H έννοια της «ισοελευθερίας» στον Ετιέν Μπαλιμπάρ

Στη συνέντευξη του Ετιέν Μπαλιμπάρ, που δημοσιεύθηκε στα «Ενθέματα» και στo RedNotebook, o όρος «ισοελευθερία», που χρησιμοποιεί ο γάλλος στοχαστής είχε αποδοθεί λανθασμένα στην απομαγνητοφώνηση και τη μετάφραση (η συνέντευξη ήταν προφορική). Αρκετοί φίλοι, με πρώτο τον Γιάννη Αλμπάνη, μας επισήμαναν το λάθος. Τους ευχαριστούμε πολύ. Δεν χαιρόμαστε ασφαλώς με τα λάθη μας, το αντίθετο, χαιρόμαστε όμως που έχουμε προσεκτικούς αναγνώστες. Το σημείωμα του Δημήτρι Βεργέτη και της Βίκης Σκούμπη, που ακολουθεί, εξηγεί τη σημασία και την έννοια του όρου «ισοελευθερία» στη σκέψη του Μπαλιμπάρ.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

του Δημήτρι Βεργέτη και της Βίκης Σκούμπη

Στη συνέντευξη του Ετιέν Μπαλιμπάρ που δημοσιεύτηκε στα «Ενθέματα» της Αυγής και το Red Notebook, την 1.1.2013 ο γάλλος φιλόσοφος υπενθυμίζει έναν ιδιότυπο όρο που κατέχει κομβική θέση στις επεξεργασίες του. Πρόκειται για την έννοια που έχει διατυπώσει στα γαλλικά με ένα σημαίνον ιδίας κοπής, égaliberté, και που ο ίδιος αποδίδει στα αγγλικά «equaliberty».  Προκύπτει από την συναίρεση της ισότητας (égalité) και της ελευθερίας (liberté). Ο δαίμων της γλώσσας την υποκατέστησε στην συνέντευξη με την λέξη equalibrity που αποδόθηκε σε παρένθεση ως ‘εξισορρόπηση’. Είναι αναγκαίο να αποσαφηνιστεί ότι πρόκειται για τον όρο equaliberty για να γίνει κατανοητή και η επιχειρηματολογία που αναπτύσσει ο Μπαλιμπάρ στην σχετική παράγραφο όπου πραγματεύεται  τη σχέση ανάμεσα «στις διεκδικήσεις της ισότητας και της ελευθερίας» εστιάζοντας στην ιδιότητα του πολίτη.Η άκρως ενδιαφέρουσα συμβολή του Μπαλιμπάρ συνίσταται εδώ στο ότι εντοπίζει μέσα στις διατυπώσεις που συγκροτούν την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου  και του Πολίτη την ταύτιση της ελευθερίας με την ισότητα –ταύτιση μάλιστα στην οποία προσδίδει καθολική εμβέλεια. Η αρχαιοελληνική πόλις περιχαράκωνε την ισότητα μέσα στα όρια μιας ελευθερίας θεσμικά προσδιορισμένης σε συνάρτηση  με την κοινωνική θέση του ατόμου (κύριος-δούλος, άνδρας-γυναίκα, κλπ). Οι δύο  όροι δεν ήσαν ισοδύναμοι αλλά ιεραρχικά διαφοροποιημένοι. Αντίθετα η «Διακήρυξη δηλώνει ότι η ισότητα είναι ταυτόσημη με την ελευθερία, ίση προς την ελευθερία και αντιστρόφως. Τούτο ακριβώς προτείνω να αποκαλέσουμε με έναν όρο ηθελημένα μπαρόκ,  πρόταση της égaliberté». Αυτή την ταύτιση προάγει ο Μπαλιμπάρ σε έρεισμα  μιας ριζοσπαστικής θέσης που αίρει την σχάση ανάμεσα σε άνθρωπο και πολίτη, την οποία οι κλασσικές αναγνώσεις θεωρούσαν συστατική της Διακήρυξης και της διάκρισης ανάμεσα σε δικαιώματα του ανθρώπου και δικαιώματα του πολίτη, με ανυπολόγιστες πολιτικές συνέπειες – οι «παράνομοι» μετανάστες το γνωρίζουν από πρώτο χέρι.

Υπό το πρίσμα αυτής της άρσης, η έννοια του πολίτη δεν προσδιορίζεται από την σχέση του ανήκειν (appartenance): «δεν πρόκειται για την έννοια ‘ενός πολίτη που ανήκει’  σε ένα κράτος, σε μια πολιτεία, σε μια κοινότητα αλλά από μια άποψη για την έννοια ενός πολίτη θεωρούμενο κατ’ απόλυτο τρόπο» (βλ. Conférences du Perroquet, No 22 και  La proposition de l’égaliberté, PUF).  Αυτή λοιπόν η θεώρηση της égaliberté αποτελεί το έδαφος επαναθεμελίωσης της ιδιότητας του πολίτη (citoyenneté) ως «δικαίωμα στα δικαιώματα» στην προβληματική του Μπαλιμπάρ.
Ο Δημήτρις Βεργέτης είναι ψυχαναλυτής. Η Βίκη Σκούμπη είναι αρχισυντάκτρια του περιοδικού αληthει