στα Eνθέματα στις 11 Mαρτίου

Χαιρετίσματα από τον Γουσταύο Λε Μπον: Σταύρος Κωνσταντακόπουλος

Ο ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός του Άνταμ Σμιθ: Βασίλης Γρόλλιος

Για έναν αριστερό λόγο που δεν φοβάται: Σίσσυ Βελισαρίου

«Ισραήλ, ένα καθεστώς απαρτχάιντ;»: ένα ενοχλητικό ερώτημα: Μαρία Καλαντζοπούλου

Το σημερινό σώμα: Νικόλας Σεβαστάκης

Από την ιστορική στη σύγχρονη πολυσυλλεκτική Δεξιά. Σκέψεις με αφορμή την επίθεση του αρχηγού της Ν.Δ. στην Αριστερά: Δημήτρης Χριστόπουλος

Η «παγκόσμια Ευρώπη», οι «σπουδές των υποδεέστερων» και η σημερινή κρίση: Ντιμπές Τσακραμπάρτυ

Επιλεγόμενα για την αριστερή ευθύνη: Σπ. Ι. Ασδραχάς

Xαιρετίσματα από τον Γουσταύο Λε Μπον

  του Σταύρου Κωνσταντακόπουλου

Άνεργοι και άστεγοι στην ουρά για το δημοτικό συσσίτιο, Νέα Υόρκη 1932 (Imperial War Museum, Λονδίνο)

Σε ένα βιβλίο που εκδόθηκε το 2000, μια δεκαετία σχεδόν μετά την κατάρρευση του υπαρκτού-ανυπάρκτου σοσιαλισμού, και που έγινε περισσότερο γνωστό για τον τίτλο του παρά για το περιεχόμενό του, υπήρχε μια πολύ ενδιαφέρουσα σκέψη που αφορούσε εκείνη τη συγκυρία. Στο Οι Mπόμποι στον Παράδεισο (Bobos in Paradise), o συγγραφέας του Νταίηβιντ Μπρουκς (David Brooks), δημοσιογράφος στους New York Times, ισχυριζόμενος ότι εκφράζει την οπτική και τα συναισθήματα των ανώτερων τάξεων, διαβεβαίωνε ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της νεωτερικότητας οι τάξεις αυτές αισθάνονται τόση ασφάλεια. Για πρώτη φορά, έγραφε χαρακτηριστικά, δεν φτάνουν στ’ αυτιά μας οι θόρυβοι από το αγριεμένο πλήθος που στήνει τις γκιλοτίνες έξω από τις πόρτες μας. Αναρωτιέται κανείς αν αυτό το αίσθημα ασφάλειας συνεχίζει να διακατέχει τους κρατούντες ή μήπως σκιρτήματα φόβου αρχίζουν να τους καταλαμβάνουν. Αν κανείς προσέξει τον ιδιαίτερα βίαιο τρόπο με τον οποίο γραφιάδες σαν τον Μπρουκς, γραφιάδες δηλαδή που έταξαν εαυτόν στην «ευγενή» υπηρεσία της προάσπισης των βλέψεων των ελίτ, στρέφονται κατά των μαζών και της Αριστεράς δεν μπορεί παρά να θέσει αυτό το ερώτημα.

Ο ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός του Άνταμ Σμίθ

τoυ Βασίλη Γρόλλιου

Έργο του Γιόζεφ Νέμες Λάμπερθ

Κατά τον Άνταμ Σμιθ (1723-1790), στόχος του κράτους είναι να προστατέψει τους πλούσιους από τη βία και την αρπακτική διάθεση (rapacity) των φτωχών, διατηρώντας τη χρήσιμη ανισότητα στις περιουσίες, η οποία αναγκαία προκύπτει από τον διαφορετικό βαθμό εργατικότητας, ικανοτήτων και επιμέλειας των πολιτών. Το κράτος στον Σμιθ είναι σαφέστατα ταξικά προσανατολισμένο, με αποκλειστικό στόχο την προστασία της ιδιοκτησίας, δηλαδή της ταξικής κυριαρχίας των καπιταλιστών και των γαιοκτημόνων έναντι της εργατικής τάξης. Στον Πλούτο των Εθνών ρητά αναφέρει ότι η αναγκαιότητα της δημιουργίας διακυβέρνησης προκύπτει όσο αυξάνεται η κατοχή ιδιοκτησίας.

Η ταξική πάλη στη σκέψη του Σμιθ

Από τη στιγμή που εγκαινιάστηκε η πρακτική της ιδιοποίησης μεγάλων εκτάσεων γης, εισήχθη και η λογική της συσσώρευσης του χρήματος, κάτι που ο Σμιθ περιγράφει με τον όρο στοκ (stock), ενώ ο Μαρξ θα περιγράψει ως κεφάλαιο. Οι οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι στον Σμιθ υπάρχουν δύο θεωρίες της αξίας ή, αν θέλετε, μία που είναι αμφίσημη. Από τη μία, υποστηρίζει ότι το ενοίκιο της γης και το κέρδος είναι δύο πηγές εισοδήματος που αφαιρούνται από την εργασία του εργάτη. Με άλλα λόγια, ο γαιοκτήμονας και ο καπιταλιστής υφαρπάζουν μέρος της εργασίας του εργάτη. Στον Σμιθ συναντάμε το γνωστό σχήμα των τριών τάξεων: των γαιοκτημόνων, των καπιταλιστών και της εργατικής τάξης. Οι εργάτες, μας λέει στον Πλούτο των Εθνών, αναγκάζονται να συνασπίζονται προκειμένω να διεκδικούν πιο υψηλούς μισθούς και οι εργοδότες να συνασπίζονται και αυτοί για να κρατάνε τους μισθούς πιο χαμηλά. Μάλιστα τα αφεντικά, γράφει, βρίσκονται σε μια σιωπηρή συμφωνία μεταξύ τους.

Για έναν αριστερό λόγο που δεν φοβάται

 

της Σίσσυς Βελισαρίου

Χαρακτικό του Έριχ Χέκελ, 1928

Από το 1990 περίπου ο καταναλωτισμός συγκροτεί τη νέα συλλογική ταυτότητα στην Ελλάδα, με κορύφωση την περίοδο Σημίτη, oπότε και αρθρώνεται ένας «εκσυγχρονιστικός» λόγος που απευθύνεται σαφέστατα στο άτομο ως μηχανή κατανάλωσης και της απόλαυσης που αυτή συνεπάγεται. Η νίκη του νεοφιλελευθερισμού και η υποχώρηση της επιρροής της Αριστεράς και των ιδεών της σημειώνει στο ιδεολογικό επίπεδο την κατίσχυση της πλέον επιθετικής μορφής του κεφαλαίου. Ο καταναλωτισμός είναι αυτός που διαμορφώνει, πέραν της ατομικής ταυτότητας και τρόπου ζωής, την αντίληψη ότι το κοινωνικό είναι άθροισμα επιμέρους ατόμων. Η σχετική ευμάρεια έως τις μέρες μας, και τα συμπαρομαρτούντα, καταθρυμματίζουν τον υπό διάλυση κοινωνικό ιστό τον οποίο πιθανόν να καταστρέψει ολοσχερώς η πτώχευση της χώρας μας.[1] Και αυτό διότι η μιζέρια και η φτώχια δεν οδηγούν απαραίτητα στη ριζοσπαστικοποίηση· αντίθετα, μπορεί να προκύψει μαζικός εθισμός στην εξαθλίωση, φαινόμενο καθόλου πρωτότυπο στην Ιστορία. Aφετέρου κοινωνικές μορφές αλληλεγγύης και στήριξης αυτών που πλήττονται (άστεγων, υποσιτισμένων, ανέργων κ.ο.κ.) είναι απολύτως χρήσιμες και βαθιά συγκινητικές πράξεις, δεν είναι όμως εξορισμού «αριστερές». Στο βαθμό που δεν δημιουργήσουν πρωτότυπες δομές, δεν υποστηριχθούν από θεσμικές μορφές και λειτουργίες, π.χ. Τοπική Αυτοδιοίκηση, ή δεν παρεμβαίνουν σε αγοραίες σχέσεις αποσυναρμολογώντας τες, όπως δυνητικά «το κίνημα της πατάτας», μπορούν να καταλήξουν σε ένα «εναλλακτικό» και αυτοαναφορικό λάιφ στάιλ. Το ότι ο καπιταλισμός απορροφά αποτελεσματικά, με ανάλογους τρόπους, τους κοινωνικούς κραδασμούς είναι γνωστό από τη Βιομηχανική Επανάσταση, οπότε η φιλανθρωπία λειτουργούσε ταυτοχρόνως ως υποκατάστατο της ανύπαρκτης κρατικής μέριμνας και ως «ξέπλυμα» των μεσοαστικών συνειδήσεων.

«Ισραήλ: ένα καθεστώς απαρτχάιντ;»: ένα ενοχλητικό ερώτημα

 της Μαρίας Καλαντζοπούλου

Έργο της Χάνα Χεχ, 1920

Σε συνέχεια της απαγόρευσης διεξαγωγής του συνεδρίου «Ισραήλ: ένα καθεστώς απαρτχάιντ;» που επρόκειτο να πραγματοποιηθεί στο Πανεπιστήμιο Paris 8, ευρεία δημοσιότητα έλαβε η επιστολή μιας συλλογικότητας που συγκεντρώνει πάνω από 100 υπογραφές ερευνητών και προσωπικοτήτων, όπως των Ετιέν Μπαλιμπάρ, Ζακ Ρανσιέρ, Ολιβιέ Ρουά, Φρανσουά Μπουργκά, Συλβί Τισό, Αλέν Μπερτό, Ρόσντι Ρασέντ, Τζούντιθ Μπάτλερ και Λουκ Μπολτάνσκι. Από τη στιγμή που δημοσιοποιήθηκε, 400 νέες υπογραφές συνενώθηκαν σε αυτό το κάλεσμα, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν αυτές των Νόαμ Τσόμσκυ, Ζαν Σαλέμ, Έντζο Τραβέρσο, Ιζαμπέλ Γκαρό, Στάθη Κουβελάκη, Μισέλ Υσόν κ.ά. Η επιστολή έχει ως εξής:

«Υπ’ όψιν του Πασκάλ Μπιντζάκ, Πρύτανη του Πανεπιστημίου Paris 8

Κύριε Πρύτανη,

Με την παρούσα σάς κοινοποιούμε τη δυσαρέσκειά μας σχετικά με την απόφασή σας να αποσύρετε την άδεια που είχατε προηγουμένως παραχωρήσει για τη διεξαγωγή του συνεδρίου «Νέες κοινωνιολογικές, ιστορικές και νομικές προσεγγίσεις της επίκλησης του διεθνούς αποκλεισμού: Ισραήλ: ένα καθεστώς απαρτχάιντ;», το οποίο είχε προγραμματιστεί για τις 27 και 28 Φεβρουαρίου στο ίδρυμά σας.

Το σημερινό σώμα

του Νικόλα Σεβαστάκη

Πορτρέτο του ομιλούντος Τζωρτζ Ντάιερ, 1966

Τα σώματα της νέας εποχής δεν είναι εκείνα που δοξάστηκαν, με φουτουριστικούς παιάνες, στα περιοδικά της «χρυσής» δεκαετίας του ’90. Δεν είναι τα σώματα της ευεξίας και της υπερδιογκωμένης ατομικότητας, εκείνα που μπορούσαν επιλεκτικά να «αποσταθεροποιούνται», να διαλύονται λιγάκι, με τη βεβαιότητα της ανασύστασής τους στη ρουτίνα, στην ουδέτερη πεζότητα του καθημερινού βίου. Σήμερα, η ίδια η ρουτίνα βρίσκεται υπό αίρεση, υπό διαρκή δοκιμασία. Η καθημερινότητα επιτίθεται με αγριότητα στο άτομο, κατακεραυνώνοντας κάθε ιδέα εξόδου από τον βραχνά των συναλλακτικών του σχέσεων, από τη δικτατορία της βιοτικής εξασφάλισης. Με αυτή την έννοια, το σημερινό σώμα είναι καταδιωκόμενο και καθημαγμένο. Οι εντάσεις του δεν εκδηλώνονται ως το περίσσευμα μιας προσποιητής (έστω) έπαρσης, αλλά με ελλείμματα και ταπεινώσεις.

Από την ιστορική Δεξιά στη σύγχρονη πολυσυλλεκτική Δεξιά

Σκέψεις με αφορμή την επίθεση του αρχηγού της Ν.Δ. στην Αριστερά

Όττο Ντιξ, «Σαλόνι 1», 1921

του Δημήτρη Χριστόπουλου

 

«Αν η Αριστερά ψάχνει “κακούς” για να καταγγείλει, καλό θα είναι να κοιτάξει και λίγο στον καθρέφτη της […]. Ολόκληρη η Αριστερά κατά καιρούς στήριξε και υπερασπίστηκε όλα όσα αποτελούν σήμερα τις “ασθένειες” της ελληνικής κοινωνίας, που μας έφεραν ως εδώ. Γι’ αυτό καλά θα κάνει να μην μας κουνάει το δάχτυλο».

Αντώνης Σαμαράς, 28.2.2012

Σκέπτομαι πως υπάρχουν οι ακόλουθοι τρόποι να απαντήσει κανείς στην επίθεση του αρχηγού της Νέας Δημοκρατίας στην Αριστερά. Ο πρώτος είναι δημοσκοπικός: η Νέα Δημοκρατία έχει διαρροές προς τη Δημοκρατική Αριστερά, και ο αρχηγός της χτυπά καμπανάκι στους δεξιούς ψηφοφόρους να μην πλανώνται από το «σοβαρό» και «υπεύθυνο» προφίλ του κόμματος αυτού και κυρίως του αρχηγού του, διότι, κατά βάθος, είναι και αυτός ίδιος με τους άλλους, αν και δείχνει διαφορετικός. Ένα αντίστοιχο επιχείρημα ακούγεται συχνά στην Αριστερά για μια πρόσφατη «εθνικοφιλελεύθερη» μεταγραφή από το ΛΑΟΣ στη Νέα Δημοκρατία: «Πίσω από το comme il faut προφίλ του δεξιού φιλελεύθερου αστού βρίσκεται ο ακροδεξιός απολογητής της χούντας».

Η «παγκόσμια Ευρώπη», οι «σπουδές των υποδεέστερων» και η σημερινή κρίση

συνέντευξη του ιστορικού Ντιπές Τσακραμπάρτυ

Τη συνέντευξη πήραν ο Μιχάλης Σωτηρόπουλος και η Χαρά Κούκη

Μετάφραση-επιμέλεια: Μιχάλης Σωτηρόπουλος

Έργο του Ανρί Ματίς

Ο Ντιμπές Τσακραμπάρτυ συγκαταλέγεται στους ιστορικούς που τόσο ο ίδιος όσο και το έργο του δεν κατηγοριοποιούνται εύκολα. Ινδικής καταγωγής, σπούδασε αρχικά φυσική και μάνατζμεντ στην πατρίδα του, ακολούθως ιστορία στην Αυστραλία, προτού καταλήξει να εργάζεται στις ΗΠΑ, στο πανεπιστήμιο του Σικάγο. Συνέπεια αυτής της ιδιαίτερης «μετανάστευσης» σε διαφορετικά επιστημονικά πεδία, χώρες και πολιτισμούς, είναι ένα πολυσχιδές έργο, στο επίκεντρο του οποίου βρίσκεται η κριτική και επαναξιολόγηση των δυτικών-κεντρικών όρων με τους οποίους προσεγγίζουμε την ιστορία, και κατά συνέπεια τις κοινωνίες στις οποίες ζούμε. Ιδρυτικό μέλος των σπουδών των υποδεέστερων (Subaltern studies) και της μετα-αποικιακής θεωρίας αλλά και κριτικός απέναντί τους, τα τελευταία χρόνια έχει στρέψει το ενδιαφέρον του στη σημασία της κλιματικής αλλαγής στις διαφορετικές προσλήψεις του παρόντος και του παρελθόντος. Αφορμή για τη συνέντευξη στάθηκε η παρουσία του στην Αθήνα, στο πλαίσιο ενός ερευνητικού προγράμματος που διερευνά τη σχέση μεταξύ τελεολογίας και ιστορίας κατά τον 19ο αιώνα.

Μ.Σ.

Ας ξεκινήσουμε από το συνέδριο, για το οποίο βρεθήκατε στην Αθήνα. Στην εισήγησή σας μιλήσατε για τη νεωτερικότητα και την πεποίθησή σας πως αυτό που διακρίνει σήμερα τον λόγο των νεωτερικών προγραμμάτων είναι το ότι οι αναφορές στο παρελθόν και το μέλλον έχουν καταρρεύσει και έχουμε μείνει μόνο με το παρόν.

Επιλεγόμενα για την αριστερή ευθύνη

 Το άρθρο του Σπύρου Ι. Ασδραχά «Εθνικό Αριστερό Μέτωπο» («Ενθέματα» 19.2.2011), το οποίο έθετε το ζήτημα της αριστερής πολιτικής και των προϋποθέσεων της ενότητας της Αριστεράς, προξένησε μεγάλο ενδιαφέρον και πολλές συζητήσεις. Με αυτό το δεδομένο, ζητήσαμε από τον συγγραφέα του να συνεχίσει, εκθέτοντας πιο αναλυτικά τον προβληματισμό του. Δημοσιεύουμε λοιπόν σήμερα τη συνέχεια: τα «Επιλεγόμενα για την αριστερή ευθύνη» (κείμενο γραμμένο στις 3.3.2012). 

Παρίσι, Πρωτομαγιά 1936

του Σπύρου Ι. Ασδραχά

Προφανώς, η συνυπογραφή του «Διαγγέλματος», όπως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, των ελλήνων διανοουμένων από άτομα έξω από τον ελλαδικό χώρο,[1] τα οποία με το έργο τους (και όχι από τα εύσημα που απονέμει η εθιμοτυπία) έχουν σφραγίσει τη διανοητική πορεία των επιστημών στις οποίες έχουν αφιερωθεί, συνιστά ένα δείγμα και ένα παράδειγμα της διεθνούς ένταξης του σημερινού ελληνικού προβλήματος στην ευρύτερη (παγκόσμια θα μπορούσε να πει κανείς) συνάφεια της κρίσης του μεταβιομηχανικού μηχανικού καπιταλισμού. Το ερώτημα είναι αν η διεθνοποίηση του ελληνικού προβλήματος συνεπάγεται την ανάθεση της επίλυσής του σε μια γενική ανατροπή του όλου μεταβιομηχανικού καπιταλιστικού συστήματος ή αν, στο μέτρο όπου τη συνεπάγεται, αναιρεί τον εθνικό του εντοπισμό. Για μένα όχι.

Και τούτο γιατί η θεωρία του ασθενούς κρίκου θα πρέπει να συνδυαστεί με μιαν άλλη, παραπληρωματική, διαπίστωση ότι οι αντιθέσεις εκδηλώνονται εντονότερα σε καθυστερημένες χωροοικονομίες. Κατά μιαν ερμηνεία, η Σαρδηνία έβγαλε έναν Αντόνιο Γκράμσι.

Ας μου επιτραπεί να υπενθυμίσω ότι τα ελληνικά προβλήματα είχαν εμφιλοχωρήσει στον ευρωπαϊκό πολιτικό και κοινωνικό προβληματισμό από πολύ παλιά, αλλά με σημείο αιχμής την Επανάσταση του 1821: δεν ήταν μόνο οι δύο ψυχές της Ευρώπης, η χριστιανική και η επαναστατική, όπως θα έλεγε ο Αλφόνς Ντυπρόν, αλλά και η δυτική συνιστώσα, όπως την εκφράζουν οι Δεκεμβριστές στη Ρωσική Αυτοκρατορία. Όλα τούτα είναι παλιού ουρανού χαλάσματα, αλλά και μια ανασηματοδοτούμενη συνάφεια. Ας έρθουμε όμως στα σημερινά.

Όπως ο παλιός, έτσι και ο σύγχρονος φιλελληνισμός έχει τα εδράσματά του στα προβλήματα των χωρών των Φιλελλήνων, και η Ελλάδα γίνεται ένα υποδειγματικό πεδίο αναφοράς, πάντα βέβαια με το είδος των προβλημάτων αυτών: από το ιδεώδες της αρχαιότητας ως το επαναστατικό κίνημα, στο οποίο η τελευταία ενοφθαλμίζεται· κι αυτό χωρίς να ξεχνάμε τα σχέδια για τον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που προϋπόθεταν αναδιάρθρωση της ενιαίας αυτοκρατορικής εδαφικότητας. Αλλά ο λόγος δεν αφορά τώρα αυτά.

***

   Τα έχει ανακαλέσει η προσυπογραφή του «Διαγγέλματος» από εξωελλαδικές προσωπικότητες. Ωστόσο, το αιτούμενο είναι η μεταγραφή των αρχών αυτού του Διαγγέλματος σε πρακτικό πολιτικό λόγο: και εδώ συνίσταται η ευθύνη της πολυσπερματικής Αριστεράς, που αναλώνεται σε άκαιρες αντιπαραθέσεις, ανατρεπτικές του αιτήματος για ενότητα, με οπτική την κυβέρνηση και όχι την κυβερνησιμότητα. Γιατί δεν ενώνεται σύμπασα η μη μεταλλαγμένη σε νεοφιλελεύθερη, Αριστερά;