H συζήτηση πρωτοδημοσιεύθηκε στα «Ενθέματα» στις 7 Ιουνίου 2009
–Τι ενώνει την Ευρώπη; –Τι αντιλαμβανόμαστε ως ευρωπαϊκό πολιτισμό; –Ποια είναι η συνεισφορά της Ευρώπης στον παγκόσμιο πολιτισμό; –Ποιες φιλοσοφικές κατηγορίες ή ποιες νέες πολιτικές αρχές θα συνεισέφεραν στη δημιουργία μιας κοσμοπολίτικης, φιλόξενης και βαθιά δημοκρατικής Ευρώπης;
Συζητούν ο Έρικ Χομπσμπάουμ και ο Ντόναλντ Σασούν
Η συζήτηση που ακολουθεί ανάμεσα στους ιστορικούς Έρικ Χομπσμπάουμ και Ντόναλντ Σασούν έλαβε χώρα τον Νοέμβριο του 2007 στο Κέντρο Σύγχρονου Πολιτισμού της Βαρκελώνης. Στους συζητητές είχαν τεθεί, ενδεικτικά, οι παρακάτω ερωτήσεις: –Τι ενώνει την Ευρώπη; –Τι αντιλαμβανόμαστε ως ευρωπαϊκό πολιτισμό; –Ποια είναι η συνεισφορά της Ευρώπης στον παγκόσμιο πολιτισμό; –Ποιες φιλοσοφικές κατηγορίες ή ποιες νέες πολιτικές αρχές θα συνεισέφεραν στη δημιουργία μιας κοσμοπολίτικης, φιλόξενης και βαθιά δημοκρατικής Ευρώπης; Η συζήτηση δημοσιεύεται εδώ με περικοπές, αναγκαίες για λόγους χώρους. Το πλήρες κείμενο είναι προσιτό στον ιστοχώρο Barcelona Metropolis.
ΕΝΘΕΜΑΤΑ
Ε. Χομπσμάουμ, Κέντρο Σύγχρονου Πολιτισμού της Βαρκελώνης, 12.11.2007
Έρικ Χομπσμπάουμ: Μπορούμε να δούμε την Ευρώπη με τρεις τρόπους. Καταρχάς, ως γεωγραφική περιοχή. Αυτή η οπτική είναι σχετικά ουδέτερη, αν μιλάμε με πολιτικούς και ιστορικούς όρους, αλλά σημαίνει ότι αντιλαμβανόμαστε τη Ρωσία, με γεωγραφικούς όρους, ως τμήμα της Ευρώπης.
Δεύτερον, μπορούμε να θεωρήσουμε την Ευρώπη ως ένα σχέδιο, φτιαγμένο από μια λίγο πολύ σταθερή ομάδα κρατών και περιοχών που ανέκαθεν αυτοπροσδιορίζονταν, αποκλείοντας χώρες που δεν αποτελούσαν μέρος της Ευρώπης όπως την όριζαν.
Ο τρίτος τρόπος να κατανοήσουμε την Ευρώπη συνίσταται στο να τη δούμε ως ανολοκλήρωτη ιστορική διαδικασία που ξεκίνησε από κάποιες περιοχές της, τις οποίες και μετέτρεψε σε κινητήριες δυνάμεις του ιστορικού μετασχηματισμού του κόσμου και ηγετική πρωτοπορία παγκοσμίως. Για αιώνες, όλες οι αλλαγές εκκινούσαν από αυτό το μέρος του κόσμου.
Διαφοροποιήσεις και αντιφάσεις στο ευρωπαϊκό σχέδιο
Felix Vallotton, «Η αρπαγή της Ευρώπης»
Η διαδικασία δημιουργίας εθνικών ταυτοτήτων ενεργοποιεί διασπαστικές δυνάμεις, σχετικά πρόσφατες στον σύγχρονο κόσμο. Έτσι, η τάση της ιστορικής εξέλιξης εναντιώνεται στον σχηματισμό μιας συγκεκριμένης ευρωπαϊκής ταυτότητας. Εντούτοις, η παγκοσμιοποίηση και τα πενήντα χρόνια της Ευρωπαϊκής Ένωσης αρχίζουν να δημιουργούν μια αίσθηση μεταξύ των ευρωπαίων πολιτών, όχι κοινής ταυτότητας βεβαίως, αλλά μεγαλύτερης διαφοροποίησης από τους κατοίκους άλλων περιοχών. Π.χ., από την εποχή του θριάμβου της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας μεταξύ των κυβερνήσεων έγινε σαφές ότι η Ευρώπη προσπαθεί ακόμα να παραμείνει πιστή σε μια ιδιαίτερη εκδοχή (ή εκδοχές) του κοινωνικού καπιταλισμού ή της κοινωνικής πρόνοιας, που δεν έχουν γίνει αντικείμενα τόσο αποτελεσματικής υπεράσπισης πουθενά αλλού παγκοσμίως. Δεν ισχυρίζομαι ότι ενυπάρχει εδώ μια αρχική αίσθηση ταυτότητας των Ευρωπαίων […] το γεγονός αυτό όμως έχει συμβάλλει στο να δημιουργηθεί μια αίσθηση ανωτερότητας απέναντι στο πλήθος των φτωχών χωρών που προσελκύονται απ’ ό,τι στα καθ’ ημάς θεωρείται ως εξαιρετικός πλούτος και υψηλό επίπεδο διαβίωσης. Αυτή λοιπόν η ανωτερότητα έχει οδηγήσει σε αυξανόμενη ξενοφοβία στην Ευρώπη, θα έλεγα ακόμα και σε μια βαθύτερη συνειδητοποίηση των φυλετικών διαφορών. Αυτή η ευρωπαϊκή ιδιομορφία βοηθά επίσης στο να διακρίνονται οι θεσμοί και ο τρόπος ζωής της από τους αντίστοιχους αντίπαλων πλούσιων χωρών, ειδικά των ΗΠΑ. Αυτή η αίσθηση της διαφοράς έχει ενισχυθεί κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών για λόγους πολιτικούς και άλλους. Από την άλλη πλευρά, είναι πολύ νωρίς για να προβλέψει κανείς τις συνέπειες που θα έχει στην ευρωπαϊκή εμπειρία η άνοδος της Ασίας ως νέου παγκόσμιου οικονομικού κέντρου.
Ε. Χομπσμάουμ, Ντ. Σασούν, Κέντρο Σύγχρονου Πολιτισμού της Βαρκελώνης, 12.11.2007
Ντόναλντ Σασούν: Συμφωνώ επί της ουσίας με τον Έρικ Χομπσμπόμ για τις τρέχουσες αντιφάσεις στο ευρωπαϊκό σχέδιο. Αλλά η εκδοχή μου είναι κάπως λιγότερο απαισιόδοξη. Σε τελευταία ανάλυση, ο βαθμός σύγκλισης μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών κατά τη διάρκεια των τελευταίων πενήντα χρόνων είναι εξαιρετικά απροσδόκητος. Πώς ήταν η Ευρώπη πριν πενήντα χρόνια; Διαιρεμένη ανάμεσα στην Ανατολική Ευρώπη των αριστερών αυταρχικών καθεστώτων, στη Νότια Ευρώπη […] των δεξιών δικτατοριών, ενώ ακόμη και στη δημοκρατική Ευρώπη ήταν εμφανείς βαθιές διαφορές ανάμεσα στις χώρες της βόρειας ακτής της Μεσογείου, όπως η Γαλλία ή η Ιταλία αφενός, και τις σκανδιναβικές κοινωνικές δημοκρατίες αφετέρου. Υπήρξαν, επίσης, έντονες διαφορές ανάμεσα στα αντίπαλα πολιτικά κόμματα, ειδικά τους κομμουνιστές στη Γαλλία και την Ιταλία, τους φαινομενικά ριζοσπάστες σοσιαλιστές αλλού και, τελικά, τους πιο μετριοπαθείς και αφοσιωμένους στο δόγμα του κράτους πρόνοιας σοσιαλδημοκράτες στο βόρειο τμήμα της Ευρώπης. Έκτοτε, έχει υπάρξει μια ιδιαίτερη σύγκλιση. Για παράδειγμα, όλοι σχεδόν προσυπογράφουν το δόγμα του φιλελεύθερου καπιταλισμού και, με μερικές εξαιρέσεις, μια μορφή κοινωνικού καπιταλισμού. Συνέχεια ανάγνωσης
Δεν το πιστεύω. Ως πολιτικό πρόγραμμα ο κομμουνισμός δεν υπάρχει πια: ο «υπαρκτός σοσιαλισμός» του σοβιετικού μπλοκ κατέρρευσε και δεν υπάρχει καμία περίπτωση να ξαναφέρουμε στην επικαιρότητα την ιδέα μιας οικονομίας εντελώς σχεδιοποιημένης και συγκεντρωτικής — ιδέα που δεν τη διατύπωσε ποτέ, άλλωστε, ο Μαρξ. Στην πραγματικότητα, η κύρια συνεισφορά του κομμουνισμού ήταν η ιδέα μιας επαναστατικής πρωτοπορίας: του Κόμματος. Τα κομμουνιστικά κόμματα ήταν μόνιμοι δημιουργοί κοινωνιών και κρατών. Μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, που είχε 5.000 μάχιμα στελέχη μπόρεσε σε δύο χρόνια να γίνει ένα κόμμα με εκατοντάδες χιλιάδες μέλη, ικανό να προσελκύσει εκατομμύρια ψηφοφόρους. Στο Βιετνάμ το Κομμουνιστικό Κόμμα, αν και μειοψηφικό, είχε την κατάλληλη δομή για να αποτελέσει τη βάση ενός πολύ ευρύτερου πράγματος: μια κοινωνίας. Αλλά όλα αυτά προέκυψαν από κοινωνικοικονομικές συνθήκες που δεν υφίστανται πια.
AΡΧΕΙΟ ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ 2010- 8.5.2016 