μια συζήτηση για τη δημοκρατία, τις χρήσεις του λαϊκισμού, τις αγορές και τα μήντια
συζητούν ο Ζακ-Λυκ Μελενσόν και ο Ζακ Ζυλιάρ
μετάφραση: Νατάσσα Φουντουλάκη

Βέρνερ Τύμπκε, «Εργατική τάξη και ιντελιγκέντσια», 1972-1973
Ο λαϊκισμός έχει βρεθεί πολλές φορές στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης, το τελευταίο διάστημα, συζήτηση η οποία διεθνώς έχει αποκτήσει νέες διαστάσεις και ένταση στο φόντο της κρίσης, της απαξίωσης του πολιτικού συστήματος και των μαζικών κινητοποιήσεων. Δημοσιεύουμε σήμερα μια παλαιότερη, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και επίκαιρη συζήτηση μεταξύ του Ζακ-Λυκ Μελενσόν, υποψήφιου της Αριστεράς στις επικείμενες γαλλικές προεδρικές εκλογές και του ιστορικού Ζακ Ζυλιάρ, και που δημοσιεύθηκε στη «Liberation» (31.12.2010). Εκκινώντας από το ζήτημα του λαϊκισμού, συζητώντας έντονα και διαφωνώντας σε πολλά, οι δύο συζητητές θίγουν τα μεγάλα ζητήματα της δημοκρατίας, της νομιμοποίησης της εξουσίας, της μηντιοκρατίας και της χρηματοπιστωτικής κυριαρχίας, της πολιτικής του ΔΝΤ, της σχέσης αγορών και δημοκρατίας, της πολιτικής διαμαρτυρία και των ελίτ.
Στρ. Μπ.
Ζακ Ζυλιάρ: Ας ξεκινήσουμε με τον ορισμό του λαού. Αν ανατρέξουμε στη λατινική ρίζα του όρου, η λέξη «populus» περιγράφει το σύνολο του πληθυσμού, ενώ η λέξη la plèbe (πλήθος-όχλος) αφορά μόνο τη μερίδα εκείνη του πληθυσμού που αντιτίθεται στις ελίτ. Στη δημοκρατία, στις περιπτώσεις καθολικής ψηφοφορίας, τον τελευταίο λόγο τον έχει ο λαός ως «populus», δηλαδή στον λαό στην ολότητά του, συμπεριλαμβανομένων των ελίτ. Ο λαϊκιστής απευθύνεται μόνο σε αυτούς που συγκροτούν τον λαό με τη δεύτερη σημασία, δηλαδή της λέξης la plèbe. Ο Ρουσσώ ήταν λαϊκιστής. Στο Κοινωνικό συμβόλαιο θέτει ως αρχή ότι η γενική βούληση δεν μπορεί να σφάλλει «υπό την προϋπόθεση να είναι ελεύθερη και όχι παραποιημένη». Δεν πρέπει να υπάρχουν πολιτικά κόμματα, συνδικάτα ή εφημερίδες ικανά να παρεμποδίζουν τη βούληση του λαού. Στην πράξη, οι συνθήκες αυτές είναι αδύνατο να υπάρξουν. Ο Ρουσσώ διευκρινίζει ότι ο λαός έχει πάντα δίκιο, ακόμη και σε καταστάσεις μη νομιμότητας. Ο κυρίαρχος λαός μπορεί να αλλάζει τη βούλησή του. Ο Μοντεσκιέ, αντίθετα, υποστηρίζει ότι ο λαός είναι κυρίαρχος υπό την προϋπόθεση η βούλησή του να εξισορροπείται από τον σεβασμό στον νόμο, στην επικυρωμένη έκφραση της βούλησής του. Υπάρχουν άρα συμφέροντα επιμέρους και συμφέροντα διαχρονικά. Συντάσσομαι με τον Μοντεσκιέ. Με όλα του τα καπρίτσια, τις διαθέσεις του και τις χειραγωγήσεις στις οποίες υπόκειται, ο λαός δεν έχει πάντα δίκιο. Αλλά και κανείς δεν έχει ποτέ δίκιο ενάντια στον λαό. Αν κάνει λάθος, οφείλουμε να σεβαστούμε τη βούλησή του, έστω και αν προσπαθήσουμε να την κάνουμε να εξελιχθεί.
Ζαν-Λυκ Μελενσόν: Το ζήτημα δεν είναι να μάθουμε εάν ο λαός έχει πάντα δίκιο, αλλά να καθορίσουμε ποιος ασκεί την εξουσία. Η απάντηση είναι ο λαός. Στην Πολιτεία του Πλάτωνα αμφισβητείται αυτό το προνόμιο. Μόνο οι επαρκώς μορφωμένοι μπορούσαν να αναλάβουν αυτό το λειτούργημα. Πρόκειται για πεφωτισμένο δεσποτισμό, σύγχρονη εκδοχή του οποίου είναι ο πεφωτισμένος ελιτισμός που βασίζεται στην απάθεια των πολλών. Ο 16ος αιώνας θα σηματοδοτήσει την αναγέννηση της λαϊκής συνείδησης. Η ιδέα της ελέω Θεού εξουσίας τίθεται υπό αμφισβήτηση. Από τον Ρουσσώ, κρατώ κυρίως ότι η ρεπουμπλικανική ιδέα πηγάζει από την εξουσία του καθενός. Ο νόμος είναι νομιμοποιημένος, διότι γεννιέται από όλους, από τη γενική βούληση, και θα εφαρμοστεί σε όλους. Για να επαναλάβουμε τον Καρλ Μαρξ: «Μια ιδέα γίνεται δύναμη από τη στιγμή που θα κυριεύσει τις μάζες».
Ο Φρανσουά Μπαϋρού δήλωσε ότι, εάν κέρδιζε τις εκλογές, η κυβέρνησή του θα αποτελούνταν από τους καλύτερους, προερχόμενους τόσο από τη Δεξιά όσο και από την Αριστερά. Αντιλαμβάνεται άραγε ότι εφαρμόζει τον ορισμό της αριστοκρατίας κατά τον Αριστοτέλη: την κυβέρνηση των άριστων; Ζούμε υπό μια ολιγαρχία, υπό την εξουσία των ολίγων, την οποία ασκούν προς ίδιον όφελος. Οι ιθύνοντες, οι κυρίαρχοι –στην κορυφή των μήντια, των τραπεζών, της εξουσίας– προέρχονται από τις ίδιες σχολές, παντρεύονται μεταξύ τους. Κυβερνούν την κοινωνία προσποιούμενοι ότι δεν συγκροτούν κοινωνική τάξη. Κρύβονται πίσω από προσχηματικές λέξεις που κάνουν να αποφεύγουν τα πυρά της κριτικής.
Ζακ Ζυλιάρ: Το πρόβλημα είναι ότι στη δημοκρατία ο λαός, ως populus, εκφράζει διαφορετικές απόψεις, αριστερής και δεξιάς κατεύθυνσης. Δεν μπορούμε μεμιάς να αποφασίσουμε εάν η μία ή η άλλη δεν ανήκει στον λαό. Αυτό δεν θα ήταν δημοκρατικό. Ο λαός δεν έχει μία ομόφωνη γνώμη. Παίρνω ένα παράδειγμα. Οι Γάλλοι ζητωκραύγαζαν τον Πεταίν και λίγους μήνες αργότερα τον στρατηγό Ντε Γκωλ. Αρχικά, κανείς δεν εγγυάται ότι ήταν οι ίδιοι που επευφημούσαν και τους δύο άνδρες. Στη συνέχεια, δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια τη σκέψη του καθενός. Άλλο παράδειγμα. Ο λαός ήταν υπέρ της κατάργησης της θανατικής ποινής; Όχι, οι ελίτ της εξουσίας τις οποίες αντιπροσώπευε ο Φρανσουά Μιττεράν την επέβαλαν. Ήδη αναγνωρίζεται ως μια δημοκρατική εξέλιξη. Ο λαϊκισμός είναι άρα ένας απλουστευτικός συλλογισμός, διότι θεωρεί ότι ο λαός είναι αδιαίρετος και έχει πάντα δίκιο. Η απαίτηση του πλουραλισμού, την οποία δεν μπορούμε να αποφύγουμε, αντιτίθεται σε αυτήν την απολυταρχική θεώρηση της δημοκρατίας.
Το υπάρχον πλαίσιο στην Ευρώπη ανοίγει τον δρόμο στον λαϊκισμό, κυρίως της Δεξιάς. Στην Ελβετία η Δημοκρατική Ένωση Κέντρου (UDC) κερδίζει έδαφος, ενώ στη Γαλλία μεγαλώνει η απειλή της Μαρίν Λεπέν. Ο λαϊκισμός, είτε προέρχεται από την Αριστερά είτε από τη Δεξιά, είναι το αποτέλεσμα ενός ορισμένου ελιτισμού. Ο κίνδυνος έγκειται στο ότι αυτός ο συγκεκριμένος λαϊκισμός κινείται προς την κατεύθυνση της ξενοφοβίας, του ρατσισμού, του προστατευτισμού. Ένας λαός περιχαρακωμένος στον εαυτό του. Η κρίση έφερε στο προσκήνιο ελίτ που ήταν συνηθισμένες να λειτουργούν σε έναν κλειστό κύκλο, προς όφελός τους. Ανακαλύψαμε εκ νέου ότι υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί, ότι αυτές οι αποκλίσεις εντείνονται. Ο κόσμος δεν αποδέχεται πλέον ένα δικαιικό σύστημα πολλών ταχυτήτων. Το είδαμε με την υπόθεση Μπετανκούρ. Η αδικία είναι η βασική αιτία του λαϊκισμού. Ο Ροβεσπιέρος, ο Σαιντ-Ζυστ και ο Εμπέρ έκαναν την Επανάσταση όχι για να καταργήσουν τις κοινωνικές τάξεις –πάντα θα υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί– αλλά ενάντια στην ύπαρξη των θεσμοθετημένων τάξεων: αυτοί που είναι υπεράνω του νόμου και αυτοί που τον υφίστανται. Για μία κοινωνία όπου το δίκαιο θα είναι το ίδιο για όλους. Συνέχεια ανάγνωσης →
Μου αρέσει αυτό:
Μου αρέσει! Φόρτωση...