Η χαμένη επανάσταση

ΕΙΚΟΣΙ ΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΕΝΩΣΗ

του Τιλο Σμιτ

μετάφραση: Ίων Δραγουμάνος

Η 3η Οκτωβρίου στη Γερμανία είναι εθνική γιορτή, η επέτειος της ένωσης των δύο Γερμανιών το 1989. Γιορτάζεται κάθε χρόνο με επισημότητα, πολύ θόρυβο — και όλο και μεγαλύτερη απόσταση από μια πραγματικότητα που αποσιωπάται, από την ιστορία μιας χώρας που ξεχνιέται, που παραλλάσσεται, που δαιμονοποιείται. Η αλήθεια είναι πως στη σημερινή Γερμανία η συζήτηση και η επεξεργασία του ανατολικογερμανικού παρελθόντος έχει προχωρήσει πολύ παρακάτω. Βιβλία, ταινίες (ας θυμηθούμε το Good Bye, Lenin! και τις Ζωές των άλλων), εκπομπές, διηγήσεις, αρχεία έχουν ρίξει φως, συμβάλλοντας στη συμφιλίωση με το παρελθόν του «αδύναμου μισού» της χώρας — ωστόσο η συμφιλίωση αυτή αφορά περισσότερο τους Δυτικούς. Μπορεί τα αυτοκίνητα Trabant να έχουν γίνει καλτ, μπορεί στο Checkpoint Charlie να φωτογραφίζονται χιλιάδες γελαστοί τουρίστες με τον ψευτοφρουρό, όσοι όμως έζησαν στην Ανατολική Γερμανία έχουν μείνει με ένα πικρό χαμόγελο. Η χώρα τους εξαγοράστηκε φτηνά, η προηγούμενη ζωή τους σβήστηκε με ένα δυτικογερμανικό σφουγγάρι. Στα πρώην ανατολικά κρατίδια η ανεργία καλπάζει, η ίδια δουλειά αμείβεται ακόμη με χαμηλότερο μισθό, η επαρχία ερημώνει και οι νεοναζί μπαίνουν στα τοπικά κοινοβούλια. Το άρθρο του γερμανού δημοσιογράφου Thilo Schmidt εκφράζει την αγανάκτηση όχι για τη χαμένη ιστορία, αλλά για μια μεγάλη χαμένη ευκαιρία.

Ι.Δ.

Γραμματόσημο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, 1982

Βγάζουν τώρα μεγαλόσχημους λόγους. Μιλάνε για τους ήρωες της «ειρηνικής επανάστασης». Για το θάρρος τους να αντιπαρατεθούν στην κρατική εξουσία. Για τα δάκρυα χαράς που έχυναν τα αδέρφια από την Ανατολική και τη Δυτική Γερμανία όταν άνοιξε το «σιδηρούν παραπέτασμα».

Σύμφωνοι, ήταν πραγματικά ένα νέο ξεκίνημα το ότι ο λαός βρήκε και πάλι τη γλώσσα του και έκανε το βήμα να βγει στο δρόμο. Ότι ασκήθηκε στον διάλογο σε πολλές Στρογγυλές Τράπεζες[1] σε όλη τη χώρα και στην Κεντρική Στρογγυλή Τράπεζα στο Βερολίνο — ακόμη και στον διάλογο με τους πρώην εξουσιαστές. Τι απέγινε όμως αυτό το ξεκίνημα;

Ο Χέλμουτ Κολ εξαγόρασε την επανεκλογή του εισάγοντας γρήγορα στην Ανατολική Γερμανία το δυτικό μάρκο. Στις πρώτες ελεύθερες βουλευτικές εκλογές, οι υποσχέσεις για γρήγορη ευημερία χάρισαν τη νίκη στη «Συμμαχία για τη Γερμανία», στην οποία πρωτοστατούσε η ανατολική Χριστιανοδημοκρατική Ένωση (ost-CDU), η οποία εν μια νυκτί μεταστράφηκε από συστημικό δεκανίκι της κομμουνιστικής κυβέρνησης σε αντιπολιτευτική ομάδα. Ανάλογη μεταμόρφωση υπέστησαν και οι Φιλελεύθεροι της ΛΔΓ. Αντίθετα, οι αντιπολιτευτικοί σχηματισμοί, χωρίς τους οποίους δεν θα είχαν οργανωθεί ποτέ αυτές οι πρώτες εκλογές, κατέρρευσαν πανηγυρικά. Η λεία είχε μοιραστεί.

Θα μπορούσε να ήταν ένα ξεκίνημα, μια νέα αρχή, όπου κι οι δυο χώρες θα συνεισέφεραν τις εμπειρίες τους. Με μια πολιτική για το περιβάλλον δοκιμασμένη από τα κοινωνικά κινήματα της Δυτικής Γερμανίας. Με μια πολιτική κουλτούρα όπως αυτή που ζωντάνεψε στις Στρογγυλές Τράπεζες της Ανατολικής. Οι πολίτες της ΛΔΓ θα μπορούσαν να είχαν διατηρήσει τη λαϊκή περιουσία. Τους ανήκε. Ν’ ανήκουν όλα σε όλους — ανήκουστο! Και ξαφνικά όλα απαξιώθηκαν. Οι ζωές των ανθρώπων· τα ερείπια με τα γερασμένα μηχανήματα, όπου οι άνθρωποι έκαναν ό,τι καλύτερο μπορούσαν: όλα απαξιώθηκαν.

Το πρώτο ψυγείο χωρίς χλωροφθοράνθρακες (CSCs) το κατασκεύασε η ανατολικογερμανική εταιρία Foron εκείνη την εποχή, αλλά ο ανταγωνισμός από τη Δύση το κατατρόπωσε: αξία μηδέν. Σήμερα όλα τα ψυγεία του κόσμου λειτουργούν σύμφωνα με μια αρχή που ανέπτυξε η Επιχείρηση Λαϊκής Ιδιοκτησίας (VEB) «Γερμανικές Συσκευές Ψύξης και Ενέργειας» — απλή υποσημείωση.

Διαφήμιση για σεσουάρ παραγωγής της Επιχείρησης Λαϊκής Ιδιοκτησίας (VEB)

Το ορυχείο καλίου στο Μπισοφερόντε: αξία μηδέν. Το οδήγησε σε κλείσιμο η δυτικογερμανική ανταγωνιστική «Kali und Salz» ΑΕ. Θα μπορούσε να λειτουργεί πενήντα χρόνια ακόμη με κερδοφορία, αλλά το λουκέτο είχε αποφασιστεί από καιρό σε ένα μυστικό έγγραφο ανάμεσα στο Treuhand[2] και την «Kali und Salz», το οποίο είδε το φως της δημοσιότητας μόλις το 2014. Κι έτσι, η νέα εξορυκτική εταιρία φόρτωσε απίστευτες ζημίες στο Treuhand, δηλαδή στους φορολογούμενους. Και το κρατίδιο της Θουριγγίας πληρώνει μέχρι σήμερα τα σπασμένα του ορυχείου.

Τα κέρδη ιδιωτικοποιούνται, οι ζημίες κοινωνικοποιούνται. Αυτό συνέβη και στην περίπτωση του διυλιστηρίου της Λόυνα. Δεκάδες εκατομμύρια ευρώ σε μίζες εισέπραξαν γερμανοί πολιτικοί. Στη Λόυνα χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους. Μα σήμερα ζουν όλοι τους καλύτερα!, μας λένε. Αλήθεια; Και γιατί μόνο στα πρώην ανατολικά κρατίδια υπάρχει σαφώς μεγαλύτερη ανεργία; Γιατί οι μισθοί είναι εκεί μικρότεροι και οι συντάξεις χαμηλότερες;

Κι ακόμη χειρότερα: Γιατί δεν δημιουργήθηκε μια Γερμανία –είτε ως ενιαίο κράτος είτε ως ομοσπονδία– χτισμένη με τις εμπειρίες και των δύο πρώην Γερμανιών; Με νέο Σύνταγμα για ολόκληρη τη χώρα; Ούτε που γύρισαν να το κοιτάξουν το προσχέδιο συντάγματος που είχε ετοιμάσει η Στρογγυλή Τράπεζα! Μα και τη Δυτική Γερμανία θα την ωφελούσε μια νέα τάξη πραγμάτων. Χάθηκε η ευκαιρία για μια μεταρρύθμιση του ομοσπονδιακού συστήματος. Χάθηκε η ευκαιρία για μια νέα τάξη πραγμάτων στα δυτικά κρατίδια. Επιχειρήσεις στον έλεγχο των εργατών! Στην πρώην Ανατολική Γερμανία θα μπορούσαν να μας δείξουν πώς γίνεται. Αλλά ο λαός απαλλοτριώθηκε.

Όποιος πιστεύει σήμερα ότι οι Ανατολικογερμανοί ήταν αυτοί που διψούσαν για δυτικό χρήμα, μπανάνες και τη φυλλάδα Bild, ας σκεφτεί παρακαλώ καλύτερα· η πολιτική πρέπει να βλέπει πιο μακριά. Και αυτός ο πόνος του ακρωτηριασμού, που προκλήθηκε από την απαξίωση της ζωής στη ΛΔΓ, θα στοιχειώνει την κοινωνία μας για πολύ καιρό ακόμη. 

Το κείμενο, ως ραδιοφωνικό σχόλιο, μεταδόθηκε από το Deutschlandradio Kultur στις 2.10.2014 και δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του ραδιοφώνου (bit.ly/1nOZcND).

[1] Στρογγυλές Τράπεζες (με πρώτη την Κεντρική Στρογγυλή Τράπεζα του Βερολίνου) ονομάστηκαν οι συνεδριάσεις που λειτούργησαν από τις 7.12.1989 έως τις 12.3.1990 στην Ανατολική Γερμανία, προκειμένου να καταλήξουν όλες οι πλευρές σε συμβιβασμό σχετικά με τη διαχείριση της επανένωσης. Η λειτουργία τους ήταν κυρίως συμβουλευτική και οι εισηγήσεις τους δεν λαμβάνονταν πάντα υπόψη.

[2] Το Treuhandsanstalt (για συντομία Treuhand) ήταν ένα κρατικό ίδρυμα καταπίστευσης που δημιουργήθηκε στην τελευταία φάση της ΛΔΓ για να ιδιωτικοποιήσει τις Επιχειρήσεις Λαϊκής Ιδιοκτησίας (VEB) και να τις εναρμονίσει με τις αρχές της οικονομίας της αγοράς.