Επάλληλοι κύκλοι

της Ιωάννας Παπαθανασίου

Εξόριστοι στον Αη-Στράτη. Αρχείο Νίκου Μάργαρη (ΑΣΚΙ)

Το βιβλίο του Στέφανου Στεφάνου περιμέναμε από καιρό. Για την ακρίβεια δεν είμαστε λίγοι όσοι, έχοντας επωφεληθεί εδώ και χρόνια από τη ζεστασιά της φιλίας του, επανερχόμασταν τακτικά στην τρυφερή υπενθύμιση αυτής του της εκκρεμότητας κάθε φορά που η περίσταση μας έφερνε –στον ιδιωτικό ή στο δημόσιο χώρο– ευήκοους ακροατές των μοναδικών αφηγήσεών του. Με χαμόγελο ο Στέφανος, χωρίς να το αρνείται, μετέθετε πάντα για αργότερα το χρόνο της γραφής και άλλαζε θέμα στη συζήτηση. Έτσι, η έμμεση υπόσχεση για ένα –επιτέλους– δικό του βιβλίο, αυτή τη μακρά αυτοβιογραφική του κατάθεση που όλοι περιμέναμε, άργησε να πραγματοποιηθεί. Σημασία έχει ότι εντέλει δεν την αναίρεσε, ούτε και διάψευσε την επιμονή μας. Αντίθετα.

Το βιβλίο ανταποδίδει τις αναμονές και επιβεβαιώνει τις προσδοκίες. Η Χριστίνα Αλεξοπούλου έδωσε με τον καλύτερο τρόπο λύση στις αμοιβαίες αναζητήσεις και στις μακροχρόνιες αναμονές.  […] Η βαθιά αυτοσυνειδησία του Στέφανου, το καταστάλαγμα της σοφίας των χρόνων και της εμπειρίας του, ο πηγαίος –και ταυτόχρονα– στοχαστικός λόγος του διασταυρώθηκε με τα ερευνητικά ενδιαφέροντα και τις ευαισθησίες της Χριστίνας σε ένα μακρύ διάλογο ή καλύτερα σε μια εκ βαθέων συνομιλία που εμπεριείχε έντονα και το στοιχείο της μαθητείας.

Το βιβλίο κινείται ανάμεσα στην προφορική εξιστόρηση και στη γραπτή μαρτυρία, ή ακόμη καλύτερα τις συνταιριάζει μοναδικά σε ένα ενιαίο αφηγηματικό σύνολο. Μάρτυρας της ιστορίας της εποχής του, συνομιλητής και αφηγητής της προσωπικής του διαδρομής, ο Στέφανος Στεφάνου καταθέτει τη συμβολή του στη μακρά σειρά των απομνημονευμάτων και αυτοβιογραφικών καταθέσεων μιας ξεχωριστής γενιάς κομουνιστών, αυτών που διαμορφώθηκαν μέσα στον πόλεμο και την Κατοχή και ζυμώθηκαν στις γραμμές της ΕΠΟΝ και στο αριστερό κίνημα. Ταυτόχρονα, μέσα από τον τρόπο που επέλεξε για να μας καταστήσει κοινωνούς αυτής της προσωπικής του αναδρομής στους δρόμους που περπάτησε, μας φέρνει ενώπιους, χωρίς να το επιδιώκει, με τα στοιχεία εκείνα που τον κάνουν ξεχωριστό, με κάποιες από τις αρετές που τον προσδιόρισαν και τον προσδιορίζουν.

Η ιδιαίτερη ισορροπία ανάμεσα στο «είμαι», στο «ανήκειν» και το «συνανήκειν», όπως και η λελογισμένη διαβάθμιση του «αισθάνομαι», «γνωρίζω», «κατανοώ» –στοιχεία αναλλοίωτα μιας διαμορφωμένης μέσα στα χρόνια ταυτότητας–, διαπερνούν και τις σελίδες του βιβλίου. Στον πυρήνα της συνυπάρχουν ο στρατευμένος κομμουνιστής και ο μαρξιστής διανοούμενος, ένας άνθρωπος που δεν έπαψε ποτέ να αναζητά τις σχέσεις των κοινωνικών υποκειμένων, να αναστοχάζεται τις ανθρώπινες αξίες μέσα στο χρόνο, αλλά και να αντιμετωπίζει με κριτική διάθεση την υπόθεση της Αριστεράς, αυτή τη μεγάλη συλλογικότητα στην οποία έταξε εαυτόν.