Στα «Ενθέματα» στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο

Καλή χρονιά σε όλους και όλες, και ό,τι ποθεί ο καθένας! Ευτυχές και αίσιον το 2014! Έχουμε «Ενθέματα» στο πρωτοχρονιάτικο φύλλο της «Αυγής» που κυκλοφορεί ανήμερα 1η Γενάρη

Κείμενα των: Τζερόμ Ρους, Πάπα Φραγκίσκου, Έμμα Γκρην, Μπίνοϋ Κάμπμαρκ, Κωνσταντίνου Χατζηνικολάου

Καθλήν Ρέφελντ, «Τρία ρόδια»

Καλά και κακά νέα: ένα μανιφέστο. To ROAR magazine, το γνωστό ριζοσπαστικό και κριτικό –διαδικτυακό– περιοδικό, με τον χαρακτηριστικό υπότιτλο «Reflections on Revolution», ξεκινάει το 2014 μια προσπάθεια αναβάθμισης, στην λογική της δημιουργίας ανεξάρτητων μέσων που θα υπηρετούν την πραγματική δημοκρατία. Δημοσιεύουμε αποσπάσματα από το άρθρο του της ψυχής του ROAR Tζερόμ Ρους (28.12.2013), που μας εισάγει στο πνεύμα της προσπάθειας: «Τα κακά νέα είναι ότι το 1% και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μας έχουν παγιδεύσει στο δίχτυ του ιδεολογικού τους ελέγχου. Τα καλά νέα είναι ότι υπάρχει ακόμα διέξοδος».

ΠΑΠΑΣ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ: ΕΝΑΣ ΑΝΤΙΚΑΠΙΤΑΛΙΣΤΗΣ ΤΟΥ 21ου ΑΙΩΝΑ;

Η «αποστολική παραίνεση» του Πάπα, τον Νοέμβριο, όπου κάνει λόγο για την «τυραννία των αγορών», προξένησε αίσθηση και πολλές συζητήσεις. Δημοσιεύσουμε αποσπάσματα από τρία κείμενα:

1. Εvangelii Gaudium: Αποστολική Παραίνεση της Αυτού Αγιότητος του Πάπα Φραγκίσκου: «Πώς είναι δυνατόν να μην αποτελεί είδηση ότι ένας ηλικιωμένος άστεγος πεθαίνει από το κρύο, αλλά να είναι είδηση η απώλεια δύο μονάδων στο Χρηματιστήριο; Ιδού ένα απτό παράδειγμα αποκλεισμού. Μπορούμε να συνεχίσουμε να στέκουμε απαθείς όταν πετιέται φαγητό στα σκουπίδια, τη στιγμή που άνθρωποι λιμοκτονούν; Ιδού ένα απτό παράδειγμα ανισότητας. Σήμερα, τα πάντα υπακούουν στον νόμο του ανταγωνισμού και της επιβίωσης του ισχυρότερου, και οι δυνατοί τρέφονται από τους αδύναμους. Η συνέπεια είναι ότι μεγάλες μάζες ανθρώπων βρίσκονται αποκλεισμένοι και περιθωριοποιημένοι: χωρίς εργασία, χωρίς δυνατότητες, χωρίς κανένα μέσο διαφυγής από την κατάσταση αυτή».

2. Το ταξίδι του Βατικανού από τον αντικομμουνισμό στον αντικαπιταλισμό. Η Έμμα Γκρην του περιοδικού Αtlantic θεωρεί ότι η τοποθέτηση του Πάπα αποτελεί τομή: «Ο Πάπας δεν καταδίκασε απλώς το συγκεκριμένο, αποτυχημένο κατά την άποψή του, μοντέλο ελεύθερης αγοράς· καταδίκασε την ηθική και την ιδεολογία που διέπουν γενικά τις οικονομίες της ελεύθερης αγοράς. […] Πρόκειται για κάτι πολύ περισσότερο από μια απλή διάλεξη ηθικής· είναι μια τοποθέτηση για το ποιοι θα έπρεπε να ελέγχουν τις χρηματοοικονομικές αγορές. Οι δηλώσεις αυτές επιβεβαιώνουν ότι τα φαντάσματα που έβλεπε η Εκκλησία κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα έχουν πια ξεθωριάσει — τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το Βατικανό. Ο Πάπας ανακήρυξε επισήμως έναν νέο εχθρό: τις αγορές».

3. Ο Πάπας για τον καπιταλισμό: περισσότερο παραδοσιακός παρά ριζοσπάστης. Ο Μπίνοϋ Κάμπμαρκ του πανεπιστημίου RMIT της Μελβούρνης γράφει: «Ο αχαλίνωτος καπιταλισμός δεν ήταν ποτέ φίλος της Εκκλησίας, ούτε καν όταν ο κομμουνισμός κατείχε τον ρόλο του πρωταρχικού εχθρού της. Στην πραγματικότητα, ο τρόπος που εννοιολόγησε ο Τζόζεφ Σουμπέτερ την κεφαλαιοκρατική διαδικασία –η δημιουργική καταστροφή– υπονομεύει, εκτός όλων των άλλων, και τους κοινωνικούς δεσμούς, μπαίνοντας σφήνα ανάμεσα στην παθολογία της συσσώρευσης και στην αίσθηση της κοινότητας. Η διάβρωση των δεσμών εντάσσεται εύκολα σε ιδέες περί πνεύματος, όσο φανταστικές κι αν είναι αυτές. Ο Πάπας παραμένει, με αυτή την έννοια, περισσότερο παραδοσιακός παρά ριζοσπάστης».

Δύο είδαν μια αλεπού. Διήγημα του Κωνσταντίνου Χατζηνικολάου, με εικονογράφηση της Αναστασίας Δούκα: «Δύο βλέπουν μια αλεπού. Ο ένας θέλει να την ακολουθήσει, ο άλλος προσπαθεί ν’ αποτρέψει τον φίλο του. Το δάσος είναι πυκνό και αυτοί δεν είναι κυνηγοί, ούτε πάνε συχνά σε δάση. Κανένας από τους δύο δεν έχει δει ποτέ του αλεπού, αν και δεν είναι δύσκολο ν’ αναγνωρίσεις μια αλεπού, ακόμη κι αν ζεις στην πόλη, όπως αυτοί. “Δεν ξέρουμε αν είναι επικίνδυνη”, λέει ο ένας ενώ ο άλλος βιάζεται να την προλάβει γιατί η αλεπού βαδίζει ναι μεν αργά αλλά με μια ελαφράδα σαν να μην έχει κόκαλα».

Στα «Ενθέματα» στο φύλλο της 29ης Δεκεμβρίου

Kείμενα των: Ζύγκμουντ Μπάουμαν, Χρήστου Γραμπόβα, Τζούλια Χομπσμπάουμ, Έφης Γαζή, Μάκη Κουζέλη, Ντέιβ Ζιρίν, Ανρί Λεφέβρ

 Ευρώπη: το διαζύγιο εξουσίας και πολιτικής. Ο Ζύγκμουντ Μπάουμαν γράφει για την ασθένεια της σημερινής Ευρώπης: το έλλειμμα δημοκρατίας: «H παρούσα κρίση διαφέρει από τα ιστορικά προηγούμενα της, στον βαθμό που βιώνεται ως ένα διαζύγιο μεταξύ εξουσίας και πολιτικής. Συνέπεια του διαζυγίου είναι η απουσία ενός οργανισμού που να μπορεί να κάνει εκείνο το οποίο απαιτεί εξ ορισμού κάθε «κρίση»: να επιλέξει τον δρόμο και τη θεραπεία που θα ακολουθήσει».

Απαιτητικοί δανειστές κι ένα χρεοκοπημένο κράτος. Ο Χρήστος Γραμπόβας γράφει, όχι για την Ελλάδα του 21ιου αιώνα, αλλά για την Οθωμανική Αυτοκρατορία στα τέλη του 19ου: «Η οικονομική κατάρρευση δεν άργησε να έρθει. Ταυτόχρονα, οι μη μουσουλμανικοί λαοί απαιτούσαν την ελευθερία τους και οι μουσουλμάνοι θεσμικές αλλαγές, ενώ οι Μεγάλες Δυνάμεις εποφθαλμιούσαν τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της παραπαίουσας Αυτοκρατορίας. Είναι γεγονός πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε κλείσει την ιστορική της διαδρομή. Εντούτοις, ο φαύλος κύκλος του συνεχώς αυξανόμενου δημόσιου δανεισμού και της συνεχούς επιβολής όλο και πιο δυσβάσταχτων όρων από τους δανειστές της, επέτειναν την ήδη άσχημη κατάσταση και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο τέλος της».

ΕΝΑΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΕΡΙΚ ΧΟΜΠΣΜΠΑΟΥΜ

 1.Ο πατέρας μου. Η Τζούλια Χομπσμπάουμ θυμάται τον πατέρα της, τον άνθρωπο που ήταν διαρκώς με ένα βιβλίο στο χέρι – ακόμα κι αν αυτό ήταν ο τηλεφωνικός κατάλογος: «Μια από τις αγαπημένες ιστορίες της μητέρας μου, που μου έχει διηγηθεί πάμπολλες φορές, είναι ότι όταν γεννήθηκα, το 1964, είπε στη νοσηλεύτρια, για να φωνάξει τον πατέρα μου: «Θα βγεις στο διάδρομο και θα ψάξεις να βρεις έναν κύριο που δεν πηγαινοέρχεται νευρικά πάνω-κάτω, αλλά θα κάθεται και διαβάζει». Μέχρι κι έναν τηλεφωνικό κατάλογο διάβασε κάποτε σ’ ένα ξενοδοχείο στη Σεβίλλη, αντί για τη Βίβλο, κι έφτασε μέχρι το «Η». Κατά βάθος, ήταν ανθρωπολόγος. Το μυαλό του το έτρεφε εκείνο το γνώρισμα που ευχόταν, όπως μου έλεγε, να χαρακτηρίζει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο τα εγγόνια του: η περιέργεια» (μετ. Δημήτρης Ιωάννου).

2. Οι εποχές του Έρικ Χομπσμπάουμ. H Έφη Γαζή γράφει για την ιστορικοποίηση του χώρου και του χρόνου, από τον Ε. Χομπσμπάουμ, τον ενδιαφέρον του για το παρελθόν αλλά και τα μέλλον, και τη σχέση μεταξύ τους: «Σε μια εποχή επιδερμικής θριαμβολογίας από τη μια και “αριστερής μελαγχολίας” από την άλλη, όπως η δεκαετία του 1990, σημείωνε πως “τίποτα δεν μπορεί να οξύνει τη σκέψη του ιστορικού όσο η ήττα”. Ίσως όχι μόνο του ιστορικού, μπορούμε να προσθέσουμε, συλλογιζόμενοι αυτόν τον “φλεγματικό ταξιδιώτη Φιλέα Φογκ” των νεότερων και σύγχρονων εποχών μέσα από τους στίχους που ο ίδιος διάλεξε για τους Θρυμματισμένους Καιρούς του. Ανήκουν στο πολύσημο ποίημα του Μάθιου Άρνολντ, «Η παραλία του Ντόβερ». Στον δραματικό του μονόλογο, ο αφηγητής ατενίζει τις ακτές του Ντόβερ, αναπολώντας τον καιρό που κολυμπούσε στη “θάλασσα της πίστης” και καταλήγει: «Και είμαστε εδώ σαν πάνω σε σκοτεινή πεδιάδα / Ανάστατοι από μπερδεμένα σήματα για μάχη ή για φυγή /Όπου τυφλοί στρατοί συγκρούονται τη νύχτα».

Αυταρχικές απολήξεις του αντιαυταρχικού σχολείου. Ο Μάκης Κουζέλης εξετάζει ένα «παράδοξο» του ελληνικού σχολείου: πώς είναι αυταρχικό, χωρίς να χρησιμοποιεί αυταρχικά παιδαγωγικά αυταρχικές μεθόδους: «Μιλώντας για την αναπαραγωγική λειτουργία του σχολικού μηχανισμού, ξεχνάμε συχνά πως η πιο κρίσιμη επιρροή δεν είναι του σχολείου επί της κοινωνίας αλλά, αντίστροφα, η διαμόρφωση του τρόπου με τον οποίο δουλεύει το σχολείο βάσει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του συγκεκριμένου κοινωνικού σχηματισμού. Είναι η ιδιαίτερη χροιά των κοινωνικών σχέσεων, η ιδιαίτερη μορφή των διαδικασιών μέσω των οποίων ασκείται εξουσία (από το κράτος, αλλά ακόμα και στις διαπροσωπικές σχέσεις), οι ιδιομορφίες του λόγου που καλείται να νομιμοποιήσει το «έτσι έχουν τα πράγματα», τα γνωρίσματα της καθημερινότητας του σύγχρονου, ελληνικού, ύστερου και νεοφιλελεύθερα οργανωμένου καπιταλισμού που προσδιορίζουν τη μορφή ή μάλλον τον τρόπο των σχολικών λειτουργιών. Προσδιορίζουν ακόμα και τις σχέσεις εντός της τάξης, τους σχηματισμούς του διαλείμματος και τη συμβολική τους, τον τρόπο απεύθυνσης και πρόσληψης της σχολικά διακινούμενης γνώσης».

Η FIFA, οι σκλάβοι του Κατάρ και οι φυλακές της Βραζιλίας. Ο Ντέιβ Ζιρίν, του αμερικανικού περιοδικού «The Nation» γράφει για τα φαραωνικά ολυμπιακά έργα στη Βραζιλία σχέδια να μετατραπούν σε φυλακές μετά το Μουντιάλ του 2014 τα νεότευκτα γήπεδα και για τους σύγχρονους σκλάβους στο Κατάρ: χιλιάδες μετανάστες, κυρίως Νεπαλέζοι, δουλεύουν και πεθαίνουν σαν σκυλιά προετοιμάζοντας το Μουντιάλ του 2022. Και βρίσκουν τον θάνατο, καθημερινά, όχι από «εργατικό ατύχημα», αλλά από συγκοπή, λόγω των συνθηκών δουλειάς και ζωής τους (μετάφραση: Αγάπιος Λάνδος).

Ο Χίτλερ στην εξουσία. Τη δεκαετία του 1930 ο Ανρί Λεφέβρ, νεαρός διανοούμενος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος τότε, ταξίδεψε στη Γερμανία, πριν και μετά την άνοδο του Χίτλερ, για να μελετήσει το φασιστικό φαινόμενο. Το 1938 κυκλοφόρησε στο Παρίσι του βιβλίο του «Η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία», που έμεινε σχεδόν άγνωστο. Κυκλοφορεί τώρα στα ελληνικά, χάρη στον καινούργιο εκδοτικό οίκο «Αφήγηση» (μετάφραση Φοίβος Μαριάς).

.  

Ευρώπη: το διαζύγιο εξουσίας και πολιτικής

του Ζύγκμουντ Μπάουμαν

μετάφραση: Στρ. Μπουλαλάκης

Μαξ Μπέκμαν, «Η αρπαγή της Ευρώπης», 1932

Η διάγνωση για την ασθένεια που οδήγησε την Ευρωπαϊκή Ένωση στην εντατική έχει γίνει επιτυχώς: «δημοκρατικό έλλειμμα». Μάλιστα, κοντεύει να καταντήσει κοινός τόπος, αφού θεωρείται δεδομένη, και σχεδόν κανένας δεν την αμφισβητεί σοβαρά. Κάποιοι  αναλυτές αποδίδουν την ασθένεια σε κάποιο εκ γενετής ελάττωμα του οργανισμού, άλλοι αναζητούν φορείς της νόσου ανάμεσα στα μέλη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και αυτά που εκπροσωπούν· κάποιοι πιστεύουν ότι η νόσος έχει φτάσει στο τελικό στάδιο και κατέστη πλέον ανίατη, ενώ άλλοι διατηρούν την πεποίθηση ότι μια τολμηρή χειρουργική επέμβαση μπορεί να σώσει τον ασθενή. Ωστόσο, σχεδόν κανένας δεν αμφισβητεί τη διάγνωση. Όλοι, ή περίπου όλοι, συμφωνούν ότι οι ρίζες της ασθένειας βρίσκονται στη διάρρηξη της επικοινωνίας ανάμεσα στους πολιτικούς ιθύνοντες (εκείνους που χαράσσουν πολιτική στις Βρυξέλες και/ή τους πολιτικούς του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου) που δίνουν τον ρυθμό, και στον λαό ο οποίος καλείται να χορέψει σ’ αυτά τα βήματα, χωρίς να έχει ερωτηθεί ή συναινέσει.

Τουλάχιστον δεν υπάρχει έλλειμμα επιχειρημάτων για να υποστηριχθεί η διάγνωση, το «έλλειμμα δημοκρατίας» δηλαδή, στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η κατάσταση της Ένωσης, χωρίς αμφιβολία, απαιτεί εντατική φροντίδα: το μέλλον της –ακόμα και η ίδια η πιθανότητα επιβίωσής της– είναι αμφίβολο. Μια τέτοια κατάσταση ονομαζόταν, από τις απαρχές της ιατρικής πρακτικής «κρίση». Ο όρος επινοήθηκε για να δηλώσει ακριβώς μια τέτοια στιγμή, στην οποία ο γιατρός είναι αναγκαίο να αποφασίσει επειγόντως σε ποιο συνδυασμό γνωστών και διαθέσιμων ιατρικών μέσων θα καταφύγει, προκειμένου να αρχίσει να αναρρώνει ο ασθενής. Όταν μιλάμε για κρίση οποιασδήποτε φύσης, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής, εκφράζουμε αφενός το αίσθημα της αβεβαιότητας, της άγνοιάς μας για την τροπή που θα πάρουν τα πράγματα — και, δευτερευόντως, την ανάγκη παρέμβασης: να επιλέξουμε τα σωστά μέτρα και να αποφασίσουμε να τα εφαρμόσουμε τάχιστα. Χαρακτηρίζοντας μια κατάσταση «κρίσιμη», εννοούμε ακριβώς αυτό: τον συνδυασμό της διάγνωσης και το κάλεσμα για δράση. Υπάρχει, βέβαια, μια εγγενής αντίφαση σε μια τέτοια ιδέα: σε κάθε περίπτωση, η είσοδος σε μια κατάσταση αβεβαιότητας και άγνοιας αποτελεί αρνητικό παράγοντα, όσον αφορά τη δυνατότητά μας να επιλέξουμε τα κατάλληλα μέτρα και να οδηγήσουμε τις υποθέσεις μας στην επιθυμητή κατεύθυνση.

***

H παρούσα κρίση διαφέρει από τα ιστορικά προηγούμενα της, στον βαθμό που βιώνεται ως ένα διαζύγιο μεταξύ εξουσίας και πολιτικής. Συνέπεια του διαζυγίου είναι η απουσία ενός οργανισμού που να μπορεί να κάνει εκείνο το οποίο απαιτεί εξ ορισμού κάθε «κρίση»: να επιλέξει τον δρόμο και τη θεραπεία που θα ακολουθήσει. Η απουσία αυτή, όπως φαίνεται, θα συνεχίσει να λειτουργεί παραλυτικά στην αναζήτηση μιας βιώσιμης λύσης, ώστε εξουσία και πολιτική να έλθουν ξανά σε γάμο. Ωστόσο, υπό τις συνθήκες της παγκόσμιας αλληλεξάρτησης το ενδεχόμενο ενός τέτοιου νέου γάμου δεν μοιάζει διόλου πιθανό στο εσωτερικό ενός κράτους, όσο μεγάλο και ισχυρό κι αν είναι αυτό. Ούτε και μέσα σε μια ένωση κρατών, αφού η εξουσία είναι ελεύθερη να εγκαταλείψει κατά βούληση και άνευ προειδοποιήσεως κάθε επικράτεια που την ελέγχουν πολιτικές οντότητες υπό τα φαντάσματα των μετα-βεστφαλιανών ψευδαισθήσεων. Μοιάζει τώρα να αντιμετωπίζουμε το τρομερό αλλά επιτακτικό καθήκον της ισχυροποίησης της πολιτικής και των θεσμών της σε παγκόσμιο επίπεδο. Όλες οι πιέσεις, από τις απολύτως γήινες μέχρι τις υψιπετείς φιλοσοφικές, είτε πηγάζουν από τα συμφέροντα της επιβίωσης είτε υπαγορεύονται από ηθικό καθήκον, τείνουν σήμερα προς την ίδια κατεύθυνση — παρότι έχουμε προχωρήσει πολύ λίγο προς τα εκεί. Στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενός πανδοχείου στα μισά αυτού του δρόμου, τούτες οι πιέσεις μοιάζουν πιο σοβαρές και πιο οδυνηρές από ό,τι σε άλλες περιοχές του παγκοσμιοποιημένου πλανήτη.

Το δημοκρατικό έλλειμμα δεν αποτελεί, με κανέναν τρόπο, ζήτημα που αφορά αποκλειστικά την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάθε δημοκρατικό κράτος, κάθε πολιτικό σώμα που έχει στόχο –ή διατείνεται ότι έχει– την πλήρη κυριαρχία στην επικράτειά του, εν ονόματι των πολιτών του και όχι της βούλησης ενός μακιαβελικού Ηγεμόνα ή σμιτιανού Führer, υπόκειται σήμερα σε μια διπλή δέσμευση: εκτίθεται στις πιέσεις εξωτερικών από την πολιτική δυνάμεων, αδιαπέραστων από την πολιτική βούληση και τις απαιτήσεις της ιδιότητας του πολίτη, στις οποίες δεν μπορεί ούτε στο ελάχιστο να ανταποκριθεί, λόγω του χρόνιου ελλείμματος εξουσίας. Με την εξουσία και την πολιτική να υπακούουν σε διαχωρισμένες και ανεξάρτητες μεταξύ τους ομάδες συμφερόντων, με τις κυβερνήσεις να βολοδέρνουν μεταξύ δύο πιέσεων που είναι αδύνατον να συμβιβαστούν, η εμπιστοσύνη στην ικανότητα και τη βούληση του πολιτικού κατεστημένου να εκπληρώσει τις υποσχέσεις του ξεθωριάζει γρήγορα — ενώ η επικοινωνία μεταξύ των κυρίαρχων ελίτ και του πλήθους έχει διαρραγεί πλήρως. Ολοένα και περισσότερο, στις εκλογές, την ψήφο την καθορίζει η απογοήτευση για τις ελπίδες του παρελθόντος, ελπίδες που είχαν επενδυθεί στους νυν κυβερνώντες. Αυτή η απογοήτευση των εκλογέων έχει τον πρώτο λόγο, και όχι η προτίμησή τους για μια συγκεκριμένη πολιτική ή η αφοσίωσή τους σε μια ιδεολογία.

Υπάρχει και κάτι άλλο που πρέπει να αναλογιστούμε, στο οποίο πρέπει να επικεντρώσουμε τη σκέψη και τη δράση μας. Είτε το γνωρίζουμε είτε όχι, ακούσια ή εκούσια, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σήμερα ένα εργαστήριο (αν όχι το μοναδικό, τότε σίγουρα ένα από τα πιο προηγμένα σε διεθνώς), στο οποίο σχεδιάζονται, ερευνώνται και τεστάρονται τρόποι αντιμετώπισης των αποτελεσμάτων που παράγει ο παρών διαχωρισμός εξουσίας και πολιτικής. Αυτή είναι, αναμφισβήτητα, η πιο σημαντική και αποτελεσματική εισφορά της Ευρώπης στις προοπτικές του πλανήτη· στην πραγματικότητα, στην επιβίωσή του. Το παρόν δίλημμα της Ευρώπης προδιαγράφει τις προκλήσεις που το υπόλοιπο του πλανήτη –το σύνολο του πλανήτη, όλοι οι κάτοικοί του– είναι βέβαιο ότι, αργά ή γρήγορα, θα νιώσει από πρώτο χέρι, θα αντιμετωπίσει και θα ζήσει. Οι πόνοι που νιώθουμε λοιπόν σήμερα, μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι οι ωδίνες του τοκετού που θα γεννήσει μια ανθρωπότητα η οποία θα ζει εν ειρήνη με τον εαυτό της, βγάζοντας τα κατάλληλα συμπεράσματα από τις απαιτήσεις τής –αμετάκλητα παγκοσμιοποιημένης– συνθήκης της. Αυτό που σήμερα αισθανόμαστε σαν το αφόρητα οδυνηρό σφίξιμο μιας μέγγενης μπορεί να αποδειχθεί, εκ των υστέρων, ότι ήταν ο σοβαρός αλλά παροδικός πόνος που προξενεί μια δαγκάνα που μας αρπάζει από την επικείμενη καταστροφή και μας σώζει.

Το άρθρο του Zygmunt Bauman, «Εurope is trapped between power and politics», δημοσιεύθηκε στο Social Europe Journal, στις 14.5.2013. Εδώ δημοσιεύονται αποσπάσματα.

Απαιτητικοί δανειστές κι ένα χρεοκοπημένο κράτος

 του Χρήστου Γραμπόβα

Κωνσταντινούπολη, 19ος αιώνας. Επιστολικό δελτάριο

Το 1850 το οθωμανικό κράτος είχε βρεθεί στα πρόθυρα της διάλυσης, αφού τις εθνικές επαναστάσεις και τους πολέμους με τις Μεγάλες Δυνάμεις είχε συνοδεύσει η οικονομική καθίζηση. Το φεουδαρχικό οικονομικό σύστημα που επικρατούσε επί αιώνες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία έπνεε τα λοίσθια, ενώ ο καπιταλισμός δεν είχε κάνει παρά μόνο κάποια δειλά βήματα με μια αστική τάξη που τότε μόλις άρχιζε να αναπτύσσεται. Ταυτόχρονα, η Βιομηχανική Επανάσταση που λάμβανε χώρα κυρίως σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική και η συνεπακόλουθη έκρηξη του διεθνούς εμπορίου επέτειναν την ανάγκη για μεγάλες αλλαγές.

Κωνσταντινούπολη, 19ος αιώνας. Επιστολικό δελτάριο

Οι οθωμανικές αρχές προσπάθησαν να επιβάλουν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις (γνωστές ως Τανζιμάτ, από το 1839 έως το 1876), με σκοπό τον εκμοντερνισμό της χώρας και τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας σε καπιταλιστική βάση.[1] Εντούτοις, το οθωμανικό κράτος, προκειμένου να περάσει στις μεταρρυθμίσεις έπρεπε να λύσει άμεσα μια σειρά σημαντικών προβλημάτων, με πιο καίριο αυτό της χρηματοδότησης. Συγκεκριμένα, η μεγάλη αύξηση των στρατιωτικών εξόδων λόγω των πολέμων, η μείωση της συνολικής φορολογητέας ύλης λόγω των ανεξαρτητοποιήσεων/αυτονομήσεων χωρών, αλλά και το απαρχαιωμένο σύστημα συλλογής φόρων, δημιουργούσαν μεγάλα ελλείμματα στους ετήσιους προϋπολογισμούς.

O πατέρας μου, Έρικ Χομπσμπάουμ

ΕΝΑΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΕΡΙΚ ΧΟΜΠΣΜΠΑΟΥΜ-1

 της Τζούλια Χομπσμπάουμ

μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου

Με την κόρη του Τζούλια, τη μέρα του γάμου της

Ο πατέρας μου ήταν ευχαριστημένος ξέροντας ότι θα καταλήξει στο Νεκροταφείο του Χαϊγκέιτ (λίγα μέτρα πέρα από τον τάφο του Μαρξ). Η ανατολική πτέρυγα του κοιμητηρίου είναι γεμάτη εικονοκλάστες διανοούμενους. Για κάποιον που πέρασε κάθε μέρα της ζωής του διαβάζοντας τόσα πολλά και τόσο διαφορετικά πράγματα (αγαπούσε την ποίηση του Γ. Χ. Ώντεν και τα μυθιστορήματα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ή του Κάρλος Φουέντες εξίσου με την πολιτική οικονομία) κάναμε τη σκέψη ότι ήταν ταιριαστό να αναπαυθεί ανάμεσα σε συγγραφείς και αγωνιστές με τους οποίους είτε έκανε όντως παρέα όσο ζούσε είτε ευχαρίστως θα έκανε αν τους είχε γνωρίσει. Οι βραδινές μαζώξεις που οργάνωναν οι γονείς μου στο σπίτι μας στο Χάμπστεντ είχαν αφήσει εποχή: τα Χριστούγεννα της δεκαετίας του 1970 τα μοιραζόμασταν πάντα με ακαδημαϊκούς απ’ όλο τον κόσμο, οι οποίοι, όπως έλεγε η μητέρα μου, «δεν είχαν πού αλλού να πάνε μέχρι να ξανανοίξει το Βρετανικό Μουσείο». Τα επόμενα χρόνια οι γονείς μου οργάνωναν ετήσια μεσημεριανά πάρτυ στο όμορφο εξοχικό τους στο Μπρέκον Μπίκονς κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ του Χέι,[1] στο οποίο ο πατέρας μου ήταν πρόεδρος, για τους περαστικούς από κει συγγραφείς που ήταν και παλιοί τους φίλοι: τον Αμάρτυα Σεν και την Έμμα Ρόθτσιλντ, την Κλαιρ Τόμαλιν και τον Μάικλ Φρέιν, τον αξέχαστο Σερ Τζων Μάντοξ και τη σύζυγό του, συγγραφέα Μπρέντα Μάντοξ. Και τον Τομ Στόπαρντ ο οποίος, απ’ ό,τι φαίνεται, βάσισε στον πατέρα μου τον χαρακτήρα τού κομμουνιστή καθηγητή του Κέμπριτζ, στο θεατρικό του έργο Ροκ εν Ρολ.[2]

   Μια από τις αγαπημένες ιστορίες της μητέρας μου, που μου έχει διηγηθεί πάμπολλες φορές, είναι ότι όταν γεννήθηκα, το 1964, είπε στη νοσηλεύτρια, για να φωνάξει τον πατέρα μου: «Θα βγεις στο διάδρομο και θα ψάξεις να βρεις έναν κύριο που δεν πηγαινοέρχεται νευρικά πάνω-κάτω, αλλά θα κάθεται και διαβάζει».

Οι εποχές του Έρικ Χομπσμπάουμ

ΕΝΑΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΕΡΙΚ ΧΟΜΠΣΜΠΑΟΥΜ-2

 της Έφης Γαζή

Στο τρίτο κεφάλαιο της Εποχής του Κεφαλαίου, με τίτλο «Η ενοποίηση του κόσμου», ο Έρικ Χομπσμπάουμ αναφέρεται στην ανάπτυξη των μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας της εποχής (σιδηρόδρομοι, ατμόπλοια, τηλέγραφος κτλ.) και δίνει ένα γλαφυρό παράδειγμα της «μείωσης του χρόνου» στον ύστερο 19ο αιώνα, περιγράφοντας τα ταξίδια του Φιλέα Φογκ:

«Ως το 1872, τα μέσα αυτά είχαν ήδη πραγματοποιήσει τον θρίαμβο που εξιστορούσε ο Ιούλιος Βερν: τη δυνατότητα να κάνει κανείς το γύρο του κόσμου σε 80 ημέρες, ακόμα και με τις διάφορες αναποδιές που παραμόνευαν τον αδάμαστο Φιλέα Φογκ. Ας θυμηθούμε τη διαδρομή αυτού του φλεγματικού ταξιδιώτη: διέσχισε με σιδηρόδρομο και πορθμείο την Ευρώπη από το Λονδίνο ως το Μπρίντιζι, και εκεί πήρε το πλoίο και πέρασε τη διώρυγα του Σουέζ, που είχε εγκαινιασθεί πρόσφατα (όλα αυτά μέσα σε επτά ημέρες). Το ταξίδι από το Σουέζ στη Βομβάη με το πλοίο επρόκειτο να διαρκέσει 13 μέρες. Το σιδηροδρομικό ταξίδι από τη Βομβάη στην Καλκούτα θα του έπαιρνε 3 μέρες».

Ο ιστορικός συνεχίζει την αφήγηση των ταξιδιών του Φιλέα Φογκ: Χονγκ Κονγκ, Γιοκοχάμα, Σαν Φρανσίσκο με πλοία και τρένα σε μια διαδρομή που πήρε σαράντα μια μέρες, άλλες επτά μέρες μέχρι τη Νέα Υόρκη, και μετά Λίβερπουλ και Λονδίνο. Και διερωτάται: «Πόσο καιρό θα ήθελε ο Φιλέας Φογκ για ένα τέτοιο ταξίδι το 1848»; Με παιδικό σχεδόν πείσμα και περιέργεια, υπολογίζει μέρες, αναφέρεται στις ταχύτητες των ιστιοφόρων, στις πιθανές θαλάσσιες διαδρομές, καταλήγοντας: «Ο περίπλους της υδρογείου το 1848 δεν θα απαιτούσε λιγότερο από έντεκα μήνες, δηλαδή τέσσερις φορές περισσότερο απ’ όσο χρειάστηκε ο Φιλέας Φογκ».

Αυταρχικές απολήξεις του αντιαυταρχικού σχολείου

 του Μάκη Κουζέλη

Πάμπλο Πικάσο, «Γυναίκα που διαβάζει», 1932

 Στο ερώτημα «τι πολίτες φτιάχνει το σχολείο μας», η απάντησή μου, άχαρα διατυπωμένη, θα ήταν ότι δεν φτιάχνει πλήρεις πολίτες, αν πολίτης είναι το αναγνωρισμένο ως τέτοιο υποκείμενο των διαδικασιών που διαμορφώνουν την πολιτική ύπαρξη της κοινωνίας. Δεν φτιάχνει πλήρεις πολίτες, γιατί δεν εξασφαλίζει τις μορφωτικές προϋποθέσεις συγκρότησης αυτού του υποκειμένου. Δεν φτιάχνει πλήρεις πολίτες γιατί δεν καλλιεργεί κρίση, διαλεκτική, αναστοχασμό, γιατί δεν δίνει ουσιαστικό περιεχόμενο στη συμμετοχή, στην αμοιβαία δέσμευση, την ευθύνη, τη συνεργασία και την αλληλεγγύη, γιατί ο τρόπος οργάνωσής του δεν είναι συμβατός με την αρχή της αυτονομίας.

Το «θεωρητικό πλαίσιο»

Η νεωτερική μορφή οργάνωσης της κοινωνίας, ο καπιταλισμός, αποφεύγει πάντα –και πάντα στο όριο της αυτοαναίρεσής του– να δώσει πλήρη υπόσταση στον λαό, στον λαό που απαιτεί, έστω και ως νομιμοποιητικό μύθο, το κοινωνικό συμβόλαιο. Εδώ έγκειται άλλωστε η αντιφατική σχέση αυτής της μορφής κοινωνικής οργάνωσης με την πολιτική της προϋπόθεση, τη δημοκρατία. Ο λαός στο προσκήνιο, ο λαός κάτοχος της πολιτικής εξουσίας, μόνο ως χειραγωγούμενη μάζα μπορεί να γίνει ανεκτός. Αναγκασμένη να αρνείται την πλήρη συγκρότηση του λαού σε κυρίαρχο, η νεωτερική κοινωνία αποκλείει και την άλλη, την ατομική μορφή ύπαρξής του: τον πολίτη.

Σήμερα, άλλωστε, έχουν αρθεί ή συστηματικά συρρικνωθεί οι υλικές και θεσμικές προϋποθέσεις άσκησης της ιδιότητας του πολίτη. Έχει αδρανοποιηθεί ο δημόσιος χώρος, που αποτελεί απαραίτητο όρο πραγμάτωσής της. Ψευδο-δημοσιότητα έχει απομείνει, αλλά κι αυτός ακόμα ο υποτυπώδης δημόσιος χώρος όχι μόνο ιδιωτικοποιείται μα και υπάγεται σε πειθαρχικές ρυθμίσεις πολιτισμικής ολοκλήρωσης. Αν όμως δεν υπάρχουν οι όροι για την άρθρωση της κατά Καντ στοιχειώδους ελευθερίας, που αποτελεί τον όρο ύπαρξης του διαφωτισμού, δηλαδή της δημόσιας χρήσης του λόγου, της λογικής δύναμης, τότε δεν υφίσταται και η προϋπόθεση συγκρότησης του κοινωνικού υποκειμένου πολίτης.

Ο Χίτλερ στην εξουσία

του Ανρί Λεφέβρ

μετάφραση: Φοίβος Μαριάς

 Το 1938, και ενώ ο Χίτλερ αγγίζει το απόγειό της δύναμής του, ο εκδοτικός oίκος Bureau d’Editions (ένας από τους τρεις εκδοτικούς οίκους του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος) εκδίδει στο Παρίσι το βιβλίο Ο Χίτλερ στην εξουσία. Συγγραφέας του ο Ανρί Λεφέβρ, νεαρός μαρξιστής διανοούμενος τότε και ενταγμένος στο ΓΚΚ. Το κείμενο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς ο συγγραφέας είχε επισκεφθεί αρκετές φορές τη δεκαετία του 1930 Γερμανία, πριν και μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, ενώ γενικά απηχεί τις σχετικές αναλύσεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς και του Τολιάτι για τον φασισμό.

Το βιβλίο έμεινε σχετικά άγνωστο, καθώς δεν ανατυπώθηκε μετά τον Πόλεμο. Αυτές τις μέρες κυκλοφορεί και στα ελληνικά, σε μετάφραση Φοίβου Μαριά και πρόλογο Σπύρου Μαρκέτου, από τις εκδόσεις Αφήγηση, ένα νέο εκδοτικό εγχείρημα. Όπως μας είπε για την «Αφήγηση» ο υπεύθυνος της έκδοσης, Θάνος Ανδρίτσος, «όπως όλες οι αφηγήσεις, έτσι και αυτή δεν ξέρουμε που θα καταλήξει και τι μονοπάτια θα ακολουθήσει. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι θέλει να συμβάλει στην αναγκαία σήμερα, θεωρητική και ιδεολογική αντεπίθεση του κόσμου της εργασίας και στην πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση. Σε αυτή την κατεύθυνση θα προωθήσει το πολιτικό βιβλίο μέσα από έκδοση παλαιότερων και σύγχρονων θεωρητικών έργων, αλλά και σύγχρονων αποπειρών στον πολιτισμό και την τέχνη. Για να επικοινωνήσετε με τους αφηγητές ή να γίνετε κι εσείς ένας, στείλτε μας στο afhghsh@gmail.com». Δημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από το έργο του Λεφέβρ, συγχαίροντας θερμά τους συντελεστές και ευχόμενοι και εις άλλα!

 ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 Τι πρόσφερε ο φασισμός στο προλεταριάτο. Από τη σωρεία των πληροφοριών και των αντιφατικών στατιστικών μπορούμε, με κάθε αντικειμενικότητα, να συμπεράνουμε τα ακόλουθα. Οι μέσοι θεωρητικοί μισθοί δεν άλλαξαν στη Γερμανία από το 1932 (ωριαία αμοιβή ενός ειδικευμένου εργάτη=78,3 πφένιχ και ενός χειρώνακτα=62,2). Ωστόσο, παρά τη μεγάλη αύξηση του αριθμού των απασχολούμενων εργατών, το συνολικό εισόδημα της εργατικής τάξης δεν αυξήθηκε, μάλλον μειώθηκε, εάν λάβουμε υπόψη την αύξηση του κόστους ζωής. Το ετήσιο εισόδημα του κάθε Γερμανού εργάτη μειώθηκε, λοιπόν. Αυτή η αντίφαση εξηγείται από τις αλλαγές στη σύνθεση των μισθών. Έτσι στη, σχετικά ευνοημένη, μεγάλη μεταλλουργική βιομηχανία, η ωριαία αμοιβή της εργασίας (taux d’affutage) έπεσε από 115 σε 78 πφένιχ για τους ειδικευμένους εργάτες και από 90 σε 62 πφένιχ για τους χειρώνακτες, δηλαδή μια μείωση της τάξης του 30%. Τα πριμ επιτρέπουν θεωρητικά την ανάκτηση του επιπέδου των μισθών του 1932, που είναι χαμηλότεροι από αυτούς του 1929, αλλά με σημαντική εντατικοποίηση της εργασίας.

Η FIFA, οι σκλάβοι του Κατάρ και οι φυλακές της Βραζιλίας

του Ντέιβ Ζιρίν

μετάφραση: Αγάπιος Λάνδος

H Nτάλι Κάχτρι και ο άντρας της Λιν Μα, κρατάνε φωτογραφίες των γιων τους. Σκοτώθηκαν και οι δύο, μετανάστες, δουλεύοντας στη Μαλαισία και στο Κατάρ. Ο μικρότερος γιος βρήκε το θάνατο στο Κατάρ, από καρδιακή προσβολή (Φωτογραφία: P. Pattison/guardian.co.uk).

Η πρώτη αποκάλυψη έγινε από τον Sam Borden στους New York Times και αφορά την προσπάθεια να κατασκευαστεί το πρώτο «μουντιαλικών προδιαγραφών» γήπεδο στη μέση του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, για το παγκόσμιο κύπελλο του 2014. Στη μέση του Αμαζόνιου, του «πνεύμονα του πλανήτη», που παράγει το 20% του οξυγόνου όλης της Γης! Η Βραζιλία θα ξοδέψει γι’ αυτό 325 εκατομμύρια δολάρια. Ο Ρομάριο, παλιός αστέρας της Εθνικής Βραζιλίας και σήμερα μέλος του Κοινοβουλίου, χαρακτηρίζει το έργο παράλογο: «Θα γίνουν δυο-τρεις αγώνες και μετά; Ποιος θα το χρησιμοποιεί; Πρόκειται για την απόλυτη σπατάλη χρόνου και χρήματος».

Μια επιλογή που συζητιέται –και μόλις και μετά βίας την αναφέρουν οι Νew York Times— είναι, μετά το τέλος του Μουντιάλ, ολόκληρο το στάδιο να μετατραπεί σε φυλακή. Ο δικαστής Σαμπίνο Μάρκες, αρμόδιος για την Αμαζονία, είπε: «Μετά το Παγκόσμιο Κύπελλο, πολλοί χώροι θα μείνουν αναξιοποίητοι. Στην Αμαζονία κάθε μέρα γίνονται συλλήψεις και δεν έχουμε πού να τους βάλουμε». Η χρήση των γηπέδων ως φυλακών στη Λατινική Αμερική ανακαλεί ματωμένες μνήμες περασμένων δεκαετιών — και ας μην ξεχνάμε όλους αυτούς που διαμαρτύρονται στους δρόμους εναντίον των επιλογών τόσο της FIFA όσο και της κυβέρνησης της Βραζιλίας.

Στα «Ενθέματα» σήμερα 25 Δεκεμβρίου

Τα Ενθέματα κυκλοφορούν εκτάκτως σήμερα, 25 Δεκεμβρίου, με το χριστουγεννιάτικο φύλλο της «Αυγής»

Kείμενα των: Μαρκ Μαζάουερ, Υβόνης Γκεμπάρα, Μαρίας Πετρίτση, Μιχάλη Αγραφιώτη

O Χριστός και η Σαμαρείτισσα. Έργο του κινέζου αγιογράφου Χε Κι, τέλη του 20ού αιώνα.

Η αλλοτινή και η μελλοντική  Ευρώπη: Το όραμα του Σπινέλι. Το καινούργιο βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ, «Κυβερνωντας τον κόσμο» ασχολείται με τη διαμόρφωση της ιδέας της παγκόσμιας κυβέρνησης. Οι μυθοπλασίες του Ιουλίου Βερν και του Χ. Τζ. Γουέλς, οι σημαίες του διεθνισμού και η παγκόσμια αδελφοσύνη, η αυτοκρατορία του δικαίου, η Ιερά Συμμαχία, η Κοινωνία των Εθνών, ο ΟΗΕ, η ΕΟΚ και η Ε.Ε., τα σχέδια της εσπεράντο, η αμερικανική κυριαρχία, είναι μερικές από τις ψηφίδες της συναρπαστικής αυτής αφήγησης. Δημοσιεύουμε αποσπάσματα του τελευταίου κεφάλαιο που αναφέρεται στην Ευρώπη: «Το όραμα του Σπινέλι για μια οικονομία στην υπηρεσία των ανθρώπινων αναγκών μετατράπηκε στο αντίθετό του. Οι ανάγκες που εξυπηρετεί το ευρώ, το νόμισμα με το οποίο κατέληξε να ταυτίζεται το σχέδιο της στενότερης ένωσης, δεν είναι εκείνες των πολιτών. Αυτό δεν εκπλήσσει, γιατί ο λόγος των πολιτών δεν έχει την ίδια βαρύτητα με τον λόγο των τραπεζιτών. Η ενοποίηση μέσω της χρηματοπιστωτικής φιλελευθεροποίησης και της νομισματικής ένωσης παράγει πλούτο τον οποίο οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες δεν μπορούν να διαθέσουν και προβλήματα τα οποία δεν μπορούν να απαντήσουν, με συνέπεια να περιορίζεται η δύναμή τους και να υπονομεύεται η αξιοπιστία των θεσμών τους. Ο ευρωπαϊκός διεθνισμός, μη αποτελώντας πλέον πηγή ούτε πολιτικής ελευθερίας (όπως ήλπιζαν οι φιλελεύθεροι του 19ου αιώνα) ούτε κοινωνικής ευημερίας, έχει απομακρυνθεί πολύ από τις καταβολές του» (μετ. Ελένη Αστερίου).

Πολλαπλές χριστολογίες. Η Υβόνη Γκεμπάρα, βραζιλιάνια καθολική μοναχή, καθηγήτρια πανεπιστημίου, οικοφεμινίστρια και αγωνίστρια γράφει για τον Χριστό, όχι των πλούσιων και ττων ισχυρών, αλλά των φτωχών, των κατατρεγμένων και των ανήμπορων: «Το σώμα του Χριστού, μόλο που το σμπαράλιασε ο πόνος και η πλεονεξία που υπάρχει μέσα μας,  είναι η μόνη πραγματικότητα εντός της οποίας βρισκόμαστε. Κι είναι ακόμη το σώμα του Χριστού συμβολιζόμενο σε διαφορετικά μέρη και διαφορετικούς καιρούς. Γιατί, τότε, ζητάμε να ακούγεται σύμφωνα με ένα και μόνο νόμο ή ένα και μόνο κανόνα; Και πώς να απαγορεύσεις στον άνεμο να ηχεί με διάφορους ήχους και διαφορετικές εντάσεις προσπαθώντας να τον ελέγξεις όπως προσπαθούν να κάνουν οι άρχοντες του κόσμου;  Για αυτούς, ο πλούτος του κόσμου πρέπει να κλειστεί στα θησαυροφυλάκια τους, η γνώση του κόσμου στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές τους, έτσι ώστε να μπορούν να ελέγχουν και να συσσωρεύουν τα πλούτη χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους ότι “σής και βρώσις αφανίζει»” (“τα αφανίζει ο σκόρος και η σκουριά”)(Κατά Ματθαίον 6,19). Αλλά “μεταξύ αδελφών δεν πρέπει να’ ναι έτσι” (“υμείς δε ουχ ούτως” (Κατά Λουκά 22, 26), είπε ο Ιησούς σε μια από τις συναντήσεις του με τους φίλους του. Στο ίδιο τραπέζι κάθονται η πόρνη, ο λεπρός, η αιμορροφιλική γυναίκα, ο παράλυτος,   ο τελώνης, ο γέρος, το παιδί κι ο καθένας επιβεβαιώνει το Χριστό που ζει και ψάχνει “την αγάπη που είναι τα πάντα όλα για όλους”». (μετάφραση: Θωμάς Χαραλαμπίδης).

Μαριάνθη ντε Φλώρινα. Διήγημα της Μαρίας Πετρίτση: «Η Μαριάνθη ντε Φλώρινα είχε συνηθίσει να ονειρεύεται αγγέλους και παράξενα έντομα. Χάρη στην ευγενή, όπως έλεγε, καταγωγή της απέφευγε να συζητά ανοιχτά με τους άλλους για όλα αυτά. Κρατούσε όμως λεπτομερές ημερολόγιο ονείρων στο πρώτο συρτάρι της κομόντας της. Μέσα εκεί φύλαγε και τα πατικωμένα λουλούδια ενός καλοκαιριού που θεωρούσε το καλύτερο της ζωής της –το 2008 μάλλον– αποκόμματα εφημερίδων με συνταγές, τσαλακωμένα εισιτήρια από αεροπλάνα και βαπόρια. Το ημερολόγιό της έμοιαζε περισσότερο με λεύκωμα παρά με ημερολόγιο. Όμως αυτό δεν φαινόταν να έχει ιδιαίτερη σημασία.

Η απορρύθμιση στη χολιγουντιανή αφήγηση.Το «Εργαζόμενο κορίτσι», η «Wall Street» και οι «Ghostbusters». Γράφει ο Μιχάλης Αγραφιώτης. Πριν από είκοσι πέντε ακριβώς χρόνια, προπαραμονή Χριστουγέννων του 1988, πρωτοβγήκε στους αμερικανικούς κινηματογράφους το Εργαζόμενο Κορίτσι. Με την ευκαιρία αυτή, ο Μιχάλης Αγραφιώτης μας μιλάει γενικότερα για το πώς εμφανίζεται η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων στις χολιγουντιανές ταινίες.

Η αλλοτινή και η μελλοντική Ευρώπη

Το όραμα του Σπινέλι

του Μαρκ Μαζάουερ

μετάφραση: Ελένη Αστερίου

Aυτές τις μέρες κυκλοφορεί, από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, το βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ «Κυβερνώντας τον κόσμο. Η ιστορία μιας ιδέας». Ξεκινώντας από το 1815 και φτάνοντας μέχρι σήμερα, εξετάζει τις αντικρουόμενες δυνάμεις που μορφοποιούν την ιδέα της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Οι μυθοπλασίες του Ιουλίου

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, «Οι δύο μάσκες»

Βερν και του Χ. Τζ. Γουέλς, οι σημαίες του διεθνισμού και η παγκόσμια αδελφοσύνη, η αυτοκρατορία του δικαίου, η Ιερά Συμμαχία, η Κοινωνία των Εθνών, ο ΟΗΕ, η ΕΟΚ και η Ε.Ε., τα σχέδια της εσπεράντο, η αμερικανική κυριαρχία, είναι μερικές από τις ψηφίδες της συναρπαστικής αυτής αφήγησης. Δημοσιεύουμε αποσπάσματα του τελευταίου κεφάλαιο που αναφέρεται στην Ευρώπη — και δείχνουν πόσο ουσιαστικά πολιτικό είναι αυτό το σημαντικό ιστορικό βιβλίο.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 Τα ηφαιστειακά νησάκια Σάντο Στέφανο και Βεντοτένε, που τα ψήνει ο ήλιος της Μεσογείου στην Τυρρηνική Θάλασσα, απέχουν εξήντα μίλια από τις ιταλικές ακτές. Αυτές οι βραχώδεις, χωρίς δέντρα και ανεμοδαρμένες νησίδες μερικών τετραγωνικών μιλίων φιλοξενούσαν από τους ρωμαϊκούς χρόνους κυρίως σαύρες, γλάρους και πολιτικούς κρατουμένους. Το μεγαλύτερο, το Βεντοτένε, ήταν το διοικητικό κέντρο της φυλακής υπό τον φασισμό και εδώ, όπου τίποτε άλλο εκτός από τον απειλητικό βράχο του Σάντο Στέφανο δεν σπάει τη μονοτονία του ορίζοντα, ήρθε τα πρώτα χρόνια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου μια μικρή ομάδα Ιταλών πολιτικών κρατουμένων για να μελετήσει τις αιτίες των δεινών της Ευρώπης και να προτείνει ένα καλύτερο μέλλον. Το κείμενό τους ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 1941 και έμεινε γνωστό ως «Μανιφέστο του Βεντοτένε». Ο κύριος συντάκτης του, ένας νεαρός ακτιβιστής ονόματι Αλτιέρο Σπινέλι, που είχε έρθει προσφάτως σε ρήξη με το Kομμουνιστικό Kόμμα, θα γινόταν θρυλικό πρόσωπο στο πάνθεον του μεταπολεμικού ευρωπαϊσμού, υποστηρικτής του φεντεραλισμού και της ενoποίησης, και θα διαδραματίσει μέχρι τον θάνατό του το 1986 εξέχοντα ρόλο στην πορεία για την ένωση της Ευρώπης.

Το Μανιφέστο ξεκινούσε φυσικά με την αποτυχία της Κοινωνίας των Εθνών και την άνοδο του φασισμού και του ναζισμού. Kατάγγελλε τόσο την αφελή εμπιστοσύνη της Κοινωνίας των Εθνών στο διεθνές δίκαιο όσο και την ειδωλολατρία του φασισμού απέναντι στο κράτος και υποστήριζε ότι το εθνικό κράτος έχει καταντήσει να συνιστά απειλή για την ειρήνη. Η Ευρώπη δεν χρειαζόταν μια ακόμη Κοινωνία των Εθνών αλλά μια πλήρως αναπτυγμένη ομοσπονδία. Το Μανιφέστο επέκρινε με ματσινικά επιχειρήματα τους κομμουνιστές, επειδή εγκωμίαζαν τις αρετές της ταξικής σύγκρουσης. Μολονότι ο Σπινέλι είχε απαρνηθεί τον κομμουνισμό, η πρότασή του ήταν από πολλές απόψεις μια συγγενική εκδοχή. Οι «προοδευτικές δυνάμεις» που πίστευαν στην ομοσπονδία θα δρούσαν στο όνομα των «μαζών», αλλά η μειονότητα των «σοβαρών διεθνιστών», η οποία θα ήταν ικανή να δράσει αποφασιστικά με λενινιστικό τρόπο, θα καθοδηγούσε κατά τις κρίσιμες στιγμές τηw κατάρρευσης του φασισμού και του ναζισμού, στιγμές «στη διάρκεια των οποίων οι λαϊκές μάζες περιμένουν ανήσυχα ένα νέο μήνυμα».

Πολλαπλές χριστολογίες

της Υβόνης Γκεμπάρα

μετάφραση: Θωμάς Χαραλαμπίδης

Το εξώφυλλο του συλλογικού τόμου «Κατεβάζοντας τους φτωχούς από το σταυρό.Χριστολογία της απελευθέρωσης», έργο του Cerezo Barredo, του σημαντικότερου ζωγράφου της θεολογίας της απελευθέρωσης.

Η Ivone Gebara είναι βραζιλιάνα θεολόγος, μέλος καθολικής αδελφότητας και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Ρεσίφε στη Βραζιλία. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στη θεολογία της απελευθέρωσης, τη φεμινιστική θεολογία και τον ολιστικό οικοφεμινισμό. Σημαντικότερα βιβλία της:  Μαρία: Μητέρα του Θεού, μητέρα των φτωχών (1989), Λαχταρώντας το τρεχούμενο νερό: Οικοφεμινισμός και Απελευθέρωση (1999), Βγαίνοντας από τα βάθη: η γυναικεία εμπειρία του Κακού και της Σωτηρίας (2002). Ταυτόχρονα με το ακαδημαϊκό της έργο, η Γκεμπάρα είναι ακτιβίστρια  που έζησε και δούλεψε για χρόνια σε φαβέλες, σε διάφορες πόλεις της Βραζιλίας. Ήρθε σε αντίθεση με την ηγεσία της ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990 όταν υποστήριξε το δικαίωμα της επιλογής της έκτρωσης για τις φτωχές Βραζιλιάνες και ζήτησε περισσότερη ανοχή έναντι αυτής της επιλογής από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Στα 1995 το Βατικανό της επέβαλε διετή αποχή από ομιλίες, συγγραφή κειμένων και ακαδημαϊκή διδασκαλία, καθώς και υποχρεωτική μετάβαση στη Γαλλία για θεολογική επανεκπαίδευση!

Το άρθρο που ακολουθεί  περιέχεται στον συλλογικό τόμο Κατεβάζοντας τους φτωχούς από το σταυρό. Χριστολογία της απελευθέρωσης (επιμ. José María Vigil, 2007), έκδοση της Διεθνούς Θεολογικής Επιτροπής του Οικουμενικού Συνδέσμου Θεολόγων του Τρίτου Κόσμου, διαθέσιμη ελεύθερα στο διαδίκτυο  (στα αγγλικά, ισπανικά και ιταλικά, βλ. goo.gl/ECJpTi). Μια πρόσφατη συνέντευξη της Γεκμπάρα  δημοσιεύθηκε στην αργεντίνικη εφημερίδα Pagina 12 (24.3.2013) στα ισπανικά (είναι διαθέσιμη ηλεκτρονικά στο goo.gl/1Gzg87).

Θ. Χαρ.

 

O Χριστός και η Σαμαρείτισσα. Έργο του κινέζου αγιογράφου Χε Κι, τέλη του 20ού αιώνα.

Ποιος είναι ο Ιησούς ο Ναζωραίος; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση ήταν πάντα πολλαπλή από την εποχή των πρώτων πιστών. Τα κείμενα της Καινής Διαθήκης είναι οι πρώτοι μάρτυρες του θεμελιώδους πλουραλισμού της χριστιανοσύνης. Οι ιδέες που ακολουθούν στο παρόν κείμενο δημοσιοποιούνται σε μία προσπάθεια να ενδυναμωθεί ξανά μέσα στις χριστιανικές κοινότητες ο χριστολογικός πλουραλισμός.

Το να υποδεχθούμε με χαρά το χριστολογικό πλουραλισμό στην καρδιά των χριστιανικών κοινοτήτων είναι κατά τη γνώμη μου ένα σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση της αποδοχής του πλουραλισμού των πεποιθήσεων και των θρησκευτικών αναζητήσεων διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων, χωρίς το σκοπό της ανάδειξης κάποιας από αυτές τις πεποιθήσεις ως της πιο σημαντικής, της αληθέστερης ή της απόλυτης εμπειρίας του θείου.

Σε μια προσπάθεια αποσαφήνισης ενός χριστολογικού πλουραλισμού για τις χριστιανικές κοινότητες, έρχεται στο νου μια υπαινικτική φράση του Αποστόλου Παύλου. «Ζω δε ουκέτι εγώ, ζη δε εν εμοί Χριστός («Τώρα πια δεν  ζω εγώ, αλλά ζει στο πρόσωπο μου ο Χριστός») (Προς Γαλάτας 2,20). Τι εμπειρίες να είχε ζήσει ο Παύλος όταν σχημάτισε τη φράση αυτή;  Σε τίνος «εγώ» τη ζωή αναφερόταν; Πιστεύω ότι ο Παύλος, με την σαφήνεια που τον χαρακτήριζε, δεν σκόπευε να αναπαραγάγει στη ζωή του την ατομική ζωή του Ιησού του Ναζωραίου. Μάλλον θεωρούσε ότι αναδεικνύοντας στη ζωή του τις αξίες που, σύμφωνα με τη δική του περί Ιησού κατανόηση, έδιναν νόημα σε αυτή, θα τον έκαναν έναν άλλο Χριστό. Είμαστε ήδη εντός του Χριστολογικού πλουραλισμού. Έτσι μπορούμε να αναρωτηθούμε πώς η φράση αυτή, καρπός μιας προσωπικής εμπειρίας, μπορεί να αληθεύει για μας σήμερα. Πώς μπορούμε να ακολουθούμε το Χριστό εάν δεν ανακαλύπτουμε το πρόσωπο Του να σφραγίζει τις καρδιές μας μέσω της ιστορίας καθενός από εμάς και της ιστορίας των γειτόνων μας; Μπορεί να ισχύει ότι πρέπει να απαρνηθώ αυτή τη θεμελιώδη εμπειρία προκειμένου να ακολουθήσω το Χριστό, όπως αυτός διδάσκεται εκτός της ανθρώπινης εμπειρίας, όπως τον διδάσκουν οι εκκλησιαστικές εξουσίες; Μπορεί να ισχύει ότι, προκειμένου να ακολουθήσω το Χριστό, πρέπει να προδώσω το πρόσωπο του Χριστού που ζει εντός μου; Πρέπει να απεμπολήσω τον πολιτισμό μου, το πλαίσιο της ζωής μου, τις κραυγές των χειροπιαστού πόνου των συνανθρώπων μου, κραυγές που αντιλαλούν μέσα μου και μέσα στους συγκαιρινούς μου; Οι ερωτήσεις αυτές, που μπορεί να φαντάζουν αμιγώς ρητορικές, δεν εγείρονται από την επίσημη εκκλησιαστική σκέψη, αλλά από τις παρατηρήσεις της καθημερινής ζωής συνηθισμένων ανθρώπων.

Παναγία, έργο του Θεοφάνη του Έλληνα, από τον καθεδρικό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, Μόσχα (αρχές 15ου αιώνα).

Για το λόγο αυτό ο κάθε είδους έλεγχος επί της Χριστολογίας που πηγάζει από τις εκκλησιαστικές εξουσίες, οι οποίες  διεκδικούν για τον εαυτό τους την κατοχή του αληθούς δόγματος περί του Ιησού Χριστού, ή ο συνολικός έλεγχος που εμείς οι ίδιοι επιθυμούμε να ασκούμε ο ένας επί του άλλου, ενέχουν τον κίνδυνο της άρνησης της πολλαπλής και διαφορετικής ζωής του Χριστού εντός μας. Δεν μπορούμε να μικρύνουμε το Χριστό σε ένα τυποποιημένο τρόπο, σε ένα δόγμα περιορισμένο στο χρόνο, σε μία και μόνη συμπεριφορά, σε μία και μόνη πράξη, ωσάν να μπορούσαμε να ελέγξουμε δια της βίας τις διάφορες μορφές αγάπης και μετά να επιβεβαιώσουμε ότι όλοι μας μπορούμε να αγαπάμε μόνο κατ’αυτό τον τρόπο που κατοχυρώθηκε ως ο μόνος εφικτός και αληθής τρόπος να βιώνουμε την αγάπη.

Αλλά ποιος είναι ο Χριστός που ζει εντός μου; Πώς μπορώ να Τον καταλάβω και να ζήσω την αλήθεια Του μέσα μου; Πώς μπορώ να είμαι πιστός σε μία θρησκευτική παράδοση που έχει αναγνωρισθεί ως χριστιανική;

Χριστός, μια λέξη με ελληνική προέλευση, σημαίνει τον χρισμένο, τον προορισμένο για μία ειδική αποστολή. Για πολύ καιρό ως Χριστός γινόταν κατανοητός μόνον ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ, αυτός που φέρνει, μέσω του προσώπου Του, τη σωτηρία σε όλο το ανθρώπινο είδος. Σήμερα, εντός της χριστιανικής κοινότητας, λέμε ότι Χριστός είναι μία λέξη που σημαίνει ότι ο καθένας και η καθεμιά μας διαθέτει την ικανότητα, όπως τη διέθετε ο Ιησούς ο Ναζωραίος,  να ανακαλύπτει τον εαυτό του ως χρισμένο να υπηρετεί τους άλλους, να αναζητά μαζί με τους άλλους τη δικαιοσύνη και το κοινό αγαθό. Είναι με αυτή την έννοια που όλοι μας είμαστε Χριστοί, που σημαίνει υπεύθυνοι για τη θερμή αποδοχή της ανθρωπινότητας μας και για να της επιτρέψουμε να αναπτυχθεί με το σεβασμό και την αξιοπρέπεια που μας αξίζει. Εάν η παράδοση απέδωσε με ένα ξεχωριστό τρόπο τη λέξη αυτή στον Ιησού, ήταν για να αναδείξει τη δυνατότητα να αντιληφθούμε ότι  από αυτό τον συγκεκριμένο άνθρωπο, τον Ιησού το Ναζωραίο, μπορεί ο καθένας μας να γίνει στ’αλήθεια Χριστός μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και εντός της ανθρωπινότητας μας. Με άλλα λόγια σε κάθε ιστορικό πλαίσιο το καθήκον είναι να δημιουργούμε «χριστοειδείς σχέσεις», όπερ σημαίνει σχέσεις δικαιοσύνης, αγάπης, τρυφερότητας, αλήθειας και αλληλεγγύης μεταξύ μας, αποδεχόμενοι την ανθρώπινη ιδιότητα μας και την ευθύνη μας. Έτσι, αυτό που είναι το πλέον σημαντικό στη λέξη Χριστός δεν  είναι οι αφηρημένες θείες ιδιότητες που Του αναγνωρίζουμε. Δεν είναι η θεία ιδιότητα Του να είναι υιός του Θεού με μια ιεραρχική, θρησκευτική έννοια.

Μαριάνθη ντε Φλώρινα

της Μαρίας Πετρίτση

 

Σχέδιο του Ωγκύστ Ροντέν

Η Μαριάνθη ντε Φλώρινα είχε συνηθίσει να ονειρεύεται αγγέλους και παράξενα έντομα. Χάρη στην ευγενή, όπως έλεγε, καταγωγή της απέφευγε να συζητά ανοιχτά με τους άλλους για όλα αυτά. Κρατούσε όμως λεπτομερές ημερολόγιο ονείρων στο πρώτο συρτάρι της κομόντας της. Μέσα εκεί φύλαγε και τα πατικωμένα λουλούδια ενός καλοκαιριού που θεωρούσε το καλύτερο της ζωής της –το 2008 μάλλον– αποκόμματα εφημερίδων με συνταγές, τσαλακωμένα εισιτήρια από αεροπλάνα και βαπόρια. Το ημερολόγιό της έμοιαζε περισσότερο με λεύκωμα παρά με ημερολόγιο. Όμως αυτό δεν φαινόταν να έχει ιδιαίτερη σημασία.

Εκείνο το πρωί βγήκε από το σπίτι της αργά. Μπορεί και περασμένες δέκα. Δεν την πείραζε που θα αργούσε στη δουλειά. Για την ακρίβεια την είχαν μόλις απολύσει. Το μόνο που της έμενε ήταν να περάσει από το πρώην γραφείο της και να μαζέψει τα πράγματά της μέσα σε μια κούτα ΝΟΥΝΟΥ, που της είχε πολύ ευγενικά παραχωρήσει το πρώην αφεντικό της. Προς το παρόν δεν την ενοχλούσε η ιδέα της ανεργίας της. Την έβλεπε ως μια εκδοχή ελευθερίας. Το οκτάωρο δεν το συμπάθησε ποτέ και τους συναδέλφους της δεν τους εκτιμούσε. Παρ’ όλα αυτά, όσο είχε δουλειά δούλευε. Ουδέποτε της έτυχε δουλειά που να μην την κάνει.

Τη Μαριάνθη ντε Φλώρινα την ενοχλούσαν ελάχιστα πράγματα. Αυτό που της έκοβε τα πόδια ήταν οι μυρωδιές της πόλης. Κάθε σημείο απ’ όπου περνούσε της φαινόταν πως βρώμαγε. Ποδαρίλα, σκυλοτροφή, εμετό, ιδρωτίλα, σάπιο καλοκαίρι. Αναρωτήθηκε τι τρώνε οι άνθρωποι και αναδίδουν τέτοιες οσμές στην Αθήνα. Αναρωτήθηκε επίσης αν οι χημικοί ψεκασμοί μεταλλάσσουν τη σύσταση της ατμόσφαιρας και τι κονδύλια διαθέτει ο δήμος για την καθαριότητα της πόλης. Ονειρευόταν κάποτε να ζήσει στη φύση. Ίσως τώρα που ήταν άνεργη να επέστρεφε στο σπίτι που είχε κληρονομήσει στη Φλώρινα. Ίσως ξεκινούσε μια αλλιώτικη ζωή εκεί. Ίσως έκανε τα πάντα.

Η απορρύθμιση στη χολιγουντιανή αφήγηση: Το «Εργαζόμενο κορίτσι», η «Wall Street» και οι «Ghostbusters»

του Μιχάλη Αγραφιώτη

 

Η Μέλανι Γκρίφιθ ακι ο Χάρισον Φορντ στο «Εργαζόμενο κορίτσι»

Πριν από είκοσι πέντε ακριβώς χρόνια, προπαραμονή Χριστουγέννων του 1988, πρωτοβγήκε στους αμερικανικούς κινηματογράφους το Εργαζόμενο Κορίτσι (Working Girl) του Μάικ Νίκολς. Γρήγορα έκανε μεγάλη επιτυχία παγκοσμίως, αποτελώντας μια από τις πιο γνωστές κομεντί της δεκαετίας του 1980. Τι μας μαθαίνει η ταινία; Ότι μια εργαζόμενη, ακόμα κι αν δεν διαθέτει τα τυπικά προσόντα, μπορεί να αναρριχηθεί στην ιεραρχία της επιχείρησης: εφόσον διαθέτει καπατσοσύνη, ικανότητες και ρισκάροντας, πετυχαίνει να ξεπεράσει τους αποκλεισμούς που επιβάλλει η αυστηρή δομή θεσμών και στελεχών.

Δεν μας ξενίζει κάτι τέτοιο: το Χόλυγουντ αναλαμβάνει να αφηγηθεί κάθε νέα κατάσταση που προκύπτει από τις τάσεις του οικονομικού συστήματος. Κυρίως προαναγγέλλει ή αντιπροσωπεύει την ιδεολογία, η οποία διαμορφώνει τη σκέψη που νομιμοποιεί τις νέες κοινωνικές αντιλήψεις. Οι αλλαγές δεν είναι επιφανειακές^. ενώ ο βιομηχανικός τρόπος παραγωγής χρειάζεται τη γνώση, την ακαδημαϊκή μόρφωση και την εξειδίκευση, ο νεοφιλελευθερισμός επιδιώκει την απορρύθμιση, την άρση των κανόνων, «αναβαθμίζοντας» τους προλετάριους σε ισότιμους παίκτες ενός καζίνο.

Η κεντρική ιδέα της ταινίας μπορεί να προσληφθεί ως ριζοσπαστική από τις εργαζόμενες τάξεις, που ασφυκτιούν στις γραφειοκρατικές δομές και την τυπική ιεραρχία. Αυτή η ιεραρχία καθορίζεται από τις τυπικές γνώσεις (τα «πτυχία») και την παλαιότητα, αλλά όσοι κατέχουν τις θέσεις-κλειδιά δεν ανταποκρίνονται πάντα στις απαιτήσεις ούτε βρίσκονται πάντα εκεί αξιοκρατικά. Έτσι ο αυθόρμητος χαρακτήρας που υποδύεται η Μέλανι Γκρίφφιθ συγκινεί όσους αγανακτούν με την υπάρχουσα δομή και όσους ζητούν στον εργασιακό χώρο εκείνη τη δικαιοσύνη που προκρίνει τα ατομικά προσόντα. Η απορρύθμιση γίνεται λαϊκή απαίτηση.

Η οπτική κατευθύνεται από το άτομο –τον εαυτό— προς την κοινωνία. Κάθε φορά, το Χόλυγουντ λέει, σε διάφορες εκδοχές, την ίδια ιστορία: το άτομο αντιμετωπίζει το σύνολο για να πραγματοποιήσει την επιθυμία ή το σκοπό του. Στη μεγάλη περιπέτεια του ατόμου οι συμμαχίες είναι μάλλον ευκαιριακές, τυχαίες ή συμπτωματικές, παρά βασίζονται σε κοινωνικές αιτίες ή ανάγκες. Το χολιγουντιανό σενάριο μας λέει ότι το Άτομο βρίσκεται σε διαρκή πόλεμο με το περιβάλλον.

Ο Λυοτάρ «προφήτεψε» την κατεύθυνση της «μεταμοντέρνας κατάστασης» (1979) που συμπίπτει με την επικράτηση της νεοφιλελεύθερης σχολής στην οικονομία: «Μπορούμε να περιμένουμε μια ισχυρή αποξένωση της γνώσης σε σχέση με τον “ειδήμονα”, όποια κι αν είναι η θέση που κατέχει ο τελευταίος στη γνώση. Η παλιά αρχή ότι η απόκτηση της γνώσης είναι αξεδιάλυτη από τη μόρφωση του πνεύματος, και μάλιστα του προσώπου, περιπίπτει και θα περιπέσει ακόμα περισσότερο σε αχρηστία».[1] Παράλληλα, το νεοφιλελεύθερο μοντέλο παίζει τον ρόλο του απελευθερωτή από την τυραννία μεσαζόντων, αρμοδίων, επιτροπών, θεσμών, κράτους, και όποιου «κόμβου» καθυστερεί την κυκλοφορία.

Επόμενο είναι η σύγχρονη «εποχή της κρίσης» να αποδίδεται, στις χολιγουντιανές ταινίες ως εφιάλτης που απειλεί την ειδυλλιακή ατμόσφαιρα του ατομικού θύλακα. Η οικονομική κρίση αποτελεί μια φυσική καταστροφή και οι πρωταγωνιστές στις ταινίες καταστροφής ανήκουν πάντα στην παραδοσιακή αμερικάνικη μεσαία τάξη. Υπάρχει μια πρόσφατη απεικόνιση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης που προκάλεσε η κρίση και μια προτροπή για εγρήγορση: την ώρα που ο Spiderman παλεύει με τη γιγάντια σαύρα στο Κολλέγιο, ένας ηλικιωμένος κύριος στη βιβλιοθήκη παραμένει απορροφημένος στην κλασική μουσική που ακούει από τα ακουστικά του. Ο θόρυβος από τους τοίχους που γκρεμίζονται δεν φτάνει στ’ αυτιά του (The Amazing Spider-Man, σκηνοθεσία Marc Webb, 2012).

Πλειστηριασμοί, «κόκκινα δάνεια», ακίνητη περιουσία: Η λογική του παράλογου

 της Δήμητρας Σιατίτσα

Χανς Μέμιντορφ, «Σπίτι-κεφάλι»

Το έχουμε ακούσει πάμπολλες φορές: τα μέτρα αποτελούν «μονόδρομο», «ορθολογική επιλογή», «μόνη λύση για την έξοδο από την κρίση» κ.ο.κ. Κι ας έχουν αποτύχει ακόμα και στους ίδιους τους ρητά διακυρηγμένους στόχους τους, τα μέτρα νομιμοποιούνται μέσα από τη ρητορική της ορθολογικής επιλογής, η οποία (μετά την απαραίτητη διαδικασία κάθαρσης και εξυγίανσης), θα σταθεροποιήσει, θα εξορθολογίσει και θα εκσυγχρονίσει την οικονομία και τον διοικητικό μηχανισμό. Η ρητορική, παρά τις αλλεπάλληλες διαψεύσεις, επιμένει, ενώ οι συνέπειες αντιμετωπίζονται με κυνισμό.

Ας σταθούμε σε ένα βασικό, για τον μνημονιακό σχεδιασμό, και επίκαιρο τις μέρες αυτές σημείο: την απελευθέρωση των πλειστηριασμών και τη φορολόγηση της ακίνητης περιουσίας. Αναζητώντας τη λογική τους, διακρίνουμε δύο βασικούς άξονες.

Ο πρώτος ανάγεται στο κεντρικό νεοφιλελεύθερο αξίωμα ότι οι περιορισμοί δρουν στρεβλωτικά στην «ελεύθερη» λειτουργία της αγοράς, εμποδίζοντας την αυτορρύθμισή της. Υποστηρίζεται, έτσι, ότι ο έλεγχος/περιορισμός των διαδικασιών κατάσχεσης υποθηκευμένων (ή μη) ακινήτων παρεμβαίνει αρνητικά, τόσο στη σταθεροποίηση των τραπεζών όσο και στην αναθέρμανση της κτηματαγοράς.

Προς καταπολέμησιν της αιθαλομίχλης: Μία επίκαιρος υπόδειξις

Το «Fighting the Fog: A Seasonable Hint» δημοσιεύθηκε στον τόμο 90 (27.12.1890), του λονδρέζικου σατιρικού περιοδικό Punch, or the London Charivari. (βλ. www. gutenberg.org/files/12944/12944-h/12944-h.htm). Το κείμενο αλίευσε και μετάφρασε η Μαρία Καλαντζοπούλου.

Κλωντ Μονέ, «Βρεττανικό Κοινοβούλιο (το εφέ της αιθαλομίχλης)», 1903-1904.

Κύριε,

Ανέγνωσα ικανόν αριθμόν επιστολών εις τας εφημερίδας, διαμαρτυρομένας περί της αιθαλομίχλης, αίτινες ουχί μόνον ηρώτων περί του πώς δύναταί τις προστατευθή έναντι των επιβλαβών επιδράσεων αυτής αλλά ανεζήτουν πληροφορίας περί των τρόπων διασφαλίσεως έναντι οδικού ατυχήματος, εις περίπτωσιν καθ’ ην αναγκασθή όπως εγκαταλείψη την οικίαν του εν ώρα επικρατήσεως της αιθαλομίχλης.

Το πρώτον αίτημα είναι επαρκώς απλούν. Λαμβάνετε μίαν πλήρη επένδυσιν δύτου, ενδύεσθε αυτήν και επιτρέπετε εις έναν βοηθόν όπως σας ακολουθή φέρων μίαν συσκευήν αντλίας, εις μορφήν εκκρεμούς (στατώ), εις τρόπον ώστε να σας προμηθεύη μετά αερίων υδρογονανθράκων (Διάλυμα Βλακεντίου Ντάφφυ).

Ούτω πως θα υποστηριχθή επαρκώς η αναπνοή. Ίνα αποφύγητε οδικόν τι ατύχημα, τοποθετήσατε έναν ηλεκτρικόν λαμπτήρα (Swann) ισχύος πεντακοσίων κηρίων εις την κορυφήν του πίλου σας, περί τον γύρον του οποίου, διά κάθε περίστασιν, θα έχετε αναλόγως προσαρμόση μίαν δωδεκάδα νυκτερινών λαμπτήρων. Προσαρμόσατε επίσης έναν ανακλαστήρα διπλής όψεως εις την πλάτην και περιδέσατε έναν λαμπτήρα ιππηλάτου αμαξιδίου Χάνσομ, εν είδει περικνημίδoς, εις εκάστην των κνημών.

Από τον Φίλιπ Ντικ μέχρι τις ανοιχτές φυλακές: Μια νέα δυστοπία για τις κοινωνίες μας;

του Γιώργου Μ. Χατζηστεργίου

Σε ένα από τα βιβλία του Φίλιπ Ντικ, του μεγαλοφυούς αμερικανού διανοητή που με όχημα την επιστημονική φαντασία  κατάφερε να διεισδύσει στη βαθιά ουσία της μεταπολεμικής αμερικανικής κοινωνίας, οι άνθρωποι, χτυπημένοι από τη φτώχεια και την ανέχεια, στριμώχνονται να βρούνε θέση σε διαστημικά οχήματα προκειμένου να συνεχίσουν τη ζωή τους σε άλλους πλανήτες, έστω και αν οι συνθήκες ζωής εκεί είναι εντελώς απροσδιόριστες. Αυτό που δεν γνωρίζουν οι ατυχείς επιβάτες είναι ότι, άθελά τους, μετέχουν σε ένα πρόγραμμα συστηματικής εξόντωσης μεγάλου μέρους του πληθυσμού της Γης, καθώς υπολογισμοί με βάση οικονομικά κριτήρια κατέληξαν ότι είναι απαραίτητο. Τελικά, οι πύραυλοι στέλνονται στο σκοτεινό διάστημα για να εκραγούν, και όχι για να προσγειωθούν κάπου με ασφάλεια.

Ευτυχώς για μας, τα έργα επιστημονικής φαντασίας δεν είναι προφητικά με τη στενή έννοια — οπότε μπορούμε να ησυχάσουμε. Παρ’ όλα αυτά, κάποια στοιχεία της σημερινής πραγματικότητας έχουν φρικιαστικές ομοιότητες με το έργο του Ντικ. Από τότε που η Ελλάδα μπήκε στο Μνημόνιο, μοιάζει με όχημα τρίτης κατηγορίας, στο οποίο οι κάτοικοί της έχουν φορτωθεί σαν μπουλούκι φοβικών και ενοχικών ανθρώπων. Το όχημα κινείται από στάση σε στάση με βάση το δρομολόγιο που καθορίζουν κέντρα έξω απ’ αυτό, με  την κρίσιμη λεπτομέρεια ότι ο προορισμός είναι άγνωστος. Με τι θα μοιάζει το μέρος όπου τελικά θα μας αποβιβάσουν;

Η αλήθεια είναι ότι δεν χρειάζονται ειδικές ικανότητες για να προβλέψουμε το μέλλον που μας επιφυλάσσουν. Αρκεί να στρέψουμε την προσοχή μας σε ένα υπαρκτό οικοσύστημα το οποίο, εκεί που δεν θα το περίμενε κανείς, παρουσιάζει περίεργες ομοιότητες με τα δικά μας.

Για να ξαναονειρευτούμε τον κομμουνισμό

συνέντευξη της Μπίνι Αντάμτσακ στη Σοφία Κουσιάντζα

Σχέδια της Μπίνι Άνταμτσακ, από το βιβλίο

Μια ιστορία για παιδιά, εικονογραφημένη από τη συγγραφέα, που μιλάει για τον κομμουνισμό. Μια ιστορία όπου η συγγραφέας χρησιμοποιεί για τα πάντα θηλυκό γένος. Το Κομμουνισμός. Μια μικρή ιστορία για το πώς επιτέλους θα αλλάξουν όλα της Μπίνι Αντάμτσακ κυκλοφόρησε στα ελληνικά το καλοκαίρι (εκδόσεις νήσος). Η Αντάμτσακ γεννήθηκε το 1979, σπούδασε φιλοσοφία, είναι περφόρμερ και εικαστικός και ζει στο Βερολίνο. Ζητήσαμε από τη φίλη και μεταφράστρια του βιβλίου, Σοφία Κουσιάντζα, μια συνέντευξη με την Μπ. Αντάμτσακ. Την ευχαριστούμε θερμά, όπως και τη συγγραφέα, για την προθυμία και την ανταπόκριση.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

Σχέδια της Μπίνι Άνταμτσακ, από το βιβλίο

Πότε έγραψες το βιβλίο και με ποιο κίνητρο;

Το 2003 οργανώθηκε στη Φραγκφούρτη ένα διεθνές συνέδριο με τίτλο «indeterminate! kommunismus». Λίγο πριν είχα παρακολουθήσει ένα σεμινάριο για τα νεανικά χειρόγραφα του Μαρξ και σκόπευα να γράψω μια εργασία για το πώς αντιλαμβάνεται και πώς περιγράφει ο Μαρξ τον κομμουνισμό. Η κρατούσα άποψη υποστηρίζει ότι ο Μαρξ είχε επίτηδες σιωπήσει επ’ αυτού. Ωστόσο, από τη μελέτη του έργου του προκύπτει ότι υπάρχουν διάσπαρτες σε κείμενά του συμβουλές για το πώς θα μπορούσε ή πώς θα έπρεπε να είναι μια κομμουνιστική κοινωνία — από τα Οικονομικά και φιλοσοφικά χειρόγραφα έως την Κριτική του προγράμματος της Γκότα. Όταν όμως έκατσα να γράψω την εργασία, μπλόκαρα. Κι ένα πρωί, έπειτα από μια μακριά νύχτα που δεν είχα καταφέρει να γράψω ούτε μια αράδα, it struck me: για τον κομμουνισμό δεν μπορείς να γράψεις σε γλώσσα επιστημονική. Για τον κομμουνισμό, το όνειρο μιας διαφορετικής, καλύτερης ζωής, δεν μπορείς να γράψεις χωρίς λαχτάρα.

Μετά έγιναν όλα πολύ γρήγορα, αφού το γράψιμο ανοίγει την όρεξη. Καθώς έγραφα γελούσα συχνά, όπως και οι φίλες μου που τους διάβαζα το κείμενο. Η παιδική γλώσσα επιτέλεσε το σκοπό της: σε μια εποχή όπου είχε πεθάνει η ελπίδα για την κοινωνική προοπτική που είχε συνδεθεί με το αντιπαγκοσμιοποιητικό κίνημα, μια εποχή που η τάξη πραγμάτων είχε επιβεβαιωθεί άλλη μια φορά μετά τις 11/9, το τέχνασμα με την παιδική γλώσσα έδωσε ξανά τόπο στο όνειρο. Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ έλεγε ότι ο κομμουνισμός είναι το εύκολο που είναι δύσκολο να το κάνεις. Το 2003 απείχαμε πάρα πολύ απ’ το να είναι εφικτός ο κομμουνισμός, εμένα όμως με ενδιέφερε να τον ξανακάνω προσιτό στη φαντασία. Ο κομμουνισμός ήταν λοιπόν τώρα το εύκολο που ήταν εύκολο να το επιθυμείς.

 Φοβήθηκες ότι η παιδική γλώσσα απλοποιεί το περιεχόμενο ή αφήνει απέξω σημαντικές λεπτομέρειες;

Ο κίνδυνος αυτός υπάρχει, και τον είχα συνειδητοποιήσει απολύτως. Έχω μεγαλώσει κι η ίδια με παιδικά βιβλία κοινωνικής κριτικής, που εξηγούσαν στα παιδιά τις κοινωνικές ανισότητες στις σχέσεις των τάξεων και των φύλων. Η δεκαετία του ’70 υπήρξε στον τομέα αυτό πολύ γόνιμη –αντιαυταρχική εκπαίδευση, Σάμερχιλ κ.λπ.–, και στα χέρια μου έφταναν παιδικά βιβλία και από τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας. Μερικά από αυτά προσωποποιούν τις κοινωνικές σχέσεις. Λόγου χάρη, ένα εικονογραφημένο βιβλίο με την ιστορία των γιγάντων και των νάνων: οι νάνοι αντιπροσώπευαν τις εργάτριες, οι γίγαντες ήταν οι τεμπέλες καπιταλίστριες. Οι σχέσεις στον καπιταλισμό παρουσιάζονταν έτσι ως έκφραση δόλιων προθέσεων των κακών, τεμπέληδων ανθρώπων, τσιγκούνηδων και εξουσιομανών, που στα παραμύθια είχαν την εικόνα που τους ταίριαζε: ήταν άσχημοι.

Το σχολείο την εποχή της κρίσης: Εκδημοκρατισμός και κρίση στην ελληνική εκπαίδευση

της Νέλλης Ασκούνη

Πάμπλο Πικάσο, «O Πωλ ζωγραφίζει», 1923

 Το ερώτημα τι πολίτες διαμορφώνει το σχολείο δεν περιορίζεται σε ζητήματα πολιτικής διαπαιδαγώγησης ή ιδεολογικών επιλογών. Η εκπαίδευση διαμορφώνει πολιτικά υποκείμενα, όχι μόνο ως θεσμός κοινωνικοποίησης, αλλά ταυτόχρονα ως μηχανισμός κατανομής των ατόμων στο πλαίσιο του καταμερισμού εργασίας. Έτσι, η συζήτηση για το τι πολίτες φτιάχνει το σχολείο αναγκαστικά εμπεριέχει το ερώτημα τι δυνατότητες κοινωνικής ένταξης και κινητικότητας προσφέρει και σε ποιους – με άλλα λόγια, πώς συνδέεται με την κοινωνική και οικονομική δομή.

Θα περιοριστώ σε μερικά ερωτήματα, ξεκινώντας από τη διαπίστωση ότι το ελληνικό σχολείο βρίσκεται σε κρίση αρκετό διάστημα πριν ξεκινήσει η σημερινή κρίση. Η ελληνική κοινωνία δεν είναι ευχαριστημένη με το σχολείο της, οι μαθητές δεν φαίνεται να βρίσκουν νόημα στην εκπαίδευση, οι γονείς διαμαρτύρονται γιατί τα παιδιά τους δεν μαθαίνουν γράμματα και οι εκπαιδευτικοί για τις κακές συνθήκες και το επίπεδο που πέφτει. Πώς φτάσαμε σε αυτή την ευρύτερη απαξίωση και αποδυνάμωση του κύρους του δημόσιου σχολείου; Η απάντηση συνδέεται με τις αλλαγές που γνωρίζει η εκπαίδευση τα τελευταία 40 χρόνια.

Το σχολείο της μεταπολίτευσης: εκδημοκρατισμός

Η μεταπολιτευτική περίοδος χαρακτηρίζεται από το στόχο του εκδημοκρατισμού όλων των θεσμών. Στο χώρο της εκπαίδευσης ο στόχος αυτός έχει διπλό περιεχόμενο: αφενός η μόρφωση να μην είναι προνόμιο μιας μειοψηφίας, αλλά το σχολείο να γίνει προσβάσιμο σε όλα τα κοινωνικά στρώματα, αφετέρου να αλλάξει ο αυταρχικός προσανατολισμός τόσο των παιδαγωγικών δομών όσο και του περιεχομένου της εκπαίδευσης.

Μια προσωπική κατάθεση

Ο Πουλαντζάς, ο Μακρής,  Ο Δεσποτίδης, ο Σβορώνος και τα χρόνια του Παρισιού

του Κωνσταντίνου Τσουκαλά

 Τις επόμενες μέρες κυκλοφορεί, από τις εκδόσεις Θεμέλιο ο τόμος Μορφές συνέχειας και ασυνέχειας. Από την ιστορική εθνεγερσία στην οικουμενική διαφορά, με κείμενα του Κωνσταντίνου Τσουκαλά. Ο τόμος ανοίγει με ένα ωραίο αυτοβιογραφικό κείμενο του συγγραφέα –αυτοβιογραφικό και ταυτόχρονα βιογραφικό ανθρώπων, ιδεών και καταστάσεων– από το οποίο προδημοσιεύουμε αποσπάσματα.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 Νίκος Πουλαντζάς και Γιώργος Μακρής

Κωνσταντίνος Τσουκαλάς και Νίκος Πουλαντζάς, στα χρόνια του Παρσιού

Στην πρώτη εφηβεία μου εμφανίστηκε στη ζωή μου ο άνθρωπος που με σφράγισε, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον, με τη ζωή του, το έργο του και το θάνατό του. Ο Νίκος Πουλαντζάς. Μαζί του ανοίχτηκα όχι μόνο στην περιπέτεια της ζωής, των απολαύσεων, των αμφιβολιών, των άσκοπων περιπλανήσεων και των ατελείωτων ενδοσκοπήσεων αλλά και στις ιδέες, την πολιτική συνείδηση και στράτευση και τη θεωρητική θεμελίωση των υπό διαμόρφωση εφηβικών μου πεποιθήσεων. Η σχέση μας ήταν περισσότερο από φιλική και αδελφική. Ήταν κατά κυριολεξίαν συν-τροφική. Μαζί με τον Πουλαντζά μαθήτευα στη ζωή, στην πολιτική και στις αντιφάσεις της πραγματικότητας. Και παρέα μαζί του ακολούθησα τις τελετουργίες χειραφέτησης που άρμοζαν στη σκοτεινή και καταπιεστική μετεμφυλιακή Ελλάδα. Από κοινού μαζί του γράφτηκε το αφήγημα της μύησής μου, το Bildungsroman μου.

Έτσι, τα χρόνια της εφηβείας μου κύλησαν με αναζητήσεις προς όλες τις κατευθύνσεις. Τις αναμενόμενες και ορθόδοξες, αλλά και τις παρεκκλίνουσες και ανορθόδοξες. Από την άποψη αυτή, σημαντική υπήρξε και η επιρροή του Γιώργου Μακρή, που τον γνώρισα λίγο αργότερα, ο οποίος και με έφερε σε επαφή με τους κόσμους ενός περιθώριου που μέχρι τότε αγνοούσα παντελώς. Αυτός με πρωτοεισήγαγε στα καταγώγια των ρεμπέτικων, αυτός με έπεισε να δοκιμάσω ινδική κάνναβη, αυτός με εισήγαγε στη λογική της αντίστασης προς τις οποιεσδήποτε «απαγορεύσεις» ή άνωθεν υποδείξεις. Ιδιοφυής, παντογνώστης, εγκυκλοπαιδικός και απολύτως αδιάφορος για υλικά ή ηθικά οφέλη, προσωπικός φίλος του Ζαν Πωλ Σαρτρ, του Ζαν Ζενέ και του Ανδρέα Εμπειρίκου, ο Μακρής πειραματιζόταν συνεχώς με τα όριά του και τα όρια των άλλων. Αυτός, ο περιπατητικός φιλόσοφος που κυκλοφορούσε πάντα με πέντ’-έξι μουντζουρωμένα βιβλία στις ξεχειλωμένες τσέπες του κοστουμιού που δεν έβγαζε από πάνω του μέχρι να λιώσει, με έφερε σε επαφή με αποκλίνουσες ή άγνωστες ακόμα τότε μορφές όπως ο Μπατάιγ, ο Μάλκολμ Λόουρυ, ο Μαρκούζε, ο Ερνστ Μπλοχ, ο Μιρσέα Ελιάντε, ο Οκτάβιο Πας και ο Σιοράν. Και αυτός ο ίδιος, ο αναρχικός που λίγο έλειψε να πεθάνει από το ξύλο που είχε φάει από τη γαλλική αστυνομία κατά τη δι­άρ­κεια των γεγονότων της Αλγερίας, ήταν και ο πρώτος που μου επισήμανε τις καταστροφικές και εκφυλιστικές προεκτάσεις του σταλινισμού.

Όπως και ο Πουλαντζάς, έμελλε και αυτός να αυτοκτονήσει. Τα τελευταία του λόγια συνοψίζουν την αντιφατική του προσωπικότητα και το ακατάτακτο, γοητευτικό και σαρδόνιο χιούμορ του. Ένα πρωί, βγαίνοντας από το ανήλιαγο υπόγειο όπου έμενε κοντά στο Χίλτον, μπήκε στο ασανσέρ της πολυκατοικίας. «Πού πάτε κύριε Μακρή», τον ρώτησε ο θυρωρός. Και αυτός απάντησε «κατεβαίνω αμέσως». Και πράγματι, ανέβηκε στην ταράτσα και αμέσως πήδηξε στο κενό. […]

Οι Εβδομάδες Σύγχρονης Σκέψης και ο Μίμης Δεσποτίδης

Την ίδια εποχή [το 1961] ερχόμουν βαθμιαία σε επαφή με τον κόσμο της ΕΔΑ που εξέφραζε το νέο κόσμο που ανέτελλε. Έτσι προσφέρθηκα να βοηθήσω στην οργάνωση των «Εβδομάδων Σύγχρονης Σκέψης» που επέτρεψαν τη δημόσια εμφάνιση μιας νέας προβληματικής — εκεί ακριβώς πρωτοεμφανίστηκε δημόσια ο Νίκος Πουλαντζάς. Έτσι γνώρισα τον Μίμη Δεσποτίδη που με σφράγισε από την πρώτη μέρα με τη γοητευτική του προσωπικότητα, την άτεγκτη και ανυποχώρητη ειρωνεία του και την ακαταμάχητη προσήλωση στις ιδέες του. Από το 1963 το «Θεμέλιο» λειτούργησε ως πόλος έλξης για όλους όσοι οραματίζονταν την οριστική ρήξη με το ασφυκτικό μετεμφυλιακό καθεστώς. Πολύ περισσότερο από εκδοτικός οίκος ή βιβλιοπωλείο, υπήρξε μια όαση διακίνησης ιδεών και προτάσεων για εκείνο-που-δεν-υπήρχε-ακόμα. […]