Στο μπαρ των «Ενθεμάτων» την Παρασκευή το βράδυ

Αυτή την Παρασκευή, 1η του Νοέμβρη σας περιμένουμε στο εντευκτήριον-μπαρ των «Ενθεμάτων»

(Βαλτετσίου 50-52, 6ος όροφος)

Έργο του Ζωρζ Σερώ

Αυτήν την Παρασκευή 1η του Νοέμβρη, από τις 10 το βράδυ και μετά ανοίγουμε το εντευκτήριον των Ενθεμάτων (Βαλτετσίου 50-52). Με μουσική και ποτά και δυνατά κρασιά (από αυτά που πίνουν οι ανδρείοι –και οι ανδρείες– της ηδονής). Ο καιρός, σύμφωνα με την πρόβλεψη της ΕΜΥ προβλέπεται αίθριος, έτσι θα ξεναγηθούμε στη μαγευτική βεράντα του εντευκτηρίου, με θέα τον Λυκαβητό και τον πύργο του ΟΤΕ, ενώ και η ευωχία μπορεί να παραταθεί επί μακρόν.

Ένδυμα: αντιμνημονιακόν με ευδιάκριτες αντιφά αποχρώσεις (Όσοι, καθ’ οιονδήποτε τρόπον είχαν κατά καιρούς υποστηρίξει το  Μνημόνιο υποχρεούνται να προσέλθουν  με ποδήρη χιτώνα, με ευδιάκριτη μνημονιακή σήμανση).

Όπως πάντα, θα δοθούν βεβαιώσεις συμμετοχής στους ενδιαφερόμενους. Θα γίνεται επισταμένος έλεγχος στην είσοδο, προκειμένου να αποφευχθεί η παρείσφρυση φιλομνημονιακών θαμνώνων. Ειδοποιούμε τους κ.κ. επισκέπτες ότι στην απευκταία περίπτωση που παρεισφρύσουν τέτοια στοιχεία δεν θα τους χορηγηθεί επ’ ουδενί βεβαίωση συμμετοχής. Αντιθέτως, θα τους γίνεται –με τη συναίνεσή τους, βεβαίως– αντιλυσσικός  ορός και –εάν το επιθυμούν– επιπροσθέτως  το εμβόλιο της γρίπης και ακτινογραφία θώρακος.

 Σας περιμένουμε όλους και όλες

Καλούν:

Η Επιτροπή Θυρανοιξίων «Ενθεμάτων» και Rednotebook

Η Σύγκλητος της Πολυκατοικίας της οδού Βαλτετσίου 50-52

Οι διαχειριστές (όχι του συστήματος, αλλά της πολυκατοικίας)

Το υπερωκεάνιον που τραγουδά και πλέχει

Το καλώς συγκερασμένο κλειδοκύμβαλον

Κεντροαριστεροί ψάλτες

Στα Ενθέματα στο φύλλο της 27ης Οκτωβρίου

Κείμενα των: Άγκνες Χέλερ, Μαρίκας Φραγκάκη, Κωστή Παπαϊωάννου, Γιάννη Χαμηλάκη, Πιέρ Μασερέ, Ελένης Πορτάλιου, Ρογήρου

Η δίκη του Άιχμαν συνεχίζεται. Η «κοινοτοπία του κακού» και ο ναζισμός. Καθώς στην τωρινή συγκυρία η επέτειος της 28ης Οκτωβρίου αποκτά αναπόφευκτα νέο αντιφασιστικό περιεχόμενο, δημοσιεύουμε σήμερα ένα κείμενο της γνωστής ουγγαρέζας φιλοσόφου Άγκνες Χέλερ, που αναφέρεται στο κλασικό θέμα της «κοινοτοπίας του κακού» – συνεχίζοντας την προβληματική της Χάννα Άρεντ, και διαφωνώντας μαζί της: «Στο ορατό μέλλον, η δίκη  του Άιχμαν θα συνεχίζεται διαρκώς. Τίποτα δεν επαναλαμβάνεται όπως είχε συμβεί, όμως –για να χρησιμοποιήσω τη γλώσσα της θεολογίας– η πηγή  της δύναμης του κακού είναι ίδια με εκείνη του καλού. Αυτό καμιά πρόοδος δεν πρόκειται να το αλλάξει. Δεν μπορούμε να εξοβελίσουμε από τον κόσμο μας τους Άιχμαν –που είναι πολλοί–, μπορούμε όμως να τους απομονώσουμε». (μετάφραση από τα ουγγρικά: Θανάσης Βακαλιός).

Από τον «αυταρχικό κρατισμό» στον «αυταρχικό νεοφιλελευθερισμό». Ξαναδιαβάζοντας τον Πουλαντζά. Η Μαρίκα Φραγκάκη μας θυμίζει την έννοια του «αυταρχικού κρατισμού» του Ν. Πουλαντζά και εξετάζει κατά πόσον μπορεί να μας είναι χρήσιμη να εφαρμοστεί στην παρούσα φάση του νεοφιλελευθερισμού, και ειδικά στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Τα «καθαρά χέρια» της Χρυσής Αυγής. Συνέντευξη. Ο Κωστής Παπαϊωάννου, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του ανθρώπου, με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου του Τα «καθαρά χέρια» της Χρυσής Αυγής. Εφαρμογές ναζιστικής καθαρότητας (εκδ. Μεταίχμιο), μιλάει για την «ιατροποινική καταστολή», τη διάχυση του νεοναζισμού, τον εκφασισμό κράτους και κοινωνίας, το σχολείο, τον σύγχρονο αντιφασισμό: Λέει, μεταξύ άλλων: «Οι χρυσαυγίτες ασκήθηκαν στο ναζιστικό και το κοινό έγκλημα, για συντομία στο ναζιστικό κοινό έγκλημα, με υψηλές επιδόσεις.[…]. Θα έλεγα πως σε τίποτα δεν διαφοροποιούνται από τις κλασικές μεθόδους ναζιστικής επέκτασης, αν εξαιρέσουμε πως εδώ έχουμε εντονότερη τη διάσταση “Βalkan Μafia” που προσιδιάζει, ας πούμε, στην εγκληματική ιδιόλεκτο του Αρκάν στη Σερβία. […]. Η πολιτική και κοινωνική εξουδετέρωση της Χ.Α. περνάει μέσα από την ίδια τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και το κράτος πρόνοιας. Όλα αυτά όμως είναι ανεπαρκή μεγέθη εσχάτως. Το στοίχημα της δημοκρατίας είναι σήμερα πιο δύσκολο από ποτέ».

Μνήμη Γιώργου Χ. Χουρμουζιάδη (1932-2013). Η ποιητική του χώματος. Ο Γιάννης Χαμηλάκης αποχαιρετά τον αρχαιολόγο Γ. Χουρμουζιάδη, μια ξεχωριστή μορφή, τόσο λόγω του επιστημονικού του έργου, όσο και λόγω της στάσης του και της μέριμνάς του η αρχαιολογία να ξεφύγει από τα στεγανά και την ιδιόλεκτο της επιστημονικής κοινότητας: «Μια έγνοια και ένας πόθος ασίγαστος  διαπερνά [το έργο του Χουρμουζιάδη]: να μιλήσουμε για όλα, να επικοινωνήσουμε, και μεταξύ μας και με τους «άλλους», ιδίως μ’ αυτούς που δεν πέρασαν ποτέ την πόρτα του αρχαιολογικού μουσείου, να διαφωνήσουμε, ακόμα και να συγκρουστούμε, να πειραματιστούμε, να μάθουμε απ’ την κοινωνική και πολιτική θεωρία, αλλά ταυτόχρονα να θέσουμε υπό κριτικό και αναστοχαστικό έλεγχο τα πάντα, από τα θέσφατα των μεγαλόσχημων της αρχαιολογίας μέχρι τη ρητορεία της πολιτικής αλλά και ακαδημαϊκής εξουσίας. Όμως αυτό το αίτημα της ζωής και της δράσης του Χουρμουζιάδη παραμένει ακόμα, παρά ορισμένες θετικές κινήσεις, ανεκπλήρωτο».

Φουκώ και Μαρξ. Με το έργο Φουκώ και Μαρξ του Πιερ Μασερέ ξεκινάν τη διαδρομή τους στον εκδοτικό χώρο και στον χώρο των ιδεών οι εκδόσεις Εκτός Γραμμής, ένα νέο μη κερδοσκοπικό, πολιτικό και θεωρητικό εγχείρημα που επιδιώκει, όπως λένε οι συντελεστές του, να εκδώσει «βιβλία για τη σύγχρονη πολιτική, θεωρητική, ιστορική και πολιτιστική αναζήτηση και δράση των καταπιεσμένων τάξεων και της Αριστεράς». Δημοσιεύουμε σήμερα ένα μικρό απόσπασμα από τον Επίλογο του Μασερέ: «Χωρίς να χρειάζεται να επιλέξουμε ανάμεσα στην υπόθεση ενός Φουκώ (ακόμη) μαρξιστή και στην υπόθεση ενός Μαρξ (ήδη) φουκωικού, η συνάντηση ανάμεσα σε αυτούς τους δύο αναλυτές του σύγχρονου καθεστώτος της κοινωνικότητας έχει πραγματοποιηθεί. Από αυτή τη συνάντηση προκύπτει μια νέα αντίληψη για την εξουσία, την αυθεντία και το υποκείμενο, ικανή να αποτελέσει βάση μεταγενέστερων αναλύσεων» (μετάφραση: Τάσος Μπέτζελος).

Μεταξουργείο, Κεραμεικός, Βοτανικός: Ιστορικές συνοικίες με μέλλον. Η Ελένη Πορτάλιου γράφει για το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον τριών  ιστορικών συνοικιών στο κέντρο της Αθήνας: «Οι συνοικίες του Μεταξουργείου, του Κεραμεικού, και του Βοτανικού έχουν σημαντική χωρική και κοινωνική ταυτότητα, που διαμορφώθηκε διαχρονικά μέσα στην ιστορία. Διαθέτουν όλες τις προϋποθέσεις οικονομικής, παραγωγικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης καθώς και ανάπλασης του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου, στο πλαίσιο ενός συνολικού σχεδίου που θα απαντά στα σημερινά προβλήματα επιβίωσης και τον μαρασμό της καθημερινής ζωής στην πόλη λόγω των μνημονιακών πολιτικών».

Ψάχνοντας για μάγισσες στον Μεσαίωνα. Η ισχύς των στερεοτύπων. Οι μάγισσες και το κυνήγι τους στα μεσαιωνικά χρόνια είναι ένα από τα πιο γνωστά στερεότυπα, που επανέρχονται κάθε τόσο στον δημόσιο λόγο.; Ο Ρογήρος ερευνά τις πηγές και μας υποδεικνύει ότι η πραγματικότητα είναι διαφορετική: «Μερικές παράγραφοι σε ένα σύγγραμμα εκκλησιαστικού δικαίου των αρχών του 9ου αιώνα, όπου ο τότε επίσκοπος Ραιτίας προτείνει την επιβολή ατιμωτικών ποινών (χωρίς, πάντως, να μνημονεύει ρητώς τη θανατική ποινή) σε όσους ασχολούνται με τη μαγεία και μαγγανεία. Στοργικές συμβουλές για την καθοδήγηση των παραπλανημένων αυτών ψυχών από τον ηγούμενο Ρηγίνο της Πρυμ, περίπου έναν αιώνα αργότερα. Κανένα ίχνος διωγμών, δικών και καταδικών! Είναι προφανές ότι η μαγεία ως κοινωνικό φαινόμενο δεν απασχόλησε ιδιαίτερα την κοινωνία του Μεσαίωνα».

Η δίκη του Άιχμαν συνεχίζεται

Η «κοινοτοπία του κακού» και ο ναζισμός

της Άγκνες Χέλερ

Καθώς η 28η Οκτωβρίου αποκτά στις μέρες μας, αναπόφευκτα,  νέο αντιφασιστικό περιεχόμενο, αντί επετειακού άρθρου (καθώς μάλιστα η Αυγή προσφέρει σήμερα στους αναγνώστες το τρίτο κεφάλαιο της Επαγγελίας της αδύνατης επανάστασης του Α. Ελεφάντη, ενώ οι  «Αναγνώσεις» είναι ολόκληρες αφιερωμένες στην 28η Οκτωβρίου και τον φασισμό) δημοσιεύουμε ένα κείμενο της γνωστής ουγγαρέζας φιλοσόφου Άγκνες Χέλερ, που αναφέρεται στο μεγάλο θέμα  της «κοινοτοπίας του κακού» και του ναζισμού — συνεχίζοντας την προβληματική της Χάννα Άρεντ, διαφωνώντας μαζί της Το κείμενο (από το οποίο δημοσιεύουμε αποσπάσματα)   είναι η ανακοίνωση της Χέλερ στη συνδιάσκεψη  Άιχμαν που οργάνωσε το Τμήμα Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου  Έτβες Λόραντ της Βουδαπέστης μαζί με το ίδρυμα Mensch στις  15.4.2011· δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του ίδιου έτους. Μας το υπέδειξε ο Θανάσης Βακαλιός, ο οποίος και το μετέφρασε από τα ουγγρικά.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Λούκας βαν Λέιντεν, «Τρίπτυχο της Δευτέρας Παρουσίας» (λεπτομέρεια), 1527

Στα νιάτα μου είχα δημοσιεύσει ένα δοκίμιο με  τίτλο «Η δίκη της Νυρεμβέργης συνεχίζεται». Σήμερα, κι ενώ έχουν περάσει πάνω από πενήντα χρόνια, νομίζω ότι και η δίκη του Άιχμαν συνεχίζεται. Από τα πάμπολλα υβριστικά αντισημιτικά sms τα οποία λαμβάνω διαρκώς στο κινητό μου, ένα μου τράβηξε ιδιαίτερα την προσοχή: «Αν ο Χόρτυ σας γνώριζε, είναι βέβαιο ότι δεν θα σταματούσε τα τρένα! Και θα είχε δίκιο!». Προφανώς, ο αποστολέας του sms  δεν αρνείται το Ολοκαύτωμα. Η άποψή του μοιάζει με τη ρήση του Άιχμαν, που δημοσίευσε πρόσφατα το περιοδικό Der Spiegel. Σε μια συνέντευξή του στο Μπουένος Άιρες, ο Άιχμαν εξέφραζε τη λύπη του  που δεν τέλειωσε τη δουλειά του. Σήμερα, κι ενώ έχουν περάσει πάνω από πενήντα χρόνια, υπάρχουν  πολλοί που συμμερίζονται τη λύπη του Άιχμαν.

Το κακό και η Χάννα Άρεντ 

Αφετηρία για την αποτίμηση του φαινόμενου Άιχμαν από έναν φιλόσοφο  εξακολουθεί να είναι το βιβλίο της Χάννα Άρεντ Ο Άιχμαν στη Ιερουσαλήμ [μετ. Βασίλης Τομανάς, Νησίδες 2009], και η σφοδρή αντιπαράθεση που ακολούθησε, συμπεριλαμβανομένων και των απαντήσεων  της Άρεντ στα ερωτήματα του Samuel Grafton, καθώς και  η συνομιλίας της με τον Thilo Koch. Από την πρώτη ανάγνωση του βιβλίου, δεν είχα καμιά αμφιβολία  ότι η Χάννα Άρεντ είχε παρερμηνεύσει την προσωπικότητα του Άιχμαν. Οι επικριτές της αναζήτησαν την πηγή αυτής της παρερμηνείας σε πολιτικούς λόγους. Χωρίς να  τους αρνούμαι, προτιμώ να αναζητήσω τους φιλοσοφικούς λόγους, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στο σκεπτικό της Άρεντ. Το ζήτημα του κακού είναι ένα από τα βασικά φιλοσοφικά και θρησκειολογικά προβλήματα — ίσως και θεολογικό. Γενικά, υπάρχει κακό; Αν ναι, ποια είναι η σχέση ανάμεσα  στο κακό και τον κακοποιό; Μπορεί να γίνει λόγος για ριζικό ή απόλυτο κακό; Είναι αναγνωρίσιμο, και αν ναι, από τι; Είναι το κακό δαιμονικό; Τι σημαίνει η δυνατότητα ελεύθερης επιλογής; Πότε έχουμε δικαίωμα επιλογής και πότε όχι; Αργότερα, η Άρεντ προσπάθησε να εξηγήσει γιατί είχε μιλήσει  για την κοινοτοπία του κακού. Αν κάτι είναι κοινότοπο, γράφει, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι ασήμαντο. Χρησιμοποιώντας τη λέξη κοινότοπο, θέλησε να πει ότι το κακό δεν είναι δαιμονικό, ότι δεν υπάρχει σ’ αυτό μεγαλοσύνη, ότι μόνο στην πράξη του καλού μπορεί να υπάρξει μεγαλοσύνη. 

Ξαναδιαβάζοντας τον Πουλαντζά

Από τον «αυταρχικό κρατισμό» στον «αυταρχικό νεοφιλελευθερισμό»

της Μαρίκας Φραγκάκη

Ο Νίκος Πουλαντζάς σπίτι του στο Παρίσι, 20.1.1978. Φωτογραφία της Sophie Bassouls

Μια από τις έννοιες που επεξεργάστηκε ο Νίκος Πουλαντζάς είναι ο «αυταρχικός κρατισμός». Την προσδιoρίζει ως εξής, στο έργο του Το κράτος, η εξουσία, ο σοσιαλισμός: ο «εντεινόμενος έλεγχος σε κάθε τομέα της κοινωνικοοικονομικής ζωής, σε συνδυασμό με τη ριζική παρακμή των θεσμών της πολιτικής δημοκρατίας και τη δρακόντεια και πολύμορφη περικοπή των λεγόμενων “τυπικών” ελευθεριών». Διευκρινίζει ότι ο «αυταρχικός κρατισμός» δεν ταυτίζεται με τον ολοκληρωτισμό, εμπεριέχει όμως «σκόρπια στοιχεία ολοκληρωτισμού», που μπορούν να αποκρυσταλλωθούν σε παρακρατικό μηχανισμό. Ο «αυταρχικός κρατισμός», τέλος, συνδέεται με το εξής «παράδοξο»: το κράτος να επιζητά την ενίσχυση των εξουσιών του και ταυτόχρονα, να έρχεται αντιμέτωπο με τις λαϊκές μάζες.

Μπορεί η έννοια του «αυταρχικού κρατισμού» να εφαρμοστεί στην παρούσα φάση του νεοφιλελευθερισμού, και ειδικά στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης; Πρόκειται για ερωτήματα με θεωρητική, αλλά και πολιτική σημασίας για την Αριστερά και την αναζήτηση διεξόδου από την κρίση.

Η έννοια του «αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού» αναφέρεται στον επαναπροσδιορισμό του κράτους ως δημοκρατικής οντότητας μέσω συνταγματικών και νομικών μεταβολών, που το θωρακίζουν έναντι των κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων.[1] Ειδικότερα, ο «αυταρχικός νεοφιλελευθερισμός» χαρακτηρίζει την άσκηση πολιτικής από τις κυρίαρχες τάξεις, με στόχο τη διατήρηση της ηγεμονίας τους, μέσω της περιθωριοποίησης και αποκλεισμού όσων αντιδρούν, αντί της εξουδετέρωσης των αντιστάσεων μέσω συμβιβασμών. Πρόκειται για νέα φάση του νεοφιλελευθερισμού, που αναδύεται μέσα από την κρίση.

Τόσο η ευρωπαϊκή εμπειρία αντιμετώπισης της κρίσης μέσω διαρκούς λιτότητας, όσο και η ελληνική εμφανίζουν χαρακτηριστικά «αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού». Ως προς την Ε.Ε., βέβαια, τίθεται καταρχάς το ερώτημα κατά πόσον αποτελεί μόρφωμα αντίστοιχο προς το κρατικό. Θεωρούμε ότι η αντιστοιχία αυτή υφίσταται, ακόμα κι αν είναι ιδιότυπη.

Tα «καθαρά χέρια» της Χρυσής Αυγής

συνέντευξη του Κωστή Παπαϊωάννου

Μιλάει για την «ιατροποινική καταστολή», τη διάχυση του νεοναζισμού, τον εκφασισμό κράτους και κοινωνίας, το σχολείο, τον σύγχρονο αντιφασισμό

«Η πολιτική και κοινωνική εξουδετέρωση της Χ.Α. περνάει μέσα από την ίδια τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και το κράτος πρόνοιας»

Πριν λίγες μέρες κυκλοφόρησε η μελέτη του Κωστή Παπαϊωάννου Τα «καθαρά χέρια» της Χρυσής Αυγής. Εφαρμογές ναζιστικής καθαρότητας (εκδ. Μεταίχμιο). Ο συγγραφέας, εκπαιδευτικός και πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, είναι γνωστός από την αρθρογραφία και τη δράση του, εδώ και χρόνια, ενάντια στον ρατσισμό, τη μισαλλοδοξία και τον νεοναζισμό. Σήμερα, με το βιβλίο του (που γράφτηκε το καλοκαίρι, αλλά πρόλαβε και τις τελευταίες εξελίξεις, με τη σύλληψη Μιχαλολιάκου) μας προσφέρει μια ολοκληρωμένη ανάλυση. Ξεκινώντας από τη γνωστή φράση του Ν. Μιχαλολιάκου για τα «καθαρά χέρια», εξετάζει κομβικά ζητήματα, όπως η άνοδος της Χ.Α., τα «νοσήματα» στους διάφορους χώρους στα οποία οι νεοναζί έρχονται να «απολυμάνουν», τον εκφασισμό του κράτους και της κοινωνίας. Για όλα αυτά, μιλήσαμε μαζί του.

Στρ. Μπ.

Το βιβλίο επιγράφεται Τα «καθαρά χέρια» της Χρυσής Αυγής. Αλλά και σε όλο το κείμενο το δίπολο «καθαρότητα/καθαρό» vs «βρομιά/βρόμικο» είναι κεντρικό στην ανάλυση. Ποιο ρόλο παίζει στον λόγο και την πρακτικής της Χ.Α.;

Η διαρκής προβολή της αξίας της καθαρότητας, τα «καθαρά χέρια», ο «τόπος που θα ξεβρομίσει», δεν είναι απλή επικοινωνιακή στρατηγική. Η καθαρότητα αποτελεί κομβικό σημείο στην πρόσληψη του ναζιστικού φαινομένου γενικά, και του σύγχρονου ελληνικού νεοναζισμού ειδικά. Διατρέχει τον λόγο ως καθαρότητα, και την πράξη ως εκκαθάριση και εξόντωση του βρόμικου, του μιαρού. Στο αίτημα για καθαρότητα συναρμόζεται η τακτική με την πολιτική, γιατί αποτελεί πρωτίστως εκ των ων ουκ άνευ όρο για την υλοποίηση του προγράμματος της Χ.Α. και αντανακλά το προγραμματικό της εύρος. Η έννοια της καθαρότητας, ως δομικό στοιχείο κάθε εθνικοσοσιαλιστικού και φασιστικού προγράμματος, δεν μένει στο επίπεδο του αιτήματος. Το αίτημα συνοδεύεται από την επιβολή του.

Ναζιστική αφίσα του 1932: Η έγερση των εργατών

Ας πάρουμε το κοινωνικό σώμα, το σώμα της κοινότητας του λαού, που θα έλεγαν και οι νεοναζί, πάλαι ποτέ αγαπημένοι των τηλεοπτικών πάνελ και του λαϊφστάιλ. Αυτό ταυτίζεται με το σώμα των Ελλήνων· οι υπόλοιποι δεν ενδιαφέρουν. Μετά περνάμε στο δεύτερο στάδιο της εκκαθαριστικής λογικής, στάδιο ιστορικά αναγκαίο για τον φασισμό: ακόμα και αν αποβάλουμε τους ξένους, το σώμα των Ελλήνων δεν θα περιλαμβάνει όλους τους Έλληνες, αλλά όσους αναγνωρίζουν αυτό το σώμα ως τέτοιο, όσους αποδέχονται τους όρους ένταξης σε αυτό, άρα όσους πληρούν τα κριτήρια καθαρότητας. «Ανθέλληνες», «απάτριδες», «ελληνόφωνοι», όσοι αποτυγχάνουν στο τεστ ελληνοφροσύνης πρέπει να αποκοπούν από το εθνικό σώμα. Η κατηγορία περιλαμβάνει από φιλελεύθερους δεξιούς κοσμοπολίτες μέχρι αριστερούς διεθνιστές, από σοσιαλδημοκράτες ευρωπαϊστές αστούς μέχρι αναρχικούς, όλους τέλος πάντων όσοι δεν συντάσσονται εφ’ ενός ζυγού σε θέματα εθνικής ταυτότητας και αυτοεικόνας, διεθνών σχέσεων, ελληνικού και βαλκανικού εθνικισμού, σχέσεων κράτους και Εκκλησίας κ.λπ.

Η ποιητική του χώματος

Μνήμη Γιώργου Χ. Χουρμουζιάδη (1932-2013)

του Γιάννη Χαμηλάκη

                                    «τι σόι κόκκαλα φοράει το σκοτάδι;

                                                   πώς είναι εκεί;  έχει θρόισμα;

                                                   εδώ –όπως τ’ άφησες–»

                                                   Γ. Πρεβεδουράκης, Κλέφτικο (2013)

Φωτογραφία του Φώτη Υφαντίδη

Τον συνάντησα πρώτη φορά στο Ρέθυμνο, στα τέλη της δεκαετίας του ’80. Εγώ προπτυχιακός φοιτητής, σχεδόν στο πτυχίο, και όμως ακόμα αναρωτιόμουν κατά πόσο η αρχαιολογία μπορεί να είναι κάτι περισσότερο από στείρα τυπολογική ανάλυση, θετικιστική αφήγηση ή φορμαλιστική ιστορία τέχνης· κατά πόσο  μπορεί να είναι κάτι πέρα από τον αναχωρητισμό, να επικοινωνεί με την κοινωνία και τις έγνοιες της, να μην είναι παντελώς αδιάφορη στις πολιτικές συγκρούσεις του σήμερα.

Η πρόσκληση στάλθηκε μέσω του πολιτιστικού συλλόγου της πόλης, κι αυτός την αποδέχτηκε μετά χαράς. Έκανε λοιπόν το ταξίδι απ’ τη Θεσσαλονίκη, να μας μιλήσει για την επανέκθεση της  αρχαιολογικής συλλογής του Μουσείο του Βόλου, την οποία είχε επιμεληθεί κάποια χρόνια πριν. Και, μέσα απ’αυτή, να μας πει για το μουσείο-σχολείο όπως το ήθελε, και όχι ναό, για την τυραννία της γυάλινης βιτρίνας, για την ιεροποίηση και φετιχοποίηση του αρχαιολογικού αντικειμένου, αλλά και την αντιπρόταση που κατάφερε να υλοποιήσει, κόντρα στην κατεστημένη μουσειολογία. Η αίθουσα όπου γινόταν η διάλεξη, στο Λύκειο των Ελληνίδων, στην παραλία του Ρεθύμνου, σκοτεινή και άχαρη· γύρω μας «παραδοσιακές» στολές και –τι ειρωνεία!– μέσα σε γυάλινες βιτρίνες,  η βαλσαμωμένη εθνική μνήμη να μας επιτηρεί εν είδει Πανοπτικού. Και όμως, μόλις άρχισε η ομιλία, και η εθνική ρητορεία, και η αρχαιολογική ορθοδοξία, και ο μουσειογραφικός κανόνας, έχαναν αργά-αργά, μπροστά στα μάτια μας, την παντοδυναμία τους, το δυναστευτικό τους βάρος πάνω στους ώμους μας. Ακόμα και σήμερα, κάθε φορά που ξεναγώ τους φοιτητές μου στο Μουσείο  του Βόλου  και βλέπω στα μάτια τους καταρχάς την έκπληξη και κατόπιν τον ενθουσιασμό, διαπιστώνω πως ο Γιώργος Χουρμουζιάδης κατόρθωσε κάτι που λίγοι καταφέρνουμε: να ενεργοποιήσει τις απτικές ικανότητες της όρασης, να απελευθερώσει την αισθητηριακή, συναισθηματική και μνημονική δύναμη της υλικότητας.

Φουκώ και Μαρξ

του Πιέρ Μασερέ

Το κείμενο που ακολουθεί είναι κομμάτι του επιλόγου του βιβλίου του Pierre Macherey, Φουκώ και Μαρξ. Το παραγωγικό υποκείμενο, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Εκτός Γραμμής (μετάφραση: Τάσος Μπέτζελος). Οι εκδόσεις Εκτός Γραμμής είναι ένα νέο μη κερδοσκοπικό, πολιτικό και θεωρητικό εγχείρημα που επιδιώκει, όπως λένε οι συντελεστές του, να εκδώσει «βιβλία για τη σύγχρονη πολιτική, θεωρητική, ιστορική και πολιτιστική αναζήτηση και δράση των καταπιεσμένων τάξεων και της Αριστεράς». Στο επόμενο διάστημα οι εκδόσεις θα κυκλοφορήσουν τη συλλογή κειμένων του Ετιέν Μπαλιμπάρ Κράτος, μάζες, πολιτική, το κλασικό έργο του Λουί Αλτουσέρ Για τον Μαρξ σε νέα μετάφραση, τις διαλέξεις του Λουί Αλτουσέρ με τίτλο Φιλοσοφία και Αυθόρμητη φιλοσοφία των επιστημόνων, το κείμενο του Λουί Αλτουσέρ, Για την αναπαραγωγή, το βιβλίο του Ιάσονα Χανδρινού και του Κωστή Χριστοδούλου, Όλη νύχτα εδώ. Η προφορική ιστορία της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, καθώς και τη μελέτη του PeterThomas, Hστιγμή του Γκράμσι. Φιλοσοφία, ηγεμονία, μαρξισμός. Με δεδομένο τον χαρακτήρα του εγχειρήματος, δεν έχουμε παρά να τους ευχηθούμε, ολόψυχα, καλή επιτυχία!

  ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Ο Φουκώ με τον Σαρτρ, σε διαδήλωση, το 1971, στο Gοutte d’ Or, στο Παρίσι.

Ο καπιταλιστής αγοράζει, και εξοφλεί με τη μορφή μισθού, ως εφαρμογή της σύμβασης εργασίας που είναι μια ανταλλαγή ανάμεσα σε μέρη ελεύθερα και ίσα σε δικαιώματα, τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει εντός των χωρικών ορίων της επιχείρησής του και για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα την εργασιακή δύναμη κάθε ατομικού παραγωγού. Στην πραγματικότητα, αυτό που εκμεταλλεύεται προκειμένου να αντλήσει ένα πλεόνασμα αξίας το οποίο ιδιοποιείται καθ’ ολοκληρίαν είναι μια συνολική παραγωγική δύναμη που δεν ανάγεται στο άθροισμα των ατομικών εργασιακών δυνάμεων και που, ως εκ τούτου, δεν υποχρεούται να την πληρώσει. Αυτή η συνολική παραγωγική δύναμη που, σύμφωνα με τους όρους που χρησιμοποιεί ο Μαρξ, είναι εκείνη που «το κεφάλαιο κατέχει εκ φύσεως ως εμμενή σε αυτό παραγωγική δύναμη», είναι το ιδιαίτερο αποτέλεσμα της συνεργασίας, η οποία επιτελεί την ένταξη των ατομικών δραστηριοτήτων στη συλλογική εργασιακή διαδικασία έτσι όπως διενεργείται υπό τη διοίκηση του κεφαλαίου, σύμφωνα με Κανόνες παραγωγικότητας που έχουν κυριολεκτικά κυριεύσει αυτές τις δραστηριότητες, καθώς τις θέτουν υπό έλεγχο και υπό επιτήρηση.

Mεταξουργείο, Κεραμεικός, Βοτανικός

Ιστορικές συνοικίες με μέλλον

της Ελένης Πορτάλιου

«Εργοστάσιον αυτοκινήτων», τέλη του 20ού αιώνα, οδός Μυλλέρου 54. (Χρ. Αγριαντώνη, Μ.-Χρ. Χατζηιωάννου, «Το Μεταξουργείο της Αθήνας», ΚΝΕ-ΕΙΕ, Αθήνα 1995).

Τρεις μεγάλοι αρχαίοι δρόμοι διέσχιζαν τις συνοικίες του Μεταξουργείου, του Κεραμεικού και του Βοτανικού συγκλίνοντας στον Κεραμεικό: η οδός Πειραιώς που ένωνε τον Πειραιά με την Αθήνα, η Ιερά Οδός που ένωνε την Ελευσίνα με την Αθήνα και ο λεγόμενος «δρόμος», που συνέδεε την Ακαδημία Πλάτωνος με τον Κεραμεικό. Η αρχαιότητα ζει σε πολλά σημερινά τοπωνύμια, δρόμους, διάσπαρτες αρχαιότητες και, βεβαίως, στο πρώτο δημόσιο νεκροταφείο της Αθήνας, στον Έξω Κεραμεικό, ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της πόλης. Ο Έσω Κεραμεικός ήταν στην αρχαιότητα η συνοικία των τεχνιτών κεραμέων –αγγειοπλαστών και αγγειογράφων– που είχαν εδώ τα εργαστήριά τους.

Μετά το 1821 και το πρώτο σχέδιο της Αθήνας των Κλεάνθη-Σάουμπερτ, τροποποιημένο από τον Κλέντσε, διαμορφώνεται το σημερινό ιστορικό κέντρο, που για αρκετές δεκαετίες του 19ου αιώνα συμπίπτει σε μεγάλο βαθμό με την ίδια την πόλη. Αν τα Ανάκτορα είχαν τοποθετηθεί στην Ομόνοια και το Δίπυλο, η εξέλιξη των τριών συνοικιών θα ήταν διαφορετική. Όμως, η τοποθέτησή τους στην πλατεία Συντάγματος και η ταυτότητα που αυτή αποκτά ως φυσικός και συμβολικός χώρος της εξουσίας και της πολιτικής, περιορίζουν την Ομόνοια στον ρόλο ενός δεύτερου πόλου με μέγαρα και επιβλητικά ξενοδοχεία, ενώ στα θέατρα και τα cafès της στεγάζεται η αστική δημόσια σφαίρα. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Ομόνοια αποτελεί χώρο συγχρωτισμού των κοινωνικών τάξεων, που περιστρέφονται γύρω από τα εμπορικά καταστήματα, ψυχαγωγούνται από τις μουσικές εκδηλώσεις και δημιουργούν στα καφενεία και την πλατεία ένα χώρο καθημερινής πολιτικής, ο οποίος αποτελεί, μαζί με την Κλαυθμώνος και το Σύνταγμα, τον άξονα της ιστορικά επαναλαμβανόμενης συγκρουσιακής παρουσίας των λαϊκών τάξεων στο κέντρο της πόλης. Αργότερα, κυρίως μετά τον Πόλεμο, η Ομόνοια θα αποτελέσει τη λαϊκή καρδιά της Αθήνας, από την οποία διαβαίνει κανείς για να εισέλθει στις τρεις λαϊκές συνοικίες που μας ενδιαφέρουν.

Η σημερινή πλατεία Ελευθερίας (πρώην Λουδοβίκου και αργότερα Κουμουνδούρου), αναπτύσσεται στα μέσα του 19ου αιώνα, στα όρια μεταξύ παλιάς πόλης και της νεότερης οθωνικής προς το Μεταξουργείο, στην άκρη του τείχους του 18ουαιώνα που περιτείχιζε τη μέχρι τότε κατοικημένη περιοχή της Αθήνας. Η πλατεία συγκεντρώνει αρχικά, μετά την Αιόλου, τα περισσότερα και καλύτερα εμπορικά καταστήματα και κέντρα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, ξενοδοχεία, εστιατόρια και ζαχαροπλαστεία. Σταδιακά έρχεται πιο κοντά στο λαϊκό δυτικό κομμάτι της πόλης, αποτελώντας σήμερα, μετά την ανάπλασή της, ένα σημαντικό ποιοτικά δημόσιο χώρο.

Ψάχνοντας για μάγισσες στον Μεσαίωνα

Η ισχύς των στερεοτύπων

του Ρογήρου

Άλμπρεχτ Ντύρερ, «Τέσσερις μάγισσες» 1497

«Στην ελληνική πολιτική σκηνή υπάρχει ένα κυνήγι μαγισσών. Αν θέλουν μάγισσες, ας τις αναζητήσουν στον Μεσαίωνα». Με τον τρόπο αυτό απαντούσε, πριν λίγους μήνες, ιστορικός και μέλος του Κοινοβουλίου στις (κακόπιστες στις περισσότερες περιπτώσεις) επικρίσεις που δεχόταν, επειδή είχε επιχειρήσει να αποδομήσει κάποιον από τους μύθους που περιέχει η επίσημη εθνική αφήγηση της Ιστορίας. Καταφεύγοντας σε έναν άλλο μύθο, η ιστορικός υπέκυπτε, χωρίς ίσως να το συνειδητοποιεί, σε ένα στερεότυπο πολύ πιο ισχυρό, μια και αφορά την πιο συκοφαντημένη ιστορική περίοδο. Αξίζει να το συζητήσουμε, εκτός όλων των άλλων, μιας και οι «μάγισσες στον Μεσαίωνα» αποτελούν κοινό τόπο σαφώς εδραιωμένο στον δημόσιο λόγο και στη συλλογική συνείδηση.

***

Δεν θα ήταν, βεβαίως, δυνατό να υποστηριχθεί ότι οι πρακτικές μαγείας και μαγγανείας ήταν άγνωστες στις μεσαιωνικές κοινωνίες. Απαντούν, άλλωστε, σε όλες τις εποχές και όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες, ενώ κάποιες από αυτές ενσωματώνονται, επίσημα ή ανεπίσημα, σε θρησκείες. Όποιος όμως προσπαθήσει να μελετήσει τον Μεσαίωνα αναζητώντας ψυχώσεις και κυνήγια μαγισσών θα έχει την εντύπωση ότι διασχίζει μια έρημο και, φυσικά, θα απογοητευθεί.

Μερικές παράγραφοι σε ένα σύγγραμμα εκκλησιαστικού δικαίου των αρχών του 9ου αιώνα, όπου ο τότε επίσκοπος Ραιτίας προτείνει την επιβολή ατιμωτικών ποινών (χωρίς, πάντως, να μνημονεύει ρητώς τη θανατική ποινή) σε όσους ασχολούνται με τη μαγεία και μαγγανεία. Στοργικές συμβουλές για την καθοδήγηση των παραπλανημένων αυτών ψυχών από τον ηγούμενο Ρηγίνο της Πρυμ, περίπου έναν αιώνα αργότερα. Κανένα ίχνος διωγμών, δικών και καταδικών! Είναι προφανές ότι η μαγεία ως κοινωνικό φαινόμενο δεν απασχόλησε ιδιαίτερα την κοινωνία του Μεσαίωνα.

Λαμπεντούζα: Η τραγωδία και η απάτη

 του Αντρέα Νταβόλο

μετάφραση: Μαρία Καλαντζοπούλου

Χαρακτικό του Λώρενς Χάυντ, από το λεύκωμα «Σταυρός του Νότου», 1951

Η πρόσφατη τραγωδία έξω απ’ τις ακτές της Λαμπεντούζα, τόσο εξαιτίας του μεγέθους όσο και εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο εκτυλίχθηκε η καταστροφή, έχει προκαλέσει τη γενική οργή και αγανάκτηση, συναίσθημα που ξεπερνά τα υποκριτικά λόγια και τα κροκοδείλια δάκρυα των κυρίαρχων τάξεων και πολιτικών της Ιταλίας –και της Ευρώπης–, των πραγματικών ενόχων γι’ αυτή τη δυστυχία.

Δυστυχώς, δεν είναι η πρώτη τραγωδία αυτού του είδους σε τούτη τη λωρίδα θάλασσας που χωρίζει την ακτή της Αφρικής απ’ την Ιταλία και την Ευρώπη. Είναι, αντίθετα, μέρος μιας συνεχιζόμενης εκατόμβης που, τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια εκτιμάται πως αριθμεί είκοσι χιλιάδες θύματα. Ο πραγματικός αριθμός μπορεί να είναι ακόμα μεγαλύτερος, καθώς οι διαθέσιμες καταγραφές βασίζονται αποκλειστικά στα δημοσιεύματα του διεθνούς Τύπου.

Είδαμε κυβερνητικούς αξιωματούχους και βουλευτές να χύνουν κουβάδες δάκρυα. Κι όμως είναι οι ίδιοι ακριβώς που υποστήριξαν και ψήφισαν όλους τους νόμους ενάντια στη μετανάστευση τα τελευταία χρόνια. Όλα αυτά τα χρόνια, παρακολουθούσαμε, στην πραγματικότητα, μια μακρά αντιμεταναστευτική εκστρατεία, που ξεκίνησε δύο δεκαετίες πριν, με πρωτοβουλία τόσο της κεντροαριστεράς όσο και της κεντροδεξιάς, μέσω των σχετικών νομοθετημάτων.

Οι προοπτικές του γερμανικού καπιταλισμού

του Χρήστου Λάσκου

Έργο του Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ

Πριν μερικές μέρες ο Adam Posen, πρόεδρος του Peterson Institute of International Studies, στους Financial Times («Λάθος το οικονομικό μοντέλο της Γερμανίας»· μεταφρασμένο στο: http://goo.gl/LNgR73) σημείωνε πως η Γερμανία αποτελεί ένα πλούσιο κράτος, που ακολουθεί μοντέλο αναπτυσσόμενης οικονομίας, και προέβλεπε πως η εξάρτηση του γερμανικού καπιταλισμού από τους χαμηλούς μισθούς θα αποδειχτεί συνταγή καταστροφικής αποτυχίας. Την ίδια εποχή ο πολύς Άσμουσεν, ο Γερμανός της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, από τη δική του οπτική γωνία, διαπίστωνε ότι «τα επόμενα 5 με 10 χρόνια η Γερμανία θα ξαναγίνει ο ευρωπαίος ασθενής», όπως και στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας.

Περίεργες προγνώσεις για όσους –και η ελληνική «κοινή γνώμη» ανήκει κατεξοχήν σε αυτούς– έχουν μια εικόνα της Γερμανίας ως πανίσχυρης, πλούσιας, υγιούς και, κυρίως, εξαιρετικά παραγωγικής οικονομίας. Ας δούμε, λοιπόν, πώς έχουν τα πράγματα.

Οι γερμανικές επιτυχίες. Εκεί που οι επιδόσεις της γερμανικής οικονομίας εμφανίζονται πραγματικά εντυπωσιακές είναι στους τομείς των εξαγωγών και της απασχόλησης. Πολλές φορές, μάλιστα, οι θετικές εξελίξεις σε αυτούς τους τομείς παρουσιάζονται ως ισχυρά συνδεδεμένες μεταξύ τους: η εξαγωγική επιτυχία των γερμανικών επιχειρήσεων εξηγεί και τα καλά νέα σε ό,τι αφορά την συνολική απασχόληση.

Πράγματι, με το εμπορικό πλεόνασμά της να αντιπροσωπεύει το 6% του ΑΕΠ, η Γερμανία είναι το ακραίο παράδειγμα εξαγωγικής οικονομίας στον κόσμο. Πάντοτε, βέβαια, οι εξαγωγές αποτελούσαν μεγάλο μέρος του ΑΕΠ της. Έτσι, στην προηγούμενη της ενοποίησης δεκαετία αντιστοιχούσαν στο 23-25% του ΑΕΠ, από το 1990 έως το 1999 συρρικνώθηκαν ελάχιστα, για να εκτιναχθούν τη δεκαετία του ευρώ στο ασύλληπτο ποσοστό του 38%, αφήνοντας πίσω την Κίνα και καταλαμβάνοντας την πρώτη θέση στον κόσμο. Επιπλέον, η μεγάλη αυτή έκρηξη των εξαγωγών φαίνεται να συμβαδίζει με μια εντυπωσιακή μείωση του ποσοστού ανεργίας: από 12% σχεδόν το 2005 κινήθηκε έκτοτε πτωτικά και, παρόλη την παγκόσμια οικονομική κρίση, έπεσε σε επίπεδα κάτω του 6%.

Κρίση και διανοούμενοι, Αριστερά και επιστημονική τεκμηρίωση

Συνέντευξη του Αριστείδη Μπαλτά, προέδρου του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς

 Μιλάει για τις κατευθύνσεις του Ινστιτούτου, το πρόγραμμα της Αριστεράς και τον ρόλο των διανοουμένων, το κείμενο των «58», το πανεπιστήμιο, τη Χρυσή Αυγή

 Το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς (ΙΝΠ) δεν χρειάζεται, φυσικά, συστάσεις για τους αναγνώστες. Το Ινστιτούτο, οι ιδέες και οι πρωτοβουλίες του αποτελούν οργανικό κομμάτι της Αυγής: λόγω της συστηματικής συνεργασίας (θυμίζουμε, ενδεικτικά, τα ένθετα στην εφημερίδα δύο εκδηλώσεων του ΙΝΠ, για το κατοχικό χρέος και τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης), αλλά κυρίως λόγω του κοινού προσανατολισμού και μέριμνας που διαπνέουν τους δύο φορείς – και, βέβαια, θέλουμε να συστηματοποιήσουμε και να εμβαθύνουμε αυτή τη σχέση. Συζητήσαμε λοιπόν με τον Αριστείδη Μπαλτά, για το Ινστιτούτο, την Αριστερά, τους διανοούμενους, καθώς και ζητήματα της συγκυρίας.

****

To τελευταίο τεύχος της ελληνικής έκδοσης της ευρωπαϊκής επιθεώρησης transform!

 Όσοι προωθούν μια τέτοια ιδέα έχουν μια απολύτως απηρχηωμένη αντίληψη περί επιστήμης. Είτε πρόκειται για τις φυσικές είτε για τις κοινωνικές επιστήμες, την ιδέα ότι η επιστήμη είναι μία, ενιαία και αδιαίρετη δεν την υποστηρίζει κανείς σοβαρός άνθρωπος παγκοσμίως. Από κει και πέρα, είναι μεγάλα ερωτήματα τι θα πει επιστήμη του κοινωνικού, κατά πόσον η οικονομία μπορεί να θεωρηθεί ως καθαυτό επιστήμη κ.ο.κ. Αν έρθουμε στα καθ’ ημάς, ενώ ο κόσμος αντιστέκεται με πολλούς τρόπους στον «μονόδρομο», λείπει, μολαταύτα, εντυπωσιακά –και σε αυτό συντελεί καθοριστικά η τηλεόραση και ο κυρίαρχος Τύπος– μια κριτική σχέση με τα πράγματα, μια συγκρότηση των εννοιών, μια πρόσληψη της πραγματικότητας που να αντέχει στην κριτική. Με αυτή την έννοια, ο ρόλος του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς (ΙΝΠ) είναι μεγάλος: καλείται να βοηθήσει στη δημιουργία ενός συστηματικού πλαισίου, με κάποια απόσταση από την τρέχουσα επικαιρότητα, που να μπορεί να παράγει έλλογα θεωρητικά και πρακτικά αποτελέσματα.

Μέχρι το καλοκαίρι, πρόεδρος του ΙΝΠ ήταν ο Νίκος Πετραλιάς, αντιπρόεδρος η Σίσσυ Βελισαρίου και διευθυντής ο Χάρης Γολέμης. Τώρα, πρόεδρος είμαι εγώ, αντιπρόεδρος η Αθηνά Αθανασίου και διευθυντής συνεχίζει να είναι ο Χ. Γολέμης. Θεωρώ απαραίτητο να πω ότι ο Πετραλιάς και η Βελισαρίου έκαναν εξαιρετική δουλειά, αθόρυβα και δημιουργικά, με μεγάλη διάθεση ανοίγματος σε όλο το φάσμα της Αριστεράς, για πολλά χρόνια. Οι ίδιοι δεν θέλησαν να συνεχίσουν, θεωρώντας ότι πρέπει να υπάρχει εναλλαγή. Η νέα διοίκηση λοιπόν του ΙΝΠ δεν είναι κάποια τομή σε σχέση με το παρελθόν· αποτελεί συνέχεια.

Το μαχαίρι και το γιαούρτι

του Θέμη Παπαδέα

Χαρακτικό του Γκόγια

Η βία είναι ένα ζήτημα κρίσιμο: για τα κινήματα, την Αριστερά και τη δημοκρατία. Η πρόσφατη σχετική συζήτηση, λοιπόν, θα ήταν καλοδεχούμενη, αν δεν προσέκρουε σε ένα ανυπέρβλητο εμπόδιο: από πλευράς όσων την ανακινούν, γίνεται προσχηματικά. Κίνητρο δεν είναι ο προβληματισμός ούτε κάποια υγιής –έστω και συντηρητική– ανησυχία για την ένταση της βίας. Το ερώτημα, «Καταδικάζετε ή όχι τη βία;» (που έθετε ο Γ. Μιχελάκης στην «Ανατροπή») με υψωμένο το δάχτυλο, έχει άλλο στόχο: να στριμώξει την Αριστερά, και γι’ αυτό είναι ακατάλληλο για την εκκίνηση μιας ουσιαστικής συζήτησης. Αναζητώντας τις βάσεις μιας τέτοιας κουβέντας, θέλω να θέσω τρία σημεία.

Πρώτον, πριν καταδικάσουμε ή εγκρίνουμε, πρέπει να κατανοήσουμε. Το «καταδικάζω τη βία από όπου και αν προέρχεται», πέραν των άλλων, είναι πολύ εύκολο. Αν κάποιος ενδιαφέρεται ή ανησυχεί ειλικρινά για τη βία, πρέπει να εγκύψει σε αυτήν. Τον Δεκέμβρη του 2008, λ.χ., πριν απ’ όλα, πριν προχωρήσει κανείς σε αξιολογήσεις, έπρεπε να αντιληφθεί την έκταση και την ποιότητα του φαινομένου.

Tι είναι βία και ποια τα όρια της

 Πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από το αδιέξοδο

του Χρήστου Ηλιάδη

Ο Καβάφης στην υπηρεσία της «μη βίας», ανά την Αθήνα. Θα ακολουθήσουν: ΓΑΜΗΣΑΤΩΣΑΝ (Αποστόλου Παύλου, Α΄ προς Κορινιθίους επιστολή), […] ΜΟΙΧΕΥΣΕΙΣ (Από τις Δέκα Εντολές, Έξοδος) και άλλα χωρία.

Τις τελευταίες ημέρες έχει και πάλι ανάψει η αντιπαράθεση για το τι είναι βία και πότε (πρέπει να) την καταδικάζουμε. Η επανάληψη από τον πρωθυπουργό της φράσης «η βία πρέπει να καταδικάζεται από όπου και αν προέρχεται» αναζωπύρωσε τη συζήτηση, επαναφέροντας εύλογα ερωτήματα για τη βία των ΜΑΤ, τη βία ως μέσο άμυνας, τη βία των κοινωνικών διεκδικήσεων.

***

Σε πρόσφατη τηλεοπτική εκπομπή («Ανατροπή», 14.10.2013) συμπυκνώθηκαν πολύ χαρακτηριστικά οι δύο κυρίαρχες σήμερα απόψεις για το πότε η βία πρέπει να γίνεται αποδεκτή. Και οι δύο, νομίζω, οδηγούν σε αδιέξοδο.

Την πρώτη άποψη συμμερίζονταν σχεδόν όλοι το πάνελ (με μηδαμινή ανεκτικότητα στην αντίθετη άποψη και  μεγάλη ευκολία στην εκφορά λεκτικής βίας προς τον εκφραστή της — την ίδια στιγμή που καταδίκαζαν τη βία). Η άποψη μπορεί να συνοψισθεί στη φράση: «Κάθε βία που ασκείται εκτός των πλαισίων του νόμου είναι πολιτικά καταδικαστέα και πρέπει να διώκεται ποινικά». Δηλαδή, το κράτος αποκλειστικά ορίζει την αποδεκτή βία –και έχει το μονοπώλιό της–, ενώ κάθε κοινωνική πρακτική διαμαρτυρίας πρέπει να κινείται αυστηρά στο πλαίσιο του νόμου, διαφορετικά πρέπει να υπάρχει πολιτική καταδίκη και ποινική δίωξη. Η άποψη αυτή (όπου τα πολιτικά όρια ανοχής ή αποδοχής της βίας ταυτίζονται με τα νομικά) δεν είναι «εφεύρεση» του εγχώριου μπλοκ εξουσίας αλλά κυρίαρχη στις δυτικές φιλελεύθερες κοινωνίες — με τη σημαντική διαφοροποίηση ότι σε αυτές συνήθως οι αποφάσεις για τα όρια του νόμου και η άσκηση της πολιτικής ακολουθεί πιο δημοκρατικά πρότυπα.

Η βία και η προπαγάνδα

του Κώστα  Χ. Χρυσόγονου

Έργο του Μαρκ Σαγκάλ

Τις τελευταίες μέρες, η συγκυβέρνηση έχει εξαπολύσει  μια επικοινωνιακή επίθεση, με αφορμή την υποτιθέμενη μη καταδίκη όλων των μορφών βίας από κόμματα της αντιπολίτευσης — και κατεξοχήν τον ΣΥΡΙΖΑ. Δεν υπάρχει, μας λένε, «καλή» και «κακή» βία, και άρα η μη  καταδίκη σημαίνει επιδοκιμασία της βίας και κατατάσσει το κόμμα στα «άκρα», καθιστώντας ενδεχομένως το ίδιο ή μέλη του υποψήφια για ποινικές και άλλες διώξεις.

Στα παραπάνω υπάρχουν εμφανή στοιχεία «ηθικοπλαστικής» υπεραπλούστευσης και τελικά διαστρέβλωσης  ενός  σύνθετου  νομικού και πολιτικού ζητήματος. Η έννομη τάξη δεν αποδοκιμάζει αδιακρίτως κάθε μορφή βίας. Αντίθετα μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις επιτάσσει τη βίαιη αντίδραση σε μια επίσης βίαιη δράση, όπως ιδίως στο άρθρο 120 παρ. 4 του Συντάγματος, το οποίο καλεί κάθε πολίτη να αντισταθεί με όλα τα μέσα σε κάθε απόπειρα βίαιης κατάλυσης του Συντάγματος. Σε άλλες περιπτώσεις, το ισχύον δίκαιο απλώς επιτρέπει τη χρήση βίας, όπως π.χ. σε καταστάσεις άμυνας ή έκτακτης ανάγκης (άρθρα 22 και 25 του Ποινικού Κώδικα). Και σε άλλες, τις περισσότερες, ποινικοποιεί τη χρήση βίας, κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις και με την πρόβλεψη εγγυήσεων διαφόρων ειδών για τον κατηγορούμενο.

Pussy Riot: Μια προσευχή με σημασία

της Ντένιας Αθανασοπούλου-Κυπρίου

Πριν λίγες ημέρες προβλήθηκε και στην Αθήνα, στο πλαίσιο του φεστιβάλ «Νύχτες Πρεμιέρας», το ντοκιμαντέρ «Pussy Riot: A Punk Prayer» των Maxim Pozdorovkin και Mike Lerner σχετικά με το ρωσικό συγκρότημα Pussy Riot, την πορεία του, την ιστορία των μελών του, τις πολιτικοκοινωνικές θέσεις του και το πώς παρεμβαίνει με εργαλείο την τέχνη στην πολιτική. Το ίδιο το όνομα του συγκροτήματος με τις συνυποδηλώσεις και τους πολιτικούς υπαινιγμούς του συνδυασμού των λέξεων «pussy» και «riot», καθιστά τη φεμινιστική ταυτότητά του πρόδηλη.

Στις 21 Φεβρουαρίου του 2012 το συγκρότημα «εισέβαλε» στο ναό του Σωτήρος στη Μόσχα και μπροστά στο ιερό έδωσε μια παράσταση για γερά πολιτικά και θρησκευτικά νεύρα. Αποτέλεσμα: η σύλληψη, η δίκη και η καταδίκη των μελών τού συγκροτήματος για χουλιγκανισμό, διατάραξη του θρησκευτικού συναισθήματος των παρευρισκόμενων Ορθόδοξων χριστιανών  και υποδαύλιση θρησκευτικού μίσους. Μέλη του συγκροτήματος οδηγήθηκαν στη φυλακή όπου ακόμα ορισμένα εκτίουν την ποινή τους κάτω από δύσκολες συνθήκες κράτησης και εξουθενωτική καταναγκαστική εργασία.

Δεν αποτελεί κάτι ασυνήθιστο η τέχνη να ασκεί κριτική και να εκφράζει πολιτική πρόταση. Αντίστοιχα συνηθισμένο είναι θρησκευτικές εκδηλώσεις να έχουν πολιτική σημασία και οι πολιτικοί να χειρίζονται τη λαϊκή θρησκευτικότητα και να συμμαχούν με τις θρησκευτικές ηγεσίες. Το διαπιστώνουν αυτό και οι Pussy Riot στους στίχους τους όπου καυτηριάζουν τη σχέση κράτους και εκκλησίας και καταγγέλλουν την υποκριτική ευλάβεια πολιτικών προσώπων και τη στάση της ιεραρχίας της Εκκλησίας της Ρωσίας η οποία εναγκαλίζεται την πολιτική εξουσία, στηρίζει το καθεστώς και εξαίρει την προσωπικότητα του πανίσχυρου κοσμικού ηγέτη.

Αυτό όμως που δεν είναι τόσο συνηθισμένο και μου προκάλεσε το ενδιαφέρον είναι η θεολογικά απελευθερωτική ή/και η απελευθερωτικά θεολογική σημασία του δρώμενου των Pussy Riot μέσα στην εκκλησία. Ένα γυναικείο punk συγκρότημα φορώντας χρωματιστές κουκούλες στέκεται μπροστά στο ιερό και στρέφεται προς τον κυρίως ναό διεκδικώντας χώρο να ξεστομίσει μια προσευχή. Πέντε γυναικεία στόματα επικαλούνται την Παναγία και ζητούν να συνταχθεί μαζί τους. Απευθύνονται στην Παρθένο Μαρία, εκείνη που όταν έμεινε έγκυος εκτός γάμου και χωρίς ανδρική προστασία και έγκριση, κινδύνευε να λιθοβοληθεί για παράβαση του Νόμου, με άλλα λόγια για χουλιγκανισμό και διατάραξη της θρησκευτικής τάξης της εποχής της. Εκείνη που χωρίς τη θεία επέμβαση που την προστάτευσε, θα γινόταν το εξιλαστήριο θύμα μιας κοινωνίας έτοιμης να θυσιάσει αθώους για χάρη της τάξης.

Νόμπελ Οικονομίας 2013: Η κυριαρχία των χρηματοοικονομικών

 του Κώστα Μελά

Η αρμόδια για το Νόμπελ Οικονομίας Σουηδική Επιτροπή επέλεξε να δώσει το φετινό βραβείο σε τρεις ακαδημαϊκούς για τις εμπειρικές τους εργασίες στην αποτίμηση των στοιχείων του ενεργητικού, κυρίως όσων βρίσκονται υπό διαπραγμάτευση στις χρηματιστηριακές αγορές: τον Eugenio Fama και τον Lars Peter Hansen του Πανεπιστημίου του Σικάγο και τον Robert Shiller του Χάρβαρντ. Η απόφαση προξενεί ενδιαφέρον, για τρεις τουλάχιστον λόγους.

Πρώτον, διότι η επιλογή αφορά εμπειρικές εργασίες του κλάδου των χρηματοοικονομικών, και όχι της καθαρής θεωρητικής οικονομικής. Με αυτό τον τρόπο επιδιώκεται να τιμηθεί η εφαρμοσμένη επιστημονική έρευνα, σε πλήρη αντιστοίχηση με την ανάπτυξη της τεχνοεπιστήμης, κυρίαρχου χαρακτηριστικού της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας.

Δεύτερον, διότι ο συγκεκριμένος επιστημονικός κλάδος, παρότι βρίσκεται τα τελευταία έτη στο επίκεντρο της διεθνούς επικαιρότητας λόγω της κυριαρχίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος, όχι μόνο δεν έχει οδηγήσει σε επίλυση των προβλημάτων, για τα οποία τιμάται, διαμέσου της διεύρυνσης της θετικής ευρετικής –για να χρησιμοποιήσουμε έναν λακατιανό όρο ο οποίος επί της ουσίας υποδηλώνει την πρόοδο εντός του συγκεκριμένου ερευνητικού προγράμματος—αλλά, αντιθέτως, έχει πολλάκις διαψευσθεί (διαπιστώνεται αρνητική ευρετική) και ουσιαστικά έχει προκαλέσει αλλεπάλληλες κρίσεις στο οικονομικό σύστημα.

Τσάπλιν και Μπρεχτ

του Κωστή Σκαλιόρα

 Στη μνήμη του Κωστή Σκαλιόρα, που μας αποχαιρέτισε για πάντα το Σάββατο 5 Οκτωβρίου, δημοσιεύουμε σήμερα μια από τις επιφυλλίδες του. Είχε δημοσιευτεί στο Βήμα, στις 26 Νοεμβρίου 1972. Και από το μικρό αυτό κείμενο, ο αναγνώστης μπορεί να διακρίνει, πιστεύουμε, την καλλιέργεια, το λαμπερό ύφος και το πνεύμα του Σκαλιόρα. Μιας σπουδαίας μορφής των γραμμάτων μας, μορφής σοβαρής, ευγενικής και μειλίχιας συνάμα, που αποτελούσε, όπως έγραψε ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης, «σημάδι ενός κόσμου που φεύγει: γαλήνια, αθόρυβα, μια και υπάρχουν και θάνατοι αθόρυβοι που ταιριάζουν σε ζωές που κύλισαν χωρίς κρότο, αλλά γεμάτες ουσιαστικό έργο».

Στρ. Μπ.

Βγαίνοντας πριν από λίγες μέρες από μια προβολή του Δικτάτορα αναζητούσα με στενοχώρια τις πιθανές αιτίες της απογοήτευσής μου. Θυμόμουν, βέβαια, ότι και την πρώτη φορά που είχα δει την ταινία, πριν από πολλά χρόνια, δεν σκέφτηκα να την τοποθετήσω στο ίδιο επίπεδο με τον Χρυσοθήρα ή το Τσίρκο. Ο θαυμασμός μου, ωστόσο, για τον Τσάπλιν υποδαύλιζε την ελπίδα μιας μεταστροφής — που δεν πραγματοποιήθηκε. Γιατί η νέα επαφή με το έργο επιβεβαίωσε την αρχική εντύπωση, ενισχύοντας μάλιστα την αίσθηση της πολιτικής του καχεξίας.

Σ’ αυτήν την τελευταία διαπίστωση υπήρχε ίσως μια προτροπή για ορισμένες συσχετίσεις. Έτσι έφτασα ν’ αναρωτηθώ, εντελώς φυσιολογικά, για τον ρόλο που μπορεί να είχε παίξει στην διαμόρφωση μιας τέτοιας αντίδρασης, η παρεμβολή ανάμεσα στην πρώτη και τη δεύτερη –για μένα– προβολή του Δικτάτορα, μιας άλλης, πολιτικά δραστικότερης γελοιογράφησης του Χίτλερ. Εννοώ, φυσικά, την Αντιστάσιμη άνοδο του Αρτούρο Ούι.

Γραμμένο την ίδια περίπου εποχή που γυρίστηκε και η ταινία, το έργο του Μπρεχτ προοριζόταν κι αυτό για ένα κοινό που δεν γνώριζε από πρώτο χέρι την τυραννία του ναζισμού. Ο εξόριστος συγγραφέας ήθελε «να εξηγήσει στον καπιταλιστικό κόσμο την άνοδο του Χίτλερ». Υπολογίζοντας στις προσλαμβάνουσες παραστάσεις του μακρινού του θεατή, χρησιμοποιούσε την θεατρική παραβολή, μετατόπιζε την δράση στην Αμερική και μετέβαλε τα ηγετικά στελέχη του εθνικοσοσιαλισμού σε γκανγκστερική συμμορία.

Στα «Ενθέματα» αύριο Κυριακή 20 του Οκτώβρη

Kείμενα των: Αντρέα Νταβόλο, Χρήστου Λάσκου, Αριστείδη Μπαλτά, Θέμη Παπαδέα, Κώστα Μελά, Ντένιας Αθανασοπούλου-Κυπρίου, Χρήστου Ηλιάδη, Κώστα  Χ. Χρυσόγονου, Κωστή Σκαλιόρα

 Λαμπεντούζα: Η τραγωδία και η απάτη. Ο Αντρέα Νταβόλο εξηγεί πως η τραγωδία στη Λαμπεντούζα έρχεται να προστεθεί σε μια συνεχιζόμενη εκατόμβη, που μετράει 20.000 θύματα τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια. Και συνεχίζει: «Είδαμε κυβερνητικούς αξιωματούχους και βουλευτές να χύνουν κουβάδες δάκρυα. Κι όμως είναι οι ίδιοι ακριβώς που υποστήριξαν και ψήφισαν όλους τους νόμους ενάντια στη μετανάστευση τα τελευταία χρόνια. Όλα αυτά τα χρόνια, παρακολουθούσαμε, στην πραγματικότητα, μια μακρά αντιμεταναστευτική εκστρατεία, που ξεκίνησε δύο δεκαετίες πριν, με πρωτοβουλία τόσο της κεντροαριστεράς όσο και της κεντροδεξιάς, μέσω των σχετικών νομοθετημάτων» (μετάφραση: Μαρία Καλαντζοπούλου)

Οι προοπτικές του γερμανικού καπιταλισμού. Ο Χρήστος Λάσκος, σε μια «ακτινογραφία» της γερμανικής οικονομίας αναδεικνύει τα ισχυρά αλλά και τα αδύνατα σημεία, που συνήθως δεν βλέπουμε. Και επισημαίνει ότι τα νέα για το γερμανικό καπιταλισμό δεν είναι τα καλύτερα, καθώς «αποκλειστικός σχεδόν παράγοντας της ανάκαμψης του ποσοστού κέρδους ήταν η πολύ μεγάλη αύξηση του ποσοστού εκμετάλλευσης».

Κρίση και διανοούμενοι, Αριστερά και επιστημονική τεκμηρίωση. Συνέντευξη. Ο Αριστείδης Μπαλτάς, νέος προέδρος του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς μιλάει για τις κατευθύνσεις του Ινστιτούτου, το πρόγραμμα της Αριστεράς και τον ρόλο των διανοουμένων, το κείμενο των «58», το πανεπιστήμιο, τη Χρυσή Αυγή: «Αν έρθουμε στα καθ’ ημάς, ενώ ο κόσμος αντιστέκεται με πολλούς τρόπους στον «μονόδρομο», λείπει, μολαταύτα, εντυπωσιακά –και σε αυτό συντελεί καθοριστικά η τηλεόραση και ο κυρίαρχος Τύπος– μια κριτική σχέση με τα πράγματα, μια συγκρότηση των εννοιών, μια πρόσληψη της πραγματικότητας που να αντέχει στην κριτική. Με αυτή την έννοια, ο ρόλος του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς είναι μεγάλος: καλείται να βοηθήσει στη δημιουργία ενός συστηματικού πλαισίου, με κάποια απόσταση από την τρέχουσα επικαιρότητα, που να μπορεί να παράγει έλλογα θεωρητικά και πρακτικά αποτελέσματα».

ΤΡΙΑ ΣΧΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΒΙΑ

Με αφετηρία τη συζήτηση για τη βία που ήρθε άλλη μια φορά στο προσκήνιο.

Tι είναι βία και ποια τα όρια της. Πώς μπορούμε να ξεφύγουμε από το αδιέξοδο; O Xρήστος Ηλιάδης εξηγεί το αδιέξοδο και των δύο κυρίαρχων απόψεων περί βίας («καταδικάζουμε συλλήβδην και αδιακρίτως τη βία κάθε μορφής»  – «η βία είναι ανεκτή όταν είναι κοινωνικά νομιμοποιημένη») και προτείνει να αναζητήσουμε τη λύση στην εξής κατεύθυνση: «Η –συλλογική πάντα– βία μπορεί να θεωρηθεί αποδεκτή μόνο όταν η άσκηση πολιτικής δεν είναι αποτέλεσμα συγκεκριμένων δημοκρατικών διαδικασιών και όταν οι δημοκρατικά εκφρασμένες συλλογικές (και μαζικές) διαμαρτυρίες αγνοούνται».

Το μαχαίρι και το γιαούρτι. Γράφει ο Θέμης Παπαδέας: «Αυτή ήταν και η μεγάλη επιτυχία του Γιώργου Κατρούγκαλου, στην τελευταία «Ανατροπή»: έθεσε τις βάσεις μιας ουσιαστικής συζήτησης (που προφανώς δεν μπορούσε να γίνει στο δεδoμένο πάνελ), αναδεικνύοντας καίριες όψεις του ζητήματος. Έτσι, ακόμα και όσοι διαφωνούν με την άποψή του, κανονικά, του οφείλουν χάριτες: γιατί με αυτή την άποψη μπορεί να συμφωνήσει ή να αντιπαρατεθεί κανείς σοβαρά — και όχι με τις φαιδρότητες περί «αρσενικού στην τούρτα» που πέταξαν στον πρώην πρύτανη του Πολυτεχνείου Κρήτης.

Προπαγάνδα και βία. Ο Κώστας Χρυσόγονος εξηγεί γιατί η επικοινωνιακή επίθεση της κυβέρνησης «εναντίον της βίας» ενέχει «εμφανή στοιχεία “ηθικοπλαστικής” υπεραπλούστευσης και τελικά διαστρέβλωσης  ενός  σύνθετου  νομικού και πολιτικού ζητήματος. Η έννομη τάξη δεν αποδοκιμάζει αδιακρίτως κάθε μορφή βίας».

Νόμπελ Οικονομίας 2013: Η κυριαρχία των χρηματοοικονομικών. Ο Κώστας Μελάς παρουσιάζει με συντομία τους τρεις νικητές του φετινού Νόμπελ οικονομίας (Eugenio Fama και Lars Peter Hansen του Πανεπιστημίου του Σικάγο και  Robert Shiller του Χάρβαρντ) και επισημαίνει: «Η επιλογή αφορά εμπειρικές εργασίες του κλάδου των χρηματοοικονομικών, και όχι της καθαρής θεωρητικής οικονομικής. Με αυτό τον τρόπο επιδιώκεται να τιμηθεί η εφαρμοσμένη επιστημονική έρευνα, σε πλήρη αντιστοίχηση με την ανάπτυξη της τεχνοεπιστήμης, κυρίαρχου χαρακτηριστικού της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας».

Pussy Riot: Μια προσευχή με σημασία. Η Ντένια Αθανασοπούλου-Κυπρίου  για τις Pussy Riot: «Η επιλογή να προσευχηθούν στην Παρθένο Μαρία δεν φαίνεται διόλου τυχαία. “Θεοτόκε, Παρθένα Μαρία, γίνε φεμινίστρια”. Μια προσευχή ικετευτική, παρακλητική, με περιεχόμενο το αίτημα  δικαιοσύνης και σεβασμού της διαφορετικότητας. Στην απολογία τους έδωσαν το ερμηνευτικό κλειδί για την παράστασή τους και διατύπωσαν μια θέση με εξέχουσα θεολογική σημασία: “Τολμήσαμε, χωρίς την ευλογία του Πατριάρχη, να συνδέσουμε οπτικά την κουλτούρα της Ορθοδοξίας με την κουλτούρα της διαμαρτυρίας. Γιατί πιστεύουμε ότι ο ορθόδοξος πολιτισμός δεν ανήκει μόνο στη Ρωσική Εκκλησία, τον Πατριάρχη και τον Πούτιν, αλλά μπορεί κάλλιστα να συμμαχήσει και να συμπορευθεί με την εξέγερση των πολιτών, με το πνεύμα της διαμαρτυρίας στη Ρωσία”».

Τσάπλιν και Μπρεχτ. Στη μνήμη του αξέχαστου Κωστή Σκαλιόρα, αυτής της ευγενικής, σοβαρής και μειλίχιας μορφής των γραμμάτων μας, που αποχαιρέτισε το Σάββατο 5.10, αναδημοσιεύουμε μια επιφυλλίδα του του 1972 για τον «Μεγάλο Δικτάτορα» του Τσάρλι Τσάπλιν: «Στην Ιστορία της ζωής μου του Τσάπλιν υπάρχουν μερικά διαφωτιστικά αποσπάσματα σχετικά με τη γένεση του έργου.Η αρχική παρακίνηση χρονολογείται από το 1937 και προήλθε από τον Αλεξάντερ Κόρντα, ο οποίος συνέστησε στον Τσάπλιν να κάνει μια ταινία που θα βασιζόταν σε μια σύγχυση προσώπων, “μια και ο Χίτλερ είχε το ίδιο μουστάκι με τον Σαρλώ”. Στην σκέψη του Άγγλου παραγωγού ο Τσάπλιν θα μπορούσε να παίζει και τους δύο ρόλους, πράγμα που έθελξε τον ενδιαφερόμενο, γιατί του έδινε ανάμεσα σ’ άλλα την δυνατότητα να εξασφαλίσει ένα πέρασμα από τον βωβό στον ομιλούντα. […]Ο Βάντερμπιλτ μου έδειξε μια σειρά φωτογραφιών που παριστάνουν τον Χίτλερ να μιλάει. Το πρόσωπό του ήταν τρομερά κωμικό: μια κακή απομίμηση του Σαρλώ, με το γελοίο μουστάκι του, τ’ αχτένιστα μαλλιά του που κρέμονταν σ’ αηδιαστικά τσουλούφια, το μικρό του στόμα».

 

Αν δεν θέλετε να παίρνετε e-mails από εμάς στείλτε μας απλώς ένα e-mail με τη λέξη ΔΙΑΓΡΑΦΗ.  

Να αποκαταστήσουμε το χωρικό σχεδιασμό: κοινωνική αποδοτικότητα αντί της κερδοσκοπίας

αναδημοσίευση από το ένθετο «Οικοτριβές» της κυριακάτικης Αυγής

(oikotrives.wordpress.com/2013/09/29/xorikos-sxediasmos-kerdoskopia/)

της Μαρίας Καλαντζοπούλου

 Ο χώρος, η γη, βρίσκεται πρόδηλα στο επίκεντρο διαπραγμάτευσης της κρίσης. Με τον ίδιο τρόπο που προέβαλε ως «μοχλός» ή προνομιακό πεδίο στα αναπτυξιακά μοντέλα που ακολουθήθηκαν τις προηγούμενες δεκαετίες, σχεδόν αδιάπτωτα σε όλη τη μεταπολεμική περίοδο.

 

Έργο του Μαξ Μπέκμαν

Μια ιστορική αναδρομή

Με αφετηρία τα αναγκαία έργα αποκατάστασης των καταστροφών του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, διανύσαμε διαδοχικά σχεδόν (σχηματοποιώ χάριν ευκολίας) την περίοδο των «μεγάλων έργων» Καραμανλή (δημόσια κτίρια, εθνικές οδοί κ.ά.), την περίοδο της αντιπαροχής – ενός συστήματος αυτοστέγασης με εκμετάλλευση καθ’ ύψος που απάντησε στις ανάγκες, διόγκωσε τον κατασκευαστικό τομέα (ιδιαίτερα μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις) και άλλαξε οριστικά το προπολεμικό αστικό τοπίο. Συνεχίσαμε με περισσότερο «καθ’ ύψος», τουριστική – οικιστική ανάπτυξη «εκτός σχεδίου» μεταφορικά και κυριολεκτικά, πολλαπλασιασμό των αυθαίρετων χρήσεων, και κατασκευών. Η κάμψη του ρεύματος αστυφιλίας στη δεκαετία του 80 και οι τάσεις διάχυσης της αστικοποίησης σε μικρότερες πόλεις και προάστια συνδέεται με μια σύντομη αλλά κρίσιμη περίοδο αναστοχασμού και κυρίως προσπάθειας εξορθολογισμού δόμησης και σχεδιασμού στην κατεύθυνση ελέγχου και συγκράτησης της οικιστικής ανάπτυξης, περιβαλλοντικής προστασίας, υπεράσπισης της ιστορικής μνήμης (κήρυξη διατηρητέων κτιρίων και συνόλων).

Σειρά έχουν τα νέα «μεγάλα έργα» εντός – εκτός σχεδίου και εντός – εκτός σχεδιασμού που υποστήριξαν οι κοινοτικές χρηματοδοτήσεις. Ο όποιος ισχύων σχεδιασμός παρακάμπτεται, υπονομεύεται ή στην ανάγκη τροποποιείται κατάλληλα ώστε να «χωρέσει»το ασχεδίαστο πρόγραμμα εκσυγχρονισμού (και λίγο αργότερα το ασχεδίαστο πρόγραμμα διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων εκ των εν όντων και εκεί και ως έτυχε). Παράλληλα, η οικιστική επέκταση εκτός σχεδίου και σχεδιασμού με αυθαίρετα κάθε κλίμακας και είδους συνεχίζεται, ειδικά στις ευρύτερες περιοχές των «μεγάλων έργων» (κυρίως μεταφορών) όπου η σπέκουλα στην προβλέψιμη άνοδο της τιμής της γης είναι ασφαλέστερη.

 

Σήμερα

Οι παραμονές της σημερινής κρίσης μας βρίσκουν με ένα σύστημα σχεδιασμού, ελέγχου ή προστασίας του χώρου, εκτεθειμένο στην συνείδηση των πολλών (ειδικών και μη) ως «αναποτελεσματικό», «δαιδαλώδες», διάτρητο από «παραθυράκια» κλπ.

Με ένα σύστημα σχεδιασμού πολεοδομικού, χωροταξικού και περιβαλλοντικού χωρίς εσωτερική συνοχή, το οποίο συχνά χαρακτηρίζεται από αντιφάσεις, πρωθύστερα, και ανεπικαιρότητα.

Μας βρίσκουν με ένα τοπίο κατακερματισμένης εξωαστικής (κυρίως εκτός σχεδίου) γης που δεν μοιάζει να υπακούει στη «ρύθμιση» (λ.χ. των ΖΟΕ όπου τυχόν αυτές έχουν θεσμοθετηθεί), με ένα τοπίο παλαιωμένου και υποβαθμισμένου κτιριακού δυναμικού (αξιόλογου και μη) ειδικά στα κέντρα των μεγάλων πόλεων, με ένα τοπίο οικιστικών επεκτάσεων ή σχετικών πιέσεων που μας έχει κληροδοτήσει λ.χ. εκατοντάδες χιλιάδες αδιάθετα νεόδμητα τετραγωνικά μόνο στην Αττική και χιλιάδες κατεστραμμένες εκτάσεις από εμπρησμούς στις πιο διαφιλονικούμενες περιοχές (και εδώ, η Αττική δεσπόζει).

Μας βρίσκει ωστόσο αντιμέτωπους και με μια σειρά από νέα ή αναζωπυρωμένα λόμπυ εκμετάλλευσης, ιδιαίτερα της εξωαστικής γης. Στα νέα λόμπυ θα μπορούσε κανείς να δει λ.χ. τους ενδιαφερόμενους για ενεργειακές υποδομές (ΑΠΕ, φωτοβολταϊκά, ενεργειακά κοιτάσματα κλπ), για τουριστικές υποδομές μεγάλης κλίμακας (π.χ. σύνθετα τουριστικά καταλύματα), για τουριστικούς λιμένες, κ.ά. Στα παλιά λόμπυ θα μπορούσε κανείς να κατατάξει τους οικοδομικούς συνεταιρισμούς, τους συλλόγους αυθαίρετων οικιστών, αλλά και τους εγχώριους εργολάβους κάθε κλίμακας.

Μας βρίσκει, τέλος, με ορισμένες κρίσιμες ιδιαιτερότητες: αξιοσημείωτο (για τα ευρωπαϊκά δεδομένα) ποσοστό μικροϊδιοκτησίας και σοβαρά θεσμικά – αναπτυξιακά ελλείμματα που συνιστούν η (μέχρι και σήμερα) έλλειψη κτηματολογίου για τη δημόσια και ιδιωτική περιουσία και για τις δασικές εκτάσεις και η έλλειψη αποτελεσματικής περιβαλλοντικής πολιτικής και προστασίας. Κι ας μην παραλειφθεί και η παλαιόθεν παγιωμένη και εσκεμμένη έλλειψη συντονισμού επιμέρους σχεδιασμών με σαφές χωρικό αντίκρυσμα μεταξύ επιμέρους υπουργείων καθώς και, εξίσου συχνά, η έλλειψη χωρικής διάστασης (παραγνώριση δηλαδή επιμέρους χωρικών ποιοτήτων και χαρακτηριστικών για τις περιοχές αναφοράς) σε αναπτυξιακούς ή άλλους σχεδιασμούς υπουργείων μη εντεταλμένων στα θέματα του χώρου.

Θα περίμενε κανείς, στο πλαίσιο μιας βαθειάς ύφεσης, που αντανακλάται πολλαπλά στα ζητήματα παραγωγής του χώρου (κρίση του κατασκευαστικού τομέα, νεοάστεγοι, περιβαλλοντική υποβάθμιση, κ.ο.κ.) να αναδεικνυόταν εκ νέου ο χώρος, η γη, η φύση ακόμα, ως πολύτιμος πόρος προς υπεράσπιση εξίσου για τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές ανάγκες που δημιουργεί ή οξύνει η κρίση. Αντ’ αυτού, ο χώρος ανάγεται σε «αντάλλαγμα» για την αποπληρωμή του χρέους, χύδην, καταλλήλως ασχεδίαστα και ολωσδιόλου στοχευμένα – φωτογραφικά σχεδόν (σε ότι αφορά τη δημόσια γη) και με ανοιχτά αρπακτικό τρόπο σε ότι αφορά την ιδιωτική περιουσία (άμεση και έμμεση φορολογία ακίνητης περιουσίας εις βάρος κυρίως των μικροϊδιοκτητών, προσεχώς και πλειστηριασμοί με εμπροσθοφυλακή τις «ζορισμένες» τράπεζες).