Συνέντευξη του Ρενέ Σερέρ στον Γεράσιμο Κακολύρη*
Ρενέ Σερέρ
Ο Τομέας Φιλοσοφίας του Τμήματος Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής, Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος, οργανώνει την Παρασκευή 18 Οκτωβρίου, ώρα 18.00, ημερίδα αφιερωμένη στον γάλλο φιλόσοφο Ρενέ Σερέρ, με τίτλο «Φιλοξενώντας τον René Schérer / Ο René Schérer για τη φιλοξενία». Συμμετέχουν ο René Schérer, η Anne Sauvagnargues, ο Ευτύχης Μπιτσάκης, ο Γεράσιμος Κακολύρης, με συντονιστή τον Κωνσταντίνο Ηροδότου. Η ημερίδα γίνεται στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών, Σίνα 31 (αίθουσα Gisèle Vivier). Η είσοδος είναι ελεύθερη, ενώ θα υπάρχει παράλληλη μετάφραση.
Πώς αντιλαμβάνεστε τη σχέση ουτοπίας και φιλοξενίας;
Για να είμαι σύντομος, θα έλεγα, μιλώντας απλά και άμεσα, απευθυνόμενος στους σύγχρονούς μου, ότι το μεγάλο θέμα ή πρόβλημα του καιρού μας είναι, πριν απ’ όλα, να θέσουμε τέλος στις ένοπλες συγκρούσεις, οι οποίες οφείλονται στην άρνηση του άλλου ανθρώπου. Στην απόρριψη των άλλων, στην άρνηση να αποδεχτούμε, να υποδεχτούμε ξένα πρόσωπα ή ιδέες, ξένα ήθη, μόνο και μόνο επειδή είναι διαφορετικά. Εάν η ουτοπία συνίσταται στην παρουσίαση και ενεργοποίηση του επιθυμητού, εκείνου που επιβάλλεται χωρίς να είναι ακόμη πραγματοποιημένο, η ουτοπία μας, η ουσιώδης αλλά, ως τώρα, ουτοπική διεκδίκησή μας είναι, επομένως, η υποδοχή του άλλου, του «άλλου ανθρώπου», δηλαδή μια καθολική φιλοξενία. Αυτό βρίσκεται ακριβώς στον πυρήνα της ουτοπίας του Φουριέ.
Στα γραπτά σας για τη φιλοξενία αναφέρεστε στην ανάγκη μετατόπισης της σκέψης από το ερώτημα «πώς να καταστήσουμε εφικτή την αποδοχή του ξένου εντός της καλύτερης κοινωνίας» στο ερώτημα «πώς να σκεφτούμε μια καλύτερη κοινωνία γύρω από τον ξένο, την αποδοχή του ξένου». Κάτι τέτοιο προϋποθέτει τη μετατόπιση προτεραιότητας από το «εγώ» στον Άλλο, κάτι που θυμίζει σημαντικά την ηθική σκέψη του Εμμανουήλ Λεβινάς. Πώς δικαιολογείται, κατά τη γνώμη σας, φιλοσοφικά αυτή η αλλαγή οπτικής; Από τι επιβάλλεται;
Πρόκειται για μια αλλαγή οπτικής σε σχέση με τη σκέψη της κλασικής Ουτοπίας. Εκείνη κατασκεύασε πριν απ’ όλα ένα μοντέλο ικανοποιητικό για μια κλειστή κοινωνία. Και το πρόβλημα ήταν η αποδοχή (ή όχι) του ξένου, του οποίου η παρείσδυση ενείχε τον κίνδυνο της αναστάτωσης, της διαφθοράς. Στη νέα προοπτική, που είναι εκείνη του Φουριέ, η ουτοπία κατασκευάζεται γύρω από την καθολική φιλοξενία ή, εάν θέλετε, του ξένου, του άλλου, του «άλλου ανθρώπου» ή της «δομής-άλλος». Το σημείο εκκίνησης δεν είναι πλέον «το ίδιο», αλλά το «το άλλο», το διαφορετικό, το ετερόκλητο, η πολλαπλότητα. Το άλλο έχει προτεραιότητα σε σχέση με το ίδιο, γιατί κι εγώ ο ίδιος είμαι «άλλος», άλλος σε σχέση με τον άλλο, άλλος ακόμη κι ως «εγώ». «Εγώ είμαι ένας άλλος». Σε σχέση με εμένα, όπως και σε σχέση με τον «άλλον άνθρωπο». Μπορούμε βέβαια να αναφερθούμε εν προκειμένω στον Λεβινάς, που τόνισε αυτή την προτεραιότητα, αλλά, επίσης, και στον Φουριέ, για τον οποίο το σημείο έλξης δεν είναι ποτέ το «εγώ», αλλά η ομάδα· για τον οποίο το άτομο είναι πάντα μέλος μιας ομάδας, «ομαδικό ον».
Όσο για την ουτοπία, στις σχέσεις της με τη φιλοξενία, αποτελεί οπωσδήποτε μια «κοπερνίκεια επανάσταση». Αυτή είναι η απάντησή μου, σε πρώτο επίπεδο. Επιπροσθέτως, η «δομή άλλος» απαντά επίσης στον Ντελέζ, όπου ο «άλλος» γίνεται αντιληπτός ως το άνοιγμα προς ένα πιθανό κόσμο. Αυτό το άνοιγμα στον «άλλον» και τον κόσμο αποτελεί επίσης κεντρικό ζήτημα στον αμερικάνικο υπερβατολογισμό, στους Έμερσον (Emmerson), Θορώ (Thoreau), Γουίτμαν (Whitman), κ.ά.
Τέσσερα χρόνια μετά την έκδοση του πρώτου σας βιβλίου Zeus hospitalier (Φιλόξενος Ζευς, 1993), ένας άλλος μεγάλος Γάλλος φιλόσοφος, ο Ζακ Ντεριντά εξέδωσε το Περί φιλοξενίας (σε συνεργασία με την Αν Ντυφουρμαντέλ) με το ίδιο θέμα: τη φιλοξενία. Παρά το γεγονός ότι αναγνωρίζει μια κριτική δυνατότητα στη ουτοπία που αναμφισβήτητα δεν θα πρέπει ή δεν μπορεί ποτέ κάποιος να αποκηρύξει εντελώς, προ πάντων όταν μπορεί αυτή να μετατραπεί σε μοτίβο αντίστασης ενάντια σε κάθε άλλοθι διατήρησης του υπάρχοντος status quo και σε κάθε «ρεαλιστική» και «πραγματιστική» παραίτηση, ο Ντεριντά παραμένει δύσπιστος απέναντί της. Κι αυτό επειδή σε ορισμένα πλαίσια η λέξη ουτοπία μας αποκόπτει από τον ιδιάζοντα και επείγοντα χαρακτήρα του «εδώ-τώρα», της παρούσης στιγμής. Ο ρακένδυτος ξένος που φτάνει στα σύνορα δεν μπορεί να περιμένει! Αυτό που απαιτείται είναι άμεση απόφαση και δράση. Ποια είναι η άποψή σας;
Ναι, αυτή η έκδοση βασίζεται σε ένα σεμινάριο που οργάνωσε εκείνα τα χρόνια ο Ντεριντά. Το αγνοούσα πριν την κυκλοφορία του· έμαθα για το σεμινάριο μέσα από αυτό το βιβλίο. Λαμβάνει υπόψη του την επικαιρότητα, στα χρόνια του 90, πολύ περισσότερο από ότι το δικό μου βιβλίο, το οποίο έγραψα με αφετηρία τα μαθήματά μου στα 1989-90. Πρέπει πρώτα να σημειώσω ότι χωρίς συνεννόηση, παρά το ότι ήμουν από παλιά φίλος με τον Ντεριντά, κυριευτήκαμε από αυτό το μείζον θέμα για τις σύγχρονες κοινωνίες. Συνέχεια ανάγνωσης →
Μου αρέσει αυτό:
Μου αρέσει! Φόρτωση...
«Ο φασισμός είναι ένα καινούργιο φαινόμενο για την Ελλάδα, καινούργιο, ριζοσπαστικό, αλλά με παλιές και βαθιές ρίζες. Επομένως, δεν αντιμετωπίζεται ούτε μόνο ως εγκληματικό μόρφωμα, ούτε ως ένα υποτελές ζήτημα στην πολιτική ατζέντα. Από την άποψη αυτή, ο αντιφασισμός πρέπει να μπει ως συνισταμένη σε όλες τις πολιτικές μας, και, παράλληλα, η αντιφασιστική στρατηγική να περιλαμβάνει τρόπους ανάταξης αυτής της κοινωνίας πάνω σε έναν διαφορετικό δρόμο».
Σε ένα πρόσφατο άρθρο στον «Χρόνο» (goo.gl/wSaJnL) γράφετε ότι το δίλημμα «συνταγματικό τόξο ή εμβάθυνση της αντιμνημονιακής πάλης» για την αντιμετώπιση της Χρυσής Αυγής πάσχει και στα δύο σκέλη. Ας ξεκινήσουμε από το «συνταγματικό τόξο».
