Στήβεν Ρέσνικ (1938-2013): ένας σημαντικός μαρξιστής οικονομολόγος

του Χάρη Κωνσταντινίδη

Στ. Ρέσνικ

Την Τετάρτη 2 Ιανουρίου έχασε τη μάχη με τον καρκίνο σε ηλικία 74 ετών ο αμερικανός μαρξιστής οικονομολόγος Stephen Resnick. Ο Ρέσνικ ήταν ομότιμος καθηγητής των οικονομικών στο Πανεπιστήμιο της Μασσαχουσέττης στο Άμχερστ και ήταν γνωστός για τη μαρξιστική προσέγγιση που ανέπτυξε κυρίως μέσα από τη μακροχρόνια συνεργασία του με τον καθηγητή Richard Wolff.

Ο Ρέσνικ σπούδασε οικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια και ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή στο ΜΙΤ σε ηλικία 26 ετών. Ξεκίνησε την καριέρα του στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ το 1965, με κύριο αντικείμενο μελέτης του την οικονομική ανάπτυξη και τα διεθνή οικονομικά. Η ριζοσπαστικοποίηση της έρευνάς του κατά την κορύφωση του πολέμου του Βιετνάμ και η αντίθεσή του στην παρουσία έφεδρων αξιωματικών του αμερικανικού στρατού στο Γέιλ τον οδήγησε, για μικρό διάστημα, στο City College of New York. Το 1973 μετακινήθηκε στο Πανεπιστήμιο της Μασσαχουσέττης όπου και δίδασκε μέχρι το θάνατό του. Εκεί, μαζί με τον Ρίτσαρντ Γουλφ, ανέπτυξε μια καινοτόμο προσέγγιση στο μαρξισμό και την ταξική θεωρία με βάση το πλεόνασμα, επεκτείνοντας την αλτουσεριανή έννοια του επικαθορισμού και δημιουργώντας ουσιαστικά μια σχολή μαρξιστών οικονομολόγων. Παράλληλα ήταν από τους ιδρυτές του γνωστού μαρξιστικού περιοδικού Rethinking Marxism.

Σύμφωνα με τον Ρέσνικ και τον Γουλφ, οι επιχειρήσεις, τα νοικοκυριά, και το κράτος αποτελούν διαφορετικές δομές παραγωγής, ιδιοποίησης και διανομής του πλεονάσματος. Κατ’ αυτούς, ο ταξικός μετασχηματισμός συντελείται όταν δομές καπιταλιστικής παραγωγής του πλεονάσματος, με τη χρήση της μισθωτής εργασίας, μετατρέπονται σε «κομμουνιστικές» δομές, όπου οι εργάτες παράγουν, ιδιοποιούνται και διανέμουν το πλεόνασμα από κοινού. Ας θυμηθούμε, εδώ, ότι η παραδοσιακή μαρξιστική θεώρηση τού 20ου αιώνα επικεντρώνεται στις αλλαγές του καθεστώτος ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής, και όχι στους μετασχηματισμούς της ταξικής διαδικασίας. Παράλληλα, ακόμα κι αν δεν αγνοεί, τείνει να υποβαθμίζει τη σημασία των «κομμουνιστικών» ταξικών δομών που υπάρχουν σε διάφορες καπιταλιστικές χώρες καθώς αυτές οι ταξικές δομές δεν θεωρούνται «κυρίαρχες» είτε κάποιος χρησιμοποιεί την έννοια του τρόπου παραγωγής είτε του κοινωνικού σχηματισμού. Η κύρια συμβολή των Ρέσνικ και Γουλφ έγκειται στην ανάπτυξη της έννοιας του επικαθορισμού και της ανάλυση της συνύπαρξης και του ανταγωνισμού μεταξύ αυτών των διαφορετικών δομών.

Το πιο χαρακτηριστικό, ίσως, δείγμα της δουλειάς των Ρέσνικ-Γουλφ είναι το βιβλίο τους Knowledge and Class: A Marxian Critique of Political Economy (University of Chicago Press, 1987). Στα ελληνικά έχει κυκλοφορήσει η μελέτη τους για την ΕΣΣΔ με τον τίτλο Ταξική θεωρία και Ιστορία (μετ. Θανάσης και Βίκτωρας Τσακίρης, Ελληνικά Γράμματα, 2005). Επίσης κείμενα του Ρέσνικ περιέχονται στο συλλογικό τόμο Πολιτική οικονομία του καπιταλισμού (επιμ. Ανδριάνα Βλάχου, Κριτική, 2009).