Στα «Ενθέματα» σήμερα 25 Δεκεμβρίου

Τα Ενθέματα κυκλοφορούν εκτάκτως σήμερα, 25 Δεκεμβρίου, με το χριστουγεννιάτικο φύλλο της «Αυγής»

Kείμενα των: Μαρκ Μαζάουερ, Υβόνης Γκεμπάρα, Μαρίας Πετρίτση, Μιχάλη Αγραφιώτη

O Χριστός και η Σαμαρείτισσα. Έργο του κινέζου αγιογράφου Χε Κι, τέλη του 20ού αιώνα.

Η αλλοτινή και η μελλοντική  Ευρώπη: Το όραμα του Σπινέλι. Το καινούργιο βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ, «Κυβερνωντας τον κόσμο» ασχολείται με τη διαμόρφωση της ιδέας της παγκόσμιας κυβέρνησης. Οι μυθοπλασίες του Ιουλίου Βερν και του Χ. Τζ. Γουέλς, οι σημαίες του διεθνισμού και η παγκόσμια αδελφοσύνη, η αυτοκρατορία του δικαίου, η Ιερά Συμμαχία, η Κοινωνία των Εθνών, ο ΟΗΕ, η ΕΟΚ και η Ε.Ε., τα σχέδια της εσπεράντο, η αμερικανική κυριαρχία, είναι μερικές από τις ψηφίδες της συναρπαστικής αυτής αφήγησης. Δημοσιεύουμε αποσπάσματα του τελευταίου κεφάλαιο που αναφέρεται στην Ευρώπη: «Το όραμα του Σπινέλι για μια οικονομία στην υπηρεσία των ανθρώπινων αναγκών μετατράπηκε στο αντίθετό του. Οι ανάγκες που εξυπηρετεί το ευρώ, το νόμισμα με το οποίο κατέληξε να ταυτίζεται το σχέδιο της στενότερης ένωσης, δεν είναι εκείνες των πολιτών. Αυτό δεν εκπλήσσει, γιατί ο λόγος των πολιτών δεν έχει την ίδια βαρύτητα με τον λόγο των τραπεζιτών. Η ενοποίηση μέσω της χρηματοπιστωτικής φιλελευθεροποίησης και της νομισματικής ένωσης παράγει πλούτο τον οποίο οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες δεν μπορούν να διαθέσουν και προβλήματα τα οποία δεν μπορούν να απαντήσουν, με συνέπεια να περιορίζεται η δύναμή τους και να υπονομεύεται η αξιοπιστία των θεσμών τους. Ο ευρωπαϊκός διεθνισμός, μη αποτελώντας πλέον πηγή ούτε πολιτικής ελευθερίας (όπως ήλπιζαν οι φιλελεύθεροι του 19ου αιώνα) ούτε κοινωνικής ευημερίας, έχει απομακρυνθεί πολύ από τις καταβολές του» (μετ. Ελένη Αστερίου).

Πολλαπλές χριστολογίες. Η Υβόνη Γκεμπάρα, βραζιλιάνια καθολική μοναχή, καθηγήτρια πανεπιστημίου, οικοφεμινίστρια και αγωνίστρια γράφει για τον Χριστό, όχι των πλούσιων και ττων ισχυρών, αλλά των φτωχών, των κατατρεγμένων και των ανήμπορων: «Το σώμα του Χριστού, μόλο που το σμπαράλιασε ο πόνος και η πλεονεξία που υπάρχει μέσα μας,  είναι η μόνη πραγματικότητα εντός της οποίας βρισκόμαστε. Κι είναι ακόμη το σώμα του Χριστού συμβολιζόμενο σε διαφορετικά μέρη και διαφορετικούς καιρούς. Γιατί, τότε, ζητάμε να ακούγεται σύμφωνα με ένα και μόνο νόμο ή ένα και μόνο κανόνα; Και πώς να απαγορεύσεις στον άνεμο να ηχεί με διάφορους ήχους και διαφορετικές εντάσεις προσπαθώντας να τον ελέγξεις όπως προσπαθούν να κάνουν οι άρχοντες του κόσμου;  Για αυτούς, ο πλούτος του κόσμου πρέπει να κλειστεί στα θησαυροφυλάκια τους, η γνώση του κόσμου στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές τους, έτσι ώστε να μπορούν να ελέγχουν και να συσσωρεύουν τα πλούτη χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους ότι “σής και βρώσις αφανίζει»” (“τα αφανίζει ο σκόρος και η σκουριά”)(Κατά Ματθαίον 6,19). Αλλά “μεταξύ αδελφών δεν πρέπει να’ ναι έτσι” (“υμείς δε ουχ ούτως” (Κατά Λουκά 22, 26), είπε ο Ιησούς σε μια από τις συναντήσεις του με τους φίλους του. Στο ίδιο τραπέζι κάθονται η πόρνη, ο λεπρός, η αιμορροφιλική γυναίκα, ο παράλυτος,   ο τελώνης, ο γέρος, το παιδί κι ο καθένας επιβεβαιώνει το Χριστό που ζει και ψάχνει “την αγάπη που είναι τα πάντα όλα για όλους”». (μετάφραση: Θωμάς Χαραλαμπίδης).

Μαριάνθη ντε Φλώρινα. Διήγημα της Μαρίας Πετρίτση: «Η Μαριάνθη ντε Φλώρινα είχε συνηθίσει να ονειρεύεται αγγέλους και παράξενα έντομα. Χάρη στην ευγενή, όπως έλεγε, καταγωγή της απέφευγε να συζητά ανοιχτά με τους άλλους για όλα αυτά. Κρατούσε όμως λεπτομερές ημερολόγιο ονείρων στο πρώτο συρτάρι της κομόντας της. Μέσα εκεί φύλαγε και τα πατικωμένα λουλούδια ενός καλοκαιριού που θεωρούσε το καλύτερο της ζωής της –το 2008 μάλλον– αποκόμματα εφημερίδων με συνταγές, τσαλακωμένα εισιτήρια από αεροπλάνα και βαπόρια. Το ημερολόγιό της έμοιαζε περισσότερο με λεύκωμα παρά με ημερολόγιο. Όμως αυτό δεν φαινόταν να έχει ιδιαίτερη σημασία.

Η απορρύθμιση στη χολιγουντιανή αφήγηση.Το «Εργαζόμενο κορίτσι», η «Wall Street» και οι «Ghostbusters». Γράφει ο Μιχάλης Αγραφιώτης. Πριν από είκοσι πέντε ακριβώς χρόνια, προπαραμονή Χριστουγέννων του 1988, πρωτοβγήκε στους αμερικανικούς κινηματογράφους το Εργαζόμενο Κορίτσι. Με την ευκαιρία αυτή, ο Μιχάλης Αγραφιώτης μας μιλάει γενικότερα για το πώς εμφανίζεται η απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων στις χολιγουντιανές ταινίες.

Η αλλοτινή και η μελλοντική Ευρώπη

Το όραμα του Σπινέλι

του Μαρκ Μαζάουερ

μετάφραση: Ελένη Αστερίου

Aυτές τις μέρες κυκλοφορεί, από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια, το βιβλίο του Μαρκ Μαζάουερ «Κυβερνώντας τον κόσμο. Η ιστορία μιας ιδέας». Ξεκινώντας από το 1815 και φτάνοντας μέχρι σήμερα, εξετάζει τις αντικρουόμενες δυνάμεις που μορφοποιούν την ιδέα της παγκόσμιας διακυβέρνησης. Οι μυθοπλασίες του Ιουλίου

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, «Οι δύο μάσκες»

Βερν και του Χ. Τζ. Γουέλς, οι σημαίες του διεθνισμού και η παγκόσμια αδελφοσύνη, η αυτοκρατορία του δικαίου, η Ιερά Συμμαχία, η Κοινωνία των Εθνών, ο ΟΗΕ, η ΕΟΚ και η Ε.Ε., τα σχέδια της εσπεράντο, η αμερικανική κυριαρχία, είναι μερικές από τις ψηφίδες της συναρπαστικής αυτής αφήγησης. Δημοσιεύουμε αποσπάσματα του τελευταίου κεφάλαιο που αναφέρεται στην Ευρώπη — και δείχνουν πόσο ουσιαστικά πολιτικό είναι αυτό το σημαντικό ιστορικό βιβλίο.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 Τα ηφαιστειακά νησάκια Σάντο Στέφανο και Βεντοτένε, που τα ψήνει ο ήλιος της Μεσογείου στην Τυρρηνική Θάλασσα, απέχουν εξήντα μίλια από τις ιταλικές ακτές. Αυτές οι βραχώδεις, χωρίς δέντρα και ανεμοδαρμένες νησίδες μερικών τετραγωνικών μιλίων φιλοξενούσαν από τους ρωμαϊκούς χρόνους κυρίως σαύρες, γλάρους και πολιτικούς κρατουμένους. Το μεγαλύτερο, το Βεντοτένε, ήταν το διοικητικό κέντρο της φυλακής υπό τον φασισμό και εδώ, όπου τίποτε άλλο εκτός από τον απειλητικό βράχο του Σάντο Στέφανο δεν σπάει τη μονοτονία του ορίζοντα, ήρθε τα πρώτα χρόνια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου μια μικρή ομάδα Ιταλών πολιτικών κρατουμένων για να μελετήσει τις αιτίες των δεινών της Ευρώπης και να προτείνει ένα καλύτερο μέλλον. Το κείμενό τους ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 1941 και έμεινε γνωστό ως «Μανιφέστο του Βεντοτένε». Ο κύριος συντάκτης του, ένας νεαρός ακτιβιστής ονόματι Αλτιέρο Σπινέλι, που είχε έρθει προσφάτως σε ρήξη με το Kομμουνιστικό Kόμμα, θα γινόταν θρυλικό πρόσωπο στο πάνθεον του μεταπολεμικού ευρωπαϊσμού, υποστηρικτής του φεντεραλισμού και της ενoποίησης, και θα διαδραματίσει μέχρι τον θάνατό του το 1986 εξέχοντα ρόλο στην πορεία για την ένωση της Ευρώπης.

Το Μανιφέστο ξεκινούσε φυσικά με την αποτυχία της Κοινωνίας των Εθνών και την άνοδο του φασισμού και του ναζισμού. Kατάγγελλε τόσο την αφελή εμπιστοσύνη της Κοινωνίας των Εθνών στο διεθνές δίκαιο όσο και την ειδωλολατρία του φασισμού απέναντι στο κράτος και υποστήριζε ότι το εθνικό κράτος έχει καταντήσει να συνιστά απειλή για την ειρήνη. Η Ευρώπη δεν χρειαζόταν μια ακόμη Κοινωνία των Εθνών αλλά μια πλήρως αναπτυγμένη ομοσπονδία. Το Μανιφέστο επέκρινε με ματσινικά επιχειρήματα τους κομμουνιστές, επειδή εγκωμίαζαν τις αρετές της ταξικής σύγκρουσης. Μολονότι ο Σπινέλι είχε απαρνηθεί τον κομμουνισμό, η πρότασή του ήταν από πολλές απόψεις μια συγγενική εκδοχή. Οι «προοδευτικές δυνάμεις» που πίστευαν στην ομοσπονδία θα δρούσαν στο όνομα των «μαζών», αλλά η μειονότητα των «σοβαρών διεθνιστών», η οποία θα ήταν ικανή να δράσει αποφασιστικά με λενινιστικό τρόπο, θα καθοδηγούσε κατά τις κρίσιμες στιγμές τηw κατάρρευσης του φασισμού και του ναζισμού, στιγμές «στη διάρκεια των οποίων οι λαϊκές μάζες περιμένουν ανήσυχα ένα νέο μήνυμα».

Πολλαπλές χριστολογίες

της Υβόνης Γκεμπάρα

μετάφραση: Θωμάς Χαραλαμπίδης

Το εξώφυλλο του συλλογικού τόμου «Κατεβάζοντας τους φτωχούς από το σταυρό.Χριστολογία της απελευθέρωσης», έργο του Cerezo Barredo, του σημαντικότερου ζωγράφου της θεολογίας της απελευθέρωσης.

Η Ivone Gebara είναι βραζιλιάνα θεολόγος, μέλος καθολικής αδελφότητας και καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Ρεσίφε στη Βραζιλία. Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα εστιάζονται στη θεολογία της απελευθέρωσης, τη φεμινιστική θεολογία και τον ολιστικό οικοφεμινισμό. Σημαντικότερα βιβλία της:  Μαρία: Μητέρα του Θεού, μητέρα των φτωχών (1989), Λαχταρώντας το τρεχούμενο νερό: Οικοφεμινισμός και Απελευθέρωση (1999), Βγαίνοντας από τα βάθη: η γυναικεία εμπειρία του Κακού και της Σωτηρίας (2002). Ταυτόχρονα με το ακαδημαϊκό της έργο, η Γκεμπάρα είναι ακτιβίστρια  που έζησε και δούλεψε για χρόνια σε φαβέλες, σε διάφορες πόλεις της Βραζιλίας. Ήρθε σε αντίθεση με την ηγεσία της ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990 όταν υποστήριξε το δικαίωμα της επιλογής της έκτρωσης για τις φτωχές Βραζιλιάνες και ζήτησε περισσότερη ανοχή έναντι αυτής της επιλογής από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Στα 1995 το Βατικανό της επέβαλε διετή αποχή από ομιλίες, συγγραφή κειμένων και ακαδημαϊκή διδασκαλία, καθώς και υποχρεωτική μετάβαση στη Γαλλία για θεολογική επανεκπαίδευση!

Το άρθρο που ακολουθεί  περιέχεται στον συλλογικό τόμο Κατεβάζοντας τους φτωχούς από το σταυρό. Χριστολογία της απελευθέρωσης (επιμ. José María Vigil, 2007), έκδοση της Διεθνούς Θεολογικής Επιτροπής του Οικουμενικού Συνδέσμου Θεολόγων του Τρίτου Κόσμου, διαθέσιμη ελεύθερα στο διαδίκτυο  (στα αγγλικά, ισπανικά και ιταλικά, βλ. goo.gl/ECJpTi). Μια πρόσφατη συνέντευξη της Γεκμπάρα  δημοσιεύθηκε στην αργεντίνικη εφημερίδα Pagina 12 (24.3.2013) στα ισπανικά (είναι διαθέσιμη ηλεκτρονικά στο goo.gl/1Gzg87).

Θ. Χαρ.

 

O Χριστός και η Σαμαρείτισσα. Έργο του κινέζου αγιογράφου Χε Κι, τέλη του 20ού αιώνα.

Ποιος είναι ο Ιησούς ο Ναζωραίος; Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση ήταν πάντα πολλαπλή από την εποχή των πρώτων πιστών. Τα κείμενα της Καινής Διαθήκης είναι οι πρώτοι μάρτυρες του θεμελιώδους πλουραλισμού της χριστιανοσύνης. Οι ιδέες που ακολουθούν στο παρόν κείμενο δημοσιοποιούνται σε μία προσπάθεια να ενδυναμωθεί ξανά μέσα στις χριστιανικές κοινότητες ο χριστολογικός πλουραλισμός.

Το να υποδεχθούμε με χαρά το χριστολογικό πλουραλισμό στην καρδιά των χριστιανικών κοινοτήτων είναι κατά τη γνώμη μου ένα σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση της αποδοχής του πλουραλισμού των πεποιθήσεων και των θρησκευτικών αναζητήσεων διαφορετικών πολιτισμικών ομάδων, χωρίς το σκοπό της ανάδειξης κάποιας από αυτές τις πεποιθήσεις ως της πιο σημαντικής, της αληθέστερης ή της απόλυτης εμπειρίας του θείου.

Σε μια προσπάθεια αποσαφήνισης ενός χριστολογικού πλουραλισμού για τις χριστιανικές κοινότητες, έρχεται στο νου μια υπαινικτική φράση του Αποστόλου Παύλου. «Ζω δε ουκέτι εγώ, ζη δε εν εμοί Χριστός («Τώρα πια δεν  ζω εγώ, αλλά ζει στο πρόσωπο μου ο Χριστός») (Προς Γαλάτας 2,20). Τι εμπειρίες να είχε ζήσει ο Παύλος όταν σχημάτισε τη φράση αυτή;  Σε τίνος «εγώ» τη ζωή αναφερόταν; Πιστεύω ότι ο Παύλος, με την σαφήνεια που τον χαρακτήριζε, δεν σκόπευε να αναπαραγάγει στη ζωή του την ατομική ζωή του Ιησού του Ναζωραίου. Μάλλον θεωρούσε ότι αναδεικνύοντας στη ζωή του τις αξίες που, σύμφωνα με τη δική του περί Ιησού κατανόηση, έδιναν νόημα σε αυτή, θα τον έκαναν έναν άλλο Χριστό. Είμαστε ήδη εντός του Χριστολογικού πλουραλισμού. Έτσι μπορούμε να αναρωτηθούμε πώς η φράση αυτή, καρπός μιας προσωπικής εμπειρίας, μπορεί να αληθεύει για μας σήμερα. Πώς μπορούμε να ακολουθούμε το Χριστό εάν δεν ανακαλύπτουμε το πρόσωπο Του να σφραγίζει τις καρδιές μας μέσω της ιστορίας καθενός από εμάς και της ιστορίας των γειτόνων μας; Μπορεί να ισχύει ότι πρέπει να απαρνηθώ αυτή τη θεμελιώδη εμπειρία προκειμένου να ακολουθήσω το Χριστό, όπως αυτός διδάσκεται εκτός της ανθρώπινης εμπειρίας, όπως τον διδάσκουν οι εκκλησιαστικές εξουσίες; Μπορεί να ισχύει ότι, προκειμένου να ακολουθήσω το Χριστό, πρέπει να προδώσω το πρόσωπο του Χριστού που ζει εντός μου; Πρέπει να απεμπολήσω τον πολιτισμό μου, το πλαίσιο της ζωής μου, τις κραυγές των χειροπιαστού πόνου των συνανθρώπων μου, κραυγές που αντιλαλούν μέσα μου και μέσα στους συγκαιρινούς μου; Οι ερωτήσεις αυτές, που μπορεί να φαντάζουν αμιγώς ρητορικές, δεν εγείρονται από την επίσημη εκκλησιαστική σκέψη, αλλά από τις παρατηρήσεις της καθημερινής ζωής συνηθισμένων ανθρώπων.

Παναγία, έργο του Θεοφάνη του Έλληνα, από τον καθεδρικό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, Μόσχα (αρχές 15ου αιώνα).

Για το λόγο αυτό ο κάθε είδους έλεγχος επί της Χριστολογίας που πηγάζει από τις εκκλησιαστικές εξουσίες, οι οποίες  διεκδικούν για τον εαυτό τους την κατοχή του αληθούς δόγματος περί του Ιησού Χριστού, ή ο συνολικός έλεγχος που εμείς οι ίδιοι επιθυμούμε να ασκούμε ο ένας επί του άλλου, ενέχουν τον κίνδυνο της άρνησης της πολλαπλής και διαφορετικής ζωής του Χριστού εντός μας. Δεν μπορούμε να μικρύνουμε το Χριστό σε ένα τυποποιημένο τρόπο, σε ένα δόγμα περιορισμένο στο χρόνο, σε μία και μόνη συμπεριφορά, σε μία και μόνη πράξη, ωσάν να μπορούσαμε να ελέγξουμε δια της βίας τις διάφορες μορφές αγάπης και μετά να επιβεβαιώσουμε ότι όλοι μας μπορούμε να αγαπάμε μόνο κατ’αυτό τον τρόπο που κατοχυρώθηκε ως ο μόνος εφικτός και αληθής τρόπος να βιώνουμε την αγάπη.

Αλλά ποιος είναι ο Χριστός που ζει εντός μου; Πώς μπορώ να Τον καταλάβω και να ζήσω την αλήθεια Του μέσα μου; Πώς μπορώ να είμαι πιστός σε μία θρησκευτική παράδοση που έχει αναγνωρισθεί ως χριστιανική;

Χριστός, μια λέξη με ελληνική προέλευση, σημαίνει τον χρισμένο, τον προορισμένο για μία ειδική αποστολή. Για πολύ καιρό ως Χριστός γινόταν κατανοητός μόνον ο Ιησούς από τη Ναζαρέτ, αυτός που φέρνει, μέσω του προσώπου Του, τη σωτηρία σε όλο το ανθρώπινο είδος. Σήμερα, εντός της χριστιανικής κοινότητας, λέμε ότι Χριστός είναι μία λέξη που σημαίνει ότι ο καθένας και η καθεμιά μας διαθέτει την ικανότητα, όπως τη διέθετε ο Ιησούς ο Ναζωραίος,  να ανακαλύπτει τον εαυτό του ως χρισμένο να υπηρετεί τους άλλους, να αναζητά μαζί με τους άλλους τη δικαιοσύνη και το κοινό αγαθό. Είναι με αυτή την έννοια που όλοι μας είμαστε Χριστοί, που σημαίνει υπεύθυνοι για τη θερμή αποδοχή της ανθρωπινότητας μας και για να της επιτρέψουμε να αναπτυχθεί με το σεβασμό και την αξιοπρέπεια που μας αξίζει. Εάν η παράδοση απέδωσε με ένα ξεχωριστό τρόπο τη λέξη αυτή στον Ιησού, ήταν για να αναδείξει τη δυνατότητα να αντιληφθούμε ότι  από αυτό τον συγκεκριμένο άνθρωπο, τον Ιησού το Ναζωραίο, μπορεί ο καθένας μας να γίνει στ’αλήθεια Χριστός μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και εντός της ανθρωπινότητας μας. Με άλλα λόγια σε κάθε ιστορικό πλαίσιο το καθήκον είναι να δημιουργούμε «χριστοειδείς σχέσεις», όπερ σημαίνει σχέσεις δικαιοσύνης, αγάπης, τρυφερότητας, αλήθειας και αλληλεγγύης μεταξύ μας, αποδεχόμενοι την ανθρώπινη ιδιότητα μας και την ευθύνη μας. Έτσι, αυτό που είναι το πλέον σημαντικό στη λέξη Χριστός δεν  είναι οι αφηρημένες θείες ιδιότητες που Του αναγνωρίζουμε. Δεν είναι η θεία ιδιότητα Του να είναι υιός του Θεού με μια ιεραρχική, θρησκευτική έννοια.

Μαριάνθη ντε Φλώρινα

της Μαρίας Πετρίτση

 

Σχέδιο του Ωγκύστ Ροντέν

Η Μαριάνθη ντε Φλώρινα είχε συνηθίσει να ονειρεύεται αγγέλους και παράξενα έντομα. Χάρη στην ευγενή, όπως έλεγε, καταγωγή της απέφευγε να συζητά ανοιχτά με τους άλλους για όλα αυτά. Κρατούσε όμως λεπτομερές ημερολόγιο ονείρων στο πρώτο συρτάρι της κομόντας της. Μέσα εκεί φύλαγε και τα πατικωμένα λουλούδια ενός καλοκαιριού που θεωρούσε το καλύτερο της ζωής της –το 2008 μάλλον– αποκόμματα εφημερίδων με συνταγές, τσαλακωμένα εισιτήρια από αεροπλάνα και βαπόρια. Το ημερολόγιό της έμοιαζε περισσότερο με λεύκωμα παρά με ημερολόγιο. Όμως αυτό δεν φαινόταν να έχει ιδιαίτερη σημασία.

Εκείνο το πρωί βγήκε από το σπίτι της αργά. Μπορεί και περασμένες δέκα. Δεν την πείραζε που θα αργούσε στη δουλειά. Για την ακρίβεια την είχαν μόλις απολύσει. Το μόνο που της έμενε ήταν να περάσει από το πρώην γραφείο της και να μαζέψει τα πράγματά της μέσα σε μια κούτα ΝΟΥΝΟΥ, που της είχε πολύ ευγενικά παραχωρήσει το πρώην αφεντικό της. Προς το παρόν δεν την ενοχλούσε η ιδέα της ανεργίας της. Την έβλεπε ως μια εκδοχή ελευθερίας. Το οκτάωρο δεν το συμπάθησε ποτέ και τους συναδέλφους της δεν τους εκτιμούσε. Παρ’ όλα αυτά, όσο είχε δουλειά δούλευε. Ουδέποτε της έτυχε δουλειά που να μην την κάνει.

Τη Μαριάνθη ντε Φλώρινα την ενοχλούσαν ελάχιστα πράγματα. Αυτό που της έκοβε τα πόδια ήταν οι μυρωδιές της πόλης. Κάθε σημείο απ’ όπου περνούσε της φαινόταν πως βρώμαγε. Ποδαρίλα, σκυλοτροφή, εμετό, ιδρωτίλα, σάπιο καλοκαίρι. Αναρωτήθηκε τι τρώνε οι άνθρωποι και αναδίδουν τέτοιες οσμές στην Αθήνα. Αναρωτήθηκε επίσης αν οι χημικοί ψεκασμοί μεταλλάσσουν τη σύσταση της ατμόσφαιρας και τι κονδύλια διαθέτει ο δήμος για την καθαριότητα της πόλης. Ονειρευόταν κάποτε να ζήσει στη φύση. Ίσως τώρα που ήταν άνεργη να επέστρεφε στο σπίτι που είχε κληρονομήσει στη Φλώρινα. Ίσως ξεκινούσε μια αλλιώτικη ζωή εκεί. Ίσως έκανε τα πάντα.

Η απορρύθμιση στη χολιγουντιανή αφήγηση: Το «Εργαζόμενο κορίτσι», η «Wall Street» και οι «Ghostbusters»

του Μιχάλη Αγραφιώτη

 

Η Μέλανι Γκρίφιθ ακι ο Χάρισον Φορντ στο «Εργαζόμενο κορίτσι»

Πριν από είκοσι πέντε ακριβώς χρόνια, προπαραμονή Χριστουγέννων του 1988, πρωτοβγήκε στους αμερικανικούς κινηματογράφους το Εργαζόμενο Κορίτσι (Working Girl) του Μάικ Νίκολς. Γρήγορα έκανε μεγάλη επιτυχία παγκοσμίως, αποτελώντας μια από τις πιο γνωστές κομεντί της δεκαετίας του 1980. Τι μας μαθαίνει η ταινία; Ότι μια εργαζόμενη, ακόμα κι αν δεν διαθέτει τα τυπικά προσόντα, μπορεί να αναρριχηθεί στην ιεραρχία της επιχείρησης: εφόσον διαθέτει καπατσοσύνη, ικανότητες και ρισκάροντας, πετυχαίνει να ξεπεράσει τους αποκλεισμούς που επιβάλλει η αυστηρή δομή θεσμών και στελεχών.

Δεν μας ξενίζει κάτι τέτοιο: το Χόλυγουντ αναλαμβάνει να αφηγηθεί κάθε νέα κατάσταση που προκύπτει από τις τάσεις του οικονομικού συστήματος. Κυρίως προαναγγέλλει ή αντιπροσωπεύει την ιδεολογία, η οποία διαμορφώνει τη σκέψη που νομιμοποιεί τις νέες κοινωνικές αντιλήψεις. Οι αλλαγές δεν είναι επιφανειακές^. ενώ ο βιομηχανικός τρόπος παραγωγής χρειάζεται τη γνώση, την ακαδημαϊκή μόρφωση και την εξειδίκευση, ο νεοφιλελευθερισμός επιδιώκει την απορρύθμιση, την άρση των κανόνων, «αναβαθμίζοντας» τους προλετάριους σε ισότιμους παίκτες ενός καζίνο.

Η κεντρική ιδέα της ταινίας μπορεί να προσληφθεί ως ριζοσπαστική από τις εργαζόμενες τάξεις, που ασφυκτιούν στις γραφειοκρατικές δομές και την τυπική ιεραρχία. Αυτή η ιεραρχία καθορίζεται από τις τυπικές γνώσεις (τα «πτυχία») και την παλαιότητα, αλλά όσοι κατέχουν τις θέσεις-κλειδιά δεν ανταποκρίνονται πάντα στις απαιτήσεις ούτε βρίσκονται πάντα εκεί αξιοκρατικά. Έτσι ο αυθόρμητος χαρακτήρας που υποδύεται η Μέλανι Γκρίφφιθ συγκινεί όσους αγανακτούν με την υπάρχουσα δομή και όσους ζητούν στον εργασιακό χώρο εκείνη τη δικαιοσύνη που προκρίνει τα ατομικά προσόντα. Η απορρύθμιση γίνεται λαϊκή απαίτηση.

Η οπτική κατευθύνεται από το άτομο –τον εαυτό— προς την κοινωνία. Κάθε φορά, το Χόλυγουντ λέει, σε διάφορες εκδοχές, την ίδια ιστορία: το άτομο αντιμετωπίζει το σύνολο για να πραγματοποιήσει την επιθυμία ή το σκοπό του. Στη μεγάλη περιπέτεια του ατόμου οι συμμαχίες είναι μάλλον ευκαιριακές, τυχαίες ή συμπτωματικές, παρά βασίζονται σε κοινωνικές αιτίες ή ανάγκες. Το χολιγουντιανό σενάριο μας λέει ότι το Άτομο βρίσκεται σε διαρκή πόλεμο με το περιβάλλον.

Ο Λυοτάρ «προφήτεψε» την κατεύθυνση της «μεταμοντέρνας κατάστασης» (1979) που συμπίπτει με την επικράτηση της νεοφιλελεύθερης σχολής στην οικονομία: «Μπορούμε να περιμένουμε μια ισχυρή αποξένωση της γνώσης σε σχέση με τον “ειδήμονα”, όποια κι αν είναι η θέση που κατέχει ο τελευταίος στη γνώση. Η παλιά αρχή ότι η απόκτηση της γνώσης είναι αξεδιάλυτη από τη μόρφωση του πνεύματος, και μάλιστα του προσώπου, περιπίπτει και θα περιπέσει ακόμα περισσότερο σε αχρηστία».[1] Παράλληλα, το νεοφιλελεύθερο μοντέλο παίζει τον ρόλο του απελευθερωτή από την τυραννία μεσαζόντων, αρμοδίων, επιτροπών, θεσμών, κράτους, και όποιου «κόμβου» καθυστερεί την κυκλοφορία.

Επόμενο είναι η σύγχρονη «εποχή της κρίσης» να αποδίδεται, στις χολιγουντιανές ταινίες ως εφιάλτης που απειλεί την ειδυλλιακή ατμόσφαιρα του ατομικού θύλακα. Η οικονομική κρίση αποτελεί μια φυσική καταστροφή και οι πρωταγωνιστές στις ταινίες καταστροφής ανήκουν πάντα στην παραδοσιακή αμερικάνικη μεσαία τάξη. Υπάρχει μια πρόσφατη απεικόνιση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης που προκάλεσε η κρίση και μια προτροπή για εγρήγορση: την ώρα που ο Spiderman παλεύει με τη γιγάντια σαύρα στο Κολλέγιο, ένας ηλικιωμένος κύριος στη βιβλιοθήκη παραμένει απορροφημένος στην κλασική μουσική που ακούει από τα ακουστικά του. Ο θόρυβος από τους τοίχους που γκρεμίζονται δεν φτάνει στ’ αυτιά του (The Amazing Spider-Man, σκηνοθεσία Marc Webb, 2012).