O παγκόσμιος καπιταλισμός και η Αριστερά

 Συνέντευξη του Λίο Πάνιτς

μετάφραση: Στρ. Μπουλαλάκης

 Η συνέντευξη, της οποίας δημοσιεύουμε αποσπάσματα δόθηκε με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου του Leo Panitch και του Sam Gindin, The Making of Global Capitalism (Verso, 2012) και δημοσιεύθηκε στο new left project (http: //www.newleftproject.org/). Ο Πάνιτς, καθηγητής συγκριτικής πολιτικής οικονομίας στο York University, επί σειρά ετών εκδότης του The Socialist Register, είναι μια από τις κορυφαίες μορφές στον χώρο της αριστερής οικονομικής θεωρίας.

 Με ποια έννοια ο καπιταλισμός είναι ένα «παγκόσμιο» σύστημα;

Ο κόσμος μας εξακολουθεί να απαρτίζεται, σε πολύ μεγάλο βαθμό, από έθνη-κράτη με διακριτές οικονομίες, ταξικές και κοινωνικές δομές. Τούτου δοθέντος, πολλές από αυτές τις οικονομίες ενσωματώνονται στα δίκτυα παραγωγής των πολυεθνικών εταιρειών, οι οποίες παράγουν, δρουν οικονομικά αναθέτοντας σε τρίτους ή υπογράφουν συμβάσεις σε πολλές διαφορετικές χώρες. Πολλά κράτη πλέον εξαρτώνται, για πολύ μεγάλο μέρος του ΑΕΠ τους, από τις εξαγωγές και το εμπόριο, δραστηριότητες οι οποίες, με τη σειρά τους, συνδέονται άρρηκτα με το διεθνές τραπεζικό σύστημα (μέσω των εμπορικών πιστώσεων, των παραγώγων της αγοράς συναλλάγματος κ.ο.κ.). Οι επενδύσεις και οι εμπορικές τράπεζες είναι σήμερα εντελώς διεθνοποιημένες. Αυτό που προέβλεπε ο Μαρξ το 1850, ότι ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα με τάσεις παγκοσμιοποίησης, σήμερα, κατά το μάλλον ή ήττον, σήμερα πραγματικότητα.

Αυτά δεν ήταν κανονικά πράγματα. Αλλά μας έτυχαν…

 συνέντευξη της θεατρικής ομάδας Sforaris στην  Ιωάννα Μεϊτάνη

Με αφορμή την παράσταση της Ομάδας Sofraris «Γιοι και κόρες», που παίζεται στο bios έως τις 20 Γενάρη, συζητήσαμε με τους συντελεστές της παράστασης (σκηνοθεσία: Γιάννης Καλαβριανός, ηθοποιοί: Άννα Ελεφάντη, Μαρία Κοσκινά, Αλεξία Μπεζίκη, Κωνσταντίνος Ντέλλας και Γιώργος Παπαπαύλου) για τη μνήμη, την ιστορία, την ευκολία και τη δυσκολία των μεγάλων ανθρώπων να μιλάνε για τα παλιά.

Πείτε μας εισαγωγικά δυο λόγια για την παράσταση, πώς στήθηκε, από ποια ιδέα άρχισε.

ΓΙΑΝΝΗΣ: Η παράσταση βασίζεται σε συνεντεύξεις που πήραμε από ηλικιωμένους ανθρώπους σε όλη την Ελλάδα, που τους ζητήσαμε να μας διηγηθούν μια ιστορία απ’ τη ζωή τους — σημαντική ή ασήμαντη, που άφησε ή δεν άφησε σημάδια. Η ιδέα γεννήθηκε τη μέρα που ξενυχτούσαμε τον παππού μου, όπου κατάλαβα ότι ξέρω πολύ λίγα πράγματα για τη ζωή του. Νόμιζα ότι είχα μια εικόνα του, αλλά αποδείχτηκε ότι είχα την εικόνα από τότε που τον θυμόμουν· από κει και πριν δεν ήξερα τίποτε, οπότε όλες οι ιστορίες που έμαθα για τη ζωή του μού φαίνονταν πάρα πολύ περίεργες: τι έκανε όταν γνώρισε τη γιαγιά μου, πώς έφυγε απ’ το σπίτι του… Από εκεί άρχισε η ιδέα: Πώς μέσα από τη γνωριμία με το παρελθόν κουνιέται λίγο η εικόνα που έχεις για έναν άνθρωπο.

Μαζέψαμε πολλές συνεντεύξεις. Για την παράσταση διαλέξαμε τις ιστορίες που διαδραματίζονταν παράλληλα με ένα ιστορικό γεγονός, ώστε να δημιουργηθεί και ένας χρονικός άξονας. Οι ιστορίες είναι όλες αληθινές, αλλά συχνά πάνω στον βασικό κορμό συνυφαίνονται αφηγήσεις και άλλων ανθρώπων.

(Αν)οικοδομώντας τον ρατσισμό της φτώχειας: Ο λόγος της κοινωνικής πολιτικής των νεοφιλελεύθερων καιρών

του Νίκου Κουραχάνη

 Η φτώχεια και ο ρατσισμός δεν είναι φαινόμενα με τυχαία χρονική διασταύρωση. Αντίθετα, στοιχειοθετούν μια ευθέως ανάλογη σχέση, σχέση που θέτει υπό αμφισβήτηση την αξιοπρεπή διαβίωση ως αδιαπραγμάτευτο οικουμενικό δικαίωμα. Κυρίως, όμως, αποδεικνύει πως αυτή η σχέση αλληλεπίδρασης δεν είναι τίποτε παραπάνω από διακύβευμα της εκάστοτε συγκυρίας. Διακύβευμα επηρεαζόμενο από το συσχετισμό ιδεολογικοπολιτικών δυνάμεων. Υπό αυτή την έννοια, ο λόγος και η ιδεολογία που υπηρετεί διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας, εξίσου στην επακόλουθη ιεράρχηση των κοινωνικών προτεραιοτήτων της πολιτικής ατζέντας.

Με αυτές τις σκέψεις μπορούμε να πούμε ότι ο σύγχρονος κυρίαρχος λόγος, ο λόγος της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, επιτυγχάνει την κατασκευή εξατομικευμένων ερμηνευτικών εκδοχών.

Παιχνίδια με τους αριθμούς ή Πόσοι μπαίνουν «παράνομα» στη χώρα;

της Όλγας Λαφαζάνη

Φωτογραφία του Νίκου Οικονομόπουλου

Με αυξανόμενη ένταση διαδραματίζεται τα τελευταία χρόνια η δημόσια συζήτηση για την θεωρούμενη ως μεγάλη αύξηση του αριθμού των μεταναστών/ριων που επιχειρούν να μπουν στη χώρα χωρίς χαρτιά. Δεν είναι όμως τόσο το ερώτημα καθαυτό που έχει σημασία («πόσοι;»), όσο το πλαίσιο μέσα στο οποίο τίθεται αλλά και οι τρόποι με τους οποίους απαντιέται.

Κατ’ αρχάς, δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζουμε τον αριθμό των μεταναστών χωρίς χαρτιά που φτάνουν ή ζουν στην Ελλάδα. Στη δημόσια συζήτηση χρησιμοποιείται συνήθως ο αριθμός των «Συλληφθέντων Λαθρομεταναστών από Αστυνομικές και Λιμενικές αρχές» που δημοσιεύει το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη. Τα στοιχεία αυτά, όμως, είναι στην καλύτερη περίπτωση ενδεικτικά, καθώς ο αριθμός των συλλήψεων μπορεί να υπερεκτιμά ή να υποτιμά τον αριθμό όσων πέρασαν τα σύνορα. Η υποεκτίμηση οφείλεται κυρίως στο ότι κάποιοι μετανάστες δεν συλλαμβάνονται κατά την είσοδό τους. Η υπερεκτίμηση, από την άλλη, οφείλεται στο ότι, καθώς τα νούμερα αυτά δίνουν αριθμό συλλήψεων στην επικράτεια, ο ίδιος μετανάστης είναι πιθανόν  να έχει συλληφθεί παραπάνω από μια φορά (είτε προσπαθώντας να περάσει τα σύνορα είτε στο εσωτερικό της χώρας). Ίσως, όμως, η ανακρίβεια των στοιχείων να οφείλεται περισσότερο στο ότι ο αριθμός των συλλήψεων εξαρτάται άμεσα από τις εκάστοτε πολιτικές προτεραιότητες των κυβερνήσεων και άρα αντίστοιχα από τις οδηγίες και τους πόρους που διατίθενται για τις συλλήψεις μεταναστών. Για παράδειγμα, οι μαζικές συλλήψεις του «Ξένιου Δία» θα προστεθούν στο συνολικό αριθμό ετησίων συλλήψεων, χωρίς αυτό να σημαίνει αύξηση της εισόδου μεταναστών στη χώρα, καθώς τμήμα των συλληφθέντων είναι μετανάστες που μπήκαν πριν από χρόνια χωρίς χαρτιά, οι οποίοι έχουν πιθανόν ξαναμετρηθεί και ως συλληφθέντες προηγούμενων χρόνων.

Ακόμα και αυτά, όμως, τα ελλιπή και ανακριβή στοιχεία, κατά κανόνα χειραγωγούνται ή παραποιούνται για να προβάλλουν μια εικόνα «εισβολής λαθραίων». Στις περισσότερες αναγνώσεις δε, η μεταβολή του αριθμού αυτού ερμηνεύεται μόνο σε σχέσημε τις συνθήκες στην Ελλάδα (αύξηση ή μείωση της καταστολής, οικονομική κρίση κλπ.) ενώ οι διεθνείς οικονομικές, γεωγραφικές και πολιτικές συνθήκες που διαμορφώνουν τις μεταναστευτικές κινήσεις συστηματικά αγνοούνται.

Πολύ συχνά τόσο στα Μ.Μ.Ε. όσο και σε δηλώσεις κυβερνητικών φορέων εμφανίζονται ποσοστά και νούμερα που είναι είτε υποθετικά -δεν στηρίζονται σε καμία έρευνα-, είτε τονίζουν συγκεκριμένες πτυχές της πραγματικότητας, είτε είναι απλά ψέματα.

Η συνολική εικόνα

Το σύνολο των συλληφθέντων μεταναστών χωρίς χαρτιά ανά έτος στην επικράτεια από το 2001 έως σήμερα έχει πολλές διακυμάνσεις. Την τελευταία πενταετία τα  στοιχεία αυτά τείνουν να παρουσιάζονται ως «εισβολή» από τα «αφύλακτα» ανατολικά σύνορα της χώρας. Μια προσεκτική ανάγνωση όμως των στοιχείων δείχνει πως, καθώς οι μετανάστες από την Αλβανία αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα των μεταναστών στην Ελλάδα, οι περισσότερες συλλήψεις μέχρι το 2011 αφορούσαν Αλβανούς υπηκόους όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 1 [1].

Εάν δεχόμασταν ως έγκυρα τα παραπάνω στοιχεία, θα ήταν ακριβές να ειπωθεί ότι η μετανάστευση των ατόμων χωρίς χαρτιά αυξανόταν από το 2002 μέχρι το 2008 ενώ μειώνεται από το 2008 μέχρι σήμερα. Το γεγονός ότι υπάρχει συνολική μείωση των συλλήψεων σπάνια αναφέρεται στον κυρίαρχο λόγο -όποτε, δε, αναφέρεται, αποδίδεται κυρίως στην επιτυχία των κατασταλτικών μέτρων. Όπως όμως φαίνεται καθαρά στο Διάγραμμα 1 η συνολική μείωση οφείλεται κυρίως στη μείωση των συλλήψεων των μεταναστών/ριων από την Αλβανία. Η μείωση αυτή δεν αντανακλά μια μείωση της μετανάστευσης από την Αλβανία -αν και αυτό πιθανόν συμβαίνει λόγω της οικονομικής κρίσης- αλλά σηματοδοτεί μια αλλαγή στο ποιος θεωρείται «νόμιμος» ή «παράνομος».

Συ-στάσεις, 3: Οι μικρές μα μεγάλες ιστορίες της Μαρίας Ηλιού

του Στρατή Μπουρνάζου

Μαρία Ηλιού, Παιχνίδια πολέμου. Αφηγήσεις. Εδώ και χρόνια, ο ενημερωμένος αναγνώστης, συναντάει τη Μαρία Ηλιού στους τόπους των ιδεών και της βιβλιοπαραγωγής, ειδικά της εκπαίδευσης, της αγωγής και της κοινωνιολογίας της παιδείας. Ωστόσο, τα Παιχνίδια πολέμου που κυκλοφόρησαν πριν λίγες μέρες από την «Εστία», αποτελούν έκπληξη, ακόμα και για έναν τέτοιον αναγνώστη, καθώς μέσα από τις σελίδες τους μας αποκαλύπτεται μια αληθινή λογοτέχνις, μια συγγραφέας που χειρίζεται με μαεστρία τον λόγο.

Εμμενείς εκκρεμότητες της Αριστεράς

 του Βασίλη Κ. Δωροβίνη

Ανρί Ματίς, «Η λύπη του βασιλιά»

Μετά την πάροδο πολλών δεκαετιών η σύνολη Αριστερά στην Ελλάδα έχει αισθητά υπερβεί το «ακρωτήριο» του 30%. Ταυτόχρονα, εσωτερικές διαφοροποιήσεις και στρατηγικές στοχεύσεις της ποτέ δεν βρίσκονταν σε σημείο τόσης σύγχυσης όσο σήμερα. Ενώ συνεχίζουν να υφίστανται εμμενείς εκκρεμότητές της, με συνέπειες διόλου στο θεωρητικό και μόνον επίπεδο, αλλά και σε εκείνο των πρακτικών αναμετρήσεων και των στοιχημάτων των καιρών. Και ναι μεν υπό τις παρούσες συνθήκες και συγκυρίες κάθε συζήτηση για ενότητα αυτής της σύνολης Αριστεράς θεωρώ ότι, πλέον, είναι εντελώς ανώφελη, όμως το εγχείρημα της Αριστεράς, ως συνέχεια εκ των πραγμάτων της παλαιάς ανανεωτικής, υπό τη μορφή του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ, έχει κυριολεκτικά «αέρα στα πανιά του».

To πάθος του συλλέκτη: Αποχαιρετισμός τον Μάνο Χαριτάτο

του Γιάννη Παπαθεοδώρου

Δεν θυμάμαι τη χρονιά. Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’90 πέρασα την πόρτα του ΕΛΙΑ, με αποστολή να τσεκάρω μερικά έντυπα που λείπανε από τα ΑΣΚΙ. Ο Φίλιππος Ηλιού είχε προλάβει βέβαια να κάνει τις συστάσεις στον Μάνο Χαριτάτο με τον γνώριμο παιγνιώδη τρόπο του. «Αυτός είναι από την Πάτρα αλλά θέλει να γίνει Αιγυπτιώτης και διάλεξε για θέμα διατριβής τον Τσίρκα». Κοιτώντας με διερευνητικά, πάνω από τα γυαλιά που τα στερέωνε πάντα στην άκρη της μύτης, ο Μάνος «έσπασε τον πάγο» με την πρώτη ερώτηση: «Για να έχεις κράνος μαζί σου, πρέπει να οδηγείς και μηχανή. Τι μηχανή έχεις;». Κάπως έτσι άρχισε η πρώτη συζήτηση με έναν από τους πιο συναρπαστικούς ανθρώπους που γνώρισα στη ζωή μου.

Λίγες βδομάδες μετά, άρχισα να καταλαβαίνω πως, για τον Μάνο, το ΕΛΙΑ δεν ήταν απλώς μια δουλειά αλλά το κινητήριο πάθος μιας ζωής εξαρτημένης από τη «γεύση του αρχείου». Ένα βράδυ, μετά την αποδελτίωση, του είπα ειρωνικά: «Καλά μόνο αυτές είναι οι συλλογές που έχεις;». Με ανέβασε αμέσως στη μηχανή του και άρχισε την ξενάγηση στα «κρυφά» διαμερίσματα της Αθήνας. Μετά από ώρα, βρεθήκαμε στο Παγκράτι μπροστά σε μια βιτρίνα από παιδικά παιχνίδια. Στρατιωτάκια ντυμένα με στολές του Μπάκιγχαμ, μέσα σε θαμπές βιτρίνες. «Αστικά κατάλοιπα;» τον ρώτησα. «Ναι αλλά κάπου εδώ έχω και παράνομο αριστερό τύπο», μου απάντησε με ένα χαμόγελο μικρού παιδιού που ξέρει να ξεγλιστράει — πάντα «από τα αριστερά».

Η κληρονομιά του Λούλα

της Σoυ Μπράνφορντ

μετάφραση: Αγάπιος Λάνδος

Με αφορμή την περιοδεία Τσίπρα στη Λατινική Αμερική και τη σχετική συζήτηση που έχει ανοίξει για το «λατινοαμερικάνικο μοντέλο», την πολιτική Λούλα, τα επιτεύγματα και τις αδυναμίες της, δημοσιεύουμε αποσπάσματα από μια παλιότερη ανάλυση (Οκτώβριος 2010) της Sue Branford (δημοσιογράφου, συνεργάτριας του ΒΒC, του Guardianκαι του Open Democracy), από το περιοδικό RedPepper (το εντοπίσαμε χάρη στο «humming_bird», από τον συναθροιστή GatheRate (http://gather8.com/), που το επισήμανε πριν κάποιες μέρες).

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Είναι δύσκολο να θυμηθούμε σήμερα, με τη Βραζιλία να απολαμβάνει τόσο υψηλό διεθνές κύρος, πόσο  διαφορετικό ήταν το κλίμα  όταν εξελέγη ο Λούλα, τον Ιανουάριο του 2003. Έντρομοι από την πρόβλεψη του Τζορτζ Σόρος ότι η Βραζιλία υπό τον Λούλα θα αντιμετωπίσει «το χάος», οι τραπεζίτες είχαν αποσύρει 60 δισ. δολάρια από τη χώρα. Το εθνικό νόμισμα, το ρεάλ, είχε χάσει το 30% της αξίας του και κάποιοι οίκοι αξιολόγησης τοποθετούσαν τον κίνδυνο χρεοκοπίας της Βραζιλίας στο 1300, ένα από τα υψηλότερα νούμερα διεθνώς. Ο φόβος ότι η χώρα θα αναγκαστεί να ακολουθήσει τη μοίρα της Αργεντινής ήταν φανερή ακόμα στη γλώσσα του σώματος του Λούλα: η αγωνία του ήταν έκδηλη στους στενούς συνεργάτες του.

Οχτώ σχεδόν χρόνια αργότερα, ο Λούλα είναι ένας άλλος άνθρωπος. Άνετος και με αυτοπεποίθηση, νιώθει πολύ χαρούμενος για τα επιτεύγματά του. Πράγματι, οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Η αγοραστική δύναμη του κατώτερου μηνιαίου μισθού, βάσει του οποίου καθορίζονται όλοι οι μισθοί, έχει αυξηθεί πάνω από 50%. Περίπου 12 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν και σχεδόν 20 εκατομμύρια Βραζιλιάνοι έχουν ξεφύγει από την απόλυτη φτώχεια. Τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της χώρας έχει αυξηθεί στο πολύ ικανοποιητικό επίπεδο των 239 δισ. δολαρίων — ας κάνουμε τη σύγκριση με τον Δεκέμβριο του 2002, όταν η Βραζιλία είχε να ζητήσει από το ΔΝΤ το μεγαλύτερο δάνειο που είχε δοθεί ποτέ, 30 δισ. δολάρια, για να αποφύγει τη χρεοκοπία.

Στο βασίλειο της κατανάλωσης και της λιτότητας – και πώς να ξεφύγουμε από αυτό

Tο buen vivir των Λατινοαμερικάνων

του Ιμάνουελ Βαλερστάιν

μετάφραση: Πεδάνιος Αναζαρβέας

Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ, «Δύο λουόμενο黨, 1906

Παντού, σε όλο τον κόσμο,  η πολιτική της λιτότητας είναι πρώτη πρώτη  στην ατζέντα. Για την ακρίβεια, φαίνεται ότι, προς το παρόν, υπάρχουν μερικές εξαιρέσεις: η Κίνα, η Βραζιλία, οι χώρες του Κόλπου, ίσως και κάποιες ακόμα. Αλλά αποτελούν εξαιρέσεις στην πολιτική της λιτότητας που διαπερνά σήμερα πέρα ως πέρα το παγκόσμιο σύστημα. Εν μέρει, η πολιτική αυτή είναι εντελώς κατασκευασμένη. Και εν μέρει αντανακλά ένα πραγματικό οικονομικό πρόβλημα. Πώς έχει το πράγμα;

Από τη μια, η απίστευτη σπατάλη του καπιταλιστικού συστήματος έχει οδηγήσει σε μια κατάσταση όπου το παγκόσμιο σύστημα απειλείται από την αδυναμία του να διατηρήσει συνολικά την κατανάλωση  στο σημερινό επίπεδο — ιδίως  αν σκεφτούμε ότι το απόλυτο επίπεδο κατανάλωσης αυξάνεται συνεχώς. Εξαντλούμε βασικούς πόρους για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους, δεδομένου ότι ο καταναλωτισμός αποτέλεσε τη βάση των παραγωγικών και κερδοσκοπικών δραστηριοτήτων μας.

Συ-στάσεις

της Φωτεινής Τσιμπιρίδου και του Μιχάλη Μπαρτσίδη

Δύο βιβλία ως ενότητα που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τις παγκόσμιες πολιτισμικές συγκρούσεις αλλά και το ιστορικό βάθος, ειδικά, της Αραβικής Άνοιξης ως διεκδίκησης μιας νέας αρετής πολιτειότητας.

Talal Asad, Formations of the Secular. Christianity, Islam, Modernity. Stanford University Press 2003. Με αφορμή την πρωτοποριακή μελέτη του διακεκριμένου καθηγητή ανθρωπολογίας στο CUNY Τalal Asad έχει αρχίσει μια πολύ ενδιαφέρουσα διεπιστημονική συζήτηση, γεγονός που κρατά τη μελέτη του 2003 εξαιρετικά επίκαιρη. Ανθρωπολόγοι, φιλόσοφοι, κοινωνιολόγοι της θρησκείας και ιστορικοί αναζητούν τις σημασίες της θρησκείας και της θρησκευτικής εμπειρίας, τα όρια της δυτικής νεωτερικότητας και εκκοσμίκευσης (D. Scott, C. Hirschkind (eds), Powers of the secular Modern. Talal Asad and its interlocutors, Stanford U.P. 2006 και C. Calhoun, M. Juergensmeyer, J.VanAntwerpen (eds), Rethinking Secularism. Oxford U.P. 2011), αλλά και την αποτελεσματικότητα της ίδιας κριτικής σε παγκοσμιοτοπικά συμφραζόμενα (T.Asad, W.Brown, J. Butler, S. Mahmood, Is critique secular? Blasphemy, Injury and Free Speech. University of California Press, 2009). Η συζήτηση διευρύνει το πεδίο όπου οι γνωσιακές έννοιες και οι καθολικές αξίες αντιμετωπίζονται ως ηγεμονικές κατηγορίες και αναζητούνται τρόποι διαχείρισης τους εκ μέρους των υποκειμένων. Σε αυτό το πλαίσιο τα όρια της θρησκευτικής ανοχής, της διαπολιτισμικής συνύπαρξης και της πολιτειακής αρετής στη δημοκρατία δεν μπορεί να προσδιορίζονται μόνο από τις τεχνολογίες του δυτικού ορθολογισμού που δίνει βαρύτητα στο πνεύμα, αλλά θα πρέπει να περιλαμβάνουν, όπου η περίσταση το απαιτεί, και τις ενσώματες εμπειρίες τελετουργικής επιτέλεσης.

                                                        Φωτεινή Τσιμπιρίδου

Etienne Balibar, Saeculum, Culture, religion, idéologie, Galilée, Παρίσι, Οκτώβριος 2012. Εντελώς φρέσκο βιβλίο του Μπαλιμπάρ, ανάλυση και τοποθέτηση στο καθόλου εύκολο πρόβλημα της άρθρωσης κοσμοπολιτισμού και εκκοσμίκευσης. Οι δυσκολίες αφορούν στην υπέρβαση του ευρωκεντρισμού, στην επεξεργασία μιας σύνθετης προβληματικής της παγκόσμιας ιδιότητας του πολίτη, στην επινόηση μιας «κοσμικής» δημόσιας σφαίρας χωρίς την αφελή πεποίθηση ότι τελειώνει κανείς με τις θρησκείες. Ετυμολογικά, saeculum είναι το αρχαιοελληνικό αιών(siècle) που σημαίνει «χρόνος του κόσμου»(monde) και όχι «Κόσμος» ως «δημιουργία» του Θεού(mundus, universum).

«Παράπονα» ιστορικού: ο Χομπσμπάουμ, το έθνος και ο εθνικισμός

  του Παναγιώτη Νούτσου

 Γνώρισα από κοντά τον Έρικ Χομπσμπάουμ (1917-2012) τον Σεπτέμβριο του 1989 στο Linz της Αυστρίας, κατά την 25η διεθνή συνάντηση των ιστορικών του εργατικού κινήματος. Ήδη είχα παρακολουθήσει και, όπου ήταν δυνατό, είχα αξιοποιήσει το έως τότε συγγραφικό του έργο. Τούτο, άλλωστε, έπραττα και με τις κατοπινές του δημοσιεύσεις. Μ’ αυτήν ακριβώς τη σχέση μετείχα, με δύο κείμενα, στο Αφιέρωμα προς τιμήν του που συνέθεσε το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (2008). Εκείνο που συγκράτησα από τη σκέψη του είναι ότι ακόμη κι από όσα ο ίδιος έχει γράψει μπορεί να «επινοούνται» ερμηνευτικές «παραδόσεις», χωρίς ωστόσο να φέρει την ευθύνη γι’ αυτό. Ένα τέτοιο παράδειγμα σκιαγραφείται σε ό,τι ακολουθεί.

Με εντελώς ανεπεξέργαστο τρόπο σημειώνεται, ήδη από το 1995 (μετά από συνέντευξή του στην Ελευθεροτυπία) έως σήμερα, ότι η «νεοτερική προσέγγιση του έθνους ως εφεύρεσης» ή «επινόησης» αποδίδεται στον Χομπσμπάουμ. Μάλλον μια ακόμη αυτοψία, εφόσον δεν κρίνεται ικανοποιητική η παράθεση κάποιων αράδων, θα μπορούσε να αποβεί διαφωτιστική για το πώς «επινοούνται» πράγματι οι «παραδόσεις». Θ’ αρχίσω από πίσω προς τα εμπρός, δηλαδή από την εισήγηση του Χομπσμπάουμ στο συνέδριο που οργάνωσε το περιοδικό Past and Present, για να καταλήξω στην εισαγωγή των Πρακτικών του.

Τα δικαιώματα

Διήγημα του Γιώργου Μπουγελέκα

Έντβαρτν Μυνκ, «Μαντόνα¨, 1896-1902

Η Πετρούλα ζούσε μόνη πια. Ορφανή κι ανάδελφη την είχε πάρει ο Πότης, από μιαν άκληρη θεία της, και την έκανε γυναίκα του. Μετά το θάνατο του άντρα της, εκείνη παρέμεινε εδώ, στην άκρη του Ταινάρου, και δεν το κούναγε ρούπι απ’ το χωριό.

 Ένα χωριό, που μαράζωνε απ’ τη μετανάστευση, τη φτώχια, την καθυστέρηση, τις αγωνίες της επιβίωσης, τη δυσκολία της επαφής με τον έξω κόσμο. Τον κόσμο της πρωτεύουσας, δηλαδή τον Πειραιά. Γιατί, για όλους τους Μανιάτες, εκεί ήταν η πρωτεύουσα. Στην πιο τρανή απ’ όλες τις σκάλες που έπιανε το καράβι της ακτοπλοϊκής συγκοινωνίας, όταν έγλειφε τις παραλίες της νότιας και της ανατολικής Πελοποννήσου.

Ένα παιδί μονάκριβο απέκτησε η Πετρούλα∙ τον Κούλη, κι εκείνο ταξίδευε. Πάλευε με τα κύματα για το ψωμί του.  Όμως τελευταία, που βασιλέας έγινε ένα νέο παιδί, οι φορές που της έστελνε κάποια χρηματάκια άρχισαν να πυκνώνουν. Και κείνη τα φορολογούσε. Για το γάμο του… Ήταν βλέπεις κι ανύπαντρο.

Παρηγοριά και συντροφιά ήταν πλέον η σκύλα της και το γαϊδουράκι της. Η μία για να μαρτυράει όσους πλησίαζαν το σπιτικό της, εκεί στην άκρη του χωριού, και το άλλο για να την ανεβοκατεβάζει στον Γερολιμένα, όταν τα χρειώδη τελείωναν κι έπρεπε να προστρέξει στο μαγαζί. Γιατί αυτοκίνητα δεν υπήρχαν, όμως ούτε και δρόμος να τον διαβούν και το μονοπάτι, το σκαλί όπως το λέγαν οι Οχιάτες, δεν ήταν εύκολο πια να το κατέβει και κυρίως να τ’ ανέβει, η Πετρούλα.

Η γέννηση της κλινικής

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

του Μισέλ Φουκώ

μετάφραση: Κική Καψαμπέλη

Φράνσις Μπέικον, Δεύτερη εκδοχή του «Πίνακα 1946» (1961)

H γέννηση της κλινικής, το δεύτερο μεγάλο έργο (1963)  του Μισέλ Φουκώ,  που εκδόθηκε δύο  χρόνια μετά την Ιστορία της τρέλας (1961),  κυκλοφορεί αυτές τις μέρες και στα ελληνικά, σε μετάφραση Κικής Καψαμπέλη, από τις εκδόσεις «νήσος» (στη σειρά «Γνώμονες», αρ. 8). Δημοσιεύουμε σήμερα ένα απόσπασμα από τον Πρόλογο, όπου ο Φουκώ μας μιλάει για τη μέθοδό του.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Παραδοσιακά, όταν μιλώ για τη σκέψη των άλλων, όταν προσπαθώ να πω ό,τι έχουν πει, κάνω ανάλυση του σημαινομένου. Αλλά είναι άραγε αναγκαίο να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα που έχουν λεχθεί, αλλού και από άλλους, αποκλειστικά σύμφωνα με την αλληλενέργεια μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου; Δεν είναι δυνατόν να κάνουμε μια ανάλυση των λόγων που να ξεφεύγει από τον μοιραίο χαρακτήρα του σχολίου χωρίς να υποθέτουμε κανένα υπόλοιπο, κανένα πλεόνασμα σε εκείνο που έχει λεχθεί, αλλά μόνο το γεγονός της ιστορικής του εμφάνισης; Σε αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να πραγματευόμαστε τα γεγονότα του λόγου όχι ως αυτόνομους πυρήνες πολλαπλών σημασιών αλλά ως συμβάντα και λειτουργικά τμήματα, που βαθμιαία σχηματίζουν σύστημα. Το νόημα ενός εκφωνήματος δεν θα προσδιοριζόταν από το θησαυρό προθέσεων που θα περιείχε, οι οποίες το αποκαλύπτουν και ταυτόχρονα το διαφυλάσσουν, αλλά από τη διαφορά που το συναρθρώνει πάνω στα άλλα πραγματικά και πιθανά εκφωνήματα, που είναι σύγχρονά του ή στα οποία αντιτίθεται μέσα στη γραμμική ακολουθία του χρόνου. Τότε θα εμφανιζόταν η συστηματική ιστορία των λόγων.

Θιασώτες της ελεύθερης οπλοκατοχής: η τραγωδία στο Κονέκτικατ και οι Έλληνες λάτρεις των όπλων

του Κωστή Παπαϊωάννου

Φρανσίς Πικάμπια, «Το φιλί», 1923-1926

Το μακελειό στο σχολείο των ΗΠΑ έφερε ξανά στην επιφάνεια ακραίες παθογένειες της αμερικανικής κοινωνίας. Η επίκληση της συνταγματικής κατοχύρωσης της οπλοκατοχής στις ΗΠΑ αποτελεί πλέον μια γκροτέσκα στρέβλωση, όχι μόνο των ιστορικών συνθηκών που οδήγησαν σε αυτή την κατοχύρωση αλλά και της πιο θεμελιώδους κοινής λογικής. Η σημερινή αμερικανική εκδοχή της σχεδόν ελεύθερης και γενικευμένης οπλοκατοχής (90 όπλα ανά 100 κατοίκους) οδηγεί σε δραματική κλιμάκωση της ένοπλης βίας με την παραμικρή αφορμή (30.000 νεκροί ετησίως).

Τα πράγματα στην Αμερική από μακριά φαντάζουν απλά και ευανάγνωστα. Οι υποστηρικτές της οπλοκατοχής είναι, στα μάτια των περισσότερων Ευρωπαίων, κάποιοι παχύσαρκοι που τρώνε συνέχεια μπέργκερ, εκπαιδεύουν τα παιδιά τους στα όπλα και οργανώνουν πολιτοφυλακές για να πολεμήσουν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Αντιλαμβανόμαστε καλά ότι τον φόβο και τον ρατσισμό τους εκμεταλλεύεται το λόμπι των όπλων για να αποκομίσει πολιτικά και οικονομικά κέρδη. Όμως, αποτελεί στ’ αλήθεια η έριδα γύρω από την οπλοκατοχή αποκλειστικό προνόμιο των ΗΠΑ; Στη χώρα μας το ζήτημα είναι αδιάφορο και εξωτικό;

Πρόσφατα τα ηλεκτρονικά μηχανήματα ανίχνευσης μετάλλων στη Βουλή «συνέλαβαν» τα όπλα βουλευτών της Χρυσής Αυγής. Άλλοι βουλευτές, όπως ο κ. Γεωργιάδης, δημοσίως έχουν υποστηρίξει τη «διεύρυνση» της δυνατότητας οπλοκατοχής. Μπορούν αυτές οι ευάριθμες, ιδιότυπες περιπτώσεις –κακέκτυπα των αμερικανών νεοναζί της Κου Κλουξ Κλαν οι πρώτοι, επίδοξος εν Ελλάδι εκπρόσωπος του Tea Party ο δεύτερος– να επηρεάσουν την κοινή γνώμη; Δυστυχώς, τμήματα της κοινωνίας είναι έτοιμα να δεχτούν πολλές τέτοιες ακρότητες.

Οι δομές ψυχικής υγείας και το «ελαστικό» κοινωνικό κράτος

του Πάνου Παπαδόπουλου

Έργο του Όσκαρ Κοκόσκα, 1921

Στην ψυχική υγεία, πολλοί εργαζόμενοι είναι απλήρωτοι εδώ και έξι μήνες. Τι πιο αναμενόμενο, εν μέσω κρίσης; Ωστόσο, η κρίση στην ψυχική υγεία έχει αρχίσει από το 2005. Πώς συνέβη αυτό;

Στο δημόσιο και δωρεάν σύστημα ψυχικής υγείας περιλαμβάνονται 65 περίπου ΜΚΟ (ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, σωματεία ή αστικές εταιρείες) που αναπτύσσουν περίπου 220 μονάδες ψυχικής υγείας, κυρίως οικοτροφεία και ξενώνες αποασυλοποίησης, αλλά και μια σειρά άλλων υπηρεσιών: κέντρα ημέρας, κινητές μονάδες κλπ. Διαθέτουν δηλαδή περίπου το 50% των «κρεβατιών» σε μονάδες αποασυλοποίησης και συνολικά περίπου το 30% του συνόλου των μονάδων ψυχικής υγείας.

Η επίσημη αιτιολογία για την τόσο μεγάλη ανάπτυξη του λεγόμενου «τρίτου τομέα» στην ψυχική υγεία ήταν η δυνατότητά του να απορροφά γρήγορα και χωρίς πολλές «γραφειοκρατικές διαδικασίες» (π.χ. ΑΣΕΠ) τα κονδύλια της Ε.Ε. Υπάρχουν όμως και άλλοι δύο, ανομολόγητοι, λόγοι. Ο πρώτος είναι ένα ιδιότυπο πελατειακό κράτος: εκτός από κάποιους καθηγητές ψυχιατρικής και λίγες γνωστές ΜΚΟ που ενεπλάκησαν στο εγχείρημα, οι περισσότεροι φορείς δημιουργήθηκαν ad hoc, από σχετικούς και άσχετους, με την αξιοποίηση «πολιτικών επαφών». Ο δεύτερος και σημαντικότερος λόγος είναι η στρατηγική επιλογή του νεοφιλελεύθερου κράτους, ήδη προ της κρίσης, για «ελαστικοποίηση» του κοινωνικού κράτους.

«Η Μεταπολίτευση κατοχύρωσε ένα κοινωνικό συμβόλαιο»

Συνέντευξη του Κορνέλ Μπαν στον Κωστή Κορνέτη

Ο Κορνέλ Μπαν στο Σύνταγμα, Δεκέμβριος 2012

Με την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης, κυριάρχησε στη δημόσια σφαίρα ένας λόγος σύμφωνα με τον οποίο η «κουλτούρα» της Μεταπολίτευσης –που μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν μια επιτυχημένη περίπτωση οικοδόμησης ενός άρτιου δημοκρατικού συστήματος– ευθύνεται για όλα τα κακώς κείμενα της ελληνικής κοινωνίας από το 1974 και μετά. Το περιοδικό Ιστορείν σε συνεργασία με το Freie Universitaet του Βερολίνου οργάνωσε επιστημονικό συνέδριο, προτείνοντας θεματικές πέρα από τις στερεοτυπικές κριτικές και τις ηγεμονικές αφηγήσεις που προτείνει η παρούσα κρίση, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου αναστοχασμού για την πρόσφατη ιστορία μας με θέμα «Μεταπολίτευση: Από τη μετάβαση στη δημοκρατία στην οικονομική κρίση;», με κεντρικό ομιλητή τον ρουμάνο πολιτικό επιστήμονα Cornel Ban.

Ο Μπαν είναι επίκουρος καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης, με ερευνητική έμφαση στην ιστορία της πολιτικής οικονομίας. Ενώ δηλώνει οπαδός του Κέυνς –«η υιοθέτηση μέτρων λιτότητας είναι ο θρίαμβος των αντι-κεϋνσιανών ιδεών στην ΕΕ», όπως λέει χαρακτηριστικά– έχει ασχοληθεί διεξοδικά με την εξαιρετικά αμφιλεγόμενη ιστορία της εμπλοκής του ΔΝΤ στην Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: «το σημερινό ΔΝΤ δεν είναι αυτό των παπούδων μας ή των πατεράδων μας: είναι πιθανότερο να βρει κάποιος «ετερόδοξη» οικονομική σκέψη στο ερευνητικό προσωπικό του σήμερα από ότι στις Βρυξέλλες», σημειώνει με νόημα. Όντας σε πλεονεκτική θέση για να συγκρίνει διαφορετικούς οικονομικούς κύκλους στην πρόσφατη ιστορία, ο Ban θεωρεί πως η «μακρά» οικονομική κρίση της δεκαετίας του ’70 λειτούργησε με διαφορετικούς όρους από την σημερινή ύφεση γιατί «ο κόσμος ήταν πολύ πιο απλός»: «το εργατικό κίνημα δεν ήταν αποδυναμωμένο, ο κόσμος δεν είχε μεγάλες αντοχές στον νεοφιλελευθερισμό, το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο δεν ήταν τόσο ισχυρό, και οι συντάξεις και η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη δεν είχαν αποκτήσει «χρηματοπιστωτικό» χαρακτήρα»».

O Μπαν έχει ασχοληθεί εκτενώς και με την εδραίωση της δημοκρατίας σε χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης στα τέλη του ’70 και του ’80 αντίστοιχα. Αυτό τον καιρό ολοκληρώνει το βιβλίο του για την πολιτική οικονομία της κρίσης, με έμφαση στο ρόλο των οικονομικών ιδεών και την αλληλεπίδραση μεταξύ διεθνών και εγχώριων παραγόντων εστιάζοντας στα παραδείγματα χωρώ με δικτατορικό παρελθόν, όπως η Βραζιλία, η Ισπανία και η Ρουμανία. Μιλήσαμε μαζί του μερικές μέρες πριν έρθει στην Αθήνα για να δώσει την ομιλία του με θέμα «Τα φαντάσματα των μεταβάσεων: Οι ανολοκλήρωτες μεταδικτατορικές πολιτικές στην Νότια και την Ανατολική Ευρώπη», και του θέσαμε μερικά ερωτήματα σε σχέση με δυο από τους βασικούς άξονες του συνεδρίου του Ιστορείν – γιατί επανεξετάζουμε τις μεταβάσεις στην δημοκρατία τον καιρό της κρίσης και πώς μπορούμε να δούμε τη Μεταπολίτευση σε ένα συγκριτικό πλαίσιο.

Κωστής Κορνέτης

«Δον Κιχώτης», έργο του Αλέξη Κυριτσόπουλου

Είστε κεντρικός ομιλητής του συνεδρίου του περιοδικού «Ιστορείν», που εστιάζει στην ελληνική Μεταπολίτευση. Ποια είναι η άποψή σας για την ελληνική περίπτωση, σε σχέση με άλλες μεταβάσεις, για παράδειγμα την ισπανική; Αποτελεί «εξαίρεση»;

 Η ελληνική περίπτωση παρουσιάζει σημαντικές διαφορές σε σχέση με την ισπανική. Στη φάση της εδραίωσης της δημοκρατίας, τόσο ο Φελίπε Γκονθάλεθ όσο και ο Ανδρέας Παπανδρέου κατοχύρωσαν ένα κοινωνικό συμβόλαιο που θα μπορούσε να συνοψιστεί στο εξής: μέτρια –αλλά πραγματική– αναδιανομή για κοινωνικοπολιτική ειρήνη. Το κράτος εγγυόταν επιδόματα για τους ηλικιωμένους, τους ανάπηρους, τους ανέργους. Προφανώς, κάτι τέτοιο επήλθε με το κόστος της υψηλής ανεργίας στους νέους, ειδικά στην Ισπανία, αλλά συνολικά η συμφωνία μετάβασης έγινε αποδεκτή από ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας. Θα έπρεπε ίσως να προσθέσει κανείς τις προοδευτικές μεταρρυθμίσεις σε σχέση με το  κοινωνικό φύλο, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό.

Παραχαράκτες της Ιστορίας

Έλληνες, Γάλλοι, Ρώσοι και Τούρκοι στο Ιόνιο του 1790

του Δημήτρη Αρβανιτάκη

Εις μνήμην των Ελλήνων και Ρώσων

πεσόντων για την ελευθερία

και την ορθόδοξη πίστη

των πατέρων τους!

Η μάχη στη νησίδα Βίδο, υπό τις διαταγές του

ναυάρχου Ουσακώβ, αποτέλεσε την

αρχή για την απελευθέρωση της Κέρκυρας.

18-20 Φεβρουαρίου 1799.

Το μνημείο ανεγέρθηκε 8 Οκτωβρίου 2011 επί

δημάρχου Κέρκυρας Ιωάννη Τρεπεκλή.

Jean Baptiste Lesueur, «Επαναστάτες φυτεύουν το δέντρο της ελευθερίας», 1790

Αυτή την επιγραφή αντικρίζει όποιος φτάνει στο Βίδο, το καταπράσινο νησάκι που βρίσκεται σε ελάχιστη απόσταση από την πόλη της Κέρκυρας, σχεδόν μέσα στο λιμάνι. Μια πλάκα, με δίγλωσσο το παραπάνω κείμενο (ελληνικά και ρωσικά), τοποθετημένη στον βράχο, και δύο σημαίες να κυματίζουν γλυκά-γλυκά μέσα στην ησυχία της θάλασσας: αυτά υποδέχονται τον επισκέπτη, τον καλοκαιρινό τουρίστα συνήθως. Λοιπόν;

Ας διαβάσουμε ξανά το κείμενο. Ποιος ήταν εκείνος ο πόλεμος στον οποίον «Έλληνες και Ρώσοι έπεσαν για την ορθόδοξη πίστη των πατέρων τους»; Από ποιον κατακτητή «απελευθερώθηκε» η Κέρκυρα; Ποιος ήταν ο «εχθρός», ο οποίος ούτε καν αναφέρεται, και ποιος ήταν ο σύμμαχος των «πεσόντων για την πίστη…», ο οποίος επίσης αιδημόνως αποσιωπάται; Μια σειρά αποκρύψεων, ψευδών και διαστρεβλώσεων, με φαρδιά-πλατιά την υπερήφανη υπογραφή ενός πολιτικού αξιωματούχου: ενός εκλεγμένου του κερκυραϊκού λαού!

Αυτό το μνημείο, λοιπόν, στήθηκε «εις αιωνίαν ανάμνησιν» της πολιορκίας της Κέρκυρας από τον ενωμένο ρωσοτουρκικό στόλο, υπό την αρχηγία του ρώσου Ουσακώφ και του τούρκου Καδίρ μπέη, με σκοπό να εκδιωχτούν οι ναπολεόντειοι Γάλλοι από το Ιόνιο. Λίγον καιρό πριν, ο ίδιος (ρωσοτουρκικός, να μην το ξεχνάμε) στόλος είχε εκδιώξει τις αδύναμες φρουρές των γάλλων από τα άλλα νησιά του Ιονίου. Και ακόμα λίγον καιρό πιο πριν ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης, ο αλήστου μνήμης Γρηγόριος Ε΄, είχε εκδώσει τη διαβόητη εγκύκλιο, με την οποία καλούσε το «ορθόδοξο ποίμνιό του» να διώξει τον «μοχθηρό όφι», τους «άθεους Γάλλους» από τα νησιά.

Οπαδοί και ναζιστικοί πυρήνες στην ποδοσφαιρική μικροκοινωνία

Για τη διείσδυση της ακροδεξιάς στα γήπεδα

του Γιάννη Ζαϊμάκη

 Η επίθεση στον Δημήτρη Στρατούλη στο Ολυμπιακό Στάδιο, την προηγούμενη Δευτέρα, δεν αποτελεί τυχαίο γεγονός. Η διείσδυση της ακροδεξιάς στο ποδόσφαιρο είναι μια πραγματικότητα που έχει συνοδευτεί από ρατσιστικές και ξενοφοβικές συμπεριφορές και εκφράσεις συμβολικής βίας, εντός και εκτός γηπέδων. Το χρονικό αυτής της διείσδυσης ξεκινά στα τέλη της δεκαετίας του 1970, με τη θέσπιση του επαγγελματικού ποδοσφαίρου στη χώρα μας, την εντατικοποίηση των αγωνιστικών και οικονομικών ανταγωνισμών στο εμπορευματοποιημένο ποδόσφαιρο και την είσοδο σε αυτό μιας κρατικοδίαιτης αστικής τάξης ευέλικτων παραγόντων-επενδυτών.

   Το ποδόσφαιρο έγινε ελκυστικός χώρος για επενδύσεις που λειτουργούσε, με όρους του Μπουρντιέ, ως μηχανισμός συσσώρευσης συμβολικού και κοινωνικού κεφαλαίου, ένας μεταμορφωμένος τύπος οικονομικού κεφαλαίου που παράγει ενέργεια με διάφορους τρόπους: διαφήμιση και διακίνηση προϊόντων, πρεστίζ και γόητρο, φοροαπαλλαγές, διευκολύνσεις και προνομιακές σχέσεις με την ανώτερη κρατική υπαλληλία, το πολιτικό σύστημα και τα συντεχνιακά συμφέροντα των ΜΜΕ. Σε αυτό το ανταγωνιστικό περιβάλλον αυξήθηκαν τα σκάνδαλα, η οικονομική παραβατικότητα, η φοροδιαφυγή και ο παράνομος χρηματισμός. Το ποδόσφαιρο έγινε ένα πεδίο αέναης σύγκρουσης ανάμεσα σε παρασιτικά οικονομικά δίκτυα που οργανώνονταν γύρω από δημοφιλείς ομάδες που λειτουργούσαν με όρους πατρωνίας, ελέγχοντας δορυφορικά σωματεία και δίκτυα σχέσεων που επεκτεινόταν στις πολιτικές και τις τοπικές ελίτ.

Οι περιπέτειες της «αξιοπρέπειας» ως πολιτειακής αρετής

Από τα παγκόσμια κινήματα στους «Αγανακτισμένους»

του Μιχάλη Μπαρτσίδη και της Φωτεινής Τσιμπιρίδου

Indignados, Μαδρίτη 2011

Η «αξιοπρέπεια» ως βασικό συστατικό μιας προσδοκώμενης αρετής πολιτειότητας [civic virtue] τείνει να κυριαρχήσει στον δημόσιο λόγο των κοινωνικών κινημάτων από τη δεκαετία του 1990 και μετά, με παγκοσμιοτοπικούς όρους. Στο πλαίσιο αυτό, μπορούμε να αναφέρουμε τις δημόσιες πολιτικές περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διατυπώνουν τα κινήματα σε περιοχές με δημοκρατικό έλλειμμα (χώρες της Μέσης Ανατολής), τα μοντέλα αντίστασης που εμπνέονται από τους Ζαπατίστας και τα κινήματα εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης. Η παρουσία της «αξιοπρέπειας» γίνεται καθοριστική τα τελευταία τρία χρόνια στα κοινωνικά κινήματα των πλατειών (Indignados στην Ισπανία, ελληνικές πλατείες), όπως και στα κινήματα της «Αραβικής Άνοιξης». Καθώς η έννοια της αξιοπρέπειας συνεχίζει να αποτελεί κεντρικό διακύβευμα έως και στο παγκόσμιο κίνημα του Οccupy Wall Street, στον ελληνικό δημόσιο χώρο και στη συγκυρία της ελληνικής κρίσης ο όρος χρησιμοποιείται ποικιλοτρόπως, όχι μόνο από τους ακτιβιστές αλλά και από παράγοντες της κεντρικής πολιτικής σκηνής.

…και κάποια σε μπαλκόνι

ΑΝΤΙΚΛΙΜΑΚΑ

 της Ιωάννας Μεϊτάνη

 Πόσο επίμονη είναι η επικαιρότητα ορισμένων πραγμάτων. Και ειδικά της αδικίας. Άλλα παιδιά γλεντούν, τραγουδούν και χορεύουν / άλλα λευτεριά ζητούν κι από μικρά δουλεύουν. Κι έπειτα: Κάποια κοιτούν τον ουρανό, κάποια μπροστά σ’ οθόνη /κάποια παίζουν στο βουνό και κάποια σε μπαλκόνι / Κοίτα και πες μου αν μπορείς ποιο είναι τάχα τυχερό / τι θες να βρεις για να χαρείς και τι ’ναι τόσο φοβερό.*

Κι επειδή τέτοια πράγματα δεν γίνονται από μόνα τους, υπάρχουν κάποιοι να μας τα θυμίζουν, να μας δίνουν αφορμές. Μια τέτοια αφορμή δίνει η παράσταση «Μια γιορτή στου Νουριάν» που παίζεται στο θέατρο Πορεία. Για ανθρώπους από 6 χρονών και πάνω, όπως λένε οι συντελεστές. Άλλοι μαύροι, άλλοι λευκοί· όλα ίδια όμως τα παραμύθια. Κι αυτό δεν είναι παραμύθι, είναι μια ιστορία ρατσισμού της διπλανής πόρτας και ταυτόχρονα μια ιστορία ακύρωσης του ρατσισμού «από τα κάτω», όπως μας αρέσει να λέμε: χωρίς πολλά πολλά, χωρίς θεωρίες, μ’ ένα χαλί, μια πορτοκαλάδα, μ’ έναν φακό, με τέσσερα ευρώ που γίνονται δύο και μετά πάλι τέσσερα.