Στα «Ενθέματα» στο φύλλο της 29ης Δεκεμβρίου

Kείμενα των: Ζύγκμουντ Μπάουμαν, Χρήστου Γραμπόβα, Τζούλια Χομπσμπάουμ, Έφης Γαζή, Μάκη Κουζέλη, Ντέιβ Ζιρίν, Ανρί Λεφέβρ

 Ευρώπη: το διαζύγιο εξουσίας και πολιτικής. Ο Ζύγκμουντ Μπάουμαν γράφει για την ασθένεια της σημερινής Ευρώπης: το έλλειμμα δημοκρατίας: «H παρούσα κρίση διαφέρει από τα ιστορικά προηγούμενα της, στον βαθμό που βιώνεται ως ένα διαζύγιο μεταξύ εξουσίας και πολιτικής. Συνέπεια του διαζυγίου είναι η απουσία ενός οργανισμού που να μπορεί να κάνει εκείνο το οποίο απαιτεί εξ ορισμού κάθε «κρίση»: να επιλέξει τον δρόμο και τη θεραπεία που θα ακολουθήσει».

Απαιτητικοί δανειστές κι ένα χρεοκοπημένο κράτος. Ο Χρήστος Γραμπόβας γράφει, όχι για την Ελλάδα του 21ιου αιώνα, αλλά για την Οθωμανική Αυτοκρατορία στα τέλη του 19ου: «Η οικονομική κατάρρευση δεν άργησε να έρθει. Ταυτόχρονα, οι μη μουσουλμανικοί λαοί απαιτούσαν την ελευθερία τους και οι μουσουλμάνοι θεσμικές αλλαγές, ενώ οι Μεγάλες Δυνάμεις εποφθαλμιούσαν τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της παραπαίουσας Αυτοκρατορίας. Είναι γεγονός πως η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε κλείσει την ιστορική της διαδρομή. Εντούτοις, ο φαύλος κύκλος του συνεχώς αυξανόμενου δημόσιου δανεισμού και της συνεχούς επιβολής όλο και πιο δυσβάσταχτων όρων από τους δανειστές της, επέτειναν την ήδη άσχημη κατάσταση και έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο τέλος της».

ΕΝΑΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΕΡΙΚ ΧΟΜΠΣΜΠΑΟΥΜ

 1.Ο πατέρας μου. Η Τζούλια Χομπσμπάουμ θυμάται τον πατέρα της, τον άνθρωπο που ήταν διαρκώς με ένα βιβλίο στο χέρι – ακόμα κι αν αυτό ήταν ο τηλεφωνικός κατάλογος: «Μια από τις αγαπημένες ιστορίες της μητέρας μου, που μου έχει διηγηθεί πάμπολλες φορές, είναι ότι όταν γεννήθηκα, το 1964, είπε στη νοσηλεύτρια, για να φωνάξει τον πατέρα μου: «Θα βγεις στο διάδρομο και θα ψάξεις να βρεις έναν κύριο που δεν πηγαινοέρχεται νευρικά πάνω-κάτω, αλλά θα κάθεται και διαβάζει». Μέχρι κι έναν τηλεφωνικό κατάλογο διάβασε κάποτε σ’ ένα ξενοδοχείο στη Σεβίλλη, αντί για τη Βίβλο, κι έφτασε μέχρι το «Η». Κατά βάθος, ήταν ανθρωπολόγος. Το μυαλό του το έτρεφε εκείνο το γνώρισμα που ευχόταν, όπως μου έλεγε, να χαρακτηρίζει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο τα εγγόνια του: η περιέργεια» (μετ. Δημήτρης Ιωάννου).

2. Οι εποχές του Έρικ Χομπσμπάουμ. H Έφη Γαζή γράφει για την ιστορικοποίηση του χώρου και του χρόνου, από τον Ε. Χομπσμπάουμ, τον ενδιαφέρον του για το παρελθόν αλλά και τα μέλλον, και τη σχέση μεταξύ τους: «Σε μια εποχή επιδερμικής θριαμβολογίας από τη μια και “αριστερής μελαγχολίας” από την άλλη, όπως η δεκαετία του 1990, σημείωνε πως “τίποτα δεν μπορεί να οξύνει τη σκέψη του ιστορικού όσο η ήττα”. Ίσως όχι μόνο του ιστορικού, μπορούμε να προσθέσουμε, συλλογιζόμενοι αυτόν τον “φλεγματικό ταξιδιώτη Φιλέα Φογκ” των νεότερων και σύγχρονων εποχών μέσα από τους στίχους που ο ίδιος διάλεξε για τους Θρυμματισμένους Καιρούς του. Ανήκουν στο πολύσημο ποίημα του Μάθιου Άρνολντ, «Η παραλία του Ντόβερ». Στον δραματικό του μονόλογο, ο αφηγητής ατενίζει τις ακτές του Ντόβερ, αναπολώντας τον καιρό που κολυμπούσε στη “θάλασσα της πίστης” και καταλήγει: «Και είμαστε εδώ σαν πάνω σε σκοτεινή πεδιάδα / Ανάστατοι από μπερδεμένα σήματα για μάχη ή για φυγή /Όπου τυφλοί στρατοί συγκρούονται τη νύχτα».

Αυταρχικές απολήξεις του αντιαυταρχικού σχολείου. Ο Μάκης Κουζέλης εξετάζει ένα «παράδοξο» του ελληνικού σχολείου: πώς είναι αυταρχικό, χωρίς να χρησιμοποιεί αυταρχικά παιδαγωγικά αυταρχικές μεθόδους: «Μιλώντας για την αναπαραγωγική λειτουργία του σχολικού μηχανισμού, ξεχνάμε συχνά πως η πιο κρίσιμη επιρροή δεν είναι του σχολείου επί της κοινωνίας αλλά, αντίστροφα, η διαμόρφωση του τρόπου με τον οποίο δουλεύει το σχολείο βάσει των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του συγκεκριμένου κοινωνικού σχηματισμού. Είναι η ιδιαίτερη χροιά των κοινωνικών σχέσεων, η ιδιαίτερη μορφή των διαδικασιών μέσω των οποίων ασκείται εξουσία (από το κράτος, αλλά ακόμα και στις διαπροσωπικές σχέσεις), οι ιδιομορφίες του λόγου που καλείται να νομιμοποιήσει το «έτσι έχουν τα πράγματα», τα γνωρίσματα της καθημερινότητας του σύγχρονου, ελληνικού, ύστερου και νεοφιλελεύθερα οργανωμένου καπιταλισμού που προσδιορίζουν τη μορφή ή μάλλον τον τρόπο των σχολικών λειτουργιών. Προσδιορίζουν ακόμα και τις σχέσεις εντός της τάξης, τους σχηματισμούς του διαλείμματος και τη συμβολική τους, τον τρόπο απεύθυνσης και πρόσληψης της σχολικά διακινούμενης γνώσης».

Η FIFA, οι σκλάβοι του Κατάρ και οι φυλακές της Βραζιλίας. Ο Ντέιβ Ζιρίν, του αμερικανικού περιοδικού «The Nation» γράφει για τα φαραωνικά ολυμπιακά έργα στη Βραζιλία σχέδια να μετατραπούν σε φυλακές μετά το Μουντιάλ του 2014 τα νεότευκτα γήπεδα και για τους σύγχρονους σκλάβους στο Κατάρ: χιλιάδες μετανάστες, κυρίως Νεπαλέζοι, δουλεύουν και πεθαίνουν σαν σκυλιά προετοιμάζοντας το Μουντιάλ του 2022. Και βρίσκουν τον θάνατο, καθημερινά, όχι από «εργατικό ατύχημα», αλλά από συγκοπή, λόγω των συνθηκών δουλειάς και ζωής τους (μετάφραση: Αγάπιος Λάνδος).

Ο Χίτλερ στην εξουσία. Τη δεκαετία του 1930 ο Ανρί Λεφέβρ, νεαρός διανοούμενος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος τότε, ταξίδεψε στη Γερμανία, πριν και μετά την άνοδο του Χίτλερ, για να μελετήσει το φασιστικό φαινόμενο. Το 1938 κυκλοφόρησε στο Παρίσι του βιβλίο του «Η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία», που έμεινε σχεδόν άγνωστο. Κυκλοφορεί τώρα στα ελληνικά, χάρη στον καινούργιο εκδοτικό οίκο «Αφήγηση» (μετάφραση Φοίβος Μαριάς).

.  

Ευρώπη: το διαζύγιο εξουσίας και πολιτικής

του Ζύγκμουντ Μπάουμαν

μετάφραση: Στρ. Μπουλαλάκης

Μαξ Μπέκμαν, «Η αρπαγή της Ευρώπης», 1932

Η διάγνωση για την ασθένεια που οδήγησε την Ευρωπαϊκή Ένωση στην εντατική έχει γίνει επιτυχώς: «δημοκρατικό έλλειμμα». Μάλιστα, κοντεύει να καταντήσει κοινός τόπος, αφού θεωρείται δεδομένη, και σχεδόν κανένας δεν την αμφισβητεί σοβαρά. Κάποιοι  αναλυτές αποδίδουν την ασθένεια σε κάποιο εκ γενετής ελάττωμα του οργανισμού, άλλοι αναζητούν φορείς της νόσου ανάμεσα στα μέλη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και αυτά που εκπροσωπούν· κάποιοι πιστεύουν ότι η νόσος έχει φτάσει στο τελικό στάδιο και κατέστη πλέον ανίατη, ενώ άλλοι διατηρούν την πεποίθηση ότι μια τολμηρή χειρουργική επέμβαση μπορεί να σώσει τον ασθενή. Ωστόσο, σχεδόν κανένας δεν αμφισβητεί τη διάγνωση. Όλοι, ή περίπου όλοι, συμφωνούν ότι οι ρίζες της ασθένειας βρίσκονται στη διάρρηξη της επικοινωνίας ανάμεσα στους πολιτικούς ιθύνοντες (εκείνους που χαράσσουν πολιτική στις Βρυξέλες και/ή τους πολιτικούς του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου) που δίνουν τον ρυθμό, και στον λαό ο οποίος καλείται να χορέψει σ’ αυτά τα βήματα, χωρίς να έχει ερωτηθεί ή συναινέσει.

Τουλάχιστον δεν υπάρχει έλλειμμα επιχειρημάτων για να υποστηριχθεί η διάγνωση, το «έλλειμμα δημοκρατίας» δηλαδή, στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η κατάσταση της Ένωσης, χωρίς αμφιβολία, απαιτεί εντατική φροντίδα: το μέλλον της –ακόμα και η ίδια η πιθανότητα επιβίωσής της– είναι αμφίβολο. Μια τέτοια κατάσταση ονομαζόταν, από τις απαρχές της ιατρικής πρακτικής «κρίση». Ο όρος επινοήθηκε για να δηλώσει ακριβώς μια τέτοια στιγμή, στην οποία ο γιατρός είναι αναγκαίο να αποφασίσει επειγόντως σε ποιο συνδυασμό γνωστών και διαθέσιμων ιατρικών μέσων θα καταφύγει, προκειμένου να αρχίσει να αναρρώνει ο ασθενής. Όταν μιλάμε για κρίση οποιασδήποτε φύσης, συμπεριλαμβανομένης της οικονομικής, εκφράζουμε αφενός το αίσθημα της αβεβαιότητας, της άγνοιάς μας για την τροπή που θα πάρουν τα πράγματα — και, δευτερευόντως, την ανάγκη παρέμβασης: να επιλέξουμε τα σωστά μέτρα και να αποφασίσουμε να τα εφαρμόσουμε τάχιστα. Χαρακτηρίζοντας μια κατάσταση «κρίσιμη», εννοούμε ακριβώς αυτό: τον συνδυασμό της διάγνωσης και το κάλεσμα για δράση. Υπάρχει, βέβαια, μια εγγενής αντίφαση σε μια τέτοια ιδέα: σε κάθε περίπτωση, η είσοδος σε μια κατάσταση αβεβαιότητας και άγνοιας αποτελεί αρνητικό παράγοντα, όσον αφορά τη δυνατότητά μας να επιλέξουμε τα κατάλληλα μέτρα και να οδηγήσουμε τις υποθέσεις μας στην επιθυμητή κατεύθυνση.

***

H παρούσα κρίση διαφέρει από τα ιστορικά προηγούμενα της, στον βαθμό που βιώνεται ως ένα διαζύγιο μεταξύ εξουσίας και πολιτικής. Συνέπεια του διαζυγίου είναι η απουσία ενός οργανισμού που να μπορεί να κάνει εκείνο το οποίο απαιτεί εξ ορισμού κάθε «κρίση»: να επιλέξει τον δρόμο και τη θεραπεία που θα ακολουθήσει. Η απουσία αυτή, όπως φαίνεται, θα συνεχίσει να λειτουργεί παραλυτικά στην αναζήτηση μιας βιώσιμης λύσης, ώστε εξουσία και πολιτική να έλθουν ξανά σε γάμο. Ωστόσο, υπό τις συνθήκες της παγκόσμιας αλληλεξάρτησης το ενδεχόμενο ενός τέτοιου νέου γάμου δεν μοιάζει διόλου πιθανό στο εσωτερικό ενός κράτους, όσο μεγάλο και ισχυρό κι αν είναι αυτό. Ούτε και μέσα σε μια ένωση κρατών, αφού η εξουσία είναι ελεύθερη να εγκαταλείψει κατά βούληση και άνευ προειδοποιήσεως κάθε επικράτεια που την ελέγχουν πολιτικές οντότητες υπό τα φαντάσματα των μετα-βεστφαλιανών ψευδαισθήσεων. Μοιάζει τώρα να αντιμετωπίζουμε το τρομερό αλλά επιτακτικό καθήκον της ισχυροποίησης της πολιτικής και των θεσμών της σε παγκόσμιο επίπεδο. Όλες οι πιέσεις, από τις απολύτως γήινες μέχρι τις υψιπετείς φιλοσοφικές, είτε πηγάζουν από τα συμφέροντα της επιβίωσης είτε υπαγορεύονται από ηθικό καθήκον, τείνουν σήμερα προς την ίδια κατεύθυνση — παρότι έχουμε προχωρήσει πολύ λίγο προς τα εκεί. Στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενός πανδοχείου στα μισά αυτού του δρόμου, τούτες οι πιέσεις μοιάζουν πιο σοβαρές και πιο οδυνηρές από ό,τι σε άλλες περιοχές του παγκοσμιοποιημένου πλανήτη.

Το δημοκρατικό έλλειμμα δεν αποτελεί, με κανέναν τρόπο, ζήτημα που αφορά αποκλειστικά την Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάθε δημοκρατικό κράτος, κάθε πολιτικό σώμα που έχει στόχο –ή διατείνεται ότι έχει– την πλήρη κυριαρχία στην επικράτειά του, εν ονόματι των πολιτών του και όχι της βούλησης ενός μακιαβελικού Ηγεμόνα ή σμιτιανού Führer, υπόκειται σήμερα σε μια διπλή δέσμευση: εκτίθεται στις πιέσεις εξωτερικών από την πολιτική δυνάμεων, αδιαπέραστων από την πολιτική βούληση και τις απαιτήσεις της ιδιότητας του πολίτη, στις οποίες δεν μπορεί ούτε στο ελάχιστο να ανταποκριθεί, λόγω του χρόνιου ελλείμματος εξουσίας. Με την εξουσία και την πολιτική να υπακούουν σε διαχωρισμένες και ανεξάρτητες μεταξύ τους ομάδες συμφερόντων, με τις κυβερνήσεις να βολοδέρνουν μεταξύ δύο πιέσεων που είναι αδύνατον να συμβιβαστούν, η εμπιστοσύνη στην ικανότητα και τη βούληση του πολιτικού κατεστημένου να εκπληρώσει τις υποσχέσεις του ξεθωριάζει γρήγορα — ενώ η επικοινωνία μεταξύ των κυρίαρχων ελίτ και του πλήθους έχει διαρραγεί πλήρως. Ολοένα και περισσότερο, στις εκλογές, την ψήφο την καθορίζει η απογοήτευση για τις ελπίδες του παρελθόντος, ελπίδες που είχαν επενδυθεί στους νυν κυβερνώντες. Αυτή η απογοήτευση των εκλογέων έχει τον πρώτο λόγο, και όχι η προτίμησή τους για μια συγκεκριμένη πολιτική ή η αφοσίωσή τους σε μια ιδεολογία.

Υπάρχει και κάτι άλλο που πρέπει να αναλογιστούμε, στο οποίο πρέπει να επικεντρώσουμε τη σκέψη και τη δράση μας. Είτε το γνωρίζουμε είτε όχι, ακούσια ή εκούσια, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σήμερα ένα εργαστήριο (αν όχι το μοναδικό, τότε σίγουρα ένα από τα πιο προηγμένα σε διεθνώς), στο οποίο σχεδιάζονται, ερευνώνται και τεστάρονται τρόποι αντιμετώπισης των αποτελεσμάτων που παράγει ο παρών διαχωρισμός εξουσίας και πολιτικής. Αυτή είναι, αναμφισβήτητα, η πιο σημαντική και αποτελεσματική εισφορά της Ευρώπης στις προοπτικές του πλανήτη· στην πραγματικότητα, στην επιβίωσή του. Το παρόν δίλημμα της Ευρώπης προδιαγράφει τις προκλήσεις που το υπόλοιπο του πλανήτη –το σύνολο του πλανήτη, όλοι οι κάτοικοί του– είναι βέβαιο ότι, αργά ή γρήγορα, θα νιώσει από πρώτο χέρι, θα αντιμετωπίσει και θα ζήσει. Οι πόνοι που νιώθουμε λοιπόν σήμερα, μπορεί να αποδειχθεί ότι είναι οι ωδίνες του τοκετού που θα γεννήσει μια ανθρωπότητα η οποία θα ζει εν ειρήνη με τον εαυτό της, βγάζοντας τα κατάλληλα συμπεράσματα από τις απαιτήσεις τής –αμετάκλητα παγκοσμιοποιημένης– συνθήκης της. Αυτό που σήμερα αισθανόμαστε σαν το αφόρητα οδυνηρό σφίξιμο μιας μέγγενης μπορεί να αποδειχθεί, εκ των υστέρων, ότι ήταν ο σοβαρός αλλά παροδικός πόνος που προξενεί μια δαγκάνα που μας αρπάζει από την επικείμενη καταστροφή και μας σώζει.

Το άρθρο του Zygmunt Bauman, «Εurope is trapped between power and politics», δημοσιεύθηκε στο Social Europe Journal, στις 14.5.2013. Εδώ δημοσιεύονται αποσπάσματα.

Απαιτητικοί δανειστές κι ένα χρεοκοπημένο κράτος

 του Χρήστου Γραμπόβα

Κωνσταντινούπολη, 19ος αιώνας. Επιστολικό δελτάριο

Το 1850 το οθωμανικό κράτος είχε βρεθεί στα πρόθυρα της διάλυσης, αφού τις εθνικές επαναστάσεις και τους πολέμους με τις Μεγάλες Δυνάμεις είχε συνοδεύσει η οικονομική καθίζηση. Το φεουδαρχικό οικονομικό σύστημα που επικρατούσε επί αιώνες στην Οθωμανική Αυτοκρατορία έπνεε τα λοίσθια, ενώ ο καπιταλισμός δεν είχε κάνει παρά μόνο κάποια δειλά βήματα με μια αστική τάξη που τότε μόλις άρχιζε να αναπτύσσεται. Ταυτόχρονα, η Βιομηχανική Επανάσταση που λάμβανε χώρα κυρίως σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική και η συνεπακόλουθη έκρηξη του διεθνούς εμπορίου επέτειναν την ανάγκη για μεγάλες αλλαγές.

Κωνσταντινούπολη, 19ος αιώνας. Επιστολικό δελτάριο

Οι οθωμανικές αρχές προσπάθησαν να επιβάλουν τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις (γνωστές ως Τανζιμάτ, από το 1839 έως το 1876), με σκοπό τον εκμοντερνισμό της χώρας και τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας σε καπιταλιστική βάση.[1] Εντούτοις, το οθωμανικό κράτος, προκειμένου να περάσει στις μεταρρυθμίσεις έπρεπε να λύσει άμεσα μια σειρά σημαντικών προβλημάτων, με πιο καίριο αυτό της χρηματοδότησης. Συγκεκριμένα, η μεγάλη αύξηση των στρατιωτικών εξόδων λόγω των πολέμων, η μείωση της συνολικής φορολογητέας ύλης λόγω των ανεξαρτητοποιήσεων/αυτονομήσεων χωρών, αλλά και το απαρχαιωμένο σύστημα συλλογής φόρων, δημιουργούσαν μεγάλα ελλείμματα στους ετήσιους προϋπολογισμούς.

O πατέρας μου, Έρικ Χομπσμπάουμ

ΕΝΑΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΕΡΙΚ ΧΟΜΠΣΜΠΑΟΥΜ-1

 της Τζούλια Χομπσμπάουμ

μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου

Με την κόρη του Τζούλια, τη μέρα του γάμου της

Ο πατέρας μου ήταν ευχαριστημένος ξέροντας ότι θα καταλήξει στο Νεκροταφείο του Χαϊγκέιτ (λίγα μέτρα πέρα από τον τάφο του Μαρξ). Η ανατολική πτέρυγα του κοιμητηρίου είναι γεμάτη εικονοκλάστες διανοούμενους. Για κάποιον που πέρασε κάθε μέρα της ζωής του διαβάζοντας τόσα πολλά και τόσο διαφορετικά πράγματα (αγαπούσε την ποίηση του Γ. Χ. Ώντεν και τα μυθιστορήματα του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ή του Κάρλος Φουέντες εξίσου με την πολιτική οικονομία) κάναμε τη σκέψη ότι ήταν ταιριαστό να αναπαυθεί ανάμεσα σε συγγραφείς και αγωνιστές με τους οποίους είτε έκανε όντως παρέα όσο ζούσε είτε ευχαρίστως θα έκανε αν τους είχε γνωρίσει. Οι βραδινές μαζώξεις που οργάνωναν οι γονείς μου στο σπίτι μας στο Χάμπστεντ είχαν αφήσει εποχή: τα Χριστούγεννα της δεκαετίας του 1970 τα μοιραζόμασταν πάντα με ακαδημαϊκούς απ’ όλο τον κόσμο, οι οποίοι, όπως έλεγε η μητέρα μου, «δεν είχαν πού αλλού να πάνε μέχρι να ξανανοίξει το Βρετανικό Μουσείο». Τα επόμενα χρόνια οι γονείς μου οργάνωναν ετήσια μεσημεριανά πάρτυ στο όμορφο εξοχικό τους στο Μπρέκον Μπίκονς κατά τη διάρκεια του Φεστιβάλ του Χέι,[1] στο οποίο ο πατέρας μου ήταν πρόεδρος, για τους περαστικούς από κει συγγραφείς που ήταν και παλιοί τους φίλοι: τον Αμάρτυα Σεν και την Έμμα Ρόθτσιλντ, την Κλαιρ Τόμαλιν και τον Μάικλ Φρέιν, τον αξέχαστο Σερ Τζων Μάντοξ και τη σύζυγό του, συγγραφέα Μπρέντα Μάντοξ. Και τον Τομ Στόπαρντ ο οποίος, απ’ ό,τι φαίνεται, βάσισε στον πατέρα μου τον χαρακτήρα τού κομμουνιστή καθηγητή του Κέμπριτζ, στο θεατρικό του έργο Ροκ εν Ρολ.[2]

   Μια από τις αγαπημένες ιστορίες της μητέρας μου, που μου έχει διηγηθεί πάμπολλες φορές, είναι ότι όταν γεννήθηκα, το 1964, είπε στη νοσηλεύτρια, για να φωνάξει τον πατέρα μου: «Θα βγεις στο διάδρομο και θα ψάξεις να βρεις έναν κύριο που δεν πηγαινοέρχεται νευρικά πάνω-κάτω, αλλά θα κάθεται και διαβάζει».

Οι εποχές του Έρικ Χομπσμπάουμ

ΕΝΑΣ ΧΡΟΝΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΕΡΙΚ ΧΟΜΠΣΜΠΑΟΥΜ-2

 της Έφης Γαζή

Στο τρίτο κεφάλαιο της Εποχής του Κεφαλαίου, με τίτλο «Η ενοποίηση του κόσμου», ο Έρικ Χομπσμπάουμ αναφέρεται στην ανάπτυξη των μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας της εποχής (σιδηρόδρομοι, ατμόπλοια, τηλέγραφος κτλ.) και δίνει ένα γλαφυρό παράδειγμα της «μείωσης του χρόνου» στον ύστερο 19ο αιώνα, περιγράφοντας τα ταξίδια του Φιλέα Φογκ:

«Ως το 1872, τα μέσα αυτά είχαν ήδη πραγματοποιήσει τον θρίαμβο που εξιστορούσε ο Ιούλιος Βερν: τη δυνατότητα να κάνει κανείς το γύρο του κόσμου σε 80 ημέρες, ακόμα και με τις διάφορες αναποδιές που παραμόνευαν τον αδάμαστο Φιλέα Φογκ. Ας θυμηθούμε τη διαδρομή αυτού του φλεγματικού ταξιδιώτη: διέσχισε με σιδηρόδρομο και πορθμείο την Ευρώπη από το Λονδίνο ως το Μπρίντιζι, και εκεί πήρε το πλoίο και πέρασε τη διώρυγα του Σουέζ, που είχε εγκαινιασθεί πρόσφατα (όλα αυτά μέσα σε επτά ημέρες). Το ταξίδι από το Σουέζ στη Βομβάη με το πλοίο επρόκειτο να διαρκέσει 13 μέρες. Το σιδηροδρομικό ταξίδι από τη Βομβάη στην Καλκούτα θα του έπαιρνε 3 μέρες».

Ο ιστορικός συνεχίζει την αφήγηση των ταξιδιών του Φιλέα Φογκ: Χονγκ Κονγκ, Γιοκοχάμα, Σαν Φρανσίσκο με πλοία και τρένα σε μια διαδρομή που πήρε σαράντα μια μέρες, άλλες επτά μέρες μέχρι τη Νέα Υόρκη, και μετά Λίβερπουλ και Λονδίνο. Και διερωτάται: «Πόσο καιρό θα ήθελε ο Φιλέας Φογκ για ένα τέτοιο ταξίδι το 1848»; Με παιδικό σχεδόν πείσμα και περιέργεια, υπολογίζει μέρες, αναφέρεται στις ταχύτητες των ιστιοφόρων, στις πιθανές θαλάσσιες διαδρομές, καταλήγοντας: «Ο περίπλους της υδρογείου το 1848 δεν θα απαιτούσε λιγότερο από έντεκα μήνες, δηλαδή τέσσερις φορές περισσότερο απ’ όσο χρειάστηκε ο Φιλέας Φογκ».

Αυταρχικές απολήξεις του αντιαυταρχικού σχολείου

 του Μάκη Κουζέλη

Πάμπλο Πικάσο, «Γυναίκα που διαβάζει», 1932

 Στο ερώτημα «τι πολίτες φτιάχνει το σχολείο μας», η απάντησή μου, άχαρα διατυπωμένη, θα ήταν ότι δεν φτιάχνει πλήρεις πολίτες, αν πολίτης είναι το αναγνωρισμένο ως τέτοιο υποκείμενο των διαδικασιών που διαμορφώνουν την πολιτική ύπαρξη της κοινωνίας. Δεν φτιάχνει πλήρεις πολίτες, γιατί δεν εξασφαλίζει τις μορφωτικές προϋποθέσεις συγκρότησης αυτού του υποκειμένου. Δεν φτιάχνει πλήρεις πολίτες γιατί δεν καλλιεργεί κρίση, διαλεκτική, αναστοχασμό, γιατί δεν δίνει ουσιαστικό περιεχόμενο στη συμμετοχή, στην αμοιβαία δέσμευση, την ευθύνη, τη συνεργασία και την αλληλεγγύη, γιατί ο τρόπος οργάνωσής του δεν είναι συμβατός με την αρχή της αυτονομίας.

Το «θεωρητικό πλαίσιο»

Η νεωτερική μορφή οργάνωσης της κοινωνίας, ο καπιταλισμός, αποφεύγει πάντα –και πάντα στο όριο της αυτοαναίρεσής του– να δώσει πλήρη υπόσταση στον λαό, στον λαό που απαιτεί, έστω και ως νομιμοποιητικό μύθο, το κοινωνικό συμβόλαιο. Εδώ έγκειται άλλωστε η αντιφατική σχέση αυτής της μορφής κοινωνικής οργάνωσης με την πολιτική της προϋπόθεση, τη δημοκρατία. Ο λαός στο προσκήνιο, ο λαός κάτοχος της πολιτικής εξουσίας, μόνο ως χειραγωγούμενη μάζα μπορεί να γίνει ανεκτός. Αναγκασμένη να αρνείται την πλήρη συγκρότηση του λαού σε κυρίαρχο, η νεωτερική κοινωνία αποκλείει και την άλλη, την ατομική μορφή ύπαρξής του: τον πολίτη.

Σήμερα, άλλωστε, έχουν αρθεί ή συστηματικά συρρικνωθεί οι υλικές και θεσμικές προϋποθέσεις άσκησης της ιδιότητας του πολίτη. Έχει αδρανοποιηθεί ο δημόσιος χώρος, που αποτελεί απαραίτητο όρο πραγμάτωσής της. Ψευδο-δημοσιότητα έχει απομείνει, αλλά κι αυτός ακόμα ο υποτυπώδης δημόσιος χώρος όχι μόνο ιδιωτικοποιείται μα και υπάγεται σε πειθαρχικές ρυθμίσεις πολιτισμικής ολοκλήρωσης. Αν όμως δεν υπάρχουν οι όροι για την άρθρωση της κατά Καντ στοιχειώδους ελευθερίας, που αποτελεί τον όρο ύπαρξης του διαφωτισμού, δηλαδή της δημόσιας χρήσης του λόγου, της λογικής δύναμης, τότε δεν υφίσταται και η προϋπόθεση συγκρότησης του κοινωνικού υποκειμένου πολίτης.

Ο Χίτλερ στην εξουσία

του Ανρί Λεφέβρ

μετάφραση: Φοίβος Μαριάς

 Το 1938, και ενώ ο Χίτλερ αγγίζει το απόγειό της δύναμής του, ο εκδοτικός oίκος Bureau d’Editions (ένας από τους τρεις εκδοτικούς οίκους του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος) εκδίδει στο Παρίσι το βιβλίο Ο Χίτλερ στην εξουσία. Συγγραφέας του ο Ανρί Λεφέβρ, νεαρός μαρξιστής διανοούμενος τότε και ενταγμένος στο ΓΚΚ. Το κείμενο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς ο συγγραφέας είχε επισκεφθεί αρκετές φορές τη δεκαετία του 1930 Γερμανία, πριν και μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, ενώ γενικά απηχεί τις σχετικές αναλύσεις της Κομμουνιστικής Διεθνούς και του Τολιάτι για τον φασισμό.

Το βιβλίο έμεινε σχετικά άγνωστο, καθώς δεν ανατυπώθηκε μετά τον Πόλεμο. Αυτές τις μέρες κυκλοφορεί και στα ελληνικά, σε μετάφραση Φοίβου Μαριά και πρόλογο Σπύρου Μαρκέτου, από τις εκδόσεις Αφήγηση, ένα νέο εκδοτικό εγχείρημα. Όπως μας είπε για την «Αφήγηση» ο υπεύθυνος της έκδοσης, Θάνος Ανδρίτσος, «όπως όλες οι αφηγήσεις, έτσι και αυτή δεν ξέρουμε που θα καταλήξει και τι μονοπάτια θα ακολουθήσει. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι θέλει να συμβάλει στην αναγκαία σήμερα, θεωρητική και ιδεολογική αντεπίθεση του κόσμου της εργασίας και στην πάλη για την κοινωνική απελευθέρωση. Σε αυτή την κατεύθυνση θα προωθήσει το πολιτικό βιβλίο μέσα από έκδοση παλαιότερων και σύγχρονων θεωρητικών έργων, αλλά και σύγχρονων αποπειρών στον πολιτισμό και την τέχνη. Για να επικοινωνήσετε με τους αφηγητές ή να γίνετε κι εσείς ένας, στείλτε μας στο afhghsh@gmail.com». Δημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από το έργο του Λεφέβρ, συγχαίροντας θερμά τους συντελεστές και ευχόμενοι και εις άλλα!

 ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 Τι πρόσφερε ο φασισμός στο προλεταριάτο. Από τη σωρεία των πληροφοριών και των αντιφατικών στατιστικών μπορούμε, με κάθε αντικειμενικότητα, να συμπεράνουμε τα ακόλουθα. Οι μέσοι θεωρητικοί μισθοί δεν άλλαξαν στη Γερμανία από το 1932 (ωριαία αμοιβή ενός ειδικευμένου εργάτη=78,3 πφένιχ και ενός χειρώνακτα=62,2). Ωστόσο, παρά τη μεγάλη αύξηση του αριθμού των απασχολούμενων εργατών, το συνολικό εισόδημα της εργατικής τάξης δεν αυξήθηκε, μάλλον μειώθηκε, εάν λάβουμε υπόψη την αύξηση του κόστους ζωής. Το ετήσιο εισόδημα του κάθε Γερμανού εργάτη μειώθηκε, λοιπόν. Αυτή η αντίφαση εξηγείται από τις αλλαγές στη σύνθεση των μισθών. Έτσι στη, σχετικά ευνοημένη, μεγάλη μεταλλουργική βιομηχανία, η ωριαία αμοιβή της εργασίας (taux d’affutage) έπεσε από 115 σε 78 πφένιχ για τους ειδικευμένους εργάτες και από 90 σε 62 πφένιχ για τους χειρώνακτες, δηλαδή μια μείωση της τάξης του 30%. Τα πριμ επιτρέπουν θεωρητικά την ανάκτηση του επιπέδου των μισθών του 1932, που είναι χαμηλότεροι από αυτούς του 1929, αλλά με σημαντική εντατικοποίηση της εργασίας.

Η FIFA, οι σκλάβοι του Κατάρ και οι φυλακές της Βραζιλίας

του Ντέιβ Ζιρίν

μετάφραση: Αγάπιος Λάνδος

H Nτάλι Κάχτρι και ο άντρας της Λιν Μα, κρατάνε φωτογραφίες των γιων τους. Σκοτώθηκαν και οι δύο, μετανάστες, δουλεύοντας στη Μαλαισία και στο Κατάρ. Ο μικρότερος γιος βρήκε το θάνατο στο Κατάρ, από καρδιακή προσβολή (Φωτογραφία: P. Pattison/guardian.co.uk).

Η πρώτη αποκάλυψη έγινε από τον Sam Borden στους New York Times και αφορά την προσπάθεια να κατασκευαστεί το πρώτο «μουντιαλικών προδιαγραφών» γήπεδο στη μέση του τροπικού δάσους του Αμαζονίου, για το παγκόσμιο κύπελλο του 2014. Στη μέση του Αμαζόνιου, του «πνεύμονα του πλανήτη», που παράγει το 20% του οξυγόνου όλης της Γης! Η Βραζιλία θα ξοδέψει γι’ αυτό 325 εκατομμύρια δολάρια. Ο Ρομάριο, παλιός αστέρας της Εθνικής Βραζιλίας και σήμερα μέλος του Κοινοβουλίου, χαρακτηρίζει το έργο παράλογο: «Θα γίνουν δυο-τρεις αγώνες και μετά; Ποιος θα το χρησιμοποιεί; Πρόκειται για την απόλυτη σπατάλη χρόνου και χρήματος».

Μια επιλογή που συζητιέται –και μόλις και μετά βίας την αναφέρουν οι Νew York Times— είναι, μετά το τέλος του Μουντιάλ, ολόκληρο το στάδιο να μετατραπεί σε φυλακή. Ο δικαστής Σαμπίνο Μάρκες, αρμόδιος για την Αμαζονία, είπε: «Μετά το Παγκόσμιο Κύπελλο, πολλοί χώροι θα μείνουν αναξιοποίητοι. Στην Αμαζονία κάθε μέρα γίνονται συλλήψεις και δεν έχουμε πού να τους βάλουμε». Η χρήση των γηπέδων ως φυλακών στη Λατινική Αμερική ανακαλεί ματωμένες μνήμες περασμένων δεκαετιών — και ας μην ξεχνάμε όλους αυτούς που διαμαρτύρονται στους δρόμους εναντίον των επιλογών τόσο της FIFA όσο και της κυβέρνησης της Βραζιλίας.