Οι “δυναμικές ενέργειες” και ο αγώνας κατά της χούντας

Οι βόμβες, οι κεντρώοι και δεξιοί αντιδικτατορικοί υπέρ των “δυναμικών ενεργειών”, οι θυελλώδεις συζητήσεις, οι διαφωνίες, η Αλγερίνικη Επανάσταση, ο Τσε, η διάσπαση

του Παύλου Κλαυδιανού

Αντιδικτατορική αφίσα του Ρήγα Φεραίου, σχεδιασμένη από τον Θανάση Σκρουμπέλο

Οι μορφές πάλης που θα χρησιμοποιούσε η αντίσταση για να πέσει η χούντα υπήρξαν από τα πιο κρίσιμα ζητήματα και προκάλεσαν μεγάλες διαφωνίες. Το κεντρικό ερώτημα ήταν: Ποιες δυνάμεις θα συμμαχούσαν να ανατρέψουν τη χούντα; Το αντιστασιακό μαζικό κίνημα; Πόσο και ποιες δυναμικές μορφές πάλης θα χρησιμοποιούσε; Θα προσέβλεπε στη συνεργασία και με δυνάμεις του στρατού, για να ανατραπεί η χούντα; Από την αρχή ή στην πορεία του αγώνα; Ή στο τελικό στάδιο; Ερωτήματα που ανάλογα το πώς θα τα απαντούσε κανείς, αντιστασιακή οργάνωση ή κόμμα, έπρεπε να επιλέγει και τις αντίστοιχες συμμαχίες ή χώρους που θα επεδίωκε να αναπτυχθούν αντιστασιακές ομάδες, π.χ. στον στρατό.

Αν κάποιος συμπεριλάμβανε στο σχέδιό του τον στρατό, δεν μπορούσε να παρακάμψει και την ανάγκη συνεννόησης ή κάποιας μορφής συνεργασίας και με δυνάμεις όχι μόνο του Κέντρου αλλά κυρίως της αντιδικτατορικής Δεξιάς και, μετά το κίνημα του bασιλιά, ακόμη και με βασιλόφρονες αξιωματικούς.

Εν τω μεταξύ, αυτή η συζήτηση γινόταν παράλληλα με μια άλλη εξίσου κρίσιμη, επηρεαζόμενες μεταξύ τους, ποιος θα είναι ο χαρακτήρας του αντιστασιακού αγώνα. Θα ήταν απλά αντιδικτατορικός, για την αποκατάσταση της δημοκρατίας; Μήπως, μάλιστα, της δημοκρατίας της προδικτατορικής και του πολιτικού προσωπικού της, το οποίο είχε και μεγάλες ευθύνες; Ο αγώνας, ύστερα, δεν θα ήταν και αντιιμπεριαλιστικός; Δεν θα έθετε, επιπλέον, και ζητήματα, στόχους, που ιδίως οι κομμουνιστές δεν πρέπει να ξεχνάμε όταν συμμετέχουμε και οργανώνουμε ευρύτερους αγώνες, Π.χ. ανατροπές και κοινωνικούς στόχους, ακόμη και αντικαπιταλιστικούς μέσα στους οποίους οι δυνάμεις της εργασίας θα αναγνώριζαν τον εαυτό τους; Αυτά ήταν μια άλλη πηγή που τροφοδοτούσε τις διαφωνίες και συζητήσεις της περιόδου για τις συμμαχίες.

Οι δυναμικές μορφές. Μέσα σ’ αυτό το κουβάρι ζητημάτων οι μορφές πάλης, ιδίως οι δυναμικές μορφές πάλης, είχαν ξεχωριστή θέση γενικά στο κόμμα, δηλαδή το ενιαίο και ιστορικό ΚΚΕ. Πολύ περισσότερο τις συζητούσε η νεολαία, στα νεότερα σε ηλικία μέλη του κόμματος ή των αντιστασιακών οργανώσεων ευρύτερα. Ποιες απ’ αυτές θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε; Με τι στόχο; Πού θα τις εντάσσαμε; Με τι προφυλάξεις; Αν τις επιλέγαμε θα τις οργάνωνε κάθε ξεχωριστή οργάνωση; Ή μήπως θα έπρεπε να έχουμε και ειδικές προφυλαγμένες ομάδες για δυναμικές ενέργειες που δεν θα είχαν σχέσεις με τις κανονικές οργανώσεις;

Για το πού εντάσσονται, αν επιλεγούν τελικά, οι δυναμικές μορφές για το ΚΚΕ, για την κομμουνιστική παράδοση, ήταν λυμένο: εντάσσονται πλήρως στους στόχους, στις ανάγκες ανάπτυξης της αντιδικτατορικής πάλης και συνεισφέρουν στο γενικότερο αντιστασιακό κίνημα. Δεν είχαν χαρακτήρα σύγκρουσης με τις δυνάμεις της δικτατορίας –αν και ανέκυπτε, δειλά έστω, η ανάγκη περιφρούρησης όταν εκτελούνταν αυτές οι ενέργειες–, με τους διωκτικούς μηχανισμούς της. Ούτε συνιστούσαν σαμποτάζ καταστροφής εγκαταστάσεων. Ήταν υποταγμένες, όπως λέγαμε τότε και για να παρακάμπτουμε τις αντιρρήσεις ιδίως των μεγαλύτερων συντρόφων και της ηγεσίας, στις ανάγκες και τη λογική του μαζικού κινήματος. Κάτι βέβαια που δεν ήταν καθόλου τυπικό, διότι το μαζικό αντιστασιακό κίνημα, όπως σημειώσαμε πριν, ήταν το θεμέλιο, η κινούσα δύναμη για να ανατραπεί η δικτατορία.

Οι δυνάμεις που προέρχονταν από τον μη κομμουνιστικό χώρο, δηλαδή το Κέντρο και τη Δεξιά ή τον στρατό έδιναν πολύ μεγαλύτερο βάρος στις δυναμικές ενέργειες ως στοιχείο του αγώνα τους. Υπήρχε η αντίληψη ότι η χούντα μπορούσε να αποσταθεροποιηθεί με τέτοιες ενέργειες και, καθώς δεν είχε στήριξη στον λαό ούτε καν έλεγχε στ’ αλήθεια τους μηχανισμούς, όπως τον στρατό, ότι θα μπορούσαν τέτοιες ενέργειες να συμβάλουν αποφασιστικά ή και να προκαλέσουν την ανατροπή της. Υπήρχαν, βέβαια, σ’ αυτό τον χώρο αποχρώσεις. Η Δημοκρατική Άμυνα, π.χ., είχε πιο κοντινές απόψεις με την Αριστερά, πιο μακριά ήταν το ΠΑΚ ή άλλες κεντρογενείς αντιστασιακές ομάδες, και ακόμη πιο μακριά ομάδες αξιωματικών.

Δύο εισηγήσεις στη φυλακή. Ας επανέλθουμε στον δικό μας χώρο, στην Αριστερά. Η συζήτηση εδώ ήταν πολύ ζωηρή διότι συνδεόταν με το ιδεολογικό μας υπόβαθρο. Οι αναφορές στους κλασικούς έπεφταν βροχή κατά τις μαραθώνιες συζητήσεις, είτε στις συντροφιές της παράνομης δράσης είτε στη φυλακή. Τι είχε αναφέρει σχετικά ο Μαρξ, ο Ένγκελς; Πώς το ’πε ο Λένιν; Πώς απάντησαν στον τάδε ή τον δείνα αναρχικό ηγέτη; Πώς αξιοποίησαν τις δυναμικές μορφές οι ιταλοί σύντροφοι στην περίοδο του Μουσολίνι; Πώς οι μπολσεβίκοι; Πώς οι μενσεβίκοι; Τι κρατάμε από τη δική μας αντίσταση κατά των Γερμανών; Ποιο το δίδαγμα από την αλγερίνικη επανάσταση; Και οι Μαύροι Πάνθηρες δεν έλειπαν από τη συζήτηση. Και ο Μάης του ’68. Και φυσικά, πάνω απ’ όλα, οι Βιετκόνγκ και ο Τσε. Στη φυλακή, αργότερα, είμαστε στον Κορυδαλλό, άρα αν θυμάμαι καλά γύρω στο 1970, οργανώσαμε επίσημη συζήτηση στην Ομάδα Συμβίωσης του ΚΚΕ εσωτερικού –που ήταν και η μεγάλη πλειοψηφία στη φυλακή– με το θέμα αυτό. Το κείμενο «υπέρ» των δυναμικών μορφών το έγραψε ο Θανάσης Αθανασίου, ηγετικό στέλεχος του Ρήγα και του κόμματος και το «κατά» ο Θανάσης Πανουτσόπουλος, ένας πολύ αγαπητός σύντροφος από την Κορινθία, της εαμικής αντίστασης. Συζητούσαμε επί μέρες…

Το ζήτημα των μορφών πάλης, από ένα σημείο και πέρα ενεπλάκη, και στη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968. Χωρίς, μάλλον, ρητές αναφορές, πάντως οι δυνάμεις του ΚΚΕ που ακολούθησαν τις αποφάσεις της 12ης Ολομέλειας, το κομμάτι υπό τον Κώστα Κολιγιάννη, δεν ευνοούσε τις δυναμικές μορφές. Κάποτε μας κατηγορούσαν και για «μικροαστική ανυπομονησία» και απομάκρυνση από τα θεμέλια του «μαρξισμού-λενινισμού». Αντίθετα, οι δυναμικές μορφές υιοθετήθηκαν από την αρχή του αγώνα από το ενιαίο Κόμμα, και αυτή η θέση, πιο ενισχυμένη, συνεχίστηκε από τις δυνάμεις του ΚΚΕ εσωτερικού. Αυτό το δυναμικό στοιχείο υπήρξε και ένα από τα σημεία, όχι προφανώς από τα πιο σημαντικά, που προσανατόλισαν προς το ΚΚΕ εσωτερικού ιδίως νέους συντρόφους. Η στάση της Άκρας Αριστεράς, δηλαδή της αντιπολίτευσης από τ’ αριστερά του ΚΚΕ κινήθηκε, θεωρητικά, στο ίδιο μήκος κύματος αλλά υπήρξε πιο θαρραλέα στην αξιοποίησή τους. Πιο κοντά με εμάς ήταν οι σύντροφοι της τροτσκιστικής παράδοσης, πιο μακριά όσοι σύντροφοι προσέγγιζαν γκεβαρικές θέσεις.

Ο συμβολισμός του στόχου. Αναφέρθηκε προηγουμένως ότι οι μορφές αυτές υιοθετήθηκαν από την αρχή από το επίσημο κίνημα το ΚΚΕ, το Πατριωτικό Μέτωπο (ΠΑΜ). Κύριο χαρακτηριστικό τους ήταν ο συμβολισμός τους, ο ιδεολογικός ή πολιτικός στόχος τους, η πλήρως διασφαλισμένη θέση και ώρα που ελάμβανε χώρα, ούτως ώστε να μην υπάρχουν θύματα, και φυσικά το είδος και η ένταση της ενέργειας, το εύρος. Δεν εντάσσονταν εδώ μόνο, π.χ., βόμβες. Στη Θεσσαλονίκη, π.χ., το ΠΑΜ έβαλε βόμβα σε κολώνα της ΔΕΗ κατά τη διάρκεια της ΔΕΘ με προφανή στόχο να κάνει, σβήνοντας τα φώτα, την παρουσία της η αντίσταση –αρχή μάλιστα της δικτατορίας– με δυναμικό τρόπο, σε Έλληνες και ξένους. Η διαδήλωση στην Ερμού, τον Σεπτέμβρη του 1967, ήταν επίσης μια δυναμική ενέργεια που απέβλεπε να αποδείξει έμπρακτα ότι δεν φοβόμαστε τη χούντα, να δώσουμε θάρρος στον απλό κόσμο (είχε προβλεφθεί η μαγνητοφώνηση των συνθημάτων που φωνάξαμε για να μεταδοθούν από ξένους σταθμούς). Η βόμβα στο αντικομουνιστικό περίπτερο στο Σύνταγμα είχε προφανή ιδεολογικό στόχο. Όπως και η βόμβα στο άγαλμα του Τρούμαν (όχι από δυνάμεις του ΠΑΜ). Ιδεολογικό-πολιτικό στόχο είχαν και οι βόμβες στον περίβολο του Σταδίου Καραϊσκάκη (;) όταν γίνονταν οι Μεσογειακοί Αγώνες που ενώ επιδιώκαμε το μποϋκοτάρισμά τους παρά ταύτα συμμετείχαν οι Σοβιετικοί και οι άλλες χώρες του «υπαρκτού», με τις πρώτες ομάδες τους (π.χ. τη σφαιροβόλο Τσίτσοβα)! Και φυσικά να αναφέρουμε την τραγική έκβαση της δυναμικής ενέργειας στην Αμερικανική Πρεσβεία, όπου σκοτώθηκαν οι δύο αξέχαστοι σύντροφοι Αντζελόνι και Τσιτουρής της ομάδας που την οργάνωσε. Δύο συμβάντα ακόμη, η απόπειρα δολοφονίας του δικτάτορα από την οργάνωση του Αλέκου Παναγούλη και η αυτοπυρπόληση του φοιτητή Κώστα Γεωργάκη άνοιξαν επίσης σοβαρές συζητήσεις και άναψαν διαφωνίες. Ήταν πράξη τρομοκρατίας το πρώτο ή εντασσόταν στο ενιαίο αντιστασιακό κίνημα; Ήταν μια πράξη αυτοθυσίας το δεύτερο ή απογοήτευση, παραίτηση; Υπερίσχυσε το σωστό, της ηρωικής πράξης ως προς το πρώτο, της βαθύτατης οργής, συγκίνησης και απόφασης για συνέχιση του αγώνα –με κείμενο– για το δεύτερο.

Η συζήτηση αυτή έχασε βαθμιαία τη σημασία της, όσο αναπτυσσόταν το φοιτητικό κίνημα και γινόταν αυτό, ως ο προπομπός του ευρύτερου λαϊκού μαζικού αντιδικτατορικού κινήματος, ο πρωταγωνιστής. Η περίοδος αυτή έθετε σειρά άλλων διαφωνιών και ζητημάτων. Αλλά αυτό είναι μια άλλη παραπλήσια ιστορία.