Στήνοντας σημαίες στις κορφές μας

του Μάνου Αυγερίδη

Ρενέ Μαγκρίτ, «Κικέρων», 1947

Χρειάστηκαν τρεις μήνες. Τρεις μήνες με τα μεγαλύτερα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας κλειστά, με πολλές μικρές και μεγαλύτερες μάχες να δίνονται καθημερινά. Αφενός απέναντι στις εκστρατείες απαξίωσης εκ μέρους της κυβέρνησης και των ΜΜΕ και τα αρνητικά αντανακλαστικά ενός σημαντικού κομματιού της κοινωνίας –πολλές φορές βασισμένα σε πραγματικές παθογένειες και περισσότερες σε χοντροκομμένα ψέματα και συκοφαντίες· αφετέρου στο εσωτερικό των σχολών. Άλλωστε «οι καθηγητές», «οι φοιτητές», όπως και όλες οι επαγγελματικές και κοινωνικές ομάδες, δεν είναι και δεν ήταν ποτέ ένα αμιγές και συμπαγές σύνολο με κοινή αντίληψη ως προς την ανάλυση της συγκυρίας, τις αντοχές, τις προσδοκίες και τα συμφέροντά τους. Τέλος, μάχες απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό, όσων κρίνουμε την προσπάθεια απόκρουσης του μέτρου του Υπουργείου Παιδείας ως αναγκαιότητα, πέρα από τις προσωπικές ή συλλογικές προσεγγίσεις για το σημερινό πανεπιστήμιο.

Ασφαλώς δεν είμαστε ικανοποιημένοι με το πανεπιστήμιο ως έχει. Όπως έγραφε ο Στέφαν Κολίνι σε ένα άρθρο του στο London Review of Books, για την ιδιωτικοποίηση των βρετανικών πανεπιστημίων (αποσπάσματα του οποίου δημοσίευσαν τα «Ενθέματα», 17.11.2013), «το να ασκούμε κριτική στην πολιτική που εφαρμόζεται σήμερα στα πανεπιστήμια δεν σημαίνει ότι πιστεύουμε πως παλιότερα όλα είχαν καλώς ή πως αναπολούμε κάποια χρυσή εποχή στην οποία πρέπει να επιστρέψουμε, ούτε, τέλος πως τα πανεπιστήμια δεν είναι υπόλογα στην κοινωνία».

Γενόσημα φάρμακα και μνημονιακά φαρμάκια

 ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

του Νίκου Σαραντάκου

Αντρέ Ντεραίν, «Λουόμενοι», 1907

Η επικαιρότητα των τελευταίων ημερών ήταν ισόποσα μοιρασμένη, θα μπορούσε να πει κανείς, ανάμεσα σε υγεία και παιδεία, αφού και οι δυο κλάδοι υφίστανται τις επιπτώσεις των μνημονιακών δεσμεύσεων και των συνακόλουθων δρακόντειων περικοπών. Όμως στην παιδεία έχουμε αφιερώσει άλλα δύο σημειώματα (το τελευταίο ήταν τον Σεπτέμβριο του 2010) και, παρόλο που ο πειρασμός της επικαιροποίησης είναι μεγάλος, αφού όσα είχα γράψει τότε ισχύουν και σήμερα, διαλέγω για σημερινό θέμα τα φάρμακα και την υγεία.

Η λέξη «υγεία» στη μορφή αυτή είναι ελληνιστική· ο κλασικός αρχαίος τύπος είναι υγίεια και υγιεία, παράγωγα του επιθέτου υγιής, που είναι ήδη ομηρικό, και σήμαινε αυτόν που βρίσκεται σε άρτια σωματική κατάσταση, που είναι γερός, αλλά είχε από νωρίς και μεταφορικές σημασίες, ας πούμε στον Όμηρο κιόλας βρίσκουμε τη φράση «μύθος … μεν νυν υγιής», δηλαδή ο λόγος ο σωστός, που ταιριάζει στην περίσταση. Από το επίθετο υγιής έχουμε και το αρχαίο υγιηρός, το οποίο εξελίχτηκε σε υγηρός και με την αποβολή του άτονου αρχικού φωνήεντος μάς έδωσε το σημερινό γερός, ήδη από τα βυζαντινά χρόνια. Και από το ρήμα υγιαίνω, με τον ίδιο τρόπο, προέκυψε το γιαίνω, που κυρίως στην υποτακτική το χρησιμοποιούμε (ώσπου να γιάνει = να θεραπευτεί, να γίνει καλά).

Η πρόταση της αποανάπτυξης

του Κάρλος Τάιμπο

μετάφραση: Νίκος Κοκκάλας

Ανρί Ματίς, «Ανοιχτό παράθυρο», 1905

 Ο Κάρλος Τάιμπο στην Αθήν. Το κείμενο  που ακολουθεί είναι απόσπασμα από τον Πρόλογο του βιβλίου Η πρόταση της αποανάπτυξης, του Κάρλος Τάιμπο, που κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις Εκδόσεις των Συναδέλφων. Με την ευκαιρία αυτή, οι Εκδόσεις των Συναδέλφων (σε συνεργασία με την  Εφημερίδα των Συντακτών και τον συνεταιρισμό Συν Άλλοις) οργανώνουν συζήτηση με τον Κάρλος Τάιμπος, στην οποία  θα παρέμβουν ο Γιώργος Κολέμπας και ο  Γιάννης Μπίλλας, συγγραφείς του βιβλίου Ο ανθρωπολογικός τύπος της αποανάπτυξης-τοπικοποίησης.  Η εκδήλωση γίνεται την Τρίτη 3 Δεκεμβρίου, στις 7 μ.μ. στην ΕΣΗΕΑ (Ακαδημίας 20).

***

 Το πρόγραµµα της αποανάπτυξης γεννιέται από δύο σηµαντικές παραδοχές: αφενός το γεγονός ότι ζούµε σε έναν πλανήτη µε περιορισµένη δυνατότητα σε πόρους, αφετέρου ότι µπορούµε να ζήσουµε καλύτερα µε λιγότερα. Γι’ αυτό τον λόγο πρέπει να απαλλαγούµε από τη λογική της ανάπτυξης, της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας, όπως επίσης να ξεφύγουµε από την επίβουλη, πανταχού παρούσα παραδοχή που συσχετίζει κατανάλωση και ευµάρεια. Έτσι λοιπόν, η αποανάπτυξη δεν µας λέει απλώς ότι είναι αναγκαίο να ελαττώσουµε –στο µέτρο του εφικτού, ασφαλώς– τα επίπεδα παραγωγής και κατανάλωσης στον εύπορο Βορρά.

Πρεσβεύει, επιπλέον, αρχές και αξίες πολύ διαφορετικές από τις κυρίαρχες των ηµερών µας: την πρωτοκαθεδρία της κοινωνικής ζωής, τον δηµιουργικό ελεύθερο χρόνο, την κατανοµή της εργασίας, την απαραίτητη µείωση του όγκου έργων υποδοµής, την ανάκτηση της κοινωνικής ζωής, καθώς και την επανανακάλυψη µορφών άµεσης δηµοκρατίας και αυτοδιαχείρισης· επίσης, σε ατοµικό επίπεδο, την εκούσια ολιγάρκεια και απλότητα. Ζητούµενο της πρότασης αυτής είναι η επιστροφή στη γεωργική δραστηριότητα, η –στο µέτρο του δυνατού– απαλλαγή από την τεχνολογία και η απλοποίηση των κοινωνιών µας, πάντοτε στη βάση της δίκαιης αναδιανοµής του πλούτου. Το 2007, πριν ακόµη ξεσπάσει η κρίση, το ισπανικό ακαθάριστο εγχώριο προϊόν ήταν 100, ενώ σήµερα έχει πέσει στο 97. Οι αριθµοί αυτοί από µόνοι τους δεν δείχνουν κάποια ιδιαίτερα σηµαντική υποχώρηση. Καθώς φαίνεται, το πρόβληµα εντοπίζεται αλλού: στην οικτρή διανοµή του πλούτου της χώρας –τα ίδια, ασφαλώς, ισχύουν και για την Ελλάδα–, µε αποτέλεσµα οι πλούσιοι να γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί ακόµα πιο φτωχοί.

Σκέψεις για μια αριστερή επανίδρυση της Ευρώπης

Ευρώπη, δημοκρατία, κοινωνικός πειραματισμός

του Ευκλείδη Τσακαλώτου

Ζακ Λίπσιτς, «Η αρπαγή της Ευρώπης, ΙV», 1941

Μετά  το 2008 παρατηρούμε μια εντυπωσιακή έλλειψη νέων ιδεών από τη μεριά των συστημικών δυνάμεων. Στο πολιτικό επίπεδο ο νεοφιλελευθερισμός μπορεί να προχωρά ακάθεκτος, να μην έχει υποστεί σημαντικές πολιτικές ήττες, αλλά συγχρόνως δεν φαίνεται να λύνει κανένα από τα προβλήματα που ανέδειξε η μεγάλη κρίση: ούτε οι κοινωνικές ανισότητες, ούτε το αχαλίνωτο χρηματοπιστωτικό σύστημα, ούτε οι μακροοικονομικές ανισορροπίες διορθώνονται έστω και μερικώς. Ακούγονται κριτικές φωνές που ανησυχούν για το μέλλον του συστήματος. Ο Τζόζεφ Στίγκλιτς και ο Πωλ Κρούγκμαν έχουν ασκήσει δριμεία κριτική στην ασκούμενη μακροοικονομική πολιτική, που έχει οδηγήσει τόσες χώρες στην παγίδα χρέους και στη συνέχιση των μακροοικονομικών ανισορροπιών. Ο Ραγκουράμ Ραγιάν και ο Βόλφγκανγκ Στρικ έχουν αναδείξει το αδιέξοδο των πολιτικών προτεραιοτήτων των ελίτ που δεν αναγνωρίζουν κανένα κοινωνικό συμβόλαιο, για παράδειγμα προς τους συνταξιούχους και τους νέους, λες και τα μόνα συμβόλαια που πρέπει να τηρηθούν ως ιερή υποχρέωση είναι τα συμβόλαια προς τους πιστωτές και τις χρηματαγορές.

Είναι σημαντικό ότι όλο και πιο πολλές «κεντρώες» φωνές αμφισβητούν ότι ο καπιταλισμός μπορεί να νομιμοποιηθεί σε αυτή τη βάση. Και αυτή η αμφισβήτηση, τον τελευταίο καιρό, έχει αναπτύξει και μια εσωτερική δυναμική. Μπορεί ορισμένοι οικονομολόγοι, όπως ο Κρούγκμαν και ο Στίγκλιτς να ξεκίνησαν με μια τεχνοκρατική κριτική, ως κεϋνσιανοί, όσον αφορά την ασκούμενη οικονομική πολιτική, αλλά όλο και περισσότερο ασκούν πολιτική κριτική στις ελίτ. Φαίνεται να αντιλαμβάνονται ότι μια αλλαγή θα βασιστεί σε κοινωνικές διεργασίες που θα αμφισβητήσουν την ισχύ αυτών των ελίτ.

Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι αυτές οι ανησυχίες έχουν και θεσμικό αντίκτυπο. Έτσι, δεν είναι πια περιθωριακές οι προτάσεις για μια διαφορετική οικονομική και χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική για την ευρωζώνη. Δεν είναι μόνο η Αριστερά που μιλάει για μια Ευρώπη η οποία  θα βασίζεται σε ένα μεγαλύτερο κεντρικό προϋπολογισμό, στις δημοσιονομικές μεταβιβάσεις, στην κοινοτικοποίηση του χρέους,  μια πιο συντονισμένη και επεκτατική μακροοικονομική πολιτική, μια πολύ διαφορετική κεντρική τράπεζα κλπ. Το ίδιο μπορούμε να πούμε και για τους τομείς όπου χρειάζεται περισσότερη υπερεθνική ρύθμιση: τις χρηματαγορές, την πάταξη της φοροδιαφυγής (off-shore, φορολογικοί παράδεισοι κλπ.), την προστασία του περιβάλλοντος.

Η Αριστερά έχει μεγάλη συμβολή σε αυτή τη συζήτηση. Υπάρχουν, βεβαίως, αποχρώσεις και διαφωνίες, τόσο για τις λεπτομέρειες των θεσμικών προτάσεων όσο και για το πόσο ρεαλιστικό είναι να πιστεύει κανείς στη δυνατότητα ενός διαφορετικού συσχετισμού που θα επιβάλει μια νέα αρχιτεκτονική. Αλλά οι προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ και των άλλων αριστερών δυνάμεων για μια άλλη αρχιτεκτονική δεν βρίσκονται στον αέρα. Έτσι, ξέρουμε ποιο θεσμικό πλαίσιο χρειαζόμαστε προκειμένου να στηριχθούν οι προτάσεις μας, στο εθνικό επίπεδο, για μια διαφορετική πολιτική με στόχο να αντιμετωπίσουμε την ύφεση, την ανεργία και την ανθρωπιστική κρίση.

Στέφανος Στεφάνου: Ένας από τους πολλούς, ένας και μοναδικός

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

Το βιβλίο Στέφανος Στεφάνου. Ένας απ’ τους πολλούς της ελληνικής Αριστεράς 1941-1971, που κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από το Θεμέλιο, είναι μια αυτοβιογραφική αφήγηση. Την κατέγραψε και την επιμελήθηκε, με γνώση και φροντίδα η ιστορικός Χριστίνα Αλεξοπούλου. Όσοι γνωρίζουν τον Στέφανο θα αναγνωρίσουν στις σχεδόν 500 σελίδες του τόμου τα χαρίσματά του: την ορθοκρισία, την ευκρίνεια της σκέψης, τον συναισθηματικό πλούτο, το αφηγηματικό ταλέντο. Για όσους  δεν τον γνωρίζουν ο τόμος είναι μια ευκαιρία να τον γνωρίσουν, μαζί με  έναν ολόκληρο κόσμο αξιών και ιστοριών του ελληνικού αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος. «Ένας απ’ τους πολλούς της ελληνικής Αριστεράς» επιγράφει το βιβλίο του ο ίδιος. «Ένας από τους πολλούς, αλλά και ένας και μοναδικός», όπως επισημαίνει στον επίλογό της η Χρ. Αλεξοπούλου. Προδημοσιεύουμε σήμερα ένα απόσπασμα (που αναφέρεται στο Πάσχα του 1950 στα Γιούρα, ένα Πάσχα που γιορτάζουν λαμπρά οι εξόριστοι, στο κλίμα της ανακούφισης και των ελπίδων που έχει τροφοδοτήσει η νίκη της ΕΠΕΚ, τον Μάρτη του ίδιου χρόνου, και ο σχηματισμός της κυβέρνησης Πλαστήρα), καθώς και ένα μέρος της εισαγωγής της Ιωάννας Παπαθανασίου.

Πάσχα στα Γιούρα

του Στέφανου Στεφάνου

Πασχαλινή κάρτα του Χρίστου Δαγκλή, Άη Στράτης, 1951

 Στον Α΄ όρμο τα πράγματα ήταν δυσκολότερα, γιατί είχαμε να κάνουμε με πέντε και πλέον χιλιάδες ανθρώπους ποικίλης προέλευσης και μορφωτικού και κοινωνικού επιπέδου, και αυτοί που είχαν κάποια σχετική προπαίδεια ή φυσικές δυνατότητες να παίξουν κάποιον ιδιάζοντα ρόλο στις πολιτιστικές και μορφωτικές εκδηλώσεις πολύ λίγοι ήταν. Κάτι άρχισε όμως να κινείται. Ιδιαίτερα στη λαϊκή ψυχαγωγία, όπου άρχισαν να συγκροτούνται ομάδες χορευτικές και ομάδες δημοτικών τραγουδιών να κάνουν πρόβες. Κάποια στιγμή μάλιστα ακούστηκε και ο ήχος μιας εβρίτικης γκάιντας. Ο αρχαίος άσκαυλος ξαναζούσε με καινούρια βαλκανικά μουσικά και χορευτικά μοτίβα. Ακόμα μου μένει η απορία πού βρήκαν εκείνο το τομάρι αρνιού τα παιδιά του Πυθίου και της Θυρέας και σκάρωσαν αυτό το χαρακτηριστικό όργανο της πατρίδας μου. Πρέπει οπωσδήποτε να μεσολάβησαν διαπραγματεύσεις με κάποιο φύλακα και κάποιον καϊκτσή που ερχόταν από τη Σύρα ή με τον προμηθευτή των τροφίμων μας. Η φωνή της μπορεί σε άλλους να ξύπνησε απλώς παλιά ευχάριστα ακούσματα, για μένα ήταν κάτι συγκλονιστικό. Δεν ξέρω ακόμα και τώρα τους λόγους για τους οποίους με γοήτευε αυτό το όργανο. Ίσως να ήταν η μαστοριά του Σταύρη, του γκαϊντατζή της γειτονιάς μου, που με καθήλωνε, από μικρό παιδί ακόμα, όταν τον συναντούσα να παίζει σε καφενείο ή στις χαρές [: ανοιχτοί γάμοι] και για τον οποίο νιώθω υποχρέωση κάποτε να μιλήσω…

Επάλληλοι κύκλοι

της Ιωάννας Παπαθανασίου

Εξόριστοι στον Αη-Στράτη. Αρχείο Νίκου Μάργαρη (ΑΣΚΙ)

Το βιβλίο του Στέφανου Στεφάνου περιμέναμε από καιρό. Για την ακρίβεια δεν είμαστε λίγοι όσοι, έχοντας επωφεληθεί εδώ και χρόνια από τη ζεστασιά της φιλίας του, επανερχόμασταν τακτικά στην τρυφερή υπενθύμιση αυτής του της εκκρεμότητας κάθε φορά που η περίσταση μας έφερνε –στον ιδιωτικό ή στο δημόσιο χώρο– ευήκοους ακροατές των μοναδικών αφηγήσεών του. Με χαμόγελο ο Στέφανος, χωρίς να το αρνείται, μετέθετε πάντα για αργότερα το χρόνο της γραφής και άλλαζε θέμα στη συζήτηση. Έτσι, η έμμεση υπόσχεση για ένα –επιτέλους– δικό του βιβλίο, αυτή τη μακρά αυτοβιογραφική του κατάθεση που όλοι περιμέναμε, άργησε να πραγματοποιηθεί. Σημασία έχει ότι εντέλει δεν την αναίρεσε, ούτε και διάψευσε την επιμονή μας. Αντίθετα.

Η νέα γερμανική κυβέρνηση, η Ελλάδα και η Ευρώπη

 του Άρη Καλαντίδη

Έμιλ Νόλντε, «Μάσκες», 1911

 Δυο μήνες πέρασαν μέχρι να συνεννοηθούν τα δυο μεγάλα γερμανικά κόμματα για το σχηματισμό κυβέρνησης συνεργασίας. Η σημαντική νίκη των Χριστιανοδημοκρατών (CDU)-Χριστιανοκοινωνιστών (CSU) υπό την A.  Μέρκελ και το χαμηλό ποσοστό των Σοσιαλδημοκρατών (SPD) του Π. Στάινμπρουκ στις εκλογές του Σεπτεμβρίου όρισαν εκ των προτέρων τον συσχετισμό δυνάμεων. Έτσι οι περισσότεροι σχολιαστές προέβλεψαν από την αρχή πως το τελικό αποτέλεσμα θα ήταν στην πραγματικότητα μια αυτοδύναμη κυβέρνηση της κ. Μέρκελ με λίγες παραχωρήσεις στους σοσιαλδημοκράτες σε ζητήματα χωρίς μεγάλη διάσταση απόψεων, π.χ. για το ελάχιστο ημερομίσθιο. Τι αλλάζει όμως για την Ευρώπη και, συγκεκριμένα, την Ελλάδα με τη νέα κυβέρνηση;  Κατά τη γνώμη μου σχεδόν τίποτα.

Στρεβλώσεις της ελληνικής αγοράς κατά τον ΟΟΣΑ: η απαγόρευση πρόσμιξη γίδινου και αγελαδινού γάλακτος – και τα ιχθυέλαια

 ΛΙΠΗ-ΕΛΑΙΑ-ΙΧΘΥΕΛΑΙΑ

Ένας ειδικός  αναλυτής  (βλ. την ιδιότητά του, αναλυτικά, στο τέλος του άρθρου) αναλύει τις 37 προτάσεις του ΟΟΣΑ για την άρση των στρεβλώσεων της ελληνικής αγοράς 

 του Στρ. Μπουλαλάκη

Από τον «Ριζοσπάστη», 1.1.1944 (λεπτομέρεια)

Πρώτα διάβασα τον τίτλο: «Έκθεση ΟΟΣΑ: 37 προτάσεις  για την άρση στρεβλώσεων στην αγορά». Μετά, τις δηλώσεις του υπουργού Ανάπτυξης: «Είµαστε αποφασισµένοι να υιοθετήσουµε τη συντριπτική πλειοψηφία των προτάσεων, διότι θεωρούµε ότι ένας µεγάλος αριθµός από αυτές θα έχει θετική επίπτωση στην αγορά και στους καταναλωτές».

Αμέσως μετά, άρχισα να διαβάζω τις προτάσεις:

«* Να καταργηθεί η διάταξη που καθορίζει ότι η διάρκεια ζωής του φρέσκου γάλακτος δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 5 ημέρες

* Να καταργηθεί η διάταξη που ορίζει ότι το γιαούρτι παρασκευάζεται μόνο από 100% γάλα και μαγιά

* Να αρθούν οι περιορισμοί στις προσμίξεις γάλακτος [σήμερα] επιτρέπεται μόνο η πρόσμιξη γίδινου με πρόβειο).

* Να αρθούν οι περιορισμοί σε βρώσιμα λίπη, ώστε να μπορούν να διατίθενται και στο υπαίθριο εμπόριο.

* Να επιτραπούν οι εισαγωγές ιχθυελαίων χωρίς την έγκριση του Γενικού Χημείου του Κράτους.

* Να αρθεί η απαγόρευση της πώλησης προϊόντων πρόσμειξης ελαιολάδου με άλλα έλαια.

* Να επιτραπεί να συσκευάζεται το μηλόξιδο και σε συσκευασίες άνω του λίτρου.

* Να καταργηθεί η διάταξη που ορίζει ότι στα κρεοπωλεία, μεταξύ καταστήματος λιανικής πώλησης και εργαστηρίου, απαιτείται διαχωρισμός με εγκατάσταση πόρτας». (βλ. Τα Νέα, 28.11.2013)

Ακολουθούν πολλές προτάσεις: η λειτουργία των καταστημάτων τις Κυριακές, η κατάργηση των περιορισμών για την ίδρυση mall και καινούργιων ξενοδοχείων σε κορεσμένες περιοχές, η ίδρυση φαρμακείων από μη φαρμακοποιούς, άρση των περιοριστικών διατάξεων για δραστηριότητες  σε τουριστικές ακτές κ.ο.κ. Ένας καινούργιος θαυμαστός κόσμος, που χρειάζεται ασφαλώς σοβαρή και συνολική ανάλυση.

Αν στάθηκα στις προσμίξεις, τα ιχθυέλαια και τα βρώσιμα λίπη το έκανα για δυο λόγους.

Ο πρώτος είναι ότι μπορώ να φανταστώ, πώς, παρά τις καταστροφικές της συνέπειες, η αλόγιστη ίδρυση ξενοδοχείων μπορεί να ενταχθεί σε μια κερδοσκοπική αναπτυξιακή προοπτική· αδυνατώ όμως πλήρως να φανταστώ πώς εντάσσεται σε μια τέτοια προοπτική η πρόσμιξη γίδινου και όνειου γάλακτος ή η εισαγωγή ιχθυελαίων. Η μόνη συνέπεια που διαβλέπω είναι η υποβάθμιση της ποιότητας προς όφελος γαλακτοβιομηχανιών, εμπόρων λιπών, ελαίων, ιχθυελαίων κ.ο.κ.

Διδασκαλία εν δράσει

του Μάκη Κουζέλη

Πάμπλο Πικάσο, «Κλωντ και Παλόμα», 1954

Αφορμή για τις σκέψεις που ακολουθούν θα μπορούσε να είναι το πανεπιστήμιο που σήμερα βάλλεται, το πανεπιστήμιο για το οποίο δεν βρίσκει να πει λέξη ο λόγος του αντιπνευματικού μίσους, το πανεπιστήμιο που πολλοί για χρόνια στηρίζουμε σε χαμηλούς τόνους με ερευνητικό μεράκι και διδακτική έγνοια, το πανεπιστήμιο εκείνης της νέας μορφωμένης γενιάς με τα υψηλά προσόντα που το κράτος αγνοεί και οι «ειδικοί» λοιδορούν. Κι αν δεν ήταν η αφορμή, ήταν σίγουρα το φόντο.

Βρέθηκα, χωρίς να το συνειδητοποιώ, να σκέφτομαι για αυτό το πανεπιστήμιο, συμπαρουσιάζοντας πριν μερικούς μήνες ένα περίεργο βιβλίο, με τίτλο Φιλοσοφία και επιστήμες στον εικοστό αιώνα, από δεκαέξι συγγραφείς και σε επιμέλεια του Αριστείδη Μπαλτά και του Κώστα Στεργιόπουλου (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

Ούτε τότε, ούτε τώρα τόλμησα να εκθέσω «τι λέει». Δεν είναι άλλωστε ένα βιβλίο του οποίο μπορεί κανείς εύκολα να παρουσιάσει το «περιεχόμενο». Είναι υπερβολικά εκτενές, σύνθετο και πολυπρόσωπο. Αποτελεί όμως, ή μάλλον τεκμηριώνει, ένα εγχείρημα που αξίζει ιδιαίτερης προσοχής, ένα εγχείρημα ζωντανό –με την έννοια που μιλάμε για «ζωντανή αναμετάδοση». Ο τόμος είναι και ταυτοχρόνως κάνει, εκθέτει και θέτει σε λειτουργία ένα διδακτικό πρόγραμμα, κατά το πρότυπο του «επιστημονικού προγράμματος». Συνιστά ένα διδακτικό εργαστήριο, με το κείμενό το να δρα και να δρα ως μάθημα.

Τις αντιδράσεις μου θα καταγράψω λοιπόν, τις αντιδράσεις μου απέναντι στο ιδιότροπο αυτό εγχείρημα, το τυπωμένο διδακτικό εργαστήριο. Θα μιλήσω για το «τι κάνει» το βιβλίο, «τι κάνει» ο τόμος-σεμινάριο.

Eυρωπαϊκή Ένωση: Η διαιρετική τομή δεν είναι ανάμεσα σε κράτη ή κυβερνήσεις, αλλά ανάμεσα σε τάξεις

Ο Φρανκ Ντέπε θα μιλήσει στην Αθήνα, την Τετάρτη 4 Δεκεμβρίου, στην 7η Ετήσια Διάλεξη Πουλαντζά (βλ. στο τέλος του άρθρου)

Συνέντευξη του Φρανκ Ντέπε

Συνέντευξη: Λουδοβίκος Κωτσονόπουλος. Μετάφραση από τα γερμανικά: Κρινιώ Παππά

Ο Φρανκ Ντέπε μαζί με τον Ρούντι Ντούτσκε,  ήταν ένα από τα βασικά στελέχη του Κεντρικού Συμβουλίου της «Σοσιαλιστικής Γερμανικής Ένωσης Φοιτητών», που πρωτοστάτησε στα γεγονότα του 1968. Μαθητής του Βόλφγκαγκ Άμπεντροτ, σπούδασε πολιτική επιστήμη και κοινωνιολογία στα πανεπιστήμια της Φρανκφούρτης του Μάρμπουργκ, όπου και δίδαξε πολιτική επιστήμη από το 1972 μέχρι το 2006. Το συγγραφικό του έργο είναι πολυσχιδές, περιλαμβάνοντας βιβλία για το έργο πολιτικών στοχαστών, όπως ο Μακιαβέλι και ο Μπλανκί, καθώς και για θέματα όπως ο ιμπεριαλισμός, ο αυταρχικός καπιταλισμός και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Στα ελληνικά έχει εκδοθεί Η νέα διεθνής τάξη. Ο κόσμος πέρα από τον ανταγωνισμό των συστημάτων (εκδ. Λιβάνη-Νέα Σύνορα, 1995). Παράλληλα με το συγγραφικό και ακαδημαϊκό του έργο, ο Ντέπε έχει αναπτύξει πλούσια πολιτική δράση. Μετέχει στη συντακτική επιτροπή δύο σημαντικών περιοδικών του αριστερού χώρου στη Γερμανία, Sozialismus και Ζ, στο Διοικητικό Συμβούλιο του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ, ενώ είναι μέλος του Die Linke.

***

 Ας ξεκινήσουμε με μια ερώτηση αυτοβιογραφικού χαρακτήρα. Τη δεκαετία του ’60 σπουδάσατε διαδοχικά στα πανεπιστήμια της Φρανκφούρτης και του Μάρμπουργκ. Κάθε ένα από αυτά τα δύο αντιστοιχούσε  σε μια διαφορετική σχολή σκέψης. Πώς επηρέασαν αυτές οι σχολές το έργο σας;

Το 1961 ξεκίνησα να σπουδάζω κοινωνιολογία  στη Φρανκφούρτη, με καθηγητές  τον Χορκχάιμερ, τον Αντόρνο  και τον Μαρκούζε, ο οποίος ήταν τότε επισκέπτης καθηγητής. Εκείνη την περίοδο δεν γνώριζα τίποτα σχετικά με τον μαρξισμό, τις εργατικές κινητοποιήσεις, την κριτική θεωρία και τη «Σχολή της Φρανκφούρτης». Ωστόσο, μέσα από την αντιπαράθεση με τον φασισμό, τη συμμετοχή μου σε αντιμιλιταριστικές κινητοποιήσεις, αλλά και μέσα από τις μουσικές μου αναζητήσεις–έπαιζα τότε  τζαζ–, είχα υιοθετήσει μια κριτική στάση απέναντι στην πολιτική κατάσταση, όπως διαμορφωνόταν την περίοδο του Αντενάουερ και του Ψυχρού Πόλεμου. Στη διάρκεια των σπουδών μου στη Φρανκφούρτη κατανόησα τον φιλοσοφικό  πυρήνα της κριτικής θεωρίας, κυρίως μέσα από το έργο του Μαρκούζε  Λόγος και Επανάσταση,  τα μαθήματα των Αντόρνο-Χορκχάιμερ  και, τέλος, το έργο του Μαρξ.