Το κομμένο σκοινί της εκπαίδευσης

ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ ΤΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ

του  Βαγγέλη Καραμανωλάκη

Έργο του Ρόυ Λιχτενστάιν, 1965

Αν κάτι ήταν πρωτόγνωρο, την προπερασμένη Τετάρτη και Πέμπτη στο αμφιθέατρο Αργυριάδη στα Προπύλαια, δεν ήταν η συνεύρεση και ο διάλογος, ούτε οι ιστορίες που ακούσαμε για τις δυσκολίες των καθηγητών στα σχολεία. Δεν ήταν οι σοκαριστικές αφηγήσεις τους για τις νεοναζιστικές ιδέες και στάσεις που επελαύνουν, τις απειλές που δέχονται, την αδιάφορη, ακόμη και εχθρική, στάση των ιθυνόντων απέναντι στις πρωτοβουλίες τους. Το πρωτόγνωρο δεν ήταν καν  η εντυπωσιακή συμμετοχή των εκπαιδευτικών, κατά εκατοντάδες, το μεσημέρι,  μετά από κάμποσες ώρες διδασκαλίας, και η παραμονή τους στο ασφυκτικά γεμάτο αμφιθέατρο έως το τέλος των εργασιών, αργά το βράδυ.

Το πρωτόγνωρο  και συγκλονιστικό, για όσους βρεθήκαμε εκεί, ήταν η βεβαιότητα ότι το σχολείο  λειτουργεί χάρη σ’ αυτούς τους ανθρώπους που δίνουν καθημερινά τη δική τους μάχη, παρακινημένοι από την αγάπη γι’ αυτό που κάνουν, για τους μαθητές και τις μαθήτριές τους. Μια μάχη που δίνουν τις περισσότερες φορές αβοήθητοι, αποκομμένοι από μια κοινωνία που μοιάζει να αδιαφορεί επί της ουσίας για το τι συμβαίνει στις τάξεις.

Αυτό το «κομμένο σκοινί» θελήσαμε να ξαναπιάσουμε, μιλώντας για τον φασισμό και τη διδασκαλία του στην εκπαίδευση, στο διήμερο που οργάνωσε, στις 13 και 14 Μαρτίου, ο Τομέας Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Θέλαμε αφενός να διερευνήσουμε τρόπους με τους οποίους μελετάμε σήμερα ένα ιστορικό φαινόμενο που καθόρισε τον 20ό αιώνα, και  αφετέρου να συζητήσουμε για το πώς μιλάμε γι’ αυτό στο σχολείο, εντός της τάξης μα και στο προαύλιο: να δούμε την έλξη που ασκούν συχνά στους μαθητές οι νεοναζιστικές ιδέες, οι ρατσιστικές συμπεριφορές, η βία που τις συνοδεύει. Ιστορικοί, εκπαιδευτικοί, παιδαγωγοί, κοινωνικοί επιστήμονες ανταλλάξαμε, συχνά διαφωνώντας, σκέψεις και ερωτήματα σε έναν ανοιχτό διάλογο.

Έναν ανοιχτό διάλογο επικεντρωμένο στην Ιστορία. Όχι γιατί πιστεύουμε ότι η Ιστορία αλλάζει τον κόσμο. Καμιά ιστορική διδασκαλία δεν μπορεί από μόνη της, όσο σπουδαία και αν είναι, να αλλάξει την ιστορική αντίληψη των ανθρώπων. Είναι καιρός
τώρα που ξέρουμε πια ότι η ιστορία δεν διδάσκει. Άλλωστε, οι πραγματικότητες που ζούμε είναι πολύ σύνθετες για να θεωρήσουμε ότι η αναφορά στην ιστορική εμπειρία αρκεί για να τις αντιμετωπίσουμε ή να πείσουμε για το δίκιο μας. Στην πραγματικότητα, η στάση μας, απέναντι σε όλα αυτά υπερβαίνει τη συζήτηση περί Ιστορίας· εισέρχεται στην επικράτεια των αξιών, των αρχών, του τρόπου που επιλέγουμε να ζήσουμε τη ζωή μας, να διαχειριστούμε την κρίση της. Η εναντίωση στην καταπίεση και την αδικία, η αντίσταση στον φασισμό είναι υπέρτατο δικαίωμα και αξία που σημαδεύει τις ζωές μας και να νοηματοδοτεί με τις πράξεις μας. Ίσως αυτή είναι η μεγαλύτερη ηθική ευθύνη απέναντι σε αυτούς που διδάσκουμε –είτε στο γυμνάσιο και το λύκειο είτε στο πανεπιστήμιο–, και  ίσως είναι αυτό που παρακίνησε εκατοντάδες εκπαιδευτικούς να βρεθούν σε αυτή τη συνάντηση. Γιατί σε αυτή τη διαδικασία η Ιστορία μάς είναι πολύτιμη, όχι μονάχα σαν  γνώση του παρελθόντος, αλλά σαν κριτική σκέψη, σαν νηφάλια και αναστοχαστική προσέγγιση, σαν ανοιχτός και συνεχής διάλογος.