Γιάννης Χαμηλάκης, «Φυσική ανθρωπολογία, αρχαιολογία και βιοπολιτική: η περίπτωση της «Καταγωγής των Kρητών'»» [του Άρη Πουλιανού]

H ομιλία του Γιάννη Χαμηλάκη στο επιστημονικό συμπόσιο για τον φυλετισμό στην Ελλάδα, που οργάνωσαν το περιοδικό “Τα Ιστορικά” και το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Μουσείο Μπενάκη, 17 και 18.1.2014
Η περίληψη της ανακοίνωσης:

Κατά τα μέσα της δεκαετίας του 1960, ο φυσικός ανθρωπολόγος Άρης Πουλιανός πραγματοποίησε μια συστηματική έρευνα πεδίου στην Κρήτη με στόχο τη διερεύνηση του «φυλετικού τύπου» και της καταγωγής των κατοίκων του νησιού. Η μελέτη περιλάμβανε συλλογή κρανιομετρικών και γενικότερα ανθρωπομετρικών δεδομένων από ένα δείγμα περίπου 1.400 εν ζωή κατοίκων της Κρήτης, φωτογραφική αποτύπωση της φυσιογνωμίας των ανθρώπων του ίδιου δείγματος, καθώς και κρανιομετρική ανάλυση περίπου 250 κρανίων που χρονολογούνται από τα νεολιθικά μέχρι τα νεότερα χρόνια. Η μελέτη δεν ήταν μια μεμονωμένη πρωτοβουλία, αντίθετα πήρε τον χαρακτήρα επίσημης αποστολής, υποστηρίχτηκε από πολυμελή ομάδα και είχε την αρωγή πολλών κρατικών και τοπικών φορέων. Η συνολική έρευνα, που αποτελεί μάλλον την πλέον συστηματική και εκτεταμένη μελέτη τέτοιου είδους που έγινε ποτέ στην Ελλάδα, δημοσιεύτηκε σε αυτοτελή τόμο το 1971, πλαισιωμένη και από συζήτηση αρχαιολογικών και εθνογραφικών/λαογραφικών δεδομένων. Όμως η σημασία της ερευνητικής αυτής πρωτοβουλίας ξεπερνά τα στενά πλαίσια της ακαδημαϊκής συζήτησης, όπως φαίνεται και από την επανέκδοσή της το 1999, την δημοσίευσή της σε συνέχειες σε εκλαϊκευτικά έντυπα, αλλά και τη χρήση της ακόμα και σήμερα από πολλά ιστολόγια, κυρίως εθνικιστικού προσανατολισμού.
Στην ανακοίνωση αυτή θα επιχειρήσω μια πρώτη διερεύνηση του χαρακτήρα και των θεωρητικών και μεθοδολογικών αρχών της συγκεκριμένης μελέτης, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στη συνάρθρωση φυσικο-ανθρωπολογικών και αρχαιολογικών δεδομένων, την αναδιατύπωση ζητημάτων εθνικού προσδιορισμού, ταυτότητας, καταγωγής και συνέχειας με όρους φυλετικούς-βιολογικούς, αλλά και στο ρόλο της φωτογραφίας. Τέλος, θα συζητήσω τους λόγους για τους οποίους μια τέτοια μελέτη χαίρει, ακόμα και σήμερα, γενικότερης αποδοχής, και θα διερευνήσω τις ιδεολογικές συμπαραδηλώσεις της, ιδιαιτέρα σε ένα κοινωνικό περιβάλλον όπου όλο και περισσότερο η εξουσία, και στη ρητορεία της αλλά και στην πρακτική της, εξασκείται ως βιοπολιτική πάνω στο ανθρώπινο σώμα παράγοντας «γυμνές ζωές».

Ευθύμιος Παπαταξιάρχης, «Βιολογικές μεταφορές και ανθρωπολογικός λόγος στη μεσοπολεμική και μεταπολεμική Ελλάδα»

H ομιλία του Άκη Παπαταξιάρχη, στο επιστημονικό συμπόσιο για τον φυλετισμό στην Ελλάδα, που οργάνωσαν το περιοδικό “Τα Ιστορικά” και το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Μουσείο Μπενάκη, 17 και 18.1.2014
Η περίληψη της ανακοίνωσης:
Βιολογικές μεταφορές, όπως οι εννοιολογικές κατηγορίες της «φυλής», του «αίματος» ή της «καταγωγής», έχουν αποτελέσει το συμβολικό υπόβαθρο συγκρότησης του ανθρωπολογικού λόγου τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα.
Στην παρούσα ανακοίνωση θα σχολιάσω την χρήση τέτοιων μεταφορών για να δείξω πώς υποστασιοποιείται η διαφορά στα πεδία της φυσικής ανθρωπολογίας και της λαογραφίας στην Ελλάδα τη μεσοπολεμική και μεταπολεμική περίοδο. Το ζήτημα θα προσεγγιστεί σε δύο επίπεδα. Αφενός θα διερευνήσω τους πολλαπλούς τρόπους συσχέτισης αυτών των μεταφορών με τις έννοιες του «λαού» και του «έθνους». Πώς διαρθρώνεται εσωτερικά ο ανθρωπολογικός λόγος του φυλετισμού; Πώς η έννοια της «φυλής» –σε συνδυασμό με άλλες κατηγορίες (π.χ. το «έθνος», το «γένος» και το «λαό»)- παράγει την ταυτότητα της φυσικής ανθρωπολογίας, συγκροτεί τη συνάφειά της με άλλους κλάδους, όπως η λαογραφία, στο εσωτερικό της «εθνικής επιστήμης», και τη διαφοροποιεί από την κοινωνική σκέψη της εποχής;
Αφετέρου θα εξετάσω τις διεθνείς διαστάσεις και επιδράσεις του ελληνικού ανθρωπολογικού φυλετισμού. Πώς οι ελληνικές χρήσεις της «επιστημονικής» θεωρίας της φυλής συγκρίνονται με τη διεθνή πρακτική από την οποία οι «φυλετιστές» αντλούν έμπνευση; Πώς η ελληνική επιστημονική συζήτηση για τη φυλή συγκρίνεται με αντίστοιχες συζητήσεις σε άλλες επιστημονικές παραδόσεις όπως, για παράδειγμα, στην αμερικανική ανθρωπολογία του Μεσοπολέμου όπου διεξήχθη έντονη ιδεολογική σύγκρουση των πολιτισμικών ανθρωπολόγων με τους οπαδούς της φυλετικής ανθρωπολογίας και της ευγονικής.

Οι «ασώματες κεφαλές» της διαφθοράς

 του Δημήτρη Χριστόπουλου

Γιάννης Ψυχοπαίδης, «Όρθιο γυμνό» (1965), από την έκθεση με χαρακτικά του, με τίτλο «Το κόκκινο και το μαύρο», που οργάνωσε το ΜΙΕΤ και συνεχίζεται μέχρι τις 31 Ιανουαρίου στο Μέγαρο Εϋνάρδου (Αγ. Κωνσταντίνου 20)

«Τι ενισχύει τη Χρυσή Αυγή περισσότερο; Τα Μνημόνια ή ο Λιάπης;» με ρώτησε έγκριτος νομικός φίλος, ο οποίος θεωρεί αναγκαίο κακό τα πρώτα. Προσπαθώ εισαγωγικά να συνοψίσω το πρόβλημα. Κι αυτό δεν είναι τόσο ότι ο ανιψιός τού Κωνσταντίνου Καραμανλή είναι μάλλον ένοχος για τις μικροαπάτες που του καταλογίζονται, αλλά το ότι είναι σίγουρα υπεύθυνος για την εξαγρίωση ενός ήδη αλαφιασμένου λαού.

Διαφθορά, τιμωρία και δημοκρατία. Μετά τις πλαστές πινακίδες του Touareg, ακολούθησαν οι απίθανες μίζες του Υπουργείου Άμυνας: άνθρωποι που κάνανε παραμονές Πρωτοχρονιάς μες στη μιζέρια άκουγαν πρώην στρατιωτικούς να μιλάνε για τρελά λεφτά που έμπαιναν στο λογαριασμό τους. Μετά ήρθαν οι ποινικές διώξεις για το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, όπου πλέον σύσσωμο το σύστημα που κυβερνά την Ελλάδα –χωρίς καμία διαφοροποίηση κόμματος και οικογένειας– εμφανίζεται βουτηγμένο στη δολοπλοκία, τη δωροδοκία, τη διαφθορά. Είχαν προηγηθεί καταδίκες σε ισόβια (του πρώην δημάρχου Θεσσαλονίκης) πέρσι, η κάθειρξη σύσσωμης της οικογένειας Τσοχατζόπουλου και, όπως όλοι διαισθανόμαστε, έπονται και άλλοι απαστράπτοντες αστέρες της ελληνικής πολιτικής των τελευταίων δεκαετιών.

Νιώθω πολλούς να ρωτάνε: «Δεν χαίρεσαι; Δεν ήρθε η ώρα να πληρώσουν οι καταχραστές και οι διεφθαρμένοι;». Απαντώ: Ο καθείς να τιμωρηθεί, εφόσον προκύψει ενοχή του, με τρόπο που αναλογικά παραπέμπει στην απαξία των πράξεών του και στη ζημιά που προέκυψε. Ασφαλώς λοιπόν τιμωρία. Όχι «παραδειγματική» ούτε «δρακόντεια», αλλά σύμμετρη με το μέγεθος των άδικων πράξεων. Το λέω διότι στην Ελλάδα σήμερα είναι του συρμού να ζητάμε επί πίνακι «διεφθαρμένες κεφαλές», χωρίς να αποδίδουμε σημασία στο ότι ο μηχανισμός που τις τρέφει μένει άθικτος, συνεχίζοντας να παράγει ασυδοσία. Το αποτέλεσμα είναι αυτό που είδαμε στη δίκη Παπαγεωργόπουλου και στηλιτεύσαμε ως Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου: «Αντί να καταδικάζουμε χίλιους διεφθαρμένους λειτουργούς, καταδικάζουμε έναν σε χίλια χρόνια»

Φαρμακονήσι: Τι προβλέπουν οι θεσμοί για την απόγνωση;

της Μαρίας Καλαντζοπούλου

Η άφιξη στον Πειραιά, 23.1.2013. Φωτογραφία του Άγγελου Καλοδούκα από το left.gr

Τι προηγείται της απόφασης να μεταναστεύσει κανείς; Απόγνωση, ανέχεια, φόβος για την επιβίωση εξαιτίας διώξεων για όσα πιστεύει (πολιτικά, θρησκευτικά, μικρή σημασία έχει), γι’ αυτό που «είναι», ακόμα-ακόμα φόβος για το μέλλον των παιδιών, αν ήδη έχει. Πόσο εύκολη είναι μια τέτοια απόφαση; Ξέρουμε απ’ τις ιστορίες των παππούδων και των γιαγιάδων μας, τα βιβλία, τον κινηματογράφο, το θέατρο, πόσο δύσκολο είναι να την πάρεις και να τη φέρεις εις πέρας. Και πόσο πιο «εύκολη» την κάνει μόνο η απόγνωση που αισθάνεσαι στην ιδέα ότι είσαι καταδικασμένος να μείνεις για πάντα εκεί που ζεις, να μην μπορείς ούτε καν να ελπίζεις για κάτι καλύτερο κάπου αλλού, σε μια γη «επαγγελίας».

Τι είναι οι θεσμοί; Τι είναι ακόμα και η θρησκεία; Τι είναι, αν όχι η κωδικοποίηση κάποιων κανόνων για όλους ανεξαιρέτως; Ας δούμε μ’ αυτό το πρίσμα τι ισχύει για τη μετανάστευση στην Ε.Ε.: μια επιλογή περιτοίχισης, απώθησης, έως και βάρβαρης μεταχείρισης (τι ειρωνεία να μιλάμε για «βαρβαρότητα» της Ε.Ε. στην προσπάθειά της να απωθήσει τους «βαρβάρους») των ξένων «εισβολέων». Όχι όλων φυσικά, των φτωχότερων, των απεγνωσμένων, αυτών που βλέπουν ήλιο και μοίρα μόνο σε τούτο το απελπισμένο ταξίδι προς την Ευρώπη.

Κρίση, κριτική και οι δυνατότητες της πολιτικής

Με την ευκαιρία της έκδοσης του «Dispossession: The Performative in the Political»

 Συνέντευξη της Αθηνάς Αθανασίου και της Τζούντιθ Μπάτλερ

στην Ειρήνη Αβραμοπούλου

μετάφραση:  Δημήτρης Ιωάννου

 Το βιβλίο Dispossession: The Performative in the Political της Judith Butler και της Αθηνάς Αθανασίου που κυκλοφόρησε στις αρχές του 2013 (Polity Press) είναι ένα βιβλίο προκλητικό για τη σκέψη, ένα βιβλίο σημαντικό.

Όχι μόνο ακαδημαϊκά (οι σχετικές κριτικές έχουν επισημάνει ήδη τη θεωρητική του συνεισφορά), αλλά και για την πολιτική σκέψη και πράξη, καθώς εισάγει, επερωτά, αλλά και διευρύνει έννοιες κομβικές για την Αριστερά, την πολιτική και τα κινήματα, όπως η αποστέρηση, η αναγνώριση, η πληθυντική επιτελεστικότητα. Για όλα αυτά, και με αφετηρία το βιβλίο, ζητήσαμε από την κοινωνική ανθρωπολόγο Ειρήνη Αβραμοπούλου να μιλήσει με την Αθηνά Αθανασίου και την Τζούντιθ Μπάτλερ. Τις ευχαριστούμε θερμά και τις τρεις.

ΕΝΘΕΜΑΤΑ

 Κρίση και αποστέρηση

 Eιρήνη Αβραμοπούλου: Ο τίτλος του βιβλίου σας είναι Dispossession. Η έννοια της αποστέρησης (dispossession), εκτός από μια νεοφιλελεύθερη πρακτική επιβαλλόμενης απώλειας ή υλικής αφαίμαξης, αναδύεται, στο βιβλίο σας, και ως ένας όρος διεκδίκησης μιας άλλης πολιτικής αντίληψης σχετικά με το τι συνεπάγεται η στέρηση και η απώλεια, σχετικά με το πώς μπορούν να διεκδικηθούν διαφορετικοί όροι διαβίωσης και συμβίωσης. Μέσα από αυτή την εννοιολόγηση, η αποστέρηση φαίνεται να επιφέρει μια «κρίση» στο πολιτικό. Καθώς σήμερα η έννοια της κρίσης εμφανίζεται ως μια τεχνολογία επικαθορισμού κυρίαρχων λόγων περί οικονομίας, κοινωνίας, συναισθήματος, βιώσιμης ανθρώπινης ζωής και μετρήσιμων μεγεθών διαβίωσης, γιατί και με ποιο τρόπο είναι σημαντικό να ξανασκεφτούμε τους όρους μιας άλλης κρίσης;

Τζούντιθ Μπάτλερ: Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να είμαστε προσεκτικές/οί όταν μιλάμε για οικονομική κρίση. Απ’ τη μια, θα ήταν ασφαλώς αφελές να πούμε ότι δεν υπάρχει οικονομική κρίση, τη στιγμή που την κοινωνία τη συγκλονίζουν φοβερές αλλαγές ως αποτέλεσμα των νεοφιλελεύθερων μορφών διαχείρισης του χρηματοπιστωτικού συστήματος, της καταστροφής βασικών κοινωνικών υποδομών, αλλά και της κατάργησης της σταθερής εργασίας και της ελπίδας για το μέλλον.

Απ’ την άλλη, όμως, αν αυτό το αποκαλέσουμε «κρίση», είναι σαν να δηλώνουμε πως αναμένουμε μια λύση που θα αποκαταστήσει την προϋπάρχουσα τάξη. Ο λόγος περί κρίσης υπονοεί ότι υπάρχει ένα πρόβλημα διαχειρίσιμο και επιλύσιμο. Ωστόσο, το ζήτημα είναι πιο θεμελιώδες, μια κι έχει γίνει πια φανερό πως αφορά καινοφανείς καπιταλιστικές τροπικότητες και τις συνέπειές τους στον παγκόσμιο πληθυσμό. Όσο κι αν πρέπει να εστιάσουμε στις εργαζόμενες και τους εργαζόμενους και στην εκμετάλλευση που υφίστανται, πρέπει επίσης να δούμε ότι η ίδια η φύση της εργασίας και της α-εργίας έχει αλλάξει. Γιατί όταν η εργασία μετατρέπεται σε κάτι ευέλικτο, περιττό ή παροδικό, τότε καμία δουλειά δεν έχει πλέον διάρκεια, δεν μπορείς να οργανωθείς σε έναν εργασιακό χώρο που συνεχώς αλλάζει, κι έτσι αυτές καθαυτές οι συνθήκες που επέτρεπαν κάποτε τον συνδικαλισμό είναι υπό εξαφάνιση.

Όσο, λοιπόν, κι αν το πρεκαριάτο παραμένει, από αναλυτική άποψη, διακριτό από το προλεταριάτο, τα όρια ανάμεσά τους συγχέονται ολοένα και περισσότερο: ο/η εργαζόμενος/η είναι πάντοτε έτοιμος/η να χάσει τη δουλειά του/της, ενώ ο/η άνεργος/η δεν ελπίζει πια παρά σε κάποια παροδική απασχόληση. Το αποτέλεσμα είναι πως η αποστέρηση έχει γίνει κάτι που χαρακτηρίζει τόσο τους εργαζόμενους όσο και τους άνεργους, όπως και όσους αναγκάστηκαν, με μεγάλο ρίσκο, να μεταναστεύσουν, προκειμένου να εξασφαλίσουν έστω και κάποια παροδική εργασία. Αυτά που παραμένουν είναι ένας ολοένα διευρυνόμενος ορίζοντας επισφάλειας και ένας νέος χωροχρονικός σχηματισμός στον οποίο η αποστέρηση είναι ο κανόνας.

Παρ’ όλα αυτά, δεν νομίζω ότι θα έπρεπε όλες και όλοι να οργανωθούμε κάτω από το λάβαρο της επισφάλειας ή της αποστέρησης. Οφείλουμε να οργανωθούμε με τρόπους που αναγνωρίζουν τον χαρακτήρα του νεοφιλελευθερισμού και αντιπαρατίθενται στους τρόπους με τους οποίους αυτός μεθοδεύει την αποστέρηση. Όμως, για να το κάνουμε αυτό, πρέπει να καταλάβουμε πώς λειτουργεί.

Aθηνά Αθανασίου: Προσπαθήσαμε να σκεφτούμε πάνω στον τρόπο που η «κρίση», ως εξουσιαστικός σχηματισμός του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, μας καλεί να ξανα-φανταστούμε, ή να επαν-εμπλακούμε με το πολιτικό· πώς η αποστέρηση γίνεται αφορμή να ενεργοποιηθεί το ερώτημα του κριτικού στοχασμού σε καιρούς κρίσης. Έτσι, ρωτάμε: Πώς ασκείται το πολιτικό, πού «λαμβάνει χώρα» και με ποιους τρόπους; Πώς επενεργεί η κρίση σε σχέση με την αναπαραγωγή, τη μεταβολή και/ή την επίταση της πολιτικής υποκειμενικότητας και πώς παίρνει αυτή έμφυλα, φυλετικά και ταξικά χαρακτηριστικά; Ακόμη, πώς μπορούν αυτά τα ερωτήματα να διατυπωθούν από τη σκοπιά μιας επιτελεστικής πολιτικής που αντιστέκεται μέσω της επαναδιεκδίκησης του δημόσιου χώρου και μιας βιώσιμης ζωής;

Ρενέ Μαγκρίτ, «Το διπλό μυστικό», 1927

Όταν συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού καθίστανται αναλώσιμες και αφήνονται να εκτεθούν στους θανάσιμους κινδύνους της φτώχειας, του ρατσισμού, της κρατικής παραμέλησης και βίας, ρωτάμε: Πώς μπορούμε «εμείς», ως υποκείμενα της κρίσης (με όλες τις αναταράξεις, τις αβεβαιότητες και τις αδυνατότητες που σημαδεύουν αυτό το «εμείς»), να κινητοποιήσουμε μια αγωνιστική (και όχι ανταγωνιστική σύμφωνα με τη νεοφιλελεύθερη νόρμα) απάντηση στην αποστέρηση; Μια τέτοια αναθέσμιση του κοινωνικού είναι που κινητοποιεί το πολιτικό φαντασιακό της ριζοσπαστικής δημοκρατίας σήμερα.

Kοινωνικές και χωρικές ανατροπές στην Αθήνα της κρίσης

της Ελένης Πορτάλιου

Μετά τα δακρυγόνα. Ο χορός της χαράς. «Αγανακτισμένοι», Σύνταγμα 2011

Η Αθήνα είναι μια πόλη σε ανθρωπιστική κρίση, σύμφωνα με τον ορισμό των Γιατρών του Κόσμου, που αναφέρεται σε μαζικές καταστάσεις φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού. Από κοινωνική-χωρική άποψη, η κρίση γίνεται αντιληπτή σε τρία αλληλοσυμπληρούμενα επίπεδα: α) την κοινωνία της πόλης, β) τον δημόσιο και ιδιωτικό αστικό χώρο, γ) την επιτήρηση της πόλης και τη γενικευμένη καταστολή (από την κρατική εξουσία και τις εγκληματικές συμμορίες).

Η φτωχοποίηση της κοινωνίας γενικεύεται και διαρκεί

Η Αθήνα –ειδικότερα το Κέντρο– συγκέντρωνε πάντα ευπαθείς κοινωνικές ομάδες. Άνεργοι, πένητες, άστεγοι, χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών, πρόσφυγες και μετανάστες αναζητούσαν στην πόλη κοινωνικές δομές, εργασία, αλληλεγγύη των διερχομένων, γενικότερα στήριξη για την επιβίωσή τους. Σήμερα η κατάσταση αυτή έχει διαχυθεί σε όλο το σώμα της πόλης, αφορώντας ευρύτατα κοινωνικά στρώματα, που παλιότερα διέθεταν τα βασικά προς το ζην ή/και ευημερούσαν.

Με αφορμή τις πρόσφατες εγκλήσεις σε δημόσια πρόσωπα επί «αθεΐα»: Ομολογημένη πίστη, ανομολόγητες προθέσεις

του Στάθη Λιανού Λιάντη

Λέγουσι γαρ, και ου ποιούσι

Κατά Ματθαίον 23,3

 

Παλαιοχριστιανικό ψηφιδωτό, Επταπύγιο της Γαλιλαίας.

Σε μια επιστολή προς τον Απόλλωνα Μάικωφ ο Ντοστογιέφσκυ έγραφε ότι στο τελευταίο του έργο, τον Ηλίθιο, προσπάθησε να επικεντρώσει σε ένα ερώτημα: στο ερώτημα «με το οποίο βασανίστηκα, συνειδητά ή ασυνείδητα, όλη μου τη ζωή· κι αυτό είναι η ύπαρξη του Θεού». Αυτές οι λέξεις βγήκαν από τη γραφίδα του ίδιου ανθρώπου που διεκήρυττε ότι αν κάποιος του αποδείκνυε ότι ο Χριστός ήταν ψέμα, αυτός θα διάλεγε τον Χριστό και όχι την αλήθεια. Η κραταιά θέση της πίστης κλονίζεται και στην καρδιά των πιο πιστών, κι αυτή είναι παράμετρος της ελεύθερης προαίρεσης, της ιδιότητας που ο χριστιανικός Θεός αποδίδει ως βασικό χαρακτηριστικό στον άνθρωπο. Ο Ιησούς είπε «εγώ ειμί η οδός και η αλήθεια», αλλά συμπλήρωσε: «όστις θέλει οπίσω μου ελθείν». Στη χριστιανική διδασκαλία δεν μπορεί να υπάρξει καταναγκαστική πίστη, γιατί αυτό, ακριβώς, θα ακύρωνε την ουσία της, τη συνειδητή και ελεύθερη αποδοχή του σωτηριολογικού της μηνύματος. Ο άνθρωπος θεώνεται, καθίσταται δηλαδή ομόθεος, εκκινώντας από τη δική του ελεύθερη βούληση.

Τέλος εποχής για την Τουρκία

του Αχμέτ Ινσέλ

μετάφραση: Μαρία Καλαντζοπούλου

Ευχαριστούμε θερμά την Ιλεάνα Μορώνη για τη βοήθειά της, ιδίως  στα πραγματολογικά του άρθρου

«Λουδοβίκος Ερντογάν»

Με αφετηρία το σκάνδαλο διαφθοράς, η Τουρκία βυθίζεται σε μια άνευ προηγουμένου κρατική κρίση. Οι αστυνομικοί αρνούνται να ακολουθήσουν τις εντολές των εισαγγελέων, οι εισαγγελείς παραιτούνται απ’ τις έρευνες για τη διαφθορά και μετατίθενται. Έχοντας υποστεί το σοκ του πρώτου κύματος αμφισβήτησης από τους πλησιέστερους στην εξουσία στις 17 Δεκεμβρίου, ο τούρκος πρωθυπουργός αντέδρασε εξαπολύοντας μια εκτεταμένη εκστρατεία εκκαθάρισης στη δημόσια διοίκηση. Kατάφερε έτσι να μπλοκάρει προσωρινά ένα δεύτερο κύμα συλλήψεων, που έθετε στο στόχαστρο ακόμα και τον ίδιο του τον γιο.

Η κορύφωση του πολέμου ανάμεσα στο κόμμα του Ερντογάν και την Αδελφότητα του Γκιουλέν, αυτές τις δύο βασικές δυνάμεις της ισλαμο-συντηρητικής εξουσίας που κυριαρχούν στην Τουρκία εδώ και δώδεκα χρόνια, έχει πάρει τη μορφή ενός τεράστιου κυνηγιού μαγισσών. Ενός κυνηγιού πρωτοφανούς στην Τουρκία, εκτός από την περίοδο μετά τα πραξικοπήματα — αλλά  ακόμα και τότε δεν διεξαγόταν μ’ αυτό τον τρόπο. Επιπλέον, ο πρωθυπουργός δεν καταγγέλλει τίποτα λιγότερο από την ύπαρξη ενός «πραξικοπήματος οργανωμένου από μια συμμορία αστυνομικών και εισαγγελέων», μια συνωμοσία καθοδηγούμενη απ’ το εξωτερικό (ο επικεφαλής της Αδελφότητας Φετουλάχ  Γκουλέν κατοικεί στις ΗΠΑ). Και αγωνίζεται να διαφύγει απ’ αυτή την καλοστημένη ενέδρα, που μοιάζει να στηρίζεται σε πολύ τεκμηριωμένους φακέλους στοιχείων.

Δυο-τρία πράγματα που ξέρω για τον Κώστα Φιλίνη

του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη

 Ο Κώστας Φιλίνης έζησε δεκαεπτά χρόνια στη φυλακή, από το 1955 έως το 1966 και από το 1967 έως το 1973. Πρίν, μετά και ενδιαμέσως, έζησε άλλα έντεκα χρόνια στην παρανομία. Το όλον 28 χρόνια. Ή για να το πούμε αλλιώς: Από την ηλικία των 22 ετών έως την ηλικία των 53 ετών, περπάτησε ελεύθερος στους δρόμους της Ελλάδας, χωρίς να κρύβεται, μόνο 3 χρόνια.

Στη φυλακή όμως, δεν έχανε το χρόνο του. Σκεπτόταν, έγραφε και μετάφραζε με μια θεματολογία πάντα πρωτοποριακή και με μια καταπληκτική επαφή με την ρέουσα πραγματικότητα. Όταν ήταν καταδικασμένος σε ισόβια (1955-1966), μετάφρασε, μεταξύ πολλών άλλων, από τα γαλλικά το βιβλίο του Jacques Guillaumaud, Κυβερνητική και διαλεκτικός υλισμός, το οποίο εκδόθηκε από το Θεμέλιο το 1965, ενώ εκείνος βρισκόταν ακόμη στη φυλακή. Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο που κυκλοφορούσε στην Ελλάδα για έναν τομέα που τότε ακόμη ήταν άγνωστος στον πολύ κόσμο, δηλαδή την τέχνη της σωστής αξιοποίησης της πληροφορίας για την αποτελεσματικότητα στη δράση κατά τη διαχείριση περίπλοκων προβλημάτων, το θεωρητικό υπόβαθρο του ρόλου των ηλεκτρονικών υπολογιστών.

Ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι το βιβλίο που συνέγραψε όταν ήταν στις φυλακές επί δικτατορίας. Πρόκειται για την Θεωρία των παιγνίων και πολιτική στρατηγική, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κείμενα το 1972. Η θεωρία των παιγνίων αναφέρεται στις στρατηγικές για το χειρισμό συγκρούσεων σε καταστάσεις αλληλεπίδρασης.

Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Γεωργία Kουρτέση-Φιλιππάκη, «Το Ανθρωπολογικό Μουσείο του Πανεπιστημίου Αθηνών: φυλετισμός και παλαιοανθρωπολογία στην Ελλάδα»

H ομιλία του Βαγγέλη Καραμανωλάκη και της Γεωργίας Κουρτέση-Φιλιππάκη, στο επιστημονικό συμπόσιο για τον φυλετισμό στην Ελλάδα, που οργάνωσαν το περιοδικό “Τα Ιστορικά” και το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Μουσείο Μπενάκη, 17 και 18.1.2014
Η περίληψη της ανακοίνωσης:
Αντικείμενο της ανακοίνωσης αποτελεί το έργο του Ανθρωπολογικού Μουσείου του Πανεπιστημίου Αθηνών κατά τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του (1886-1915). Με διευθυντή τον ίδιο τον ιδρυτή του, καθηγητή της ιατρικής και αρχαιολόγο Κλων Στέφανο, το Μουσείο συγκρότησε συλλογές ανθρωπολογικών καταλοίπων (κρανία, σκελετούς κλπ), από ανασκαφικές δραστηριότητες σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, χρονολογούμενες από τα προϊστορικά έως τα σύγχρονα χρόνια. Περισυνέλεξε επίσης αρχαιολογικό υλικό από όλο τον κόσμο με σκοπό τη συγκρότηση ενός προϊστορικού μουσείου.
Το 1899 η μετονομασία του μουσείου σε Μουσείον Ανθρωπολογικόν και των Αρχαίων Πατρίων Λειψάνων αναδείκνυε μια από τις κύριες στοχεύσεις του, την απόδειξη της φυλετικής συνέχειας των Ελλήνων. Η προσέγγιση αυτή για πρώτη φορά γινόταν με βάση κρανιομετρικές ή άλλες μετρήσεις οστών οι οποίες αποσκοπούσαν στην συγκρότηση των μεθοδολογικών εργαλείων που θα επέτρεπαν τη μελέτη της φυλετικής συνέχειας.
Η ανακοίνωση επιχειρεί να προσεγγίσει το έργο του Μουσείου μέσα από διαφορετικούς άξονες, όπως η σύνδεσή του με το τρίσημο σχήμα του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου και η προσπάθεια απάντησης για πρώτη φορά στις θεωρίες τουΦαλμεράγιερ με την ανάδειξη της φυλετικής συνέχειάς του ελληνικού έθνους και με βάση επιστημονικές μετρήσεις και πορίσματα. Μέσα από το έργο του Μουσείου αναζητούνται έτσι οι πρώτες συστηματικές προσπάθειες για την ενσωμάτωση της προβληματικής της ανθρωπογένεσης στην αρχαιολογική σκέψη και στην ιστορική προσέγγιση του παρελθόντος στην Ελλάδα.
Η μελέτη του έργου του Μουσείου και του ιδρυτή του θα ενταχθεί στο πλαίσιο των διεθνών εξελίξεων στην παλαιοανθρωπολογία, εξετάζοντας τη φυλετική προσέγγιση των ανθρωπολογικών καταλοίπων καιαρχαιολογικών ευρημάτων της παλαιολιθικής εποχής που ήλθαν στο φως με τις ανασκαφές εκείνη την περίοδο.

Στα Ενθέματα αύριο Κυριακή 26 του Γενάρη

Στα περίπτερα εντός της «Αυγής», στο μπλογκ τους (enthemata.wordpress.com), στο facebook (Enthemata Avgis) και στο twitter: @enthemata

Κείμενα των: Δημήτρη Χριστόπουλου, Στάθη Λιανού Λιάντη, Λεωνίδα Καλλιβρετάκη, Αθηνάς Αθανασίου, Τζούντιθ Μπάτλερ, Ειρήνης Αβραμοπούλου, Ελένης Πορτάλιου, Μαρίας Καλντζοπούλου, Αχμέτ Ινσέλ

Χαρακτικό του Γιάννη Ψυχοπαίδη

Οι «κομμένες κεφαλές» της διαφθοράς Ο Δημήτρης Χριστόπουλος, ξεκινώντας από τα επεισόδια Λιάπη  και τα σκάνδαλα ΤΤ και εξοπλιστικών, μας μιλάει για τη διαφθορά, την τιμωρία και την τιμωρία: «Το κυνήγι των σκανδάλων και η πομπώδης ανάδειξη της σαπίλας του ελληνικού αστισμού αποδίδουν πρόσκαιρα μόνο πολιτικά οφέλη: τη σχετική ρητορική, από μόνη της, μπορούν εύκολα να την οικειοποιηθούν όλοι οι πολιτικοί χώροι, με πρώτη και καλύτερη την Ακροδεξιά. […] Τα φαινόμενα αυτά μπορεί να βοηθάνε δημοσκοπικά (και) την Αριστερά, όσο όμως αυτή δεν δουλεύει πολιτικά για να τα εντάξει στο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο που τους αρμόζει, αναζητώντας ταυτόχρονα μηχανισμούς λογοδοσίας και συντεταγμένης παύσης της ατιμωρησίας, τότε τα φαινόμενα αυτά οπλίζουν αποτελεσματικά το χέρι του αντιπάλου. […]  Τα σκάνδαλα συνιστούν ουσιωδώς άδικες πράξεις, πρώτης τάξης παραβιάσεις των δικαιωμάτων όσων χάνουν, με τον α΄ ή β΄ τρόπο, την πρόσβαση στα δημόσια αγαθά εξαιτίας των υπεξαιρέσεων. Τη διαφθορά, λοιπόν, θα πρέπει να τη υποστασιοποιούμε περισσότερο από την πλευρά εκείνων που εξαιτίας της χάνουν την πρόσβαση σε ένα κοινωνικό αγαθό, παρά από την οπτική του θύτη. Έτσι συμβάλλουμε σε μια ουσιαστική αποτίμηση και τιμώρηση, αναδεικνύοντας τι πραγματικά χάνουν τα μέλη του κοινωνικού συνόλου».

Φαρμακονήσι: Τι προβλέπουν οι θεσμοί για την απόγνωση; Η Μαρία Καλαντζοπούλου γράφει για τους νεκρούς ναυαγούς, τα ΜΜΕ και την κυβέρνηση, την απόγνωση, τη ζωή και τον θάνατο: «Την περασμένη Κυριακή, μια βάρκα με 28 απελπισμένους από το Αφγανιστάν και τη Συρία κόντεψε να φτάσει σε ελληνικό έδαφος, στο Φαρμακονήσι. Η πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης και της Ε.Ε. το απέτρεψε. Γιατί, όποια εκδοχή κι αν δεχτούμε για τις συνθήκες του ναυαγίου, το μόνο που σίγουρα γνωρίζουμε είναι ότι μπροστά στα μάτια, μέσα στα χέρια, των διεκπεραιωτών αυτής της πολιτικής πνίγηκαν εννιά παιδιά και τρεις γυναίκες. […] Κι αυτοί που πάλεψαν και κατάφεραν να σωθούν, ειδικά όσοι έχασαν τα παιδιά και τις γυναίκες τους λογίζονται στους ζωντανούς, ενώ αν το καλοσκεφτούμε είναι μάλλον ζωντανοί-νεκροί».

Δυο-τρία πράγματα που ξέρω για τον Κώστα Φιλίνη. Ο Λεωνίδας Καλλιβρετάκης γράφει για τον Κώστα Φιλίνη, τη θεωρία των παιγνίων, την άποψή του για τους «γεγέδες» και το ροκ, και καταθέτει μια προσωπική εμπειρία από τη γνωριμία του μαζί του, στο πλαίσιο της έρευνάς του για τους νεκρούς του Πολυτεχνείου. Και μέσα από τα τρία αυτά παραδείγματα μας μιλάει για τη σκέψη του, τη  ευρύτητα του πνεύματός του και το ήθος του.

Κρίση, κριτική και οι δυνατότητες της πολιτικής. Συνέντευξη. Η Αθηνά Αθανασίου και η Τζούντιθ Μπάτλερ, με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου τους Dispossession: The Performative in the Political μιλάνε στην Ειρήνη Αβραμοπούλου για την αποστέρηση, την αναγνώριση, την πληθυντική επιτελεστικότητα, την κρίση, τον νεοφιλελευθερισμό, τα κινήματα.

Αθηνα Αθανασίου: «Τα σημερινά καθεστώτα διαχείρισης της κρίσης περιλαμβάνουν την καταστροφή των δημόσιων χώρων και υπηρεσιών, την εμβάθυνση των ανισοτήτων, τον ευτελισμό της εργασίας, τη βιοπολιτική κατάληψη της ζωής από την οικονομία, τον κρατικό απολυταρχισμό και τη λήψη αυταρχικών μέτρων κοινωνικής κανονικοποίησης. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν αφορά μόνο την αναδιάρθρωση της καπιταλιστικής οικονομίας της αγοράς, αλλά επίσης μια νεοσυντηρητική κυβερνο-λογική, η οποία περιλαμβάνει, εκτός από την αναδιανομή κεφαλαίων, και μια αναδιάταξη του κοινωνικού και του πολιτικού και, κυρίως, των κανονιστικών προϋποθέσεων της πολιτικής υποκειμενικότητας. Σε μια Ευρώπη που γίνεται μάρτυρας της έξαρσης νεοναζιστικών ιδεολογιών και πρακτικών, η πολιτική που παράγει «περιττούς» και απεγνωσμένους ανθρώπους σχετίζεται πολλαπλώς με τον φασισμό, τον ρατσισμό και την ακραία εθνικιστική ιδέα της ομοιογενούς και αποκλειστικής κοινότητας, μαζί με θεμελιώδεις συνιστώσες της όπως ο ηγεμονικός ανδρισμός και η ετεροκανονικότητα».

Τζούντιθ Μπάτλερ: «Το κράτος αποσυνδέεται, ολοένα και περισσότερο, από το καθήκον της εκπροσώπησης της λαϊκής βούλησης και γίνεται ένα όχημα επέκτασης των αγορών. Τα μαζικά κινήματα του δρόμου αποτελούν έτσι την εκδήλωση της λαϊκής κυριαρχίας, τη στιγμή ακριβώς που το κράτος εγκαταλείπει τις υποχρεώσεις του σχετικά με την εκπροσώπηση του λαού και τη διαφύλαξη του δημόσιου χώρου και των δημόσιων αγαθών, ενώ προσδένεται στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Η βασική πολιτική απαίτηση των καιρών μας είναι η διακοπή και η έκθεση της φυσικοποίησης και της επιτάχυνσης αυτής της διαδικασίας, καθώς και η επανεπικύρωση του «λαού», ώστε η δημοκρατία να γίνει αντικείμενο δημόσιας συνάρθρωσης και διαβούλευσης».

Ομολογημένη πίστη, ανομολόγητες προθέσεις. Με αφετηρία τις πρόσφατες εγκλήσεις της ΝΔ και συντηρητικών κύκλων στον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ να «ομολογήσει» αν είναι άθεος, ο Στάθης Λιανός Λιάντης γράφει: «Στον δημόσιο χώρο υπάρχουν δύο ειδών ομολογίες πίστης· αυτή των ομολογητών μαρτύρων ενώπιον της κοσμικής εξουσίας, που τους οδηγεί συνειδητά στον θάνατο, και η ψευδ-ομολογία που γίνεται ανέξοδα με σκοπό τον έπαινο των ανθρώπων. Ο Φαρισαίος της γνωστής παραβολής αυτοδικαιώνεται μπροστά στο ιερό του ναού, ενώ η υπερήφανη προσευχετική του διακήρυξη τον αποκόπτει αντί να τον ενώνει με τον Θεό. Αυτός και οι μιμητές του είναι έμπρακτα άθεοι, ενώ όσοι αμφιβάλλουν για την πορεία προς τον Θεό βρίσκονται στην αρχή του μονοπατιού, που πολλοί θρησκευόμενοι έχουν χάσει».

Kοινωνικές και χωρικές ανατροπές στην Αθήνα της κρίσης. Η Ελένη Πορτάλιου αναλύει τις αλλαγές στην κοινωνία και τον χώρο της πόλης που επέφερε η κρίση: «Είπαμε για τον κοινωνικό κατακερματισμό που επιβάλλουν οι σημερινές συνθήκες φτώχειας, φόβου, ανασφάλειας και καταστολής. Αλλά η κοινωνία είναι αντιφατική και εκπλήσσουσα. Μέσα της γεννήθηκαν και αναδύθηκαν στη δημόσια σφαίρα της συνομιλίας και του δρόμου δύο πρωτότυπες μαζικές μορφές κοινωνικότητας και ανανέωσης της πολιτικής των αποκάτω: το κίνημα των Αγανακτισμένων και το κίνημα Αλληλεγγύης που μετέτρεψε τη διαμαρτυρία σε ενεργητική δράση για την επιβίωση και την αξιοπρέπεια. Εκατοντάδες “στέκια αλληλεγγύης” απαντούν στο θέμα της τροφής και των ειδών πρώτης ανάγκης, δεκάδες κοινωνικά ιατρεία-φαρμακεία καλύπτουν κενά στην υγεία, κοινωνικά φροντιστήρια και σχολεία ξένων γλωσσών στεγάζονται κυρίως σε δημόσια εκπαιδευτήρια, ενώ πολιτιστικές δράσεις διαχέονται στην πόλη, εμφανίζονται προγραμματισμένα ή αναπάντεχα σε κάθε γειτονιά. […] Για να αποδώσουν όμως όλες οι παραπάνω χωρικές και κοινωνικές εφεδρείες, για να κατευθυνθούν στη σύνθεση ενός κοινού σχεδίου κοινωνικής, παραγωγικής και χωρικής ανασυγκρότησης, μέσα από το οποίο θα αναδυθεί η εναλλακτική πόλη, είναι αναγκαία η ρήξη με την πολιτική μνημονιακή συνθήκη, η οποία διαρκώς επιδεινώνει τη φτώχεια, οδηγώντας στην κατάρρευση της πόλης, στην επιτήρηση και την καταστολή».

Τέλος εποχής για την Τουρκία. Ο Αχμέτ Ινσέλ αναλύει την πρωτοφανή κρατική κρίση που βιώνει, από τον Δεκέμβρη του 2013, η Τουρκία. Και καταλήγει: «Υπάρχει άραγε καμιά αχτίδα ελπίδας μέσα σ’ αυτό το απερίγραπτο χάος; Εφόσον οι δύο χθεσινοί συνένοχοι, Ερντογάν και Γκιουλέν, αποδειχθούν, από κοινού, οι ηττημένοι αυτής της μάχης και εφόσον η τουρκική κοινωνία σταθεί ικανή να σχεδιάσει ένα πολιτικό μέλλον χωρίς να το εμπιστεύεται στις παλαιές πολιτικές δυνάμεις, τότε η κρίση μπορεί να κυοφορήσει ένα δημοκρατικό μέλλον. Αλλιώς, ο δημοκρατικός αυταρχισμός του AKP θα δώσει τη θέση του σε κάθε είδους  ολοκληρωτισμούς, ακόμα και στον νεοφασισμό. Σε κάθε περίπτωση, η στιγμή σηματοδοτεί ένα τέλος εποχής για την Τουρκία».

 

Έφη Aβδελά «Οργανικές μεταφορές, ευγονικές επιδράσεις και αντιμετώπιση του «εγκλήματος» στη μεταπολεμική Ελλάδα»

H ομιλία της Έφης Αβδελά, στο επιστημονικό συμπόσιο για τον φυλετισμό στην Ελλάδα, που οργάνωσαν το περιοδικό “Τα Ιστορικά” και το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Μουσείο Μπενάκη, 17 και 18.1.2014

H περίληψη της ανακοίνωσης
Εστιάζοντας στο έργο του ιδρυτή της εγκληματολογίας στην Ελλάδα, Κωνσταντίνου Γαρδίκα, η ανακοίνωση ανιχνεύει την επίδραση των λομπροζικών και ευγονικών θεωριών στη μεταπολεμική διαμόρφωση της νέας γνωστικής πειθαρχίας. Σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, η εγκληματολογία στην Ελλάδα θα γίνει προνομιακό πεδίο των νομικών. Οι νομικοί θα οικειοποιηθούν τις διαδεδομένες στη νέα επιστήμη παραπάνω θεωρίες, αλλά καθώς γράφουν μετά τον πόλεμο, θα τις αντιμετωπίσουν κριτικά και θα τις εμπλουτίσουν με μία έντονη ηθική διάσταση.
Ο έλληνες νομικοί, κρατικοί αξιωματούχοι ή πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, θα διατηρήσουν αναμφισβήτητη πρωτοκαθεδρία έναντι άλλων επιστημόνων στη διαμόρφωση τόσο της εγκληματολογίας όσο και των πολιτικών για την αντιμετώπιση του «εγκλήματος» και θα συμβάλλουν αποφασιστικά στον κατασταλτικό προσανατολισμό τους. Ταυτόχρονα με τις ιδέες τους θα προσδώσουν επιστημονική εγκυρότητα σε απόψεις περί φυλετικών χαρακτηριστικών και κληρονομικότητας που ήταν ήδη διαδεδομένες στο δημόσιο πεδίο.

Kωστής Kαρπόζηλος, “Αναζητώντας τη ρύθμιση του κοινωνικού ζητήματος: σοσιαλισμός, ευγονική και φυλετικές θεωρίες”

H ομιλία του Κωστή Καρπόζηλου, στο επιστημονικό συμπόσιο για τον φυλετισμό στην Ελλάδα, που οργάνωσαν το περιοδικό “Τα Ιστορικά” και το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Μουσείο Μπενάκη, 17 και 18.1.2014

Η περίληψη της ανακοίνωσης
Η παρούσα ανακοίνωση διερευνά την επιρροή των φυλετικών θεωριών στη διαμόρφωση του σοσιαλιστικού κινήματος και ευρύτερα των χώρων κοινωνικής κριτικής του 19ου αιώνα. Ειδικότερα, αναζητεί τους τρόπους με τους οποίους η επιδιωκόμενη ρύθμιση του κοινωνικού ζητήματος συνδέθηκε με θεωρίες της ευγονικής, αλλά και του κοινωνικού εξελικτισμού. Αυτή η σύνδεση φαντάζει εκ πρώτης όψεως παράδοξη η σύγχρονη κατανόηση των φυλετικών θεωριών τις τοποθετεί στον αντίποδα της σοσιαλιστικής θεωρίας και πράξης. Η ανάγνωση αυτή όμως προκύπτει εντός των πολιτικών παραδόσεων που διαμορφώθηκαν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και υποτιμά τις συχνές χρήσεις του φυλετισμού στο λόγο των ριζοσπαστικών κινημάτων, αλλά και τη συνολικότερη γοητεία της ιδέας του «νέου ανθρώπου» στη συγκρότηση του επαναστατικού κινήματος στα μεσοπολεμικά χρόνια. Στο πλαίσιο αυτό, αναζητώ τα νήματα θεωρητικά και οργανωτικά της επικοινωνίας των ελλήνων σοσιαλιστών με τις φυλετικές και ευγονικές αντιλήψεις εντός του διεθνούς σοσιαλιστικού κινήματος στα τέλη του 19ου αιώνα και το βαθμό που επέδρασαν αυτές στις αντιλήψεις περί «καθυστερημένων» και «προοδευμένων» εθνών ή στη διαμόρφωση του λόγου περί «βιονομίας» και οικογενειακού προγραμματισμού στα σοσιαλιστικά προγράμματα που κυκλοφορούσαν στον ελλαδικό χώρο. Τέλος, μια ειδικότερη παράμετρος σχετίζεται με τους τρόπους που οι προσλήψεις του κοινωνικού και βιολογικού εξελικτισμού συντέλεσαν στην συνταύτιση των σοσιαλιστικών κύκλων στο γύρισμα του αιώνα με την ηγεμονική αντίληψη περί έθνους, όπως εν τέλει συμπυκνώθηκε στην εμπειρία των Βαλκανικών και του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.
Share this:

Μοιραστείτε το

Γιώργος Kόκκινος – Μάρκος Kαρασαρίνης: Μεταμορφώσεις του ευγονικού λόγου στην Ελλάδα: από τον Ιωάννη Κούμαρη και τον Δημοσθένη Ελευθεριάδη στον Νικόλαο Λούρο

Η ομιλία του Γιώργου Κόκκινου και του Μάρκου Καρασαρίνη στο επιστημονικό συμπόσιο για τον φυλετισμό στην Ελλάδα, που οργάνωσαν το περιοδικό “Τα Ιστορικά” και το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Μουσείο Μπενάκη, 17 και 18.1.2014

Η ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ

Η πρόσληψη και η πορεία του ευγονικού λόγου στην Ελλάδα του 20ού αιώνα υπήρξε περισσότερο τεθλασμένη από ό,τι στη δυτική Ευρώπη. Διάχυτες στα κύρια ρεύματα της ελληνικής διανόησης σε ολόκληρο τον πολιτικό άξονα από τη δεξιά στην αριστερά, οι ευγονικές ιδέες αποτέλεσαν συχνά ένα επίμονο παρασκήνιο, αν και ουδέποτε το προσκήνιο, του διαλόγου σε θετικές και ανθρωπιστικές επιστήμες.

Την προπολεμική προβληματική μιας ευγονικής εστιασμένης στον αποκλεισμό από το κοινωνικό σώμα ομάδων όπως οι συφιλιδικοί και οι διανοητικά ασθενείς διά της στείρωσής τους, ευδιάκριτη στα πολυάριθμα γραπτά του καθηγητή Ανθρωπολογίας Ιωάννη Κούμαρη (1879-1970), ή την ηπιότερη προσέγγιση της βελτίωσης της δημόσιας υγείας, στάση που προέκρινε ο βακτηριολόγος και υγιεινολόγος Δημοσθένης Ελευθεριάδης (1885-1964), διαδέχεται μετά τον Β ́ Παγκόσμιο Πόλεμο μια οπτική εστιασμένη πέραν των οντολογικών κατηγοριών.

Η εμβληματική για την ελληνική ιατρική μορφή του μαιευτήρα και γυναικολόγου Νικόλαου Λούρου (1898-1976), ιδρυτή της «Ελληνικής Εταιρείας Ευγονικής» (1954), αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση της μεταπολεμικής μετατόπισης του ευγονικού λόγου σε ζητήματα δημογραφικής στασιμότητας και υπέρβασής της, προγεννητικού ελέγχου, ενημέρωσης του κοινού επί σεξουαλικών ζητημάτων και κινδύνων των κληρονομικών ασθενειών. Η μελέτη του έργου των προαναφερθέντων ενδείκνυται προκειμένου να εντοπιστούν ρήξεις και συνέχειες κατά τη μετάβαση από τη στιγματισμένη παγκοσμίως εξαιτίας της ναζιστικής της (και όχι μόνο) εφαρμογής αρνητική ευγονική στην «αποδεκτή» σύγχρονη γενετική, δηλαδή, κατά μία έννοια, στο αίτημα της επανασύνδεσης με την παράδοση της θετικής ευγονικής.

Σεβαστή Τρουμπέτα: Η επίδραση της «Φυλετικής υγιεινής» στο ελληνικό πανεπιστήμιο κατά τον Μεσοπόλεμο

Η ομιλία της Σεβαστής Τρουμπέτα στο επιστημονικό συμπόσιο για τον φυλετισμό στην Ελλάδα, που οργάνωσαν το περιοδικό «Τα Ιστορικά» και το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, στο Μουσείο Μπενάκη, 17 και 18.1.2014

Η περίληψη της ανακοίνωσης:

Αντικείμενο της παρουσίασης αποτελεί η επίδραση της «φυλετικής υγιεινής» (Rassenhygiene: της γερμανικής εκδοχής της ευγονικής) στο χώρο του ελληνικού πανεπιστημίου και οι κύριοι εκπρόσωποί της, την εποχή του Μεσοπολέμου.

Θα παρουσιαστούν οι (τελικά αποτυχημένες) προσπάθειες να εισαχθεί η φυλετική υγιεινή ως γνωστικό αντικείμενο στην ιατρική σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών και θ’ αναλυθούν οι έννοιες της φυλής που πρέσβευαν οι συνήγοροί της. Η παρουσίαση θα εστιάσει ιδιαίτερα στον Κωνσταντίνο Μουτούση, κάτοχο της έδρας υγιεινής στην ιατρική σχολή Αθηνών, και στον διεθνούς ακτινοβολίας ευγονιστή ΣταύροΤσουρουκτσόγλου (1896-1966), ο οποίος είχε προταθεί για την ίδια έδρα. Ο τελευταίος είχε μια σύντομη παρουσία στον ελληνικό ακαδημαϊκό χώρο, ωστόσο η δράση του υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική στη Γερμανία και ιδιαίτερα στην Ελβετία.

Παρότι τόσο ο Μουτούσης όσο και ο Τσουρουκτσόγλου συνηγορούσαν υπέρ της φυλετικής υγιεινής, ωστόσο οι έννοιες της φυλής που πρέσβευαν ήταν αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους. Ο πρώτος προσδιόριζε τη φυλή με αναφορά και στο ελληνοχριστιανικό ιδεώδες, παρότι είχε το βλέμμα στραμμένο προς το μέλλον, στη βελτίωση της ελληνικής φυλής και της ανθρωπότητας. Ο Τσουρουκτσόγλου, από την άλλη, αντλούσε τα επιχειρήματά του από την ιδέα της «ζωτικής φυλής» (Vitalrasse), εμπνευστής της οποίας ήταν ο Alfred Ploetz (1860-1940), ο οποίος θεωρείται πατέρας της φυλετικής υγιεινής.

Η ιδέα της «ζωτικής φυλής» απαντούσε στο επίμαχο ζήτημα της «επαπειλούμενης παρακμής» της ανθρωπότητας ή/και μιας μεμονωμένης κοινωνίας, αντιπαραβάλλοντας την ιδέα της δυνατής «αναγέννησης» (Regeneration) μιας φυλής μέσω της προαγωγής των περισσότερο δημιουργικών και βιολογικά άρτιων μελών όλων των κοινωνικών στρωμάτων.

 

Το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο είναι αθώο. H Hellenic Postbank όμως;

 του Μιχάλη Νικολακάκη

 Ένα χέρι που τοποθετεί ένα νόμισμα σε ένα γουρουνάκι-κουμπαρά: αυτή ήταν η κυρίαρχη αναπαράσταση του Ταχυδρομικού Ταμιευτήριου για δεκαετίες. Τις τελευταίες μέρες όμως, το ΤΤ εμφανίστηκε ξανά στη δημόσια συζήτηση. Αυτή τη φορά ως αντικείμενο διαπλοκής και διαφθοράς, επιβεβαιώνοντας διαδεδομένες αντιλήψεις για την έκταση της διαφθοράς και επικυρώνοντας αντιπολιτικές απόψεις αναφορικά με τη «φυσική» και «αναπόφευκτη» ταύτιση συμφερόντων ανάμεσα στην πολιτική και οικονομική ελίτ της χώρας. Χωρίς να αρνούμαι τις ιδιαίτερες πολιτικές συνθήκες που επενεργούν στην περίπτωση της ελληνικής κοινωνίας, θεωρώ ότι η τύχη του θεσμού και οι σημερινές εξελίξεις δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτές έξω από τις κυρίαρχες οικονομικές αντιλήψεις που επικράτησαν στην Ελλάδα την περίοδο των νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων, του εγχειρήματος του εκσυγχρονισμού και των παρεπομένων τους.

Το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο ξεκίνησε και λειτούργησε ως θεσμός  κεντρικά ενθαρρυνόμνης και κατευθυνόμενης λαϊκής αποταμίευσης. Ως γνωστόν, ιδρύεται το 1900 στην Κρητική Πολιτεία. Με την Ένωση της Κρήτης μεταφέρει την έδρα του στην Αθήνα και βιώνει τις χρυσές του μέρες την περίοδο ακριβώς πριν τη Μεγάλη Οικονομική Κρίση του ’30, που θα σημάνει τη λήξη της πολιτικής σταδιοδρομίας του Ελευθέριου Βενιζέλου. Στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου ο θεσμός καλείται να συμβάλει στην υλοποίηση μεγάλων δημοσίων έργων όπως αυτά που υπάγονταν στο Ταμείο Εθνικής Οδοποιίας, η Λίμνη του Μαραθώνα κλπ. Την περίοδο εκείνη ο θεσμός ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με το αίτημα του βενιζελικού αστικού εκσυγχρονισμού, δίνοντας απαντήσεις στα ζητήματα που προξενούσε η απουσία μεγάλων συγκεντρώσεων κεφαλαίου, απαραίτητων για την προώθηση μεγάλων έργων σε συνεργασία του κράτους με το ιδιωτικό κεφάλαιο. Το κράτος αναλάμβανε να ενθαρρύνει τη λαϊκή αποταμίευση και να τη διοχετεύσει στις κατευθύνσεις όπου οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ της εποχής έκριναν σκόπιμο.

Η ιστορία του θεσμού ακολουθεί αντίστοιχη πορεία τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Οι δραστηριότητες του ΤΤ περιστρέφονται γύρω από τη δανειοδότηση δημοσίων έργων, καθώς και  την αντιμετώπιση του οξύτερου προβλήματος που αντιμετωπίζει η μεταπολεμική Ελλάδα: την παροχή στεγαστικής πίστης για την «θεραπεία» του οικιστικού προβλήματος.

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Βρετανία: η κατασκευή της μνήμης

 του Νταν Τόντμαν

μετάφραση: Αγάπιος Λάνδος

 Υπάρχει μια διάσταση μεταξύ του δημόσιου και του ακαδημαϊκού λόγου σχετικά με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η δημόσια εικόνα για το τι ήταν ο Πόλεμος (αίμα και λάσπη) και ποιος ο σκοπός του (μάταιος) έχει παραμείνει ακλόνητη τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Ωστόσο, εδώ και πολλά χρόνια –από τα τέλη της δεκαετίας του 1980– είχαμε μια εντυπωσιακή παραγωγή μελετών νέων επιστημόνων για τον Α΄ Παγκόσμιο, που εισήγαγε νέες οπτικές.

Το ρευστό και το ακίνητο. Η έρευνα στο τεράστιο αρχειακό υλικό για τον Πόλεμο –το οποίο παρέμεινε ανεκμετάλλευτο μέχρι πρόσφατα, παρά τα σχετικά βιβλία που εκδόθηκαν κατά τη διάρκεια αυτών των εννέα δεκαετιών– έχει αναδείξει μια πολυδιάστατη άποψη για πολλές πτυχές του Πολέμου: για τις στρατιωτικές τακτικές, τις σχέσεις μεταξύ του πεδίου της μάχης και του «εσωτερικού μετώπου», την κινητοποίηση του πληθυσμού, το φαινόμενο του «πολεμικού ενθουσιασμό». Η έρευνα επίσης επισήμανε ότι οι προηγούμενες ακαδημαϊκές γενιές θεωρούσαν εσφαλμένα τη μεταπολεμική ρητορική ως τεκμήριο για τις πραγματικότητες του Πολέμου — λ.χ. σε θέματα όπως η σημασία του πολέμου για τις γυναίκες, η πεποίθηση ότι ο πόλεμος ήταν «μάταιος» και η φύση του πένθους:

* Η επί μακρόν επικρατούσα ιδέα ότι η συμβολή των γυναικών στον Πόλεμο τις έκανε να κερδίσουν το δικαίωμα ψήφου παραγνωρίζει τους αγώνες που έδωσαν οι σουφραζέτες προπολεμικά και αποκρύπτει την πολιτική επιλογή να δοθούν πολιτικά δικαιώματα στις μεγαλύτερες γυναίκες, σε μια προσπάθεια ανακοπής του ριζοσπαστισμού. Η ιδέα μπορεί να έτυχε ευρείας αποδοχής μετά το 1918, αλλά αυτό δεν συνιστά αποδεικτικό στοιχείο για το ότι ο πόλεμος αποτέλεσε ορόσημο — πολλώ δε μάλλον κάτι «καλό» για τις Βρετανίδες.

* Το πένθος εκατομμυρίων ανθρώπων καθώς και οι ακρωτηριασμοί πολλών από τους επιζώντες έκανε πολλούς Βρετανούς να αναρωτηθούν αν ο πόλεμος άξιζε αυτές τις θυσίες. Η απάντησή τους φαίνεται ότι συχνά ήταν καταφατική. Ήταν ένας πόλεμος με πλατιά λαϊκή υποστήριξη, και ίσως περισσότερο καθώς πλησίαζε στο τέλος παρά στο ξεκίνημά του. Μονάχα όταν είχαμε πια απομακρυνθεί κάπως από τον Πόλεμο, αλλά και λόγω της οικονομικής ύφεσης της δεκαετίας του 1920, η πίστη στη ματαιότητα του πολέμου άρχισε να κερδίσει ευρεία αποδοχή.

* Η βρετανική εμπειρία του θανάτου φαίνεται διαφορετική αν την εντάξουμε σε μια ευρωπαϊκή προοπτική — και μάλιστα καθιστά σαφές ότι η Βρετανία βγήκε με σχετικά ελαφρές απώλειες από έναν ολοκληρωτικό πόλεμο. Αυτό, βέβαια, δεν υποβαθμίζει την τραγωδία των νέων που χάθηκαν ούτε ακυρώνει τη θλίψη που συνέτριψε τους οικείους τους. Αλλά υποδηλώνει ότι ένα βασικό πρόβλημα για τη μεταπολεμική μνήμη δεν ήταν να θεραπεύσει το τραύμα του πένθους, αλλά να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα σε εκείνους που είχαν χάσει κοντινούς συγγενείς και εκείνους που δεν είχαν.

Αυτή η ακαδημαϊκή επανάσταση είχε ελάχιστη επίδραση στη συλλογική μνήμη. Η κυρίαρχη εκδοχή του πολέμου που ανακυκλώνεται στην τηλεόραση, σε κύρια άρθρα εφημερίδων και διαδικτυακά φόρουμ είναι σταθερή: Ο πόλεμος ήταν μάταιος, και όσον αφορά τον τρόπο που διεξήχθη και όσον αφορά το αποτέλεσμά του. Ήταν μια μοναδική φρίκη: μια βρετανική τραγωδία (τείνοντας να ξεχάσουμε όλα τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη). Μια γενιά χάθηκε. Ο καλύτερος μάρτυρας της εμπειρίας τους είναι το έργο των ποιητών του πολέμου. Ο πόλεμος άλλαξε τα πάντα.

Ο κακός πόλεμος. Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν συνιστά πλήρη διαστρέβλωση των γεγονότων και των αντιλήψεων της περιόδου του Α΄ Παγκοσμίου· αποτελούν όμως μια επιλεκτική και μεροληπτική ανάγνωση. Αυτά τα σύμβολα και οι ερμηνείες μπορούν να αναχθούν σε πραγματικές εμπειρίες του πολέμου, και ήταν σίγουρα ισχυρά στα χρόνια του Μεσοπολέμου. Ωστόσο, από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 άρχισαν να περιβάλλονται με το κύρος της αδιαμφισβήτητης αλήθειας. Έχουν καταστεί πλέον η «προεπιλεγμένη ρύθμιση» για κάθε δημόσια συζήτηση. Για τους Βρετανούς, ο Α΄ Παγκόσμιος είναι ο «κακός πόλεμος», σε αντίθεση με τον Β΄ Παγκόσμιο. Και εκπληρώνει την εν λόγω λειτουργία τόσο καλά, που οι μελέτες είναι ανίκανες να τον μετακινήσουν απ’ αυτή τη συμβολική του θέση. Το μάλλον μελαγχολικό συμπέρασμα –για μια κοινωνία που έχει εμμονή με τον πόλεμο, καθώς και με την ιστορία– είναι ότι μια βαθύτερη κατανόηση της ιστορίας της δεν τη βοηθάει να διαυγάσει τις πράξεις της σήμερα.

Μύθοι και αλήθειες για τη μετανάστευση

 Το Παράρτημα Ελλάδας του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ εξέδωσε μόλις το βιβλιαράκι Η μετανάστευση στην Ελλάδα: έντεκα μύθοι και περισσότερες αλήθειες. Γραμμένο από τον Βασίλη Παπαστεργίου και την Ελένη Τάκου, έχει διπλό στόχο: να αποδομήσει τεκμηριωμένα βασικούς μύθους, και να προτείνει μια ρεαλιστική και δίκαιη μεταναστευτική πολιτική, δηλαδή μια πραγματικά αριστερή πολιτική. Ζητήσαμε από τους συγγραφείς να μας παρουσιάσουν συνοπτικά μερικούς μύθους, μαζί με τις αλήθειες τους.  

του Βασίλη Παπαστεργίου και της Ελένης Τάκου

Φωτογραφία του Άγγελου Τζωρτζίνη

«Δεν χωράνε άλλοι»

Η δημόσια συζήτηση κυριαρχείται από την τρομοκρατία των αριθμών, καθώς η Ακροδεξιά ρίχνει στο τραπέζι εξωφρενικά νούμερα. Η Χρυσή Αυγή μιλά για 3.000.000 αλλοδαπούς, ενώ ανάλογοι ήταν και οι «υπολογισμοί» του ΛΑΟΣ.

Ποια είναι η αλήθεια; Η απογραφή του 2001 έδειξε ότι στην Ελλάδα ζούσαν 762.191 αλλοδαποί, κυρίως από την Αλβανία, οι οποίοι έσπευσαν να απογραφούν, θεωρώντας ότι έτσι θα εξασφάλιζαν ενδεχομένως έναν τίτλο παραμονής. Το 2009, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Εσωτερικών και της Ελληνικής Αστυνομίας, ζούσαν 620.000 μετανάστες με νόμιμη άδεια διαμονής, 217.000 ομογενείς, 126.000 πολίτες χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και 48.000 αιτούντες άσυλο. Δεν υπάρχει, βέβαια, δυνατότητα ακριβούς προσδιορισμού του αριθμού των μεταναστών «χωρίς χαρτιά». Το Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής υπολόγισε τον αριθμό τους, στις αρχές του 2008, μεταξύ 172.250 και 209.402, ενώ μεταγενέστερες εκτιμήσεις τον ανεβάζουν, με ανώτατο όριο τις 350.000. Η απογραφή του 2011 καταγράφει περίπου 900.000 μετανάστες. Ακόμα κι αν δεχθούμε ότι πολλοί «χωρίς χαρτιά» δεν έχουν απογραφεί, είναι σαφές ότι η οικονομική κρίση συμπιέζει τον αριθμό των αλλοδαπών.

Ο αριθμός των αλλοδαπών στην Ελλάδα ως ποσοστό επί του γενικού πληθυσμού (8,5-11%) είναι πράγματι μεγαλύτερος από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, 6,5%) — γεγονός που οφείλεται και στο ότι η χώρα μας προχωρά με το σταγονόμετρο σε πολιτογραφήσεις, ακόμα και για ανθρώπους που ζουν και εργάζονται πολλά χρόνια εδώ.

Με άλλο μάτι

ΑΝΤΙΚΛΙΜΑΚΑ

 της Ιωάννας Μεϊτάνη

Φρίντα Κάλο, «Σπασμένη στήλη», 1944

Το 2013 κυκλοφόρησε το βιβλιαράκι «Θέλω κι εγώ να μιλάω ελληνικά…». Ανθολόγιο κειμένων από τα Μαθήματα Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού για Γυναίκες Ομογενείς και Αλλοδαπές, σε επιλογή και επιμέλεια Άννας Μιχοπούλου, Λύκειον των Ελληνίδων, Τμήμα Ιστορικού Αρχείου. Το Λύκειο των Ελληνίδων οργανώνει μαθήματα ελληνικών για μετανάστριες από το 1998, με συνέπεια και με τη φιλική συνδρομή φίλων φιλολόγων, που αναλαμβάνουν τη διδασκαλία και τον συντονισμό των μαθημάτων. 2.573 μαθήτριες είχαν γραφτεί στο πρόγραμμα τη στιγμή της έκδοσης, περίπου 170 το χρόνο δηλαδή. Έπειτα από δεκαπέντε χρόνια λειτουργίας, αυτό το βιβλίο είναι ένα μικρό μόνο παράθυρο στην τεράστια δουλειά που γίνεται. Σε 45 σελίδες του θησαυρίζονται εκθέσεις των μαθητριών, οι οποίες προέρχονται από διάφορες χώρες και ηλικιακές ομάδες.

Δεν πρόκειται για τα συγκλονιστικά κείμενα, έχουν όμως μια πολύ ιδιαίτερη αξία: πέρα απ’ το ότι αποτυπώνουν την προσπάθεια και την όρεξη των μαθητριών να μάθουν ελληνικά, δείχνουν με τα μάτια τους τη μετανάστευση, τη δουλειά, τον ρατσισμό, την Ελλάδα, την Αθήνα. Τι περίμεναν και τι βρήκαν, πώς ένιωσαν, πώς το καταθέτουν. Τα κείμενα μας βοηθούν να αλλάξουμε την οπτική μας γωνία, να συνειδητοποιήσουμε πώς είναι τα πράγματα από μέσα. Δεν έχουμε συχνά την ευκαιρία να διαβάζουμε κείμενα γραμμένα από μετανάστριες, από τις γυναίκες τις οποίες τόσο συχνά υπερασπιζόμαστε με κείμενα, δηλώσεις και εκδηλώσεις.

Επικίνδυνοι πολίτες τότε και τώρα

Με την ευκαιρία της κυκλοφορίας στα ελληνικά των «Επικίνδυνων πολιτών» 

 συνέντευξη της Νένης Πανουργιά

 Η μελέτη της Νένης Πανουργιά Επικίνδυνοι πολίτες. Η ελληνική Αριστερά και η κρατική τρομοκρατία, που μόλις κυκλοφόρησε και στα ελληνικά (μετάφραση: Νεκτάριος Καλαϊτζής, εκδ. Καστανιώτης·είχε πρωτοκυκλοφορήσει στα αγγλικά το 2009, από τις Fordham University Press) είναι ένα βιβλίο με πολλαπλό ενδιαφέρον και σημασία: Σημασία επιστημονική (καθώς μελετάει, χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της ιστορίας και της κοινωνικής ανθρωπολογίας ένα θέμα κομβικό για την ελληνική μεταπολεμική ιστορία), αλλά και πολιτική (καθώς το ερώτημα πώς το σύγχρονο κράτος κατασκευάζει τους εκάστοτε «επικίνδυνους πολίτες» επανακάμπτει απειλητικά στην Ελλάδα των αρχών του 21ου αιώνα). Για όλα αυτά μιλήσαμε με τη συγγραφέα Νένη Πανουργιά (New School for Social Research, Νέας Υόρκης), που βρέθηκε στην Αθήνα.

Μακρόνησος, 1949.

 Τα «επικίνδυνα» άτομα είναι μια έννοια που εμφανίζεται στη Γαλλία με την ανάπτυξη των πρώτων ασύλων. Την έννοια την παίρνω από τον Φουκώ, που βλέπει να αποδίδεται επικινδυνότητα στους ανθρώπους με ψυχική ασθένεια, και δεν τους ονομάζει βέβαια πολίτες. Ο Φουκώ δεν περιγράφει μια εφήμερη κατάσταση ή σχέση (μεταξύ κράτους-ιατρικού κατεστημένου-ασθενών), αλλά δείχνει όλη τη δομή των μηχανισμών που εμπλέκονται και καλούνται να καθορίσουν τον ψυχικά ασθενή ως πρακτικά και δυνητικά επικίνδυνο. Στο βιβλίο βάζω την έννοια αυτή της επικινδυνότητας να συνομιλήσει με την έννοια του πολίτη, το ελληνικό κράτος, την Αριστερά.

Η έννοια, όπως έχει δείξει ο Νίκος Αλιβιζάτος, ανάγεται στο 1871, στον νόμο περί ληστείας, συγκροτείται όμως ως καταστατική κατηγορία του κράτους με το ιδιώνυμο, το 1929. Βέβαια, δεν πρόκειται για ελληνικό φαινόμενο· ας θυμηθούμε τη Γερμανία και την αντιμετώπιση των πρώτων συνδικαλιστών, των Σπαρτακιστών κλπ. Στην Ελλάδα, η διαρκής συγκρότηση του πολίτη ως επικίνδυνου είναι κάτι που ιδρύεται με το ιδιώνυμο και φτάνει μέχρι σήμερα.

  Θα μπορούσε κανείς να αντιτείνει ότι η έννοια σταματάει το 1974 (ή το 1981), ή τουλάχιστον ότι έχουμε θεμελιώδεις διαφορές.

 Ασφαλώς υπάρχουν διαφορές. Το 1974 βέβαια είναι τομή, ταυτόχρονα όμως υπάρχουν συνέχειες, στο επίπεδο της λογικής και των πρακτικών του κράτους.

Μετά το 1974, η εννοιολόγηση της Αριστεράς ως επικίνδυνης είναι διαφορετική, για προφανείς λόγους – με πρώτο τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Ωστόσο, η αντιμετώπιση της Αριστεράς, και μετά την πτώση της Χούντας δεν παύει να εμπεριέχει την παλιά αντίληψη γι’ αυτήν ως επικίνδυνο μέρος του κοινωνικού σώματος. Και, βέβαια, κάτι θέλω να τονίσω ότι δεν υπάρχει μία ενιαία Αριστερά – όσο κι αν εμφανίζεται έτσι στην «κοινή γνώμη». Στο θέμα που συζητάμε, η ζώνη της επικινδυνότητας» δεν συμπεριλαμβάνει, λ.χ. το ΚΚΕ· στη δεδομένη συγκυρία περιλαμβάνει συλλήβδην τον ΣΥΡΙΖΑ, την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά και τον χώρο πέραν αυτών, τον αντιεξουσιαστικό. Και υπάρχουν βέβαια «εξάρσεις» όπως τον Δεκέμβρη του 2008.