O παγκόσμιος καπιταλισμός και η Αριστερά

 Συνέντευξη του Λίο Πάνιτς

μετάφραση: Στρ. Μπουλαλάκης

 Η συνέντευξη, της οποίας δημοσιεύουμε αποσπάσματα δόθηκε με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου του Leo Panitch και του Sam Gindin, The Making of Global Capitalism (Verso, 2012) και δημοσιεύθηκε στο new left project (http: //www.newleftproject.org/). Ο Πάνιτς, καθηγητής συγκριτικής πολιτικής οικονομίας στο York University, επί σειρά ετών εκδότης του The Socialist Register, είναι μια από τις κορυφαίες μορφές στον χώρο της αριστερής οικονομικής θεωρίας.

 Με ποια έννοια ο καπιταλισμός είναι ένα «παγκόσμιο» σύστημα;

Ο κόσμος μας εξακολουθεί να απαρτίζεται, σε πολύ μεγάλο βαθμό, από έθνη-κράτη με διακριτές οικονομίες, ταξικές και κοινωνικές δομές. Τούτου δοθέντος, πολλές από αυτές τις οικονομίες ενσωματώνονται στα δίκτυα παραγωγής των πολυεθνικών εταιρειών, οι οποίες παράγουν, δρουν οικονομικά αναθέτοντας σε τρίτους ή υπογράφουν συμβάσεις σε πολλές διαφορετικές χώρες. Πολλά κράτη πλέον εξαρτώνται, για πολύ μεγάλο μέρος του ΑΕΠ τους, από τις εξαγωγές και το εμπόριο, δραστηριότητες οι οποίες, με τη σειρά τους, συνδέονται άρρηκτα με το διεθνές τραπεζικό σύστημα (μέσω των εμπορικών πιστώσεων, των παραγώγων της αγοράς συναλλάγματος κ.ο.κ.). Οι επενδύσεις και οι εμπορικές τράπεζες είναι σήμερα εντελώς διεθνοποιημένες. Αυτό που προέβλεπε ο Μαρξ το 1850, ότι ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα με τάσεις παγκοσμιοποίησης, σήμερα, κατά το μάλλον ή ήττον, σήμερα πραγματικότητα.

Αυτά δεν ήταν κανονικά πράγματα. Αλλά μας έτυχαν…

 συνέντευξη της θεατρικής ομάδας Sforaris στην  Ιωάννα Μεϊτάνη

Με αφορμή την παράσταση της Ομάδας Sofraris «Γιοι και κόρες», που παίζεται στο bios έως τις 20 Γενάρη, συζητήσαμε με τους συντελεστές της παράστασης (σκηνοθεσία: Γιάννης Καλαβριανός, ηθοποιοί: Άννα Ελεφάντη, Μαρία Κοσκινά, Αλεξία Μπεζίκη, Κωνσταντίνος Ντέλλας και Γιώργος Παπαπαύλου) για τη μνήμη, την ιστορία, την ευκολία και τη δυσκολία των μεγάλων ανθρώπων να μιλάνε για τα παλιά.

Πείτε μας εισαγωγικά δυο λόγια για την παράσταση, πώς στήθηκε, από ποια ιδέα άρχισε.

ΓΙΑΝΝΗΣ: Η παράσταση βασίζεται σε συνεντεύξεις που πήραμε από ηλικιωμένους ανθρώπους σε όλη την Ελλάδα, που τους ζητήσαμε να μας διηγηθούν μια ιστορία απ’ τη ζωή τους — σημαντική ή ασήμαντη, που άφησε ή δεν άφησε σημάδια. Η ιδέα γεννήθηκε τη μέρα που ξενυχτούσαμε τον παππού μου, όπου κατάλαβα ότι ξέρω πολύ λίγα πράγματα για τη ζωή του. Νόμιζα ότι είχα μια εικόνα του, αλλά αποδείχτηκε ότι είχα την εικόνα από τότε που τον θυμόμουν· από κει και πριν δεν ήξερα τίποτε, οπότε όλες οι ιστορίες που έμαθα για τη ζωή του μού φαίνονταν πάρα πολύ περίεργες: τι έκανε όταν γνώρισε τη γιαγιά μου, πώς έφυγε απ’ το σπίτι του… Από εκεί άρχισε η ιδέα: Πώς μέσα από τη γνωριμία με το παρελθόν κουνιέται λίγο η εικόνα που έχεις για έναν άνθρωπο.

Μαζέψαμε πολλές συνεντεύξεις. Για την παράσταση διαλέξαμε τις ιστορίες που διαδραματίζονταν παράλληλα με ένα ιστορικό γεγονός, ώστε να δημιουργηθεί και ένας χρονικός άξονας. Οι ιστορίες είναι όλες αληθινές, αλλά συχνά πάνω στον βασικό κορμό συνυφαίνονται αφηγήσεις και άλλων ανθρώπων.

(Αν)οικοδομώντας τον ρατσισμό της φτώχειας: Ο λόγος της κοινωνικής πολιτικής των νεοφιλελεύθερων καιρών

του Νίκου Κουραχάνη

 Η φτώχεια και ο ρατσισμός δεν είναι φαινόμενα με τυχαία χρονική διασταύρωση. Αντίθετα, στοιχειοθετούν μια ευθέως ανάλογη σχέση, σχέση που θέτει υπό αμφισβήτηση την αξιοπρεπή διαβίωση ως αδιαπραγμάτευτο οικουμενικό δικαίωμα. Κυρίως, όμως, αποδεικνύει πως αυτή η σχέση αλληλεπίδρασης δεν είναι τίποτε παραπάνω από διακύβευμα της εκάστοτε συγκυρίας. Διακύβευμα επηρεαζόμενο από το συσχετισμό ιδεολογικοπολιτικών δυνάμεων. Υπό αυτή την έννοια, ο λόγος και η ιδεολογία που υπηρετεί διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας, εξίσου στην επακόλουθη ιεράρχηση των κοινωνικών προτεραιοτήτων της πολιτικής ατζέντας.

Με αυτές τις σκέψεις μπορούμε να πούμε ότι ο σύγχρονος κυρίαρχος λόγος, ο λόγος της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, επιτυγχάνει την κατασκευή εξατομικευμένων ερμηνευτικών εκδοχών.

Παιχνίδια με τους αριθμούς ή Πόσοι μπαίνουν «παράνομα» στη χώρα;

της Όλγας Λαφαζάνη

Φωτογραφία του Νίκου Οικονομόπουλου

Με αυξανόμενη ένταση διαδραματίζεται τα τελευταία χρόνια η δημόσια συζήτηση για την θεωρούμενη ως μεγάλη αύξηση του αριθμού των μεταναστών/ριων που επιχειρούν να μπουν στη χώρα χωρίς χαρτιά. Δεν είναι όμως τόσο το ερώτημα καθαυτό που έχει σημασία («πόσοι;»), όσο το πλαίσιο μέσα στο οποίο τίθεται αλλά και οι τρόποι με τους οποίους απαντιέται.

Κατ’ αρχάς, δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζουμε τον αριθμό των μεταναστών χωρίς χαρτιά που φτάνουν ή ζουν στην Ελλάδα. Στη δημόσια συζήτηση χρησιμοποιείται συνήθως ο αριθμός των «Συλληφθέντων Λαθρομεταναστών από Αστυνομικές και Λιμενικές αρχές» που δημοσιεύει το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη. Τα στοιχεία αυτά, όμως, είναι στην καλύτερη περίπτωση ενδεικτικά, καθώς ο αριθμός των συλλήψεων μπορεί να υπερεκτιμά ή να υποτιμά τον αριθμό όσων πέρασαν τα σύνορα. Η υποεκτίμηση οφείλεται κυρίως στο ότι κάποιοι μετανάστες δεν συλλαμβάνονται κατά την είσοδό τους. Η υπερεκτίμηση, από την άλλη, οφείλεται στο ότι, καθώς τα νούμερα αυτά δίνουν αριθμό συλλήψεων στην επικράτεια, ο ίδιος μετανάστης είναι πιθανόν  να έχει συλληφθεί παραπάνω από μια φορά (είτε προσπαθώντας να περάσει τα σύνορα είτε στο εσωτερικό της χώρας). Ίσως, όμως, η ανακρίβεια των στοιχείων να οφείλεται περισσότερο στο ότι ο αριθμός των συλλήψεων εξαρτάται άμεσα από τις εκάστοτε πολιτικές προτεραιότητες των κυβερνήσεων και άρα αντίστοιχα από τις οδηγίες και τους πόρους που διατίθενται για τις συλλήψεις μεταναστών. Για παράδειγμα, οι μαζικές συλλήψεις του «Ξένιου Δία» θα προστεθούν στο συνολικό αριθμό ετησίων συλλήψεων, χωρίς αυτό να σημαίνει αύξηση της εισόδου μεταναστών στη χώρα, καθώς τμήμα των συλληφθέντων είναι μετανάστες που μπήκαν πριν από χρόνια χωρίς χαρτιά, οι οποίοι έχουν πιθανόν ξαναμετρηθεί και ως συλληφθέντες προηγούμενων χρόνων.

Ακόμα και αυτά, όμως, τα ελλιπή και ανακριβή στοιχεία, κατά κανόνα χειραγωγούνται ή παραποιούνται για να προβάλλουν μια εικόνα «εισβολής λαθραίων». Στις περισσότερες αναγνώσεις δε, η μεταβολή του αριθμού αυτού ερμηνεύεται μόνο σε σχέσημε τις συνθήκες στην Ελλάδα (αύξηση ή μείωση της καταστολής, οικονομική κρίση κλπ.) ενώ οι διεθνείς οικονομικές, γεωγραφικές και πολιτικές συνθήκες που διαμορφώνουν τις μεταναστευτικές κινήσεις συστηματικά αγνοούνται.

Πολύ συχνά τόσο στα Μ.Μ.Ε. όσο και σε δηλώσεις κυβερνητικών φορέων εμφανίζονται ποσοστά και νούμερα που είναι είτε υποθετικά -δεν στηρίζονται σε καμία έρευνα-, είτε τονίζουν συγκεκριμένες πτυχές της πραγματικότητας, είτε είναι απλά ψέματα.

Η συνολική εικόνα

Το σύνολο των συλληφθέντων μεταναστών χωρίς χαρτιά ανά έτος στην επικράτεια από το 2001 έως σήμερα έχει πολλές διακυμάνσεις. Την τελευταία πενταετία τα  στοιχεία αυτά τείνουν να παρουσιάζονται ως «εισβολή» από τα «αφύλακτα» ανατολικά σύνορα της χώρας. Μια προσεκτική ανάγνωση όμως των στοιχείων δείχνει πως, καθώς οι μετανάστες από την Αλβανία αποτελούν το μεγαλύτερο τμήμα των μεταναστών στην Ελλάδα, οι περισσότερες συλλήψεις μέχρι το 2011 αφορούσαν Αλβανούς υπηκόους όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 1 [1].

Εάν δεχόμασταν ως έγκυρα τα παραπάνω στοιχεία, θα ήταν ακριβές να ειπωθεί ότι η μετανάστευση των ατόμων χωρίς χαρτιά αυξανόταν από το 2002 μέχρι το 2008 ενώ μειώνεται από το 2008 μέχρι σήμερα. Το γεγονός ότι υπάρχει συνολική μείωση των συλλήψεων σπάνια αναφέρεται στον κυρίαρχο λόγο -όποτε, δε, αναφέρεται, αποδίδεται κυρίως στην επιτυχία των κατασταλτικών μέτρων. Όπως όμως φαίνεται καθαρά στο Διάγραμμα 1 η συνολική μείωση οφείλεται κυρίως στη μείωση των συλλήψεων των μεταναστών/ριων από την Αλβανία. Η μείωση αυτή δεν αντανακλά μια μείωση της μετανάστευσης από την Αλβανία -αν και αυτό πιθανόν συμβαίνει λόγω της οικονομικής κρίσης- αλλά σηματοδοτεί μια αλλαγή στο ποιος θεωρείται «νόμιμος» ή «παράνομος».

Συ-στάσεις, 3: Οι μικρές μα μεγάλες ιστορίες της Μαρίας Ηλιού

του Στρατή Μπουρνάζου

Μαρία Ηλιού, Παιχνίδια πολέμου. Αφηγήσεις. Εδώ και χρόνια, ο ενημερωμένος αναγνώστης, συναντάει τη Μαρία Ηλιού στους τόπους των ιδεών και της βιβλιοπαραγωγής, ειδικά της εκπαίδευσης, της αγωγής και της κοινωνιολογίας της παιδείας. Ωστόσο, τα Παιχνίδια πολέμου που κυκλοφόρησαν πριν λίγες μέρες από την «Εστία», αποτελούν έκπληξη, ακόμα και για έναν τέτοιον αναγνώστη, καθώς μέσα από τις σελίδες τους μας αποκαλύπτεται μια αληθινή λογοτέχνις, μια συγγραφέας που χειρίζεται με μαεστρία τον λόγο.

Εμμενείς εκκρεμότητες της Αριστεράς

 του Βασίλη Κ. Δωροβίνη

Ανρί Ματίς, «Η λύπη του βασιλιά»

Μετά την πάροδο πολλών δεκαετιών η σύνολη Αριστερά στην Ελλάδα έχει αισθητά υπερβεί το «ακρωτήριο» του 30%. Ταυτόχρονα, εσωτερικές διαφοροποιήσεις και στρατηγικές στοχεύσεις της ποτέ δεν βρίσκονταν σε σημείο τόσης σύγχυσης όσο σήμερα. Ενώ συνεχίζουν να υφίστανται εμμενείς εκκρεμότητές της, με συνέπειες διόλου στο θεωρητικό και μόνον επίπεδο, αλλά και σε εκείνο των πρακτικών αναμετρήσεων και των στοιχημάτων των καιρών. Και ναι μεν υπό τις παρούσες συνθήκες και συγκυρίες κάθε συζήτηση για ενότητα αυτής της σύνολης Αριστεράς θεωρώ ότι, πλέον, είναι εντελώς ανώφελη, όμως το εγχείρημα της Αριστεράς, ως συνέχεια εκ των πραγμάτων της παλαιάς ανανεωτικής, υπό τη μορφή του σημερινού ΣΥΡΙΖΑ, έχει κυριολεκτικά «αέρα στα πανιά του».

To πάθος του συλλέκτη: Αποχαιρετισμός τον Μάνο Χαριτάτο

του Γιάννη Παπαθεοδώρου

Δεν θυμάμαι τη χρονιά. Κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’90 πέρασα την πόρτα του ΕΛΙΑ, με αποστολή να τσεκάρω μερικά έντυπα που λείπανε από τα ΑΣΚΙ. Ο Φίλιππος Ηλιού είχε προλάβει βέβαια να κάνει τις συστάσεις στον Μάνο Χαριτάτο με τον γνώριμο παιγνιώδη τρόπο του. «Αυτός είναι από την Πάτρα αλλά θέλει να γίνει Αιγυπτιώτης και διάλεξε για θέμα διατριβής τον Τσίρκα». Κοιτώντας με διερευνητικά, πάνω από τα γυαλιά που τα στερέωνε πάντα στην άκρη της μύτης, ο Μάνος «έσπασε τον πάγο» με την πρώτη ερώτηση: «Για να έχεις κράνος μαζί σου, πρέπει να οδηγείς και μηχανή. Τι μηχανή έχεις;». Κάπως έτσι άρχισε η πρώτη συζήτηση με έναν από τους πιο συναρπαστικούς ανθρώπους που γνώρισα στη ζωή μου.

Λίγες βδομάδες μετά, άρχισα να καταλαβαίνω πως, για τον Μάνο, το ΕΛΙΑ δεν ήταν απλώς μια δουλειά αλλά το κινητήριο πάθος μιας ζωής εξαρτημένης από τη «γεύση του αρχείου». Ένα βράδυ, μετά την αποδελτίωση, του είπα ειρωνικά: «Καλά μόνο αυτές είναι οι συλλογές που έχεις;». Με ανέβασε αμέσως στη μηχανή του και άρχισε την ξενάγηση στα «κρυφά» διαμερίσματα της Αθήνας. Μετά από ώρα, βρεθήκαμε στο Παγκράτι μπροστά σε μια βιτρίνα από παιδικά παιχνίδια. Στρατιωτάκια ντυμένα με στολές του Μπάκιγχαμ, μέσα σε θαμπές βιτρίνες. «Αστικά κατάλοιπα;» τον ρώτησα. «Ναι αλλά κάπου εδώ έχω και παράνομο αριστερό τύπο», μου απάντησε με ένα χαμόγελο μικρού παιδιού που ξέρει να ξεγλιστράει — πάντα «από τα αριστερά».