Γάζα: μια επαρχία της ανθρώπινης απελπισίας

Ο πραγματικός στόχος του Ισραήλ στη Γάζα; Να σκοτώσει Άραβες

του Γκιντεόν Λεβύ

μετάφραση: Μάνος Αυγερίδης

 Την ώρα που έκλεινε η ύλη των «Ενθεμάτων», Παρασκευή πρωί, κλιμακωνόταν η επιχείρηση του ισραηλινού στρατού, με τη χερσαία επίθεση στη Γάζα. Δημοσιεύουμε, σήμερα, το άρθρο του γνωστού ισραηλινού αγωνιστή, δημοσιογράφου και εκ των αρχισυντακτών της εφημερίδας Haaretz, Gideon Levy, «Israel’s real purpose in Gaza operation? To kill Arabs» (Haaretz, 13.7.2014). Ακριβώς το γεγονός ότι είναι γραμμένο από πολίτη του Ισραήλ, που ζει και δρα στη χώρα, έχει για μας ιδιαίτερη πολιτική και ηθική σημασία. Γιατί, όπως έγραψε και η Hannah Weisfeld (ακτιβίστρια που οργάνωσε, τις μέρες της εβραϊκής γιορτής του Ταμούζ και του μουσουλμανικού Ραμαζανιού, που συνέπεσαν φέτος, την καμπάνια «Πεινασμένοι για Ειρήνη»), σε ένα άρθρο της στη Haaretz (17.7.2014), «η αλληλεγγύη δεν θα φέρει», μ’ ένα μαγικό ραβδί, «την ειρήνη στο Ισραήλ και τη Γάζα, μπορεί όμως να θρέψει την ελπίδα».

EΝΘΕΜΑΤΑ

Χαρακτικό του Λώρενς Χάυντ, από το λεύκωμα «Σταυρός του Νότου», 1951.

Ο στόχος της επιχείρησης «Προστατευμένη Παρυφή» (Operation Protective Edge) είναι να αποκαταστήσει την ηρεμία· αυτό σημαίνει να σκοτώσει πολίτες. Το σλόγκαν της Μαφίας έχει γίνει η επίσημη πολιτική του Ισραήλ. Το Ισραήλ ειλικρινά πιστεύει ότι αν σκοτώσει εκατοντάδες Παλαιστίνιους στη Λωρίδα της Γάζας, θα επικρατήσει ηρεμία στην περιοχή. Eίναι άσκοπο να καταστρέψει τα οπλοστάσια της Χαμάς, η οποία έχει ήδη αποδείξει ότι μπορεί να επανεξοπλιστεί. Η ανατροπή της κυβέρνησης της Χαμάς είναι επίσης ένας μη ρεαλιστικός (και αθέμιτος) στόχος, τον οποίο το Ισραήλ δεν επιθυμεί: γνωρίζει ότι η εναλλακτική μπορεί να είναι χειρότερη γι’ αυτό. Τα παραπάνω οδηγούν τη στρατιωτική επιχείρηση σε έναν μόνο δυνατό στόχο: Θάνατος στους Άραβες, υπό τις επευφημίες των μαζών.      

Οι Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις (IDF) διαθέτουν ήδη έναν «χάρτη του πόνου», μια διαβολική εφεύρεση η οποία έχει αντικαταστήσει την όχι λιγότερο διαβολική «τράπεζα στόχων»· ο χάρτης αυτός εξαπλώνεται με αρρωστημένο ρυθμό. Παρακολουθήστε το Al Jazeera English, ένα τηλεοπτικό κανάλι με ισορροπημένη κάλυψη των γεγονότων, που διακρίνεται για τον επαγγελματισμό του (σε αντίθεση με το αραβικό αδερφάκι του) και δείτε την έκταση της «επιτυχίας». Δεν θα τη δείτε στις «ανοιχτές» ενημερωτικές εκπομπές του Ισραήλ, οι οποίες ως συνήθως είναι ανοιχτές μόνο για το ισραηλινό θύμα· στο Al Jazeera θα δείτε όλη την αλήθεια, η οποία πιθανώς θα σας σοκάρει.    

Τα πτώματα στη Γάζα συσσωρεύονται. Η απεγνωσμένη, συνεχώς ανανεούμενη οπτικοποίηση της μαζικής δολοφονίας, για την οποία το Ισραήλ υπερηφανεύεται, σε πίνακες και καταλόγους, περιλαμβάνει δεκάδες νεκρούς πολίτες, ανάμεσά τους και 24 παιδιά μέχρι το απόγευμα του περασμένου Σαββάτου· περιλαμβάνει επίσης εκατοντάδες τραυματίες, τρόμο και καταστροφή. Ένα σχολείο κι ένα νοσοκομείο έχουν ήδη βομβαρδιστεί. Ο στόχος είναι να χτυπηθούν σπίτια, κι αυτόν τον στόχο καμιά προσπάθεια δεν μπορεί ούτε να δικαιολογήσει ούτε να τον αποκρύψει: Πρόκειται για έγκλημα πολέμου, όσο κι αν οι ένοπλες δυνάμεις του Ισραήλ μιλούν για «κέντρα διοίκησης και ελέγχου επιχειρήσεων» και «χώρους συνεδριάσεων». Σύμφωνοι, υπάρχουν επιθέσεις που είναι πολύ πιο σφοδρές από αυτές του Ισραήλ, ωστόσο στον συγκεκριμένο πόλεμο, ο οποίος δεν είναι τίποτε άλλο από εκατέρωθεν επιθέσεις σε αμάχους –ο ελέφαντας απέναντι στη μύγα– δεν υπάρχουν καν πρόσφυγες. Σε αντίθεση με τη Συρία και το Ιράκ, οι κάτοικοι της Λωρίδας της Γάζας δεν έχουν καν την πολυτέλεια της φυγής. Βρίσκονται παγιδευμένοι σε ένα κλουβί, χωρίς μέρος να κρυφτούν ή τρόπο να διαφύγουν.

Αίγυπτος: Ένας χρόνος από την ανατροπή Μόρσι

του Γιάννη Πλάκα

Κάιρο, 30 Ιουνίου 201τ

Στα τέλη του μήνα συμπληρώθηκε ένας χρόνος από την περσινή εξέγερση της 30ής του Ιούνη στην Αίγυπτο. Πρόκειται για τις μαζικές διαδηλώσεις που οργανώθηκαν από οργανώσεις νέων με σκοπό να πιέσουν τον τότε Πρόεδρο Μόρσι να αποχωρήσει από την εξουσία. Τρις ημέρες αργότερα ο Μοχάμεντ Μόρσι θα εγκατέλειπε την εξουσία, όχι βέβαια οικιοθελώς, αλλά κάτω από την πίεση ενός στρατιωτικού πραξικοπήματος. Τι προηγήθηκε όμως της ανατροπής Μόρσι; Με άλλα λόγια, τι δημιούργησε την αγανάκτηση απέναντι στην πρώτη κυβέρνηση Ισλαμιστών στην ιστορία της Αιγύπτου;

Οι αδυναμίες της Αδελφότητας

Στα μέσα του 2012 η Μουσουλμανική Αδελφότητα ανέλαβε δια της πολιτικής της πτέρυγας την άσκηση της διακυβέρνησης στην Αίγυπτο.[1] Η αποτυχία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας να κρατήσει τα ηνία της εξουσίας στην Αίγυπτο οφείλονται κατά τη γνώμη σε δυο κυρίως λόγους. Καταρχήν στην έλλειψη ενός αξιόπιστου πολιτικού προτάγματος με διακριτά χαρακτηριστικά το οποίο θα μπορούσε να κερδίσει την υποστήριξη και άλλων πολιτικών δυνάμεων και να γίνει ευρύτερα αποδεκτό. Μια τέτοια προοπτική θα προϋπόθετε την διάθεση συνεργασίας με πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις που συμμετείχαν στην ανατροπή του καθεστώτος. Η Αδελφότητα όμως επέδειξε εξ αρχής μια τάση απομονωτισμού από τις υπόλοιπες επαναστατικές δυνάμεις, καταφεύγοντας στη συνδρομή τους μόνο όταν χρειαζόταν της πολιτική της στήριξη, όπως στο δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών του 2012. Αγνόησε τις απόψεις των άλλων πολιτικών δυνάμεων, όποια επιρροή και αν είχαν αυτές στην κοινωνία,   τόσο στην πρώτη φάση της επανάστασης όταν και ενέκρινε το σχέδιο του στρατού για την πολιτική μετάβαση, όσο και αργότερα στην κατάρτιση του Συντάγματος όταν και ασκούσε την διακυβέρνηση. Αποτέλεσμα αυτής της στάσης ήταν η ενίσχυση της καχυποψίας που τρέφει ένα τμήμα της κοινωνίας για την Αδελφότητα σε σχέση με την πρόθεσή της να επιβάλει το νόμο της Σαρία. Η δε αναβάθμιση του ρόλου του Ισλάμ στο προηγούμενο Σύνταγμα επιβεβαίωσε τις καχυποψίες των παραπάνω πολιτών

Λεωνίδας Λουλούδης, 1947-2014

Περισσότερα θέλαμε να γράψουμε για τον Λεωνίδα Λουλούδη, που χάσαμε, αδόκητα, την περασμένη Κυριακή. Όχι μόνο λόγω της παλιάς φιλίας, για τις μέρες και τα βράδια που βρεθήκαμε μαζί, όχι μόνο επειδή ο Λεωνίδας υπήρξε ένα από τα φωτεινά και ανήσυχα πνεύματα της ανανεωτικής Αριστεράς και της Οικολογίας της μεταπολίτευσης. Αλλά γιατί, παρότι οι διαδρομές μας χώρισαν –και χώρισαν οδυνηρά– τα τελευταία χρόνια, δεν μπορείς να διαχειρίζεσαι τις διαφωνίες, ακόμα και τις έντονες, με τη λησμονιά και τη γομολάστιχα. Δημοσιεύουμε λοιπόν σήμερα ένα (ενδεικτικό, νομίζουμε) απόσπασμα από το τελευταίο βιβλίο του και ένα μικρό σημείωμα του Β. Δωροβίνη. Δεν χρειάζονται οι αγιογραφίες ούτε είναι η ώρα της κριτικής, τώρα — και δεν είναι εύκολο να γράψεις όταν ο πόνος, οι αγαπησιάρικες μνήμες, η εκτίμηση και οι διαφορές μπλέκονται και γίνονται ένα. Ταύτα, λοιπόν, την υπόσχεση να επανέλθουμε, κριτικά, στο έργο του, και στέλνοντας όλη την αγάπη μας στη Βάσω, στην Αλεξάνδρα και τη Βασιλική,  τους οικείους και τους μαθητές του.

Στρ. Μπ.

Η καταστροφολογία της υπερθέρμανσης

του Λεωνίδα Λουλούδη

 Το απόσπασμα που ακολουθεί αποτελεί την καταληκτήρια παράγραφο στο τελευταίο δημοσιευμένο άρθρο του Λεωνίδα Λουλούδη με τίτλο «Από το “φαινόμενο του θερμοκηπίου” στην “κλιματική αλλαγή”. Η υπερθέρμανση των σχέσεων Επιστήμης και Πολιτικής». Το κείμενο περιλαμβάνεται στον τόμο Τα αγκάθια του καλού. Τι σκιάζει την αλήθεια στη δημόσια Οικολογία, ο οποίος κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αρμός τον Απρίλιο 2014, λίγο πριν ο Λεωνίδας μπει στο νοσοκομείο. Πρόκειται για το τελευταίο συλλογικό έργο στο οποίο μετείχε, μαζί με τους Ανδρέα Τρούμπη, Σπύρο Σφενδουράκη, Γιώργο Στάμου, Κώστα Σταμάτη και Στέργιο Πυρίντσο. Στον τόμο αυτό είχε, επίσης, το συντονισμό και την επιμέλεια, έγραψε την εισαγωγή και άφησε το τελευταίο του πνευματικό αποτύπωμα, ένας άνθρωπος παθιασμένος με τα βιβλία, τα περιοδικά και τον γραπτό λόγο. Το κείμενο, εκτός των άλλων, αποκαλύπτει νομίζω την αιρετική φωνή και την ανατρεπτική ματιά στα πράγματα ενός μαχητή «που αναστάτωσε με τις ιδέες του το ελληνικό πανεπιστήμιο, την Ανανεωτική Αριστερά και την πολιτική οικολογία, επί 40 χρόνια!», όπως έγραψε στον αποχαιρετισμό του ο φίλος του Ανδρέας Τρούμπης.

Δ.Π.

 Ας τελειώσω εδώ. Άρχισα αυτή την μακρά περιδιάβαση στην καταστροφολογία περί της υπερθέρμανσης του πλανήτη με ένα συναφές, περί της αξίας των προγνώσεων, ειρωνικό σχόλιο του Γάλλου σκεπτικιστή Μονταίνι. «Απορούσε», όταν διαπίστωνε την αξιοπερίεργη φύση του ανθρώπου να στρέφεται με εμμονή στο μέλλον αγνοώντας το παρόν. Αυτά στις παραμονές των Νέων Χρόνων. Να τελειώσω με ένα συμπατριώτη του, κατά μόλις τέσσερις αιώνες νεώτερο. Ο λόγος του, ανένδοτα απαισιόδοξος, στα όρια του κυνισμού λένε οι επιπόλαιοι αναγνώστες του, νομίζω ότι συνοψίζει με τον καλύτερο τόπο ό,τι αποπειράθηκα να υποστηρίξω σε αυτή την κριτική αποτίμηση της τερατολογίας περί της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Σε μια αποστροφή της συνομιλίας του με έναν άλλον «δημόσιο κίνδυνο», τον φιλόσοφο Μπερνάρ-Ανρι Λεβύ, θα τον τοποθετήσει, όπως και τον εαυτό του «στον αντίποδα ενός πνευματικού κινήματος σε πλήρη εξέλιξη (και του μόνου που αναπτύσσεται πραγματικά αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη), που βασίζεται στον οικολογικό φονταμενταλισμό και που ανακατώνεται σε άλλους μεν με αριστερίστικη αντιπαγκοσμιοποίηση, σε άλλους δε με New Age ανοησία. Αυτό το κίνημα στόχο έχει να συνδέσει τον άνθρωπο με το Σύμπαν, να του δώσει τη θέση του στις «φυσικές ισορροπίες» (και κυρίως να τον προστάξει να μείνει σε αυτές»· αντίθετα, δεν έχει σχεδόν τίποτα να πει σχετικά με ό,τι θα μπορούσε να συνδέσει τους ανθρώπους μεταξύ τους. Κατά βάθος, είναι ένα είδος νέου πανθεϊσμού.

Καθαρός αέρας

Για τον Λεωνίδα

του Βασίλη Κ. Δωροβίνη

Λεωνίδας Λουλούδης

Είμαι στην Κρήτη, στην Ανατολή της Ιεράπετρας, και μαθαίνω ξαφνικά, σήμερα Τρίτη 15 Ιουλίου, για τον αδόκητο και αναπάντεχο θάνατο του φίλου Λεωνίδα. Και ξετυλίγονται στη μνήμη μου όσα μαζί κάναμε και ζήσαμε και όσα κράτησα από την πορεία του μετέπειτα. Υπήρξαμε, μαζί με άλλους φίλους και συντρόφους, τα ιδρυτικά μέλη της οικολογικής συνιστώσας της Ελληνικής Αριστεράς (ΕΑΡ, 1987), ιδρύοντας, για πρώτη φορά σε ελληνικό πολιτικό κόμμα, και το Τμήμα Οικολογίας του. Ένα τμήμα εξαιρετικά δραστήριο και παραγωγικό, με την πολύτιμη συμβολή ανθρώπων όπως του Νίκου Ζαλαώρα — που και αυτός είχε την «πρωτιά» να ξεκινήσει οικολογική σελίδα στην Αυγή, πρώτη φορά για το σύνολο του αθηναϊκού Τύπου.

Με την ίδρυση του ενιαίου Συνασπισμού, ο Λεωνίδας, όπως και άλλοι, αποχώρησε, για να ξαναπάρει επαφή μαζί του μετά την αποχώρηση του ΚΚΕ. Αλλά είχε στραφεί στον ακαδημαϊκό κλάδο, όπου και διακρίθηκε ως καθηγητής στο Γεωργικό Πανεπιστήμιο, με ενεργότατη επιστημονική δράση. Πνεύμα ρηξικέλευθο, αντισυμβατικό και κριτικό, θεωρώ ότι πλούτισε τη σχετική βιβλιογραφία με τις μελέτες και τα άρθρα του, ενώ δεν απαξίωσε να πραγματευθεί και θέματα επικαιρότητας, όπως για παράδειγμα. τη νόσο των «τρελών αγελάδων», με το ίδιο πνεύμα και με περισσή επιστημοσύνη.

Όχι μόνο διατυπώσαμε θέσεις του κόμματος για τα μεγάλα περιβαλλοντικά προβλήματα της χώρας, αλλά και τυπώσαμε ειδικό τεύχος με επεξεργασίες για την οικολογική πορεία του στο μέλλον. Σε αυτό αφιερώθηκε ειδική συνεδρία της Κεντρικής Επιτροπής, της οποίας και οι δύο αποτελούσαμε μέλη, και θυμάμαι την αποστροφή του Λ. Κύρκου στη συνεδρία αυτή, ότι «επιτέλους φύσηξε καθαρός αέρας εδωμέσα…». Εκδώσαμε και το περιοδικό Εαρινό Τόξο, που διακρίθηκε για τη ζωντάνια του, ενώ καταγράφηκε στον αθηναϊκό τύπο για την πρωτοτυπία του.

Μια σοβαρή ήττα της Αριστεράς στα πανεπιστήμια

του Κώστα Γαβρόγλου

Έργο του Ανρί Ματίς, από την ενότητα «Τζαζ»

Τελείωσαν οι πρυτανικές εκλογές. Τελειώνει και η ακαδημαϊκή χρονιά. Τελειώνουν όμως, όλα αυτά, και με ένα τεράστιο ερωτηματικό: Γιατί άραγε η Αριστερά δεν κατάφερε να παίξει έναν, έστω και δευτερεύοντα, ρόλο στις εξελίξεις της χρονιάς; Γιατί αυτό που καταγράφεται στην κεντρική πολιτική σκηνή, δηλαδή η άνοδος της Αριστεράς, δεν αποτυπώνεται ούτε οργανωτικά ούτε πολιτικά ούτε ιδεολογικά στα πανεπιστήμια; Με δεδομένες ορισμένες εξαιρέσεις, πώς εξηγείται η απουσία –ή, έστω, η αναποτελεσματικότητα– της Αριστεράς στα πανεπιστήμια;

Οι πρυτανικές εκλογές. Είναι σαφές ότι οι πρυτανικές εκλογές των προηγούμενων εβδομάδων σηματοδότησαν την αποδοχή εκ μέρους ενός πολύ μεγάλου αριθμού πανεπιστημιακών μιας διαδικασίας επιλογής υποψηφίων πρυτάνεων που δεν έχει καμία απολύτως δημοκρατική λογική. Όταν, όμως, το περασμένο φθινόπωρο οι υποψήφιοι για τα Συμβούλια Ιδρυμάτων ψηφίστηκαν κατά μέσο όρο από το 70% των συναδέλφων μας, εμείς δεν θορυβηθήκαμε. Βρήκαμε εκ των υστέρων διάφορες δικαιολογίες για την τόσο μεγάλη συμμετοχή, παρά το ότι είχαμε επιχειρηματολογήσει πολύ πειστικά υπέρ της αποχής και με δεδομένο, μάλιστα, ότι πάντοτε υπάρχει ένα ποσοστό που δεν πάει να ψηφίσει.

Στις πρυτανικές εκλογές που ολοκληρώθηκαν αυτό τον μήνα σε όλα τα πανεπιστήμια, η μεγάλη πλειοψηφία των συναδέλφων μας ανέδειξε πρυτάνεις που δεν έκρυψαν ποτέ τη συμφωνία τους με τις αλλοπρόσαλλες και ιδιαίτερα επιθετικές πολιτικές του Υπουργείου Παιδείας τα τελευταία χρόνια. Και εμείς συνεχίζουμε να μη θέλουμε να αποδεχτούμε μια ζοφερή πραγματικότητα: ότι οι πανεπιστημιακοί, ως κοινωνική κατηγορία, φαίνεται να έχουν γίνει ένα εξαιρετικά συντηρητικό σώμα. Ένα σώμα φοβισμένων, ένα σώμα λειτουργών που αρνείται πεισματικά να αποδεχτεί το λειτούργημά του και να αποτελέσει μια φωνή δημιουργικής κριτικής για όσα συμβαίνουν στο πανεπιστήμιο. Και η κατάσταση είναι ακόμη πιο απογοητευτική, αφού, σχεδόν σίγουρα, το 30% των πανεπιστημιακών πρέπει να έχει ψηφίσει ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές.

Το ερώτημα, βέβαια, δεν είναι γιατί το ελληνικό πανεπιστήμιο δεν είναι ένα κόκκινο πανεπιστήμιο. Το ερώτημα είναι γιατί οι ιδέες της Αριστεράς δεν αποτελούν έναν υπολογίσιμο και δύσκολο αντίπαλο απέναντι σε όσους προσπαθούν να ακυρώσουν ακαδημαϊκές, και όχι μόνο, κατακτήσεις.

Τέχνη και Ναζισμός: «Ευθυγράμμιση», «εκφυλισμός» και αισθητικοποίηση του πολιτικού

 18 Ιουλίου 1937: Τα εγκαίνια του Οίκου της Γερμανικής Τέχνης

 της Πηνελόπης Πετσίνη

 Στις 18 Ιουλίου 1937, ο Αδόλφος Χίτλερ εγκαινιάζει ένα από τα πιο μεγαλεπήβολα δείγματα του σχεδίου της ναζιστικής προπαγάνδας: τον Οίκο της Γερμανικής Τέχνης (Haus der Deutschen Kunst) στο Μόναχο. Μια μεγαλοπρεπής πομπή –απροσδιόριστο ανακάτεμα αρχαιοελληνικής, κλασικής και τευτονικής αισθητικής–, σκηνοθετημένη με την ίδια σχολαστικότητα που οργανώνονταν οι λαμπαδηδρομίες και τα συλλαλητήρια του ναζιστικού κόμματος κυριαρχεί στους δρόμους της πόλης για ώρες, καθώς το Ράιχ γιορτάζει «Δύο Χιλιάδες Χρόνια Γερμανικού Πολιτισμού». Κεντρική θέση σ’ αυτό το πολυδιαφημισμένο μαζικό θέαμα κατέχει η έκθεση Große Deutsche Kunstausstellung (Μεγάλη Γερμανική Τέχνη), μια μεγάλης κλίμακας παρουσίαση που στόχευε να επιβάλλει μια καθολική και έγκυρη «γερμανική» τέχνη, η προώθηση και επικράτηση της οποίας υπήρξαν αναπόσπαστα συνδεδεμένες με τον αποκλεισμό και τη δυσφήμηση του τότε πρωτοπόρου μοντερνισμού.

Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία, το ναζιστικό κόμμα χρησιμοποίησε όλα τα διαθέσιμα αισθητικά μέσα για να προβάλει την εικόνα του. Οι παρελάσεις, τα θεάματα, οι μαζικές συγκεντρώσεις και τα συλλαλητήρια του ναζιστικού κόμματος, που πρόβαλλαν με τεράστια επιτυχία οι προπαγανδιστικές ταινίες της Λένι Ρίφενσταλ, είναι παραδείγματα αυτής της νέας «μαζικής αισθητικής». Αντίστοιχη ήταν και η έμφαση που δόθηκε στην προώθηση παραδοσιακών πολιτιστικών αξιών και καλλιτεχνικών ειδών. Για την κυβέρνηση του Τρίτου Ράιχ η καλλιέργεια των τεχνών είχε μεγαλύτερη και πιο διαρκή σημασία, ακόμα και από την ικανοποίηση των καθημερινών αναγκών των ανθρώπων. Ο ίδιος ο Φύρερ δήλωσε χαρακτηριστικά το 1936 στη Νυρεμβέργη: «Η τέχνη είναι η μόνη πραγματικά διαχρονική επένδυση της ανθρώπινης εργασίας».

Adolf Wissel, «Οικογένεια αγροτών από το Κάλενμπεργκ» («Μεγάλη Γερμανική Τέχνη»)

Είχε προηγηθεί η ομιλία του στο συνέδριο του ναζιστικού κόμματος το 1934, όπου αποκάλεσε τους μοντερνιστές«βασικό κίνδυνο» για τον εθνικοσοσιαλισμό: «Αυτοί οι τσαρλατάνοι», είπε με έμφαση, «κάνουν λάθος αν νομίζουν ότι οι δημιουργοί του νέου Ράιχ είναι τόσο ηλίθιοι ή τόσο ανασφαλείς ώστε να σαστίζουν, πόσο μάλλον να εκφοβίζονται, από τις σαχλαμάρες τους. Θα δείτε ότι θα δημιουργήσουμε τα μεγαλύτερα πολιτιστικά και καλλιτεχνικά έργα όλων των εποχών τα οποία θα τους ξεπεράσουν σαν να μην είχαν υπάρξει ποτέ».

H εθνικοσοσιαλιστική ηγεσία έδωσε στις τέχνες προθεσμία τεσσάρων ετών, από την ανάληψη της εξουσίας το 1933 μέχρι το άνοιγμα του Οίκου της Γερμανικής Τέχνης το 1937, για να συμμορφωθούν. Στον πυρήνα των σαρωτικών αλλαγών που συνέβησαν στη Γερμανία βρισκόταν μια κυβερνητική εκστρατεία που αποκαλούνταν Gleichschaltung(κυριολεκτικά «συντονισμός» ή «προσαρμογή»), η ευθυγράμμιση δηλαδή των πολιτών, του κράτους, των πανεπιστημίων, των πολιτισμικών, κοινωνικών και κρατικών θεσμών με τις αρχές και τις πρακτικές του εθνικοσοσιαλισμού. Η «προσαρμογή» έλαβε χώρα με εντυπωσιακή ταχύτητα όχι μόνο μέσω της επιβολής αλλά και γιατί ένα συντριπτικό ποσοστό των Γερμανών έθεταν εαυτούς οικειοθελώς υπό την επιρροή των ναζιστικών πιστεύω, φαινόμενο που έγινε γνωστό ως Selbstgleichschaltung (αυτοπροσαρμογή). 

 Η «Εκφυλισμένη Τέχνη»: «Άρρωστοι» καλλιτέχνες και «παραμορφωμένη» πραγματικότητα

 Μόλις το ναζιστικό Reichskulturkammer ανέλαβε τον έλεγχο της τέχνης, άρχισε να ξεφορτώνεται τις δημόσιες γερμανικές συλλογές μοντερνιστικών έργων και να τις αποθηκεύει στα τοπικά Schreckenskammern der Kunst –ήτοι «Επιμελητήρια της Τέχνης του Τρόμου»– που έστηνε ο Σύνδεσμος Αγώνα για τον Γερμανικό Πολιτισμό, μια ιδιαίτερα ενεργή ναζιστική οργάνωση που δημιούργησε ο Άλφρεντ Ρόζενμπεργκ το 1929, με στόχο να χτυπήσει τις εβραϊκές-μπολσεβικικές επιρροές στην τέχνη. Οι διευθυντές μουσείων αναγκάστηκαν να οργανώνουν σε ολόκληρη τη Γερμανία μικρές εκθέσεις μοντέρνας τέχνης, με σκοπό τη δυσφήμησή της. Το καθεστώς είχε κάνει σαφείς τις προθέσεις του στο μανιφέστο των πέντε σημείων που δημοσιεύτηκε στην DeutscherKunstbericht(Γερμανική Επιθεώρηση Τέχνης) το 1933: έργα «μπολσεβίκικης» ή «κοσμοπολίτικης» φύσης να αφαιρεθούν από τα γερμανικά μουσεία και τις συλλογές και να καούν, οι διευθυντές μουσείων που σπατάλησαν δημόσια χρήματα σε «μη γερμανική» τέχνη να απολυθούν, να απογορευτούν οι αναφορές σε μαρξιστές ή μπολσεβίκους καλλιτέχνες, να μην ξαναχτιστούν κτίρια-κουτιά και να απομακρυνθούν αμέσως όλα τα απαράδεκτα δημόσια γλυπτά. Ταυτόχρονα, επεδίωξε να κινητοποιήσει την κοινή γνώμη, ώστε να κερδίσει το «υγιές λαϊκό αίσθημα» ως νομιμοποίηση για τις πράξεις του.

Ο μέγας παρακείμενος του τέλους *: Αναζητώντας το αποτύπωμα του Πάνου Οικονόμου

 του Κωστή Παπαϊωάννου

O Πάνος Οικονόμου, στην τελευταία του εκπομπή στο radiobubble

Πρόσφατα (15.6.2014) τα φιλόξενα «Ενθέματα» παρουσίασαν την ποιητική σύνθεση του Πάνου Οικονόμου Το εξώφυλλο δέρμα του χρόνου. Το εκδοτικό καλωσόρισμα αποδείχτηκε, φευ, σχεδόν ταυτόχρονος αποχαιρετισμός· στις 12 Ιουλίου ο Πάνος έφυγε από τη ζωή στα 46 του χρόνια. Είναι τούτες οι γραμμές μια πρώιμη και σίγουρα φορτισμένη προσπάθεια να μιλήσω για το πολλαπλά δημιουργικό του αποτύπωμα.

Παθιασμένος δάσκαλος και νεοελληνιστής, ο Π.Ο. μετέτρεπε την αποστειρωμένη εκπαιδευτική πράξη σε μια μαγική χυμώδη περιπέτεια που διεμβόλιζε τις μαθητικές άμυνες. Όπλα του η εμμονική αφοσίωση στην αξία της προσωπικής συνάντησης με τον Άλλο, η αβίαστη περιδιάβαση στα ιερά της Τέχνης και το άνοιγμα της σχολικής αίθουσας στη ροή των κοινωνικών πραγμάτων. Η ποίηση, ο κινηματογράφος, η μουσική από τη μια, η οδύνη της κοινωνικής αδικίας και του αυταρχισμού αλλά και η ισχύς της αλληλεγγύης από την άλλη. Βίωσα τη δύναμη αυτού του παραδείγματος πολλές φορές (ένας τοίχος χώριζε τις σχολικές μας αίθουσες, μακρά η συγγραφική συνεργασία, αδιάκοπη η «συμβιωτική» σχέση). Βλέπω τη σπορά του σήμερα μιλώντας με παλιούς μαθητές του.

Αν έμεναν εκεί τα πράγματα, τολμώ να εικάσω πως ο Π.Ο. θα στροβιλιζόταν για χρόνια, όλο και δημιουργικότερος, γύρω από τη δίνη της διδακτικής πράξης και θα αποτολμούσε, αργά ή γρήγορα, να εκδώσει ποιήματά του. Όμως το 2007 ήρθε η αρρώστια. «Δύο χιλιάδες διακόσιες εικοσιδύο μέρες πόνου. Δεν του αρκούν. Βρήκε ωραίο χουζούρι στο κορμί μου. Θα μείνει, λέει. Κι άλλο. Μόνο που, όσο θρονιάζεται, τόσο δυναμώνω τα ηχεία και του φωνάζω στο αυτί: “Σε αγαπάω, πουτάνα ζωή (ακόμη κι έτσι)”. Με αυτήν τη μελωδία. Πάντα». Τα χρόνια που ακολούθησαν, κερδισμένα με δυσκολία, φόβο και πολύ θάρρος, έγιναν χρόνια μιας εκπληκτικής αλλαγής, μιας ιλιγγιώδους επιτάχυνσης, παρά τις επώδυνες αποσύρσεις που η νόσος επέβαλλε. Η υποχρεωτική αποκοπή από την ζωογόνο αυτοέκθεση στην σχολική τάξη γέννησε μια νέα εξωστρέφεια. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές (και ξεκίνησε διδακτορικό) στη λογοτεχνία του Εμφυλίου. Η ήπια ως τότε συγγραφική άσκηση έγινε κατά καιρούς φρενήρης παραγωγή ποιητικού και πεζού λόγου, που διά του διαδικτύου περνούσε αμέσως στους ολοένα και περισσότερους αναγνώστες.

Ο Πάνος στο 610

του Θανάση Τσιρταβή

Ο Πάνος Οικονόμου στις όχθες του Νέστου

 Φυσάει απόψε*

φυσάει παράξενα,σε παράξενα μέρη.

Φυσάει μέσα στις αίθουσες του Δούκα

πίσω απ’ τα κλειστά παράθυρα,

φυσάει σε πληκτρολόγια και οθόνες και θολώνει τα γράμματα,

φυσάει στις άκρες των γραφίδων,

φυσάει παράξενα, σε παράξενα μέρη.

Φυσάει στην Ιπποκράτους,

μέσα στα ηχεία του Radiobubbleένα παράξενο σφύριγμα,

φυσάει στην Ανάφη και ο άνεμος παίρνει μακριά το καπέλο

της Καλλιόπης, μακριά μέχρι εκεί που δε φτάνει το μάτι,

φυσάει στο μακρινό Δουβλίνο την ώρα που ο Λεοπόλδος Μπλουμ

ξεκινάει για τη δουλειά του,

φυσάει στις άδειες κόγχες των ματιών αυτού που βλέπει τα πάντα,

φυσάει παράξενα, σε παράξενα μέρη.

Φυσάει σε βόλτες, σε τσουγκρίσματα ποτηριών, σε ζεϊμπέκικα και τσιγάρα καμένα μέχρι το φίλτρο, σε ξενύχτια,

Tο ναυάγιο

της Αναστασίας Θεοδωρίδου

Έργο του Καρλ Σμιτ-Ρότλουφ, 1919

Σάμος, 15.7.2014. Το μεσημέρι της Παρασκευής, 11 Ιουλίου του έτους 2014 , ενημερωθήκαμε για το νέο ναυάγιο με πρόσφυγες έξω από το Καρλόβασι. Η πρώτη σκέψη ήταν να εξασφαλίσουμε ρούχα, γιατί θα ήταν βρεγμένοι και παγωμένοι μετά από ώρες στη θάλασσα. Δεν είχαμε εικόνα για τον αριθμό των ναυαγών, ούτε αν ήταν γυναίκες, άνδρες και παιδιά. Μετά από συνεννόηση με τη Γιασεμώ, μεταφέραμε όσα ρούχα μπορούσαμε από το χαριστικό παζάρι, που λειτουργεί στο στέκι του Συλλόγου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα-Αλληλεγγύη στους Πρόσφυγες.

Το απόγευμα μάθαμε ότι ένα αγόρι δεκαέξι ετών νοσηλευόταν εκτός κινδύνου στην Παθολογική Κλινική και ένα δεκαοχτάχρονο παλικάρι είχε διασωληνωθεί και θα μεταφερόνταν με ΕΚΑΒ στη Μυτιλήνη, διότι δεν υπήρχε κενό κρεβάτι στην εντατική του νοσοκομείου μας. Το βράδυ μαθαίνουμε πως το παλικάρι εξακολουθεί να είναι στη Σάμο. Φεύγουμε για το νοσοκομείο. Ο Νίκος πηγαίνει στην εντατική, εγώ κατευθύνομαι στο χώρο των επειγόντων. Η νοσηλεύτρια, σχεδόν κλαίγοντας, μου λέει πως έφεραν δύο πτώματα, έναν άντρα και μια γυναίκα, τέσσερις που ήταν καλά και έφυγαν, ένας δεκαεξάχρονος νοσηλεύεται στην παθολογική, ένας δεκαοχτάχρονος στην εντατική.

Μπαίνοντας στη μονάδα εντατικής θεραπείας αντικρύζω ένα πανέμορφο αγόρι πάνω σε ένα φορείο, συνδεδεμένο με αναπνευστήρα. Ο Νίκος και η Βάσω συζητάνε κάτι ακαταλαβίστικα για κορεσμό, οξέωση, υπερνατριαιμία. Τους ρωτάω αν θα τα καταφέρει. Τα μασάνε λίγο, αλλά φαίνονται αποφασισμένοι να εξαντλήσουν κάθε δυνατότητα. Η Μαρία άπλωσε τα ρούχα του να στεγνώσουν. Όλη του η περιουσία ένα κινητό, μέσα στο οποίο ήταν κρυμμένα 150 ευρώ και ένα μικρό Κοράνι.

#16 «Κατάλογος κιβωτίου ερμητικά κλειστού-μέρος πρώτο» [Επιστρέφοντας τα δώρα]

του Πάνου Οικονόμου

Koλάζ του Raoul Hausmann

το αριστερό παπούτσι της ρόζας λούξεμπουργκ

τρία στραγγαλισμένα φωνήεντα από τη φωνή του σπάις

ένα ναυτικό κασκέτο από την κροστάνδη

το πρώτο τεύχος του περιοδικού plamen (άνοιξη ’68)

ένα φιαλίδιο κενό και μια σύριγγα στο προσκεφάλι της λώρας μαρξ και του πολ λαφάργκ

δύο κουμπιά από ντρίλινο παντελόνι ενός κομμουνάρου του παρισιού- αγνώστων λοιπών στοιχείων

ο δείκτης του χεριού του μαγιακόφσκι — αυτός που τράβηξε τη σκανδάλη, όχι αυτός που έδειχνε στη λίλια μπρικ ένα «σύννεφο με παντελόνια»

αποτσίγαρο του ζαν πολ σαρτρ σε κομμάτι από λιθόστρωτο

το τελευταίο γραπτό μήνυμα του νίκολα σάκο στο γιο του ντάντε

ίνες από τη βαμβακερή φανέλα του λούη τίκα

το κομμένο δεξί χέρι του τσε, αυτό με τα μελανά δάχτυλα μετά την ταυτοποίηση αποτυπωμάτων

το άρθρο με τίτλο «σύγχυση αντί μουσικής» (πράβδα 28/1/1936) κολλημένο στην πίσω πλευρά της παρτιτούρας της 8ης συμφωνίας του σοστακόβιτς

ζευγάρι γυαλιών με κοκάλινο σκελετό του σαλβαδόρ αλιέντε 

σπόροι από λουλούδια που δε φύτεψε ποτέ ο λέον τρότσκι στην εξορία — για να μη δεθεί με τόπους ξένους

τα βυθισμένα μάγουλα του μπόμπι σαντς στο οστέινο πρόσωπο

απόκομμα δωρεάν εισιτηρίου για το τραμ της βαρκελώνης με σφραγίδα του poum

σωλήνωση υπαίθριου ψύκτη white only

ο σπασμένος παράμεσος του βίκτορ χάρα

σβώλοι χώμα από ένα λάκκο κοντά στη γρανάδα

μικρός τενεκές αστέγου (κλεμμένος από την καβάτζα του)

η κούραση της ρόζας παρκς

φωτογραφική λεπτομέρεια της αριστερής κάτω πλευράς της γκερνίκα- σε μεγέθυνση

ένα μικρό απόσπασμα από ανεπίδοτη επιστολή της μαρίνας τσβετάγιεβα με μια ζωγραφισμένη πεταλούδα χωρίς φτερά

το μασημένο πούρο του φορτίνο σαμάνο

δελτίο τύπου διεθνούς οργανισμού για πνιγμένους πρόσφυγες στη μεσόγειο κι αλλού

σελίδες από το ημερολόγιο του σιμόν ροντρίγκεζ, δασκάλου

σκίτσο της αχμάτοβα από τον αμεντέο μοντιλιάνι-γυμνό/ρεπροντιξιόν

επίμονος βήχας βρετανού ανθρακωρύχου (σε φιάλη μικρόσχημη)

αστέρια διαφόρων χρωμάτων και σχημάτων σε κουρέλια ρούχων
υπολείμματα από λευκά σάβανα παλαιστινίων (μικρού μεγέθους)

κομμάτι από το τείχος του βερολίνου (σουβενίρ για τουρίστες)

πυρόχρωμο αντικείμενο λαϊκής τέχνης περιέχον κόκκους καφέ των ζαπατίστας

μαύρο γάντι του τόμι σμιθ, ολυμπιονίκου

ρετουσαρισμένες φωτογραφίες μεταναστών από το έλλις άιλαντ (σέπια)

το καμένο δέρμα του γιαν πάλλατς

Κοάτι

 ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

 του Κωνσταντίνου Χατζηνικολάου

Αναστασία Δούκα, «Coatti, 2014»

«Κοίτα τα βουβάλια που κοιμούνται», φωνάζει ο Σταύρος στη Σαρλότ ενώ τρέχουν σφηνωμένοι μέσα σ’ ένα φορτηγάκι, δίπλα στον οδηγό. Κατεβαίνουν προς την Καλαβρία, προς το Νότο, προς αυτό που είναι ξεκάθαρα ο Νότος: ένα εργαστήριο φτώχειας.

Εν τω μεταξύ, τα βουβάλια ξυπνάνε και κοιτάζουν το φορτηγάκι (την κάμερα). Βαδίζουν αργά, ύστερα σκύβουν και τρώνε το χορτάρι. Και είναι σαν να έχουν εισβάλει στην ταινία, σαν να έχουν έρθει από μια χώρα μακρινή και να έχουν προσγειωθεί στις πιο νυχτερινές χαραμάδες του φιλμ, σαν υπνοβάτες.

Πριν και μετά τους βλέπουμε στη Ρώμη: ο Σταύρος έχει ένα μικρό σπιτάκι, η κουζίνα είναι στενή, ίσα που τον χωράει για να καθίσει και να φάει το υπόλειμμα απ’ το ρύζι που έχει κολλήσει στο κατσαρολάκι του. Τρώει δυο μπουκιές, πίνει μια γουλιά κιάντι και ξαναφεύγει. Κάπου, πριν και μετά, συναντά τη Σαρλότ, βρίσκονται στα χωρίσματα, ένα πρωινό τους βλέπουμε στο κρεβάτι, η Σαρλότ ξυπνάει, βλέπουμε το στήθος της Σαρλότ και πιο πίσω το ανακατεμένο λευκό σαν χιόνι μαλλί του Σταύρου. Είναι μόλις 45 χρονών και δείχνει ήδη γέρος, αρχαίος σχεδόν.

Η Σαρλότ είναι Ολλανδέζα. Ο Σταύρος είναι Μεσόγειος. Ο Σταύρος κάνει τον ηθοποιό για να ζήσει, η Σαρλότ μεταφράζει, παίζει τσέλο, βγάζει μερικά ψίχουλα. Και οι δυο τους είναι πιο φτωχοί και από σπουργίτια.