλέπουμε τους εαυτούς μας σαν κοσμοπολίτες χειραφετημένους από την καθαρή  μας βιογραφία. Εγώ, για παράδειγμα, ήμουν ευεργετημένος από το παλιό ιδεαλιστικό βρετανικό σύστημα, ένα αγόρι μέσης εκπαίδευσης που πήγε στo Cambridge τη δεκαετία του ‘50, όταν δεν ήταν πολλοί άνθρωποι τόσο τυχεροί. Αν δεν έχουμε τα χρήματα πια για ένα τέτοιο σύστημα επειδή θέλουμε η καλή εκπαίδευση να είναι διαθέσιμη σε πολύ περισσότερους ανθρώπους –αν βέβαια αυτός είναι ο πραγματικός λόγος, η πραγματική πρόθεσή μας–, τότε πρέπει να σκεφτούμε νέους, κατάλληλους τρόπους να το χρηματοδοτήσουμε.

Πρέπει δε να θυμόμαστε και τις αξίες ενός τέτοιου συστήματος, όποιο κι αν είναι το κόστος. Οι γονείς μου έπρεπε να πειστούν να με αφήσουν να μείνω στο σχολείο μετά τα 16, αλλά πείστηκαν αρκετά εύκολα και ολόκληρη η γενικότερη κουλτούρα βοηθούσε στο να πειστούν. Η ανώτατη εκπαίδευση ήταν καλό πράγμα γιατί ήταν δωρεάν, και ήταν δωρεάν γιατί ήταν καλό πράγμα. Ήταν αυτό που τώρα αποκαλούμε «πολιτισμικό κεφάλαιο» – και ήταν πολύ πιο στενά συνδεδεμένη με την κουλτούρα παρά με το κεφάλαιο. Αυτή η πρόσληψη της εκπαίδευσης σαν δημόσιο αγαθό είναι από μόνη της μια ανυπολόγιστη αξία και κάνει όλα τα υπόλοιπα δυνατά: τα μουσικά σχολεία αλλά και τα αγροτικά σχολεία, την ελεύθερη έρευνα, την ανιδιοτελή περιέργεια, τα πολυτεχνεία, τα πτυχία σε νεκρές γλώσσες. Μπορούμε να σχολιάσουμε αναλυτικά αυτή την αξία και θά ’πρεπε. Αλλά δεν μπορούμε, και ούτε θά ’πρεπε, να την μετατρέψουμε σε ανταλλακτική αξία, ούτε και να μπερδέψουμε την αξία με  την εκτεταμένη χρήση.

Τι θα γίνει όμως αν δεν μας δοθεί η ευκαιρία να «εγγυηθούμε» αυτή την ερμηνεία για την ανώτατη εκπαίδευση ή αν αποδειχθεί ότι δεν μπορούμε να την παράσχουμε; Δεύτερη αναδρομή, στις παλιές κακές μέρες αυτή τη φορά. Γύρισα στην Αγγλία τον καιρό του Πολέμου των Μαλβίδων, του γνωστού και ως πολέμου των Φώκλαντς, και δίδαξα στο Πανεπιστήμιο του Έξιτερ ως το 1995. Όταν με ρωτούν γι’ αυτή την περίοδο, συνήθως λέω ότι στις μάχες πολέμησα στο πλευρό του πανεπιστημίου (για το τμήμα, το σχολείο, το γνωστικό αντικείμενο, τις δουλειές των νεότερων συναδέλφων), πολύ σκληρά, αλλά με χαρά: υπήρχε κάτι για να πολεμήσεις γι’ αυτό. Αλλά δεν είχε πλάκα να χάνεις όλες αυτές τις μάχες, και ακόμα προσπαθώ να καταλάβω τι σημαίνει ότι τις χάσαμε πλήρως όλες. Τι μπορούμε να κάνουμε γι αυτό;

Η «ανίερη συγκυβέρνηση» και η Αριστερά

Η ΑΚΡΟΔΕΞΙΑ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ: ΜΕ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ «ΑΝΙΕΡΗ ΣΥΓΚΥΒΕΡΝΗΣΗ»

του Μιχάλη Πάγκαλου

Juan Genoves, «Ο εναγκαλισμός», 1976 (η εικόνα του εξωφύλλου της «Ανίερης Συγκυβέρνησης»).

Το μικρό βιβλίο Ανίερη Συγκυβέρνηση (εκ. Πόλις, 2011) του Σταύρου Ζουμπουλάκη είναι μια σύντομη αλλά περιεκτική διάλεξη που ο συγγραφέας έδωσε στο αμφιθέατρο του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών. Η ημερομηνία της διάλεξης είναι σημαδιακή, 16 Νοεμβρίου 2011, την ημέρα που η νέα κυβέρνηση υπό τον Λουκά Παπαδήμο έλαβε ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή, με 255 ψήφους υπέρ. Έτσι λοιπόν 37 χρόνια μετά τη Μεταπολίτευση και παραμονή του εορτασμού της 38^ης επετείου του Πολυτεχνείου, ορκίστηκε κυβέρνηση σοσιαλιστών και ακροδεξιών μέσα στη «γενική σιωπή και ανακούφιση»: «δεν μπορώ, λέει ο συγγραφέας, να φανταστώ πιο άδοξο τέλος της Μεταπολίτευσης! Ο πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς συγκυβερνά με τον παλαιό Γραμματέα της Νεολαίας της ΕΠΕΝ (το κόμμα του Παπαδόπουλου) και πρόεδρο επίσης του λεπενικού Ελληνικού Μετώπου!» (σ. 33).

Πώς όμως φτάσαμε ως εδώ; Κατά τον συγγραφέα, η ελληνική κρίση αναλύεται σε δύο πτυχές ή αιτίες: μια εξωτερική και μια εσωτερική. Η εξωτερική σχετίζεται με τα τεράστια προβλήματα που πηγάζουν από την «παγκόσμια συστημική κρίση του χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού» και της «άγριας νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης», υπό την αιγίδα της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, η οποία πιστεύει στην ορθολογικότητα των αυτορρυθμιζόμενων αγορών, δηλαδή τον «μεγαλύτερο μύθο που υπάρχει», (σ. 13). Τα προβλήματα αυτά γίνονται μάλιστα ακόμη πιο δυσεπίλυτα δεδομένης της παγκοσμιοποίησης που «έχει καταστήσει εξαιρετικά δύσκολη, σχεδόν αδύνατη, τη λήψη μέτρων προστασίας των εθνικών οικονομιών» (σ. 12). Η παγκοσμιοποίηση καταργεί εν τοις πράγμασι τις δικλείδες προστασίες του έθνους κράτους και παραδίδει τους οικονομικά ασθενέστερους βορρά στην αδηφαγία των αγορών.

Δικαίως, ο συγγραφέας θεωρεί τους 900.000 ανέργους «θρυαλλίδα» τοποθετημένη στα θεμέλια της κοινωνίας : «άνεργοι παντού, στις πόλεις και τα χωριά, άνεργοι που όλο αβγαταίνουν» (σ. 36). Αλλά και από τους εργαζόμενους, λίγοι είναι όσοι απολαμβάνουν εργασιακή ασφάλεια. Η υποαπασχόληση, η αστάθεια, η αβεβαιότητα, οι ελαστικές συμβάσεις εργασίας καταστρέφουν κάτι πολύ σημαντικό, δηλαδή την ίδια την έννοια της επαγγελματικής σταδιοδρομίας αλλά και του κοινωνικού ρόλου του εργαζόμενου:

Ένα σπουδαίο ηθικό και πολιτικό τόλμημα

Η ΑΚΡΟΔΕΞΙΑ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ: ΜΕ ΑΦΕΤΗΡΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΖΟΥΜΠΟΥΛΑΚΗ «ΑΝΙΕΡΗ ΣΥΓΚΥΒΕΡΝΗΣΗ»

του Στρατή  Μπουρνάζου

Φερνάν Λεζέ, «Το γεύμα της αφηνιασμένης αγελάδας», π. 1915

Παρακολουθώ τις δημόσιες παρεμβάσεις του Σταύρου Ζουμπουλάκη, συνήθως με τη μορφή μικρών άρθρων, από τη δεκαετία του 1990. Διάσπαρτα σε εφημερίδες και περιοδικά (τα τελευταία χρόνια κυρίως στη Νέα Εστία), τα περισσότερα μπορεί να τα βρει κανείς σήμερα συγκεντρωμένα στους τόμους Ο Θεός στην πόλη (2002), Στη σκηνή του κόσμου (2007) και Χριστιανοί στο δημόσιο χώρο (2010) — και οι τρεις από τις εκδόσεις του Βιβλιοπωλείου της «Εστίας». Πολλά μαθαίνει, πιστεύω, ο αναγνώστης, και πολλά έμαθα κι εγώ, μελετώντας τα κείμενα αυτά. Εκτός από τον πλούτο των ιδεών, την τεκμηριωμένη γραφή και την καλλιέπεια, το γνώρισμά τους που θα ξεχώριζα είναι η παρρησία και η στοχαστική  τοποθέτηση στα επίκαιρα και φλέγοντα: στοχαστική και νηφάλια, αλλά διόλου χλιαρή· αντιθέτως, μαχητική, ταγμένη στην αγωνιώδη αναζήτηση του συντάκτη τους για το δίκιο — χαρακτηριστικά που συναντάμε και στο τελευταίο του βιβλίο, την Ανίερη συγκυβέρνηση (εκδ. Πόλις), με θέμα την ελληνική κρίση και τη συμμετοχή του ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση.

Λέω, εξαρχής, ότι ενώ η Ανίερη συγκυβέρνηση είναι ένα δοκίμιο με το οποίο έχω σοβαρές διαφωνίες, ταυτόχρονα αποτελεί το βιβλίο του Ζουμπουλάκη που θαυμάζω –για να μην πω ζηλεύω– περισσότερο. Και το θαυμάζω, γιατί αυτό το μικρό βιβλιαράκι, των 39 μόλις σελίδων, συνιστά ένα μεγάλο πολιτικό και ηθικό τόλμημα. Δεν χρειάζεται να το παρουσιάσω· το κάνει αναλυτικά ο Μιχάλης Πάγκαλος, στην προηγούμενη σελίδα. Μπαίνω  κατευθείαν στην ουσία.

Το εκλέξασθαι υπόθεσιν καλήν, ως γνωστόν, ήδη από την εποχή του Διονυσίου του Αλικαρνασσέως, υπήρξε βασικό συστατικό κάθε συγγραφής. H πρώτη αρετή του βιβλίου είναι ακριβώς αυτή: η επιλογή του θέματος. Ο Στ. Ζουμπουλάκης δεν κλήθηκε να μιλήσει με θέμα την ακροδεξιά, ως «ακροδεξιολόγος», για τον ρατσισμό ή τον αντισημιτισμό στη χώρα μας κλπ. Κάθε άλλο. Η διάλεξη της 16.11 (της οποίας το κείμενο απαρτίζει και το βιβλίο), είχε τίτλο «Αναλύσεις, ελπίδες και προκλήσεις στη σημερινή Ελλάδα». Όταν σε καλούν να μιλήσεις για ένα τέτοιο θέμα, μπορείς να πεις οτιδήποτε, από αβλαβείς γενικότητες μέχρι πολύ καίρια πράγματα, σίγουρα όμως δεν είσαι υποχρεωμένος να μιλήσεις για την ακροδεξιά.

Ο Ζουμπουλάκης λοιπόν, αφού αναπτύξει τις απόψεις του για τη διεθνή και την ελληνική κρίση, επιλέγει να αφιερώσει τη μισή διάλεξη (και τον τίτλο του βιβλίου) στην «ανίερη συγκυβέρνηση», τη συμμετοχή του ΛΑΟΣ στην εξουσία. Εδώ έγκειται και η ευστοχία και η τόλμη του: θεωρεί βασικό ζήτημα, έκφανση της ελληνικής κρίσης, και εξέλιξη στην οποία πρέπει να αντιπαρατεθούμε μετωπικά τη συμμετοχή του ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση, καθώς, όπως εξηγεί, «αν υπάρχει μια πραγματικά κόκκινη γραμμή, αυτή είναι η ακροδεξιά ιδεολογία και ο αντισημιτισμός».

Η μακρά επαναστατική άνοιξη και οι όψεις της αιγυπτιακής ριζοσπαστικοποίησης

του Ιχάμπ Σαμπάνα

Η αιγυπτιακή επανάσταση οδεύει προς τον πρώτο της χρόνο και βρίσκεται ίσως στην πιο κρίσιμη και καθοριστική της καμπή. Είναι η περίοδος των εκλογών, η οποία αναδεικνύει μια αδιαμφισβήτητη άνοδο των ισλαμιστών –πέρα από κάθε προσδοκία–, η περίοδος της μεταστροφής της κοινής γνώμης με την ιδεολογική καθοδήγηση των μίντια, εναντίον των συνεχιζόμενων διαδηλώσεων που αμφισβητούν την στρατιωτική εξουσία, αλλά και η περίοδος της προσπάθειας των προοδευτικών και κοσμικών δυνάμεων για αλλαγή των συσχετισμών, όχι μόνο σε επίπεδο εκλογικών αποτελεσμάτων και πολιτικής αντιπροσώπευσης, αλλά και σε επίπεδο συνειδησιακό. Ωστόσο, εδώ θα προσπαθήσω να σταθώ σε μια άλλη όψη του αιγυπτιακού μωσαϊκού, επικεντρωνόμενος στη ριζοσπαστικοποίηση της «μειοψηφούσας» πλειοψηφίας, των γυναικών.

Πριν από τρεις εβδομάδες, την Παρασκευή 23 του Δεκέμβρη, η πλατεία Ταχρίρ γέμισε με χιλιάδες κόσμο που διαδήλωνε, για ακόμη μια φορά, την αντίθεσή του στην στρατιωτική χούντα του SCAF και την άγρια καταστολή των διαδηλώσεων, που από τις 16 έως τις 19 Δεκέμβρη, στην οδό Κασρ αλ-Εν, άφησε 15 νεκρούς διαδηλωτές. Οι παρασκευιάτικες διαδηλώσεις και η σκληρή και αναίτια καταστολή τους δεν αποτελούν κάτι το πρωτόγνωρο για την Αίγυπτο και τις αραβικές χώρες εν γένει. Συμβαίνουν, μάλιστα, με πολύ μεγάλη συχνότητα. Το πρωτόγνωρο αυτή τη φορά ήταν το μήνυμα της συγκεκριμένης διαδήλωσης, «Αποκατάσταση της γυναικείας τιμής», αλλά και η άνευ προηγουμένου συμμετοχή των γυναικών στη διαδήλωση. Το περιεχόμενο της διαδήλωσης, στην οποία είχαν καλέσει πλήθος γυναικείων οργανώσεων (όπως η Nazra) και πολιτικών συλλογικοτήτων, ήταν η αντίθεση στην κλιμακούμενη βία εναντίον των γυναικών από το στρατιωτικό καθεστώς και στη διαπόμπευση μιας διαδηλώτριας στην οποία επιτέθηκαν οι δυνάμεις ασφαλείας, σκίζοντάς της τα ρούχα και κλωτσώντας την στο στήθος με τα άρβυλα. Αξίζει να σημειώσω στο σημείο αυτό πως, αν και οι εικόνες έκαναν τον γύρο του κόσμου και είναι αποκαλυπτικές, οι σκηνές στις οποίες δεν επικέντρωσαν πολλοί είναι εκείνες πριν από τον ξυλοδαρμό της κοπέλας: εμφανίζεται λοιπόν η κοπέλα χέρι-χέρι με έναν νεαρό ενώ προσπαθούν να ξεφύγουν καταδιωκόμενοι από τη στρατιωτική αστυνομία. Για εμάς, φυσιολογικό. Για την Αίγυπτο, όχι και τόσο. Το μένος και η προκλητικότητα των στρατιωτών εναντίον του νεαρού ζευγαριού και ο δημόσιος εξευτελισμός της γυναικείας αξιοπρέπειας, προέρχονται, κατά τη γνώμη μου, από τη σκηνή αυτή.

Αίγυπτος: η υποκριτική κραυγή για τα δικαιώματα των γυναικών

της Σόνιας Τσέκρι

μετάφραση: Ίων Δραγουμάνος

Φωτογραφίες της Ιρανής φωτογράφου Shadi Ghadirian, από τη σειρά Like Every Day.

Οι πιο ριζοσπάστες θέλουν να ανακηρύξουν το μπλε εσώρουχο σε σύμβολο της επανάστασης. Όταν οι στρατιώτες στην πλατεία Ταχρίρ έσκισαν τα ρούχα μιας μαντιλοφόρας γυναίκας, την ξεγύμνωσαν, την έδειραν μέχρι αναισθησίας και την κλωτσούσαν στο στήθος, φάνηκε, σαν μπλε κεραυνός, το σουτιέν της. Το εσώρουχο μιας ηρωίδας, είπαν. Άλλοι το προχώρησαν παραπέρα: ένας γελοιογράφος σκιτσάρισε τη γυναίκα τυλιγμένη με τη σημαία, περικυκλωμένη από γυμνούς άντρες έτοιμους να βιαιοπραγήσουν. Η Αίγυπτος ντροπιάστηκε, ήταν το μήνυμα. Αυτό που κάνετε στις γυναίκες της Αιγύπτου το υφίσταται ολόκληρη τη χώρα.

Τους τελευταίους δέκα μήνες, καμιά άλλη είδηση από την Αίγυπτο –ούτε ο θάνατος χριστιανών διαδηλωτών, ούτε η καταδίκη μπλόγκερς, ούτε η ανάμιξη του στρατού στη δικαιοσύνη– δεν προκάλεσε τόσο μεγάλη και τόσο οξεία κριτική στο εξωτερικό όπως οι εικόνες στρατιωτών που σέρνουν μια γυναίκα απ’ τα μαλλιά πάνω στην άσφαλτο. Η υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ, Χίλαρυ Κλίντον, μίλησε για «συστηματική ταπείνωση» των αιγύπτιων γυναικών, για «απαξίωση της επανάστασης», ντροπή για το κράτος και το στρατό του. Και η Αίγυπτος όμως είναι εξοργισμένη. Σε μια διαδήλωση στην πλατεία Ταχρίρ, οι γυναίκες προειδοποίησαν ότι η τιμή τους αποτελεί «κόκκινη γραμμή». Το κυβερνών στρατιωτικό συμβούλιο, σε μια ξαφνική κρίση ευθιξίας, εξέφρασε τη λύπη του για την προσβολή της τιμής των «σπουδαίων γυναικών της Αιγύπτου».

Εδώ κρύβεται πολλή υποκρισία, όπως συμβαίνει συχνά σε θέματα τιμής και σεξουαλικότητας. Πολλοί άνθρωποι στη Δύση θεωρούσαν το ισλάμ διαβόητο για τη στάση του απέναντι στις γυναίκες — τέτοια ακραία επεισόδια δίνουν τώρα κι άλλες αφορμές. Οι ακτιβιστές της πλατείας Ταχρίρ εξοργίζονται δημοσίως, ελπίζουν όμως κρυφά ότι η επίθεση σε μια μαντιλοφόρα γυναίκα θα βγάλει τους ισλαμιστές στο δρόμο για να παλέψουν ενάντια στο στρατό, και ότι οι πορείες των γυναικών θα δώσουν νέα ώθηση στο κίνημα που ατονεί. Κανείς όμως δεν λέει όμως ότι τις γυναίκες στην Ταχρίρ τις χουφτώνουν και τις ταπεινώνουν, ότι οι γυναίκες καταγγέλουν εδώ και χρόνια τις παρενοχλήσεις εις βάρος τους, ότι στην Αίγυπτο η ενδοοικογενειακή βία είναι τόσο διαδεδομένη όσο και ο αναλφαβητισμός, με δυο λόγια, ότι η προστασία της τιμής και της αξιοπρέπειας της Αιγύπτιας είναι μια συλλογική αυταπάτη.

Ακόμη πιο παράλογες φαίνονται οι «υποκλίσεις» των στρατηγών. Το στρατιωτικό συμβούλιο κατήργησε στην πράξη την ποσόστωση των γυναικών στις βουλευτικές εκλογές και ορίζει το ένα μετά το άλλο τα υπηρεσιακά υπουργικά συμβούλια, στα οποία δεν συμμετέχει σχεδόν καμία γυναίκα. Εδώ και μήνες ο στρατός δυσφημεί τους διαδηλωτές, χαρακτηρίζοντας τους άντρες εγκληματίες ή σπιούνους και τις γυναίκες πρόσωπα αμφίβολης ηθικής, που πρέπει να ταπεινώνονται με τα ανατριχιαστικά «τεστ παρθενίας». Με τους όρους της πατριαρχικής κοινωνίας, η βία κατά των γυναικών πλήττει την ηθική αξιοπιστία των συζύγων, των πατεράδων και των αδερφών τους, που δεν στάθηκαν ικανοί να τις προστατέψουν και να διαφυλάξουν την τιμή τους. Ακόμη και ο αγώνας για τη γυναικεία τιμή επιβεβαιώνει, με σκοτεινό τρόπο, ακριβώς τις ίδιες αντιλήψεις: η γυναίκα ως κτήμα, η γυναίκα ως πεδίο μάχης.

JUNIOR MASTERCHEF: «Gourmet» εκμετάλλευση ανηλίκων με γονική συναίνεση

της Αναστασίας Γιάμαλη

Σσσσς… αρχίζει το σόου… Πατέντα φερμένη από την Αυστραλία, μας προειδοποιεί, πριν ξεκινήσει, πως «το πρόγραμμα που ακολουθεί περιέχει τοποθέτηση προϊόντος». Δυστυχώς, δεν πρόκειται μόνο για την τοποθέτηση του βουτύρου- χορηγού, αλλά και για τα πιτσιρίκια που με τη συναίνεση, την υπογραφή και, ακόμη χειρότερα, τις ευλογίες των γονιών τους χρησιμοποιούνται ως αναλώσιμα σε μια βιομηχανία θεάματος που δεν έχει φραγμό, πολλώ δε μάλλον όταν αφορά παραγωγές μηδενικού κόστους. Είκοσι χιλιάδες ανήλικα, ή μάλλον είκοσι χιλιάδες οικογένειες, δήλωσαν συμμετοχή στο παιδικό ριάλιτι Junior Masterchef του MEGA, με την ελπίδα να επιλεγεί το βλαστάρι τους και να λύσουν το ατομικό τους πρόβλημα ανάμεσα σε φινόκιο, ραντίτσιο και πουρέ σελινόριζας, σε μια κοινωνία αλλοτριωμένη και αποδιοργανωμένη.

Οι μικροί «σεφ», τρομακτικά όμοιοι με τους μεγάλους, μας φέρνουν σε αμηχανία, καθώς δεν μπορούμε να εντοπίσουμε κατά πόσον η μικρομέγαλη φρασεολογία τους είναι αποτέλεσμα μιμητισμού, δασκαλέματος της μαμάς ή, ακόμα χειρότερα, ζουν σε μια πλαστή πραγματικότητα. Τους ακούμε λοιπόν να μιλάνε για το κοτόπουλο που «έχουν ξαναδουλέψει» σαν «υλικό», ενώ είναι ικανοί να αναγνωρίζουν τον πουρέ μάνγκο, κουνουπιδιού κ.ο.κ., με βάση «το άρωμα και την υφή» τους… Πρόκειται για παιδιά από 10 έως 12 ετών που με περισσή άνεση, «σαν έτοιμα από καιρό», πιάνουν τις κουτάλες, τα μαχαίρια και τα λοιπά κουζινικά και σωτάρουν, πανάρουν, γλασάρουν υπό συνθήκες πίεσης, μέχρις ότου να μείνει μόνο ένα, το οποίο «θα αναδειχθεί στον πρώτο έλληνα junior masterchef». Ωρύονται μπροστά από τα τσουκάλια, ανάμεσα σε οστρακοειδή και τσέρκια, για να φτιάξουν πιάτα που κάνουν τους συνομηλίκους τους να αναγουλιάζουν στην καλύτερη των περιπτώσεων, όπως φιλέτο γλώσσας με μους ρεβυθιού και σπαγγέτι θαλασσινών ή κάτι απλό όπως η πανακότα μαστίχας με στρέτζελ βανίλιας… (Τι είναι το «στρέτζελ» δεν ξέρω, θα ρωτήσω το δίχρονο βαφτιστήρι μου, ίσως να το χει δει στην «Πάτι» ή να πόσταρε σχετικά κανένας φίλος του στο facebook…).

«Με έναν Σοπενάουερ στην τσέπη» ή Ή η άλλη μισή αλήθεια

του Νικόλα Σεβαστάκη

Ζακ Μπουανακόρσι, «Δίας και Ηώ», 16ος αιώνας

Στη Λέσχη των αθεράπευτα αισιόδοξων, το μυθιστόρημα του Ζαν Μισέλ Γκενασιά, ο αφηγητής Μισέλ Μαρινί είναι ένας έφηβος που διαβάζει λογοτεχνία με τέτοια αφοσίωση ώστε συχνά διασχίζει τους δρόμους του Παρισιού χωρίς να τραβάει τα μάτια του από τις σελίδες. Είναι η εποχή του πολέμου στην Αλγερία και των πρώτων δίσκων του ροκ εν ρολ, εποχή όπου οι πολιτικές απορίες και η ερωτική αφύπνιση συγκαταλέγονται στα υλικά της επερχόμενης εξέγερσης.

Να, λέω, αυτό το καλό έχει η λογοτεχνία: υπενθυμίζει, μεταξύ άλλων, τις δυνατότητες ελευθερίας που υπάρχουν κάτω από τα στρώματα μιας κοινής ζωής, ενός συνηθισμένου πεπρωμένου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν πρόκειται για νοσταλγική ανακατασκευή του παρελθόντος ή μιας νεότητας που κάποτε, πιθανόν, ήταν πιο ενδιαφέρουσα. Αυτός ο έφηβος που διάβαζε Κάφκα και Καμύ, Ντοστογιέφσκι και Γκόγκολ, υπήρξε στ’ αλήθεια. Δεν είναι μια στρατηγική εξιδανίκευσης, τέχνασμα μιας συγκαλυμμένης αυτοβιογραφίας. Το ανάλογό του στο πέρασμα του χρόνου είναι άλλωστε εκείνοι οι νεαροί Έλληνες που τα ονόματά τους τα πρωτοσυνάντησα σε κάποια τεύχη της Επιθεώρησης Τέχνης –τα είχε όλα ο πατέρας μου– όταν ήμουν δεκατεσσάρων. Και κάποιοι από αυτούς ευτυχώς επιμένουν ακόμα και τους διαβάζουμε σήμερα στις Σημειώσεις του σπουδαίου Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου. Παιδιά του Χαλανδρίου και της Κυψέλης του ’60, της Βέροιας ή της Χαλκίδας που διάβαζαν Κέστλερ, Τόμας Μαν και Λούκατς. Και άλλοι που εμφανίστηκαν στις κατοπινές γενιές, στη μεταπολίτευση –αυτή που την παρουσιάζουν ως ένα πασοκοειδές γκροτέσκο πράγμα–, στα μεταβατικά χρόνια του ’80 και μέχρι σήμερα. Σήμερα;

Μόνο που δέκα τόσα χρόνια στο πανεπιστήμιο, στις κοινωνικές επιστήμες μάλιστα, ζήτημα είναι αν έχω συναντήσει τρεις φοιτητές που να λάμπει το μάτι τους ακούγοντας το όνομα ενός συγγραφέα ή τον τίτλο ενός βιβλίου. Πάντα μειονότητες θα είναι οι Μισέλ Μαρινί του κόσμου τούτου, αλλά εδώ μιλώ για πραγματική κατάσταση σπάνης ή για θλιβερή απουσία. Και αυτό ισχύει ακόμα και για εκείνους τους ενταγμένους ή υποψιασμένους πολιτικά φοιτητές και φοιτήτριες.

Το έχω ξαναγράψει και ξέρω ότι παρεξηγείται στην Αριστερά ως πράγμα ανεπίκαιρο και εξωτικό: μου φαίνεται αδιανόητη μια πολιτικοποίηση χωρίς άλλα ερεθίσματα, χωρίς μια γερή δόση μύησης σε διαφορετικές και συχνά ασύμπτωτες μεταξύ τους αφηγήσεις της ανθρώπινης κατάστασης. Αυτές οι αφηγήσεις δεν εξαντλούνται στην τελευταία λέξη της μόδας που επικρατεί στη λεγόμενη ριζοσπαστική θεωρία. Ούτε πρέπει να τις επικαλούμαστε για να μας λύσουν το πρόβλημα του «πολιτικού σχεδίου», πόσο μάλλον το πρόβλημα του χρέους και της καπιταλιστικής κρίσης.