Ο φασισμός στην Ελλάδα. Συνέχειες και ασυνέχειες στον ευρωπαϊκό 20ό αιώνα

ΤΟ ΒΑΘΥ ΚΡΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑΚΑΙ Η ΑΚΡΟΔΕΞΙΑ-5

του Δημήτρη Κουσουρή

Η ιδέα να χρησιμοποιήσουμε την έννοια του βαθέος κράτους ως αναλυτικό εργαλείο αποδείχτηκε, πιστεύω, ιδιαίτερα γόνιμη. Καταρχάς, εμένα με βοήθησε, σε ένα πεδίο που μου ήταν κατά κάποιο τρόπο οικείο να εντοπίσω κρίσιμους κρίκους που συνδέουν πρόσωπα και μηχανισμούς. Η έρευνα για όλα αυτά είναι, από τη φύση του ζητήματος θα έλεγα, γεμάτη από τεράστια κενά και «τυφλά» σημεία. Εντούτοις, διατρέχοντας τη σχετική βιβλιογραφία και τις ουκ ολίγες διαθέσιμες πηγές, ακόμα κι ένας λίγο-πολύ υποψιασμένος ερευνητής μπορεί να εντοπίσει απροσδόκητες συνδέσεις ή διαστάσεις της πραγματικότητας που είχαν υπερ- ή υποτιμηθεί, όπως π.χ. τη σημασία της «μήτρας» του φασιστικού φαινομένου στην Ελλάδα, που ήταν ο Εθνικός Διχασμός και το κίνημα των Επιστράτων.

Το πιο προφανές –και συνάμα το πιο εντυπωσιακό– που αντιλαμβάνεται κανείς είναι η πολυμορφία και οι πρωτεϊκές μεταμορφώσεις των ακροδεξιών πολιτικών ή παραστρατιωτικών σχηματισμών που συγκροτήθηκαν για να χτυπήσουν τους αγώνες του εργατικού κινήματος και των πολιτικών του εκφράσεων από τη δεκαετία του 1910 και εντεύθεν. Σε ό,τι με αφορά, απέκτησα νέες γνώσεις ιδιαίτερα για την πρώτη μεταπολεμική και τη μεταπολιτευτική περίοδο – που είναι και οι λιγότερο μελετημένες. Για τη βαρύτητα, λ.χ., του ιδεολογικού και πολιτικού ρόλου της Εκκλησίας, που έχει ερευνηθεί ελάχιστα. Το ίδιο ισχύει και για τη διεθνική διάσταση του ελληνικού νεοφασισμού, τόσο σχετικά με την ένταξη και συμμετοχή του στo μυστικό δίκτυο Stay-Βehind του ΝΑΤΟ, όσο και με τις διεθνείς διασυνδέσεις του κατά τη διάρκεια της Χούντας και μετά. Σε κάθε περίπτωση πάντως, πρόκειται για μια χαρτογράφηση του πεδίου.

Όσον αφορά τώρα το ερώτημα, αν η Χρυσή Αυγή αποτελεί συνέχεια ή τομή στην ιστορία της ελληνικής Άκρας Δεξιάς, η απάντησή μου είναι ότι ισχύουν και τα δύο. Η εκρηκτική εκλογική της άνοδος αποτελεί ασφαλώς τομή, ως προϊόν της κρίσης και της δραματικής υποχώρησης του παλαιοκομματισμού ΠΑΣΟΚ-ΝΔ. Τομή αποτελεί και η πολιτική της ταυτότητα: είναι η πρώτη φορά –πριν ή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο–, που ένα ναζιστικό κόμμα αποκτά τόσο πλατιά υποστήριξη και απήχηση. Ωστόσο, αυτό συνέβη ακριβώς επειδή η Χρυσή Αυγή στη συγκεκριμένη συγκυρία ήταν μάλλον η τελευταία εφεδρεία του βαθέος κράτους. Οι σχέσεις του ηγετικού της πυρήνα με θύλακες στο εσωτερικό του στρατού, της αστυνομίας και της δικαιοσύνης ήταν ήδη γνωστές και έρχονται στο φως ολοένα και περισσότερο με τη δουλειά που κάνουν μαχητικοί δημοσιογράφοι και δικηγόροι. Ομοίως, σε ό,τι αφορά τη μαζική της διάσταση, η Χρυσή Αυγή παρέχει σήμερα πολιτική ταυτότητα σε εθνικιστικά, ρατσιστικά, φαλλοκρατικά, αντιδημοκρατικά ρεύματα που έρρεαν, φανερά ή υπογείως για δεκαετίες στην ελληνική κοινωνία και που φανερώνουν σήμερα το πιο αποκρουστικό τους πρόσωπο.

 

Το Πανεπιστήμιο του λαδιού

του Βασίλη Καρδάση και του Τάκη Παπαϊωάννου

Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, «Το μάζεμα των ελαιών εν Μυτιλήνη»

Ξεκινήσαμε να γράψουμε ένα σχόλιο για τη διάσημη πλέον ρήση του Στ. Θεοδωράκη, στην εκπομπή του Ν. Χατζηνικολάου: «Έχουμε το καλύτερο λάδι, και δεν έχουμε ένα πανεπιστήμιο για την ελιά!». Είπαμε να σχολιάσουμε την αντίληψη περί παιδείας του Ποταμάρχη, να υπενθυμίσουμε ότι υπάρχει το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, άλλα σχετικά  ιδρύματα κ.ο.κ. Ο απολαυστικός όμως διάλογος που συναντήσαμε  στο facebook, μεταξύ Βασίλη Καρδάση και Τάκη Παπαϊωάννου, μας υπερκάλυψε και έτσι παραιτηθήκαμε από το σχόλιο. Σας μεταφέρουμε εκλεκτές περικοπές:

 Βασίλης Καρδάσης: Και η ντομάτα μας όμως είναι καλή! Και το μπρόκολο… Κάθε ζαρζαβατικό και πανεπιστήμιο. Αυτές είναι καινοτόμες προτάσεις.

Τάκης Παπαϊωάννου: Δάσκαλε, άστα, δράμα, υποβιβάστηκε σε ΤΕΙ Ελαιουργικής σε λιγότερο από πενήντα λεπτά! Ζω για να με δεχτούν σε Μάστερ «Αποθήκευση ελαιοκάρπου σε σακίδιο…»

Αυτοεκπληρούμενες Προφητείες: Η βία και η βιομηχανία της ειρήνης στην Μέση Ανατολή

του Νικόλα Κοσματόπουλου

Κομπάνι. Φωτογραφία του Veyzi Altay

Στο Κομπανί, τη Γάζα, το ξεχασμένο Μπαχρέιν, είναι ξεκάθαρο – σαν τον βραδινό ουρανό σε αεροπορικό βομβαρδισμό — ότι η μηχανή του πολέμου δουλεύει μερόνυχτα, καταπίνοντας φτωχές ψυχές και φτύνοντας υπέρογκα κέρδη. Εκεί, ο ανοικτός πόλεμος ενάντια στους αδύναμους και τους «άλλους» επιβεβαιώνει ότι η επιβίωση της παραπαίουσας παγκόσμιας κυριαρχίας βασίζεται στην ολοένα και εντονότερη αλληλοσύνδεση της ενεργειακής αυτάρκειας και της αδηφάγας οικονομίας με το δόγμα της «ασφάλειας» και τον προληπτικό πόλεμο – μέσα, έξω και διά των συνόρων. Ωστόσο, η Μέση Ανατολή δεν είναι μόνο ο σύγχρονος σιτοβολώνας ενός κόσμου χτισμένου πάνω στην υπερκατανάλωση ενέργειας. Μπορεί οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των βιομηχανιών πετρελαίου και πολέμου να σβήνονται γοργά, αλλά μια οικονομίστικη άποψη δεν αρκεί για να κατανοήσουμε γιατί η βία θεωρείται σήμερα συνώνυμο της Μέσης Ανατολής.

Προτείνω, αντιθέτως, μια ματιά μέσα από την οποία η Μέση Ανατολή αναδεικνύεται ως το αιματηρό πλυντήριο στο οποίο ξεπλένεται η ηθική χρεωκοπία της δυτικής ιδεολογικής κυριαρχίας και το ηθικοπλαστικό εργαστήρι στο οποίο σμιλεύονται έννοιες που νοηματοδοτούν την κοινή ζωή στον πλανήτη: βία, τρομοκρατία, πόλεμος –με μία λέξη– το «κακό» (evil), αλλά και πρόοδος, δημοκρατία, ειρήνη, το ίδιο το «καλό». Όσον αφορά τη Μέση Ανατολή σήμερα, η κυρίαρχη ηθική δουλεύει ασταμάτητα για να ορίσει την «κακή» βία, αλλά και να προωθήσει μια πολύ συγκεκριμένη εκδοχή της «καλής» ειρήνης. Η ατέρμονη μεσανατολική βία θα μένει ανεξήγητη, παράλογη και δαιμονική αν δεν συνειδητοποιήσουμε ότι δίπλα στην αιματηρή μηχανή του πολέμου συνυπάρχει αρμονικά –σχεδόν διαλεκτικά– μια ενοχική βιομηχανία της ειρήνης. Η βία στην Μέση Ανατολή δεν υπάρχει αντικειμενικά, ως «φυσικό φαινόμενο». Η βία δεν είναι δεδομένη, επειδή καμία δυνατότητα απευθείας γνώσης των γεγονότων (και των αιτιών) δεν υπάρχει χωρίς τη μεσολάβηση κυρίαρχων αναγνώσεων και φίλτρων, τα οποία –στο όνομα της «καλής» ειρήνης– καθορίζουν έννοιες, ξαναγράφουν την Ιστορία, άλλοτε αποσιωπούν κι άλλοτε αναδεικνύουν φωνές και πράξεις.

Στη γειτονιά του Βύρωνα: Ένας λόρδος στην Κεφαλονιά

του Γιάννη Ψυχοπαίδη

Τον Αύγουστο του 1823 ο λόρδος Μπάυρον έφτασε για πρώτη φορά στην Κεφαλονιά, και εγκαταστάθηκε στο χωριό Μεταξάτα για τέσσερις μήνες. Δίπλα ακριβώς στο σπίτι που έζησε ο Βύρωνας, συνέβη, τύχη αγαθή, να κατοικούν ο Γιάννης Ψυχοπαίδης και η Ρόη Μαλλιώρη, κάθε Αύγουστο, εδώ και δεκαπέντε χρόνια. Και λέμε τύχη αγαθή, επειδή έτσι ο Γιάννης Ψυχοπαίδης, με το βλέμμα στο ίδιο τοπίο, δημιουργούσε κάθε Αύγουστο μια σειρά εικόνες, σε μεσοτοιχία (μεταφορική αλλά και κυριολεκτική, καθώς ένας τοίχος χώριζε τα δύο σπίτια) με τον Βύρωνα. Τα έργα που προέκυψαν από αυτό τον συναρπαστικό δεκαπενταετή ζωγραφικό διάλογο με το ίδιο πάντοτε τοπίο –και τις όποιες αλλαγές του–,  πάντα στη «βαριά σκιά» του Βύρωνα, περιλαμβάνει η έκθεση «Ο Βύρωνας στην Κεφαλονιά». Η έκθεση, που οργάνωσε το Μουσείο Μπενάκη, με την ευκαιρία των 190 χρόνων από τον θάνατο του Βύρωνα περιλαμβάνει πενήντα περίπου ακουαρέλες, τρεις ξυλογραφίες και ένα γλυπτό. Η έκθεση «Ο Βύρωνας στην Κεφαλονιά» συνεχίζεται στο Μπουσείο Μπενάκη (Κουμπάρη 1), μέχρι και την επόμενη Κυριακή 26 Οκτωβρίου.

Στρ. Μπ.

Ξυλογραφία του Γιάννη Ψυχοπαίδη από την έκθεση

Από τις παραλίες της Αβύθου, το χωριό Ντομάτα, το μικρό κοιμητήριο με την θρηνούσα μορφή στον τάφο του Γεράσιμου Σκλάβου, ο δρόμος ανεβαίνει σαν το φίδι μέσα από τις αρχαίες ελιές και τους κήπους προς τα Σβορωνάτα, τα Καλλιγάτα, τα Κουρκουμελάτα, τα Μεταξάτα.

Και από εδώ επάνω ανοίγει το βλέμμα πίσω στο μεγάλο βουνό, τον Αίνο και προς τα κάτω αγκαλιάζοντας τον κάμπο, τα σπίτια, την καλλιεργημένη γη, τους ελαιώνες και τ’ αμπέλια. Ένα πανόραμα καταπράσινο που φέρνει ξανά στο νου τις εικόνες από τα παιδικά αναγνωστικά, την πατριδογνωσία ενός τόπου, όπου όλα τα στοιχεία της φύσης βρίσκουν πάλι τις πρωταρχικές και στέρεες έννοιές τους και τις πρωτογενείς αισθήσεις της αρχαϊκής γης.

Και στο βάθος η θάλασσα. Ανήσυχη, γαλήνια, ταραγμένη, μια αχανής υγρή έκταση που από την μια απλώνεται στα βάθη του Ιονίου πελάγους και απ’ την άλλη συναντά τις θαμπές κορυφογραμμές της Ζακύνθου μέχρι και τις αχνές ακτές της Κυλλήνης στην Πελοπόννησο.

Ένα τοπίο που χάνει διαρκώς τα περιγράμματά του, ξαφνικά χάνεται σε απόμακρα, απόκοσμα βάθη, άλλοτε έρχεται ο ορίζοντας τόσο κοντά που όλα γίνονται απτά και οικεία. Και σ’ αυτό το μοναδικό μοίρασμα, ανάμεσα σε ουρανό και κύματα αναδύεται ο βράχος του Δία, μια ριξιά μιας απόκρημνης, γιγαντιαίας πέτρας μεσ’ στη θάλασσα που δεσπόζει με την περήφανη αυτάρκεια ενός μικρού – μεγάλου κόσμου.

Τι γίνεται με εκείνη την υπόθεση του σοσιαλισμού;

του Κωνσταντίνου Ζαγάρα

Μπόρις Κουστόντιεφ, «Ο μπολσεβίκος» (1920)

«Τι θα γίνει με εκείνη την υπόθεση του σοσιαλισμού;» Ένα ερώτημα που βασάνιζε για δεκαετίες τους αριστερούς, αλλά απαξιώθηκε μαζί με τις ζωές χιλιάδων ανθρώπων, στα ερείπια της οικονομικής και πολιτικής κρίσης, απουσιάζοντας χαρακτηριστικά από τον λόγο του ΣΥΡΙΖΑ. Σήμερα, μάλλον παραπέμπει σε μια φιλολογικού ή ακαδημαϊκού τύπου συζήτηση, μακριά απ’ την κεντρική πολιτική σκηνή και τις ανάγκες των πολιτών.

Αποτελεί παράδοξο, ενώ η κρίση διαπερνά κάθε πτυχή της καθημερινότητας, να μην συζητείται καν αυτό που, από τον 19ο αιώνα, διακηρύχθηκε ως η κίνηση που οδηγεί σε μια αταξική κοινωνική θέσμιση, μια κοινωνία όπου ο καθένας προσφέρει ανάλογα με τις δυνατότητές του και στον καθένα προσφέρεται ό,τι αντιστοιχεί στις ανάγκες του.

Περίοδος μεταβατική. Ζούμε σε κοινωνίες αβίωτες, όπου συνυπάρχουν ο πλούτος και η φτώχεια, η χλιδή και η εξαθλίωση. Τα τεχνολογικά θαύματα στρώνουν τον δρόμο σε μια ιλιγγιώδη παραγωγικότητα, τη στιγμή που τα δύο τρίτα της ανθρωπότητας σαπίζουν μέσα στην υπανάπτυξη, τη φτώχεια και την αρρώστια. Σε κοινωνίες που κατάφεραν να κατακτήσουν υψηλά επίπεδα ευμάρειας, αλλά σήμερα θέτουν σε αμφισβήτηση τους ίδιους τους όρους ύπαρξής τους.

Στην Ελλάδα δεν σπάνιζαν –ούτε και τώρα σπανίζουν– οι αντιλήψεις, ακόμα και στην Αριστερά, για την κοινωνική καχεξία της εργατικής τάξης, την τριτοκοσμικού τύπου δομή της ελληνικής κοινωνίας, περί «μικρομεσαίας δύσμορφης ανάπτυξης» και «δημοσιοϋπαλληλικού παραδείσου». Ωστόσο, η καπιταλιστική ολοκλήρωση επήλθε στην Ελλάδα. Καθυστερημένα ή στρεβλά, αλλά επήλθε: αναπτύχθηκε ο δευτερογενής τομέας, επεκτάθηκε η μισθωτή εργασία, επικράτησε το βιομηχανικό μοντέλο στην οργάνωση της παραγωγής, το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο δέσποζε για χρόνια στην οικονομία, ο πληθυσμός αστικοποιήθηκε, το κράτος υπήρξε μοχλός αναπαραγωγής του κεφαλαίου, η ντόπια αγορά ενσωματώθηκε στην παγκόσμια και οι ιδεολογικοί μηχανισμοί του κράτους εξασφάλισαν σε μεγάλο βαθμό, την αναπαραγωγή των σχέσεων παραγωγής.

Η δίνη, το μικρόβιο και οι αγορές

του Δημήτρη Ιωάννου 

Πίνακας του Nikolay Viting, 1926

«Οι αγορές στη δίνη του πολιτικού ρίσκου»: έτσι υποδέχθηκε η Καθημερινή της Τετάρτης τη σημαντική πτώση του γενικού δείκτη του Χρηματιστηρίου Αθηνών, σε συνδυασμό με την ταυτόχρονη σημαντική άνοδο των σπρεντ του δεκαετούς ελληνικού ομολόγου. Για «το μικρόβιο της αβεβαιότητας» έγραφαν τα Νέα. Για τον φιλοκυβερνητικό Τύπο, οι αγορές είναι ένας ουδέτερος –αν και ευαίσθητος– δέκτης, ο οποίος ανταποκρίνεται μόνο δευτερογενώς σε ερεθίσματα. Και αυτά, στην περίπτωση της Ελλάδας, ήταν δύο (αν και σκοπίμως συγχέονται): η «πολιτική αστάθεια» και το «πολιτικό ρίσκο». Η πρώτη αναφέρεται στο ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών ενόψει της (δύσκολης) εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας, τις οποίες ζητά επίμονα ο ΣΥΡΙΖΑ. Το δεύτερο αναφέρεται στην πιθανή νίκη του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές αυτές.

Σύμφωνα λοιπόν με αυτή την αφήγηση, οι αγορές «τιμωρούν» την Ελλάδα για το πολιτικό κλίμα που έχει δημιουργηθεί με ευθύνη του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος όφειλε είτε να βάλει πλάτη είτε να βγάλει το σκασμό. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Μια συνολική ματιά στις ευρωπαϊκές εξελίξεις δείχνει ότι το ζήτημα υπερβαίνει σαφώς την Ελλάδα (βλ. και το άρθρο του Πέτρου Σταύρου, στα σημερινά «Ενθέματα»)· ωστόσο θα μείνω, στο σχόλιο αυτό, στο «εσωτερικό πεδίο», που έχει κι αυτό τη σημασία του.

Hμερολόγιο: Tέσσερις μέρες στο πολιορκημένο Κομπάνι

του Χεϋσάμ Μισλίμ

 

Ο κούρδος δημοσιογράφος Heysam Mislim, που ζούσε και εξακολουθεί να ζει στο Κομπάνι καταγράφει στο ημερολόγιό του, την καθημερινότητα των κατοίκων του Κομπάνι: μαχητών και αμάχων, ανδρών και γυναικών, τις ελλείψεις, την αποφορά των πτωμάτων στους δρόμους,  το σφίξιμο στην καρδιά, αλλά και το γέλιο των παιδιών, την αλληλλεγγύη, την πίστη ότι το Κομπάνι είναι το Στάλινγκραντ και θα νικήσει. Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Newsweek», στις 15.10.2104. Τα αποσπάσματα που ακολουθούν μετέφρασε ο Γιάννης Χατζηδημητράκης.

ENΘΕΜΑΤΑ

Πέμπτη 9  Οκτωβρίου. Η ζωή υπό πολιορκία φέρνει τους ανθρώπους κοντά. Όλοι είναι εθελοντές στο Κομπάνι, για να συνεχίσουν την αντίσταση στο ISIS. Οι γιατροί και οι νοσηλευτές εργάζονται χωρίς αμοιβή στα πρόχειρα νοσοκομεία· οι καταστηματάρχες πήραν τα τρόφιμα, ποτά και τις άλλες προμήθειες από τα ράφια των μαγαζιών τους, για να τα μοιράσουν δωρεάν σε μαχητές και πολίτες.

Κομπάνι. Φωτογραφία του Veyzi Altay, από το «Νewsweek»

Γενναίες μητέρες, των οποίων οι γιοι και οι κόρες αγωνίζονται στην πρώτη γραμμή, συγκεντρώνουν τρόφιμα και μαγειρεύουν σε καθημερινή βάση για όποιον πεινάει και χρειάζεται φαγητό. Το χρήμα δεν αξίζει πλέον τίποτα, γιατί όλοι θέλουν να μοιράζονται τους πόρους τους, καθώς και τη δύναμη της θέλησης τους, για να βοηθήσουν ο ένας τον άλλο αυτές τις δύσκολες στιγμές, για να συνεχιστεί η αντίσταση για να σωθεί η πόλη. Μοιάζει όλοι να ανήκουν σε μια μεγάλη οικογένεια.

Αυτή η αλληλεγγύη είναι που τροφοδοτεί το πνεύμα αντίστασης του Κομπάνι. Μικροί και μεγάλοι οι οποίοι είναι σε θέση να πολεμήσουν οπλίστηκαν και ορκίστηκαν να υπερασπιστούν την πόλη μέχρι το τέλος. Σήμερα, είδα την συναρχηγό του Κόμματος Δημοκρατικής Ένωσης (PYD) Asiya Abdullah και τον κυβερνήτη του καντονιού του Κομπάνι, Enwer Muslim, να φεύγουν με κατεύθυνση τις ανατολικές επαρχίες, όπου οι μάχες με το ISIS έχουν ενταθεί σε μια άνευ προηγουμένου κλίμακα, κρατώντας καλάσνικοφ. […]

Ποιος φταίει για την κατάρρευση; Το ελληνικό Χρηματιστήριο και η ευρωζώνη σε ζώνες επιρροής

του Πέτρου Σταύρου

Aντρέ Ντερέν, «Λουόμενοι», 1908

Αν μας δείχνει κάτι καινούργιο η πρόσφατη ευρωπαϊκή κρίση, αυτό είναι ότι η ευρωζώνη έχει χωριστεί σε ζώνες επιρροής μεταξύ του οικονομικά ισχυρότερου κράτους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Γερμανίας, και του σημαντικότερου ανεξάρτητου θεσμού και ιδιοκτήτη του ευρώ, της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας (ΕΚΤ).

Οι πρόσφατες εξελίξεις, με την κατάρρευση του δείκτη του Χρηματιστηρίου Αθηνών και την ξαφνική άνοδο των επιτοκίων των ομολόγων, έχουν την αφετηρία τους στην ανακοίνωση του προέδρου της ΕΚΤ, Μ. Ντράγκι, στο Τζάκσον Χωλ περί ενός είδους ευρωπαϊκής «ποσοτικής χαλάρωσης»[1] — με την απαραίτητη όμως δημοσιονομική υποστήριξη των κρατών-μελών. Δεν πρόλαβε ωστόσο η ΕΚΤ να εισηγηθεί τα πρώτα νομισματικά μέτρα και η Γερμανία έδειξε τις διαθέσεις της. Απείλησε ακόμα και με δικαστική προσφυγή εναντίον της ΕΚΤ, εφόσον αυτή προχωρούσε σε πιο σοβαρά νομισματικά μέτρα, όπως η αγορά κρατικών ομολόγων μέσω του προγράμματος ΟΜΤ (Outright Monetary Transactions), γεγονός που θα σήμαινε την παραβίαση της Ευρωπαϊκής Συνθήκης, η οποία δεν επιτρέπει στην ΕΚΤ να διευκολύνει χρηματοοικονομικά τα κράτη-μέλη.

Στα «Ενθέματα» αύριο Κυριακή 19 Οκτωβρίου

Κείμενα των: Πέτρου Σταύρου, Βασίλη Καρδάση και Τάκη Παπαϊωάννου, Νικόλα Κοσματόπουλου, Δημήτρη Χριστόπουλου, Κλειώς Παπαντολέων, Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου, Αλέξανδρου Σακελλαρίου, Δημήτρη Κουσουρή, Γιάννη Ψυχοπαίδη, Κωνσταντίνου Ζαγάρα, Χεϋσάμ Μισλίμ, Δημήτρη Ιωάννου.

Ρόμπερτ Μπερένυ, «Γυναίκα που παίζει τσέλο», 1928

 Ποιος φταίει για την κατάρρευση; Ο Πέτρος Σταύρου αναλύει την πρόσφατη ευρωπαϊκή κρίση και την κατάρρευση του Χρηματιστηρίου: «Κάθε χρηματική κρίση, μικρή η μεγάλη, από όπου και αν ξεκινήσει, θα ξεσπάσει πρώτα στον πιο αδύναμο ευρωπαϊκό κρίκο, και ειδικά πάνω στις πιο αδύναμες κοινωνικές κατηγορίες αυτού του κρίκου (ο «ηθικός κίνδυνος» των πολιτικών λιτότητας και της λειτουργίας των χρηματαγορών). Αυτό είναι και το πιο ουσιαστικό πρόβλημα που δημιουργεί η φύση της κρίσης χρέους στην ευρωζώνη: οι πιο ευάλωτες οικονομίες πληρώνουν πρώτες το τίμημα μιας διαταραχής, ανεξάρτητα από το σημείο στο οποίο θα εμφανιστεί αυτή.»

Το Πανεπιστήμιο του λαδιού. Ένας διάλογος στο facebook για το «Πανεπιστήμιο της ελιάς» του Σταύρου Θεοδωράκη μεταξύ Βασίλη Καρδάση και Τάκη Παπαϊωάννου: «Β.Κ.: Τέρμα το Πανεπιστήμιο Κρήτης. Πλέον, Πανεπιστήμιο Ελιάς! Η Κρήτη βγάζει εξαιρετικό λάδι. Και, εννοείται, οι εξετάσεις των φοιτητών στο Πανεπιστήμιο της Ελιάς θα δίνονται σε λαδόκολλες! Τ.Π. Και δεν θα λέμε με έκοψε, θα λέμε με κλάδεψε!»

Αυτοεκπληρούμενες Προφητείες. Ο Νικόλας Κοσματόπουλος μιλάει για τη βία και την βιομηχανία της ειρήνης στην Μέση Ανατολή: «Η Μέση Ανατολή δεν είναι μόνο ο σύγχρονος σιτοβολώνας ενός κόσμου χτισμένου πάνω στην υπερκατανάλωση ενέργειας. Μπορεί οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των βιομηχανιών πετρελαίου και πολέμου να σβήνονται γοργά, αλλά μια οικονομίστικη άποψη δεν αρκεί για να κατανοήσουμε γιατί η βία θεωρείται σήμερα συνώνυμο της Μέσης Ανατολής. Προτείνω, αντιθέτως, μια ματιά μέσα από την οποία η Μέση Ανατολή αναδεικνύεται ως το αιματηρό πλυντήριο στο οποίο ξεπλένεται η ηθική χρεωκοπία της δυτικής ιδεολογικής κυριαρχίας και το ηθικοπλαστικό εργαστήρι στο οποίο σμιλεύονται έννοιες που νοηματοδοτούν την κοινή ζωή στον πλανήτη: βία, τρομοκρατία, πόλεμος –με μία λέξη– το «κακό» (evil), αλλά και πρόοδος, δημοκρατία, ειρήνη, το ίδιο το «καλό». Όσον αφορά τη Μέση Ανατολή σήμερα, η κυρίαρχη ηθική δουλεύει ασταμάτητα για να ορίσει την «κακή» βία, αλλά και να προωθήσει μια πολύ συγκεκριμένη εκδοχή της «καλής» ειρήνης».

Το βαθύ κράτος στην Ελλάδα και η ακροδεξιά. Mε αφορμή την έκδοση του ομώνυμου βιβλίου που μόλις κυκλοφόρησε, ζητήσαμε από τους συγγραφείς να μας απαντήσουν στο ερώτημα ποιο είναι το καινούργιο που κομίζει η έρευνα, ποια είναι η ιδιαιτερότητα του τομέα που μελέτησαν.

Δημήτρης Χριστόπουλος: «Με μια φράση, λέω πως τη στιγμή που η αστυνομία πάλευε με τα φαντάσματά της για να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά σώματος ασφαλείας σε κράτος δικαίου, το κράτος της ανέθεσε να διαχειριστεί το μεταναστευτικό της δεκαετίας του 1990, επαναφέροντας στους αλλοδαπούς πρακτικές βαρβαρότητας και βίας που έτειναν να ξεχαστούν.»

Κλειώ Παπαπαντολέων: «Ο δικαστικός μηχανισμός –διά του ποινικού δικαίου– διαχειρίστηκε, και εξακολουθεί να διαχειρίζεται, μερίδες του πληθυσμού που ανήκουν στην «κοινωνική κατηγορία της φτώχειας» […] Όλα αυτά την ίδια στιγμή που ο δικαστικός μηχανισμός ατένιζε νωχελικά τις εκατοντάδες «νυχτερινές περιπολίες» της Χρυσής Αυγής και τις δημόσιες προτροπές της στη βία (βία που υλοποιούσαν τα μέλη της Χ.Α. αμέσως μετά), δημιουργώντας ένα χωρίς προηγούμενο status ιδιότυπης ασυλίας και ατιμωρησίας, που κάποιοι πλήρωσαν με την ίδια τους τη ζωή.»

Δημοσθένης Παπαδάτος-Αναγνωστόπουλος: «Αντιλαμβανόμενη την κοινωνική σύγκρουση της εποχής ως «εμφύλιο με τους αναρχικούς και τους λαθρομετανάστες», η ακροδεξιά επιχειρεί να λειτουργήσει ως πολλαπλασιαστής τάσεων που θέλουν ήδη τον στρατό αντιεξεγερτικό και αντιμεταναστευτικό μηχανισμό. Στο έδαφος, εξάλλου, της απαξίωσης του πολιτικού συστήματος, στελέχη του στρατού που δεν ανήκουν απαραιτήτως στη Χρυσή Αυγή εννοούν να παρεμβαίνουν δημόσια, κυρίως σε ζητήματα ακροδεξιάς ατζέντας. Το σημαντικότερο: η τάση αυτή, αντί να κινητοποιεί την πολιτική ηγεσία, ενίοτε επιβραβεύεται.»

Αλέξανδρος Σακελλαρίου: «Το μεγαλύτερο πρόβλημα, όμως, είναι ότι η Εκκλησία θεσμικά, η Ιερά Σύνοδος δηλαδή, αποφεύγει να επαναφέρει στην τάξη με αυστηρό τόνο ή και να τιμωρήσει όποια μέλη της εκφράζουν ρατσιστικές απόψεις, εν αντιθέσει με τους άλλους θεσμούς, στους οποίους αντίστοιχες ιδέες, θεωρητικά τουλάχιστον, δεν είναι ανεκτές, ενώ και στην πράξη, κάποιες φορές, τιμωρούνται.»

Δημήτρης Κουσουρής: «Είναι η πρώτη φορά –πριν ή μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο–, που ένα ναζιστικό κόμμα αποκτά τόσο πλατιά υποστήριξη και απήχηση. Ωστόσο, αυτό συνέβη ακριβώς επειδή η Χρυσή Αυγή στη συγκεκριμένη συγκυρία ήταν μάλλον η τελευταία εφεδρεία του βαθέος κράτους. Οι σχέσεις του ηγετικού της πυρήνα με θύλακες στο εσωτερικό του στρατού, της αστυνομίας και της δικαιοσύνης ήταν ήδη γνωστές και έρχονται στο φως ολοένα και περισσότερο με τη δουλειά που κάνουν μαχητικοί δημοσιογράφοι και δικηγόροι.»

Στη γειτονιά του Βύρωνα: Ένας λόρδος στην Κεφαλονιά. Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης με την ευκαιρία της σχετικής έκθεσης του για την συμπλήρωση 190 χρόνων από τον θάνατο του λόρδου Βύρωνα, γράφει για το διάστημα παραμονής του στην Κεφαλονιά. «Ο τόπος τον γαληνεύει, αλλά τον κρατά και σε διαρκή υπερδιέγερση και εγρήγορση. Η έντονη κοινωνική εμπειρία του, οι επαφές του και η οργανωτική του δουλειά στο νησί συνδυάστηκε με μια ταραγμένη, ανήσυχη ποιητική έκφραση, μια εσωτερική ψυχική προετοιμασία για την μεγάλη κάθοδο και την θυσία του στο Μεσολόγγι. Η Κεφαλονιά τον προετοιμάζει για την μεγάλη πορεία. Μια πορεία εσωτερικής ωρίμανσης ενός ρομαντικού, ενός μαχόμενου στοχαστή που αναζητά υπαρξιακά τον ηρωισμό, την υπέρβαση και την θυσία. Στο όνομα των μεγάλων ιδεών του ανθρωπισμού, της δικαιοσύνης και της κοινωνικής απελευθέρωσης, των ιδεών του Ευρωπαϊκού διαφωτισμού.»

Τι γίνεται με εκείνη την υπόθεση του σοσιαλισμού; Ο Κωνσταντίνος Ζαγάρας απάντα: «Η επιζητούμενη αγωνιωδώς «εναλλακτική» πολιτική δεν μπορεί να είναι άλλη από εκείνη που θέτει σε αμφισβήτηση την ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, τις εκμεταλλευτικές σχέσεις, τις κοινωνικές αστικές σχέσεις που αρθρώνονται στην βάση της καπιταλιστικής αρχής. Οι στόχοι, που επικαιροποιούν το αριστερό σχέδιο μέσα στους αιώνες, που δίνουν σάρκα και οστά στην υπόθεση του σοσιαλισμού, παραμένουν ίδιοι: η εξουσία και η ιδιοκτησία. Μπροστά σε αυτό τον γόρδιο δεσμό συνεχίζουμε να αναμετρόμαστε. Μπροστά σε αυτόν θα κριθεί-μεταξύ άλλων- το μέλλον της αριστερής διακυβέρνησης».

Ημερολόγιο: Τέσσερις μέρες στο πολιορκημένο Κομπάνι. Ο κούρδος δημοσιογράφος Heysam Mislim, καταγράφει στο ημερολόγιό του, την καθημερινότητα και την αντίσταση των κατοίκων του ηρωικού Κομπάνι. «Μια καπετάνισσα του YPJ άρπαξε μια ντουντούκα για να μιλήσει στον κόσμο για τις εξελίξεις στην πόλη. Είπε ότι έχουν δεσμευθεί να πολεμήσουν μέχρι τέλους. Είπε ότι αν και δεν υπάρχει τίποτα πιο πολύτιμο από τη ζωή της, θα τη θυσιάσει για να υπερασπιστεί τους ανθρώπους. Αναπτέρωσε το ηθικό όλων. Οι Κούρδοι έχουν πολιτισμό, μουσική και ποίηση, είπε, κι έτσι είναι αδύνατο να μας καταστρέψουν. Επιβεβαίωσε τις αναφορές ότι περίπου 100 ένοπλοι του ISIS έχουν συλληφθεί από τους μαχητές και τις μαχήτριες των YPG και YPJ. Είπε ότι δεν είναι σωστό να σκοτώσουν αιχμάλωτους πολέμου και ότι δεν θα τους σκοτώσουν επειδή οι Κούρδοι δεν είναι ίδιοι με το ISIS.»

Η δίνη, το μικρόβιο και οι αγορές. Ο Δημήτρης Ιωάννου αποδομεί τον ισχυρισμό ότι για την αντίδραση των αγορών “φταίει ο ΣΥΡΙΖΑ”. «Κάπου γράφτηκε πως οι αγορές δεν θέλουν παρατεταμένη εκλογική περίοδο, αλλά δεν θέλουν ούτε εκλογές. Αυτό είναι αλήθεια: οι αγορές θα προτιμούσαν έναν παγκόσμιο λείο χώρο, χωρίς ανωμαλίες, ρωγμές και χάσματα, ώστε οι κεφαλαιακές ροές να κυκλοφορούν ξεκομμένες από οποιοδήποτε κοινωνικοπολιτικό περιορισμό. Σε πλήρη συμφωνία, η (φιλο)κυβερνητική μιντιακή ρητορική περί «πολιτικής αστάθειας» είναι προσβλητική για το ίδιο το δημοκρατικό παιχνίδι και το Σύνταγμα, αφού επιρρίπτει την ευθύνη για την (εξ ορισμού αντιδημοκρατική) παρέμβαση των αγορών στη δημοκρατική αποδοκιμασία της πολιτικής της. Το μήνυμα είναι, για πολλοστή φορά, πως Δεν Υπάρχει Εναλλακτική Λύση. Με το φτωχό μου το μυαλό, αυτό λέγεται ολοκληρωτισμός.»

Από το αρχείο μας: Τα Ενθέματα της 17.1.2010 (αρ. φ. 574)

Διαμαντής Διαμαντόπουλος, «Καρπούζια» (λεπτομέρεια)

Διαθέσιμο σε ηλεκτρονική μορφή το 574ο φύλλο των Ενθεμάτων, της 17ης Ιανουαρίου 2010

Περιεχόμενα:

Αντιφιλελευθερισμός ή αντικαπιταλισμός: ζήτημα προσανατολισμού και όχι ορισμού.  Tου Ντανιέλ Μπενσαΐντ

Ένας διάλογος που πρέπει να συνεχιστεί. Tου Φίλιππου Παππα και του Γιάννη Παπαθεοδώρου

Μεταδιδακτορικές σπουδές, έρευνα και διδασκαλία στα πανεπιστήμια. Tου Αλέξη Πολίτη

Αστοί στο χωριό: Ειρηνική συμβίωση ή σύγκρουση; Του Αντώνη Μωυσίδη

Ποιος είναι Έλληνας; Μετανάστευση, δημοκρατία και ιθαγένεια.   Συζητάνε η Λίνα Βεντούρα, ο Γκάζι Καπλάνι και ο Δημήτρης Χριστόπουλος.

Από το αρχείο μας: Τα Ενθέματα της 10.1.2010 (αρ. φ. 573)

Kυριάκος Κατζουράκης, «Νυχτερινή περίπολος» (λεπτομέρεια). Από το λεύκωμα «Ο δρόμος προς τη Δύση. Η περιπέτεια της μετανάστευσης με ζωγραφική, κείμενα και ντοκουμέντα», Μεταίχμιο, Αθήνα 2001.

 

Διαθέσιμο σε ηλεκτρονική μορφή το 573ο φύλλο των Ενθεμάτων, της 10ης Ιανουαρίου 2010

Περιεχόμενα:

Ο νεοφασισμός εντός των τειχών. Tου Δημήτρη Χασάπη

Η νέα απειλή για το Θέατρο του Διονύσου. Του Γ. Μ. Σηφάκη

Η Βίβλος ως κόμικ: Ο Γιαχβέ συναντά τον Ρ. Κραμπ. Του Χάρολντ Μπλουμ

Ας ξαναφανταστούμε την πολιτική μας κοινότητα. Του Μίλτου Παύλου

Μιχάλης Μπεζαντάκος. Του Δημήτρη Παλαιολογόπουλου

 

Από το αρχείο μας: Τα Ενθέματα της 20.12.2009 (αρ. φ. 570)

Τάκης Κατσουλίδης, «Η Λήδα και ο Κύκνος», 1993

 

Διαθέσιμο σε ηλεκτρονική μορφή το 570ο φύλλο των Ενθεμάτων, της 20ης Δεκεμβρίου 2009.

Περιεχόμενα:

Ένας κεϋνσιανός «αλά καρτ». Του Πωλ Σάμουελσον

Από τα «Είκοσι τέσσερα σονέτα για την πολιτική διαχείριση της ερωτικής απελπισίας». Του Αιμόφιλου Τ. Ινφλουέντζα και της Σεράτια Μαρκένσες

Μπέρκλεϋ: Περισσότερες φράουλες λιγότερο αίμα. Tου Ηλία Ντίνα

Η ανάπτυξη μέσω των τραπεζών και η χρηματοπιστωτική επέκταση ως «εθνική στρατηγική». Tου Γιάννη Δραγασάκη

Ο δάσκαλος της Αμερικής. Η Ναόμι Κλάιν συζητάει με τον Μάικλ Μουρ για την ταινία του «Καπιταλισμός: ιστορία ενός έρωτα».

Τουρκία: Επαναμουσουλμανοποίηση ή μουσουλμανικός εκδημοκρατισμός; Του Νίκου Χριστοφή

Πώς να μη στοχαζόμαστε τα δικαιώματα και τη δημοκρατία. Tου Κώστα Σταμάτη

Aντιπροσωπεία περιορισμένης αντιπροσωπευτικότητας

του Δημοσθένη Παπαδάτου-Αναγνωστόπουλου

Ρενέ Μαγκρίτ, «Πανικός τον Μεσαίωνα», 1927

Ακόμα κι αν έβγαλε ειδήσεις (την αναβάθμιση Βορίδη, τα σενάρια για νέο ανασχηματισμό, την επιστροφή Νικ. Κακλαμάνη και τις προτάσεις Λυκούδη-Ανεξάρτητων για κυβέρνηση «εθνικής συνεννόησης»), η τριήμερη συζήτηση στη Εθνική Αντιπροσωπεία δεν μας έκανε σοφότερους. Περισσότερο επιβεβαίωσε δύο πράγματα: Πρώτον, ότι το πολιτικό κεφάλαιο της συγκυβέρνησης έχει εξανεμιστεί: η ίδια δεν διαθέτει δυναμική για εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας, ενώ το πολιτικό της προσωπικό, ακόμα και σε επίπεδο κορυφής πλέον, αποδεικνύεται αναλώσιμο. Δεύτερον, ότι όπως συνέβη ξανά και ξανά τα τελευταία χρόνια, οι αποτυχίες των κυβερνώντων και η ισχυροποίηση των αντιπάλων τους, αντί να σημάνουν αλλαγή πλεύσης, οδηγούν στην αναζήτηση ακόμα πιο αυταρχικών εναλλακτικών για τη συνέχεια στην ίδια ρότα. Αυτό σήμαιναν, το 2011, η αναβάθμιση Βενιζέλου και η τρικομματική Παπαδήμου με τη συμμετοχή του ΛΑΟΣ. Και στην ίδια λογική κινείται η άτυπη πρωθυπουργοποίηση Βορίδη — που όχι, δεν δηλώνει την έμφαση της κυβέρνησης στην υγεία, όπως υποστήριξε η υφυπουργός υγείας Κ. Παπακώστα, αφήνοντας άφωνους και τους πιο επινοητικούς σκιτσογράφους.

Αυτές τις τρεις μέρες, λοιπόν, η κυβέρνηση ζήτησε πολιτική σταθερότητα για να διαπραγματευτεί το χρέος, επιχειρώντας να καθησυχάσει ότι το Μνημόνιο τελειώνει «ενάμιση χρόνο νωρίτερα απ’ ό,τι ήταν να τελειώσει» (Βορίδης). Κι όμως, αντί πανηγυρισμών, ο πρωθυπουργός μοιάζει να περνάει σε δεύτερο ρόλο, στη Ν.Δ. συζητούν για μεταβατικές λύσεις, το ΠΑΣΟΚ διχάζεται όσο δεν πάει και τα σενάρια ανασυγκρότησης της Κεντροαριστεράς καίγονται το ένα μετά το άλλο — ιδίως όσο οι επιτυχίες διαψεύδονται: τόσο στο εσωτερικό (από τα εκλογικά αποτελέσματα του Μαΐου μέχρι τις πρόσφατες δημοσκοπήσεις) όσο και στο εξωτερικό, και μάλιστα… από τα δύο τρίτα της τρόικας (βλ. δηλώσεις Ντράγκι και Λαγκάρντ).

Το ελληνικό δίδαγμα: Μην τα παρατάτε!

H  σουηδή δημοσιογράφος  Kajsa Ekis Ekman στην Αθήνα της κρίσης

Η  Κάισα Έκις Έκμαν (Kajsa Ekis Ekman), γνωστή δημοσιογράφος στη Σουηδία, με ερευνητική δουλειά σε θέματα όπως το τράφικινγκ, η κλιματική αλλαγή, τα δικαιώματα των γυναικών, έφτασε στην Αθήνα τον Ιούλη του 2011, στην καρδιά του κινήματος των πλατειών. Έζησε δυο χρόνια σε ένα σπίτι με Έλληνες και βίωσε την καθημερινότητα της κρίσης και της αντίστασης: μίλησε με νέους, κινηματίες, επιχειρηματίες, πολιτικούς, εργαζόμενους, παρακολούθησε τις διαδηλώσεις. Την εμπειρία της την αποτυπώνει στην Κλεμμένη άνοιξη, ένα χρονικό της κρίσης, που θέλει να αποδομήσει τους μύθους, εντάσσοντας το Ελληνικό Ζήτημα στην παγκόσμια κρίση του καπιταλισμού και της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Το βιβλίο, σε μετάφραση Κατερίνας Φέτση και πρόλογο Άρη Χατζηστεφάνου, μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέδρος.

Συνέντευξη της Κάισα Έκις Έκμαν

 Ποιο ήταν το αρχικό σας κίνητρο για να ασχοληθείτε με την Ελλάδα;

Κάθε καπιταλιστική κρίση αποτελεί και ένα στιγμιότυπο μιας ιδεολογικής μάχης. Οι άρχουσες τάξεις, αφού ξόδεψαν όλα τα χρήματα, αφήνοντας την κοινωνία ερειπωμένη, χρησιμοποίησαν  στη συνέχεια τα μέσα ενημέρωσης που ελέγχουν, προσπαθώντας να πείσουν τους πάντες ότι για την κρίση φταίει ο λαός. Ακόμα χειρότερα, ότι η λύση στην κρίση είναι  να πάρουν ακόμα περισσότερα χρήματα και δικαιώματα από τον λαό, και να τα δώσουν στις άρχουσες τάξεις. Αυτό βέβαια βρίσκεται σε αντίθεση με εκείνο που γνωρίζουμε, ότι δηλαδή ότι οι καπιταλιστικές κρίσεις ξεσπούν είτε λόγω των κραδασμών του συστήματος είτε λόγω της απερισκεψίας των οικονομικών ελίτ. Εάν ο λαός δεν αντιτάξει τις δικές του ερμηνείες για την κρίση, κινδυνεύουμε να καθηλωθούμε στην αυτο-ενοχοποίηση, την απέχθεια για τον εαυτό μας και την ψυχολογία της μιζέριας. Στην τωρινή περίπτωση, η κρίση ήταν πιο σοβαρή σε ορισμένες χώρες από ό, τι σε άλλες. Λόγω των εμπορικών ανισορροπιών η κρίση έπληξε την περιφέρεια, ενώ οι χώρες του «πυρήνα» της Ευρωπαϊκής Ένωσης έμειναν αλώβητες. Τα μέσα ενημέρωσης αυτών των χωρών ξεκίνησαν μια εκστρατεία, κατηγορώντας την ελληνική εργατική τάξη για την κρίση, χρησιμοποιώντας διάφορα πολιτισμικά στερεότυπα. Η εικόνα του «τεμπέλη Έλληνα κηπουρού ή νοσοκόμας»  εμπεδώθηκε στη Σουηδία.

Το παρελθόν χειραφετεί το μέλλον

KΟΜΠΑΝΙ, ΣΥΜΒΟΛΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ-1

 της Σιας Αναγνωστοπουλου

Κομπάνι. Θρήνος για τους νεκρούς, 1.10.2014. Φωτογραφία του Sebastian Backhaus

Στις μέρες μας, στη Μέση Ανατολή, οι σκελετοί του παρελθόντος –ενός συγκεκριμένου παρελθόντος– επανέρχονται στο παρόν με τον πλέον δραματικό τρόπο. Δεν πρέπει να μας εκπλήσσει βέβαια ότι, στην εποχή του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, στην οποία η πολιτική μετατρέπεται σε ζήτημα πολιτισμικών/εθνοτκών ή θρησκευτικών ιδιαιτεροτήτων, τα αδιέξοδα και οι αντιφάσεις του εκδηλώνονται με τον πιο βίαιο τρόπο στη Μέση Ανατολή – όπου τα όρια πολιτικού-θρησκευτικού είναι, λόγω της βεβαρημένης ιστορίας της δυσδιάκριτα. Αυτή η τόσο ταλαιπωρημένη περιοχή αναδύεται λοιπόν ως ο τόπος που η «ανθρώπινη κοινωνία» ξαναπιάνει το νήμα του παρελθόντος από εκεί όπου η νεοφιλελεύθερης εκδοχής νέα παράδοση πίστεψε ότι το έκοψε οριστικά.

Όταν το παρελθόν υποτάσσει το μέλλον. Παγκοσμιοποιημένο χαλιφάτο, μουσουλμανική ουμμά, θρησκευτικός/δογματικός κατακερματισμός ή «θρησκευτικός ριζοσπαστισμός»: όλα αυτά που μοιάζουν «πολιτισμικά» στοιχεία της παράδοσης της Μέσης Ανατολής, δεν συνιστούν παρά παλιά υλικά που συνθέτουν μια νέα παράδοση. Η παράδοση αυτή αποτελεί τη νομιμοποιητική ερμηνεία, στα τοπικά συμφραζόμενα, του νέου «δυτικού» σχεδίου για τη Μέση Ανατολή. Πρόκειται για το σχέδιο της «μεγάλης Μέσης Ανατολής» ή της νοτιοδυτικής Ασίας: μια μεγάλη θρησκευτικο-πολιτισμική ενότητα, κατακερματισμένη εσωτερικά σε αδύναμα κράτη-«θρησκευτικές κοινότητες ή δόγματα», υπό τον έλεγχο κρατών της περιοχής, ικανών να νομιμοποιούν, στο όνομα της παράδοσης, τους νέους γεωστρατηγικούς σχεδιασμούς.

Koμπάνι: Τέσσερα διδάγματα για την Aριστερά

KΟΜΠΑΝΙ, ΣΥΜΒΟΛΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΓΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ-1

 του Historythree

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

 

1.Ήρθε η ώρα να αναρωτηθούμε για την εμμονή της Δύσης για το ISIS

Βερολίνο, Οκτώβριος 2014. Διαδήλωση αλληλεγγύης για τους Κούρδους του Κομπανί. Φωτογραφία του Thorsten Strasas από το flickr

Αν πιστέψουμε τα λόγια του Μπαράκ Ομπάμα, του Ντέιβιντ Κάμερον και του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, oι «θηριωδίες του φονταμενταλισμού», είναι ο πρωταρχικός λόγος της εμπλοκής του ΝΑΤΟ στη Συρία. Αξίζει να σημειωθεί ότι, πολλοί αριστεροί σχολιαστές αναπαράγουν ακριβώς την ίδια εμμονή σχετικά με το ISIS, στη συζήτηση για τα συμφέροντα της Δύσης. Ωστόσο, το ΝΑΤΟ, παρόλο που είναι ένας πανίσχυρος ιμπεριαλιστικός οργανισμός, υποτίθεται αποφασισμένος να σταματήσει τον «ισλαμικό εξτρεμισμό», αποδείχθηκε πολύ αναποτελεσματικό. Στην πραγματικότητα, οι ΗΠΑ είναι έμμεσα υπεύθυνες για τον εξοπλισμό του ISIS και εντελώς ανίκανες και/ή απρόθυμες να εξοπλίσουν την αναμφισβήτητα μη θρησκευτική κουρδική αντίσταση. Οι αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας ήταν εφήμερες, και στην καλύτερη περίπτωση συμβολικές, έχοντας μικρό αντίκτυπο στην προέλαση του ISIS. Επιπλέον, η Τουρκία έκανε επανειλημμένα τα στραβά μάτια στη χρήση των εδαφών και των συνόρων της από το ISIS, για την εκπαίδευση των μαχητών του και τις γραμμές τροφοδοσίας του, αντίστοιχα. Πιο πρόσφατα, καθώς το Κομπάνι έφτασε στο χείλος της κατάκτησης, η Τουρκία επέμεινε ότι συναρτά οποιαδήποτε στρατιωτική βοήθεια με την εγκατάλειψη από το κουρδικό Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης (PYD) της ιδέας της αυτοδιάθεσης και των αυτοδιοικούμενων καντονιών, ζητώντας του να συμφωνήσει σε μια τουρκική ουδέτερη ζώνη στις ελεγχόμενες από Κούρδους περιοχές στη Βόρεια Συρία. Τώρα, λαμβάνοντας υπόψη ότι ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία ήταν πρόθυμες να παρέμβουν πολύ προτού το ISIS θεωρηθεί απειλή, και λαμβάνοντας επίσης υπόψη την μακροχρόνια εχθρότητα της Τουρκίας προς το PKK και το PUD, δεν μπορούμε να αρκούμαστε σε αναλύσεις περί επεμβάσεων που αρχίζουν και τελειώνουν με το ISIS. Εν ολίγοις, γίνεται ολοένα και πιο σαφές ότι το ISIS αποτελεί ουσιαστικά ένα πρόσχημα για το ΝΑΤΟ στην επιδίωξη άλλων γεωπολιτικών στόχων — δηλαδή της καθαίρεσης Άσαντ και της ακύρωση της αυτονομίας του Κουρδιστάν.

Πρόνοια και παιδική προστασία: ο φτωχός συγγενής της δημόσιας διοίκησης

Από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι τα χρόνια της κρίσης

του Γιώργου Νικολαΐδη

Από τις ευρωεκλογές και μετά, μια μεγάλη συζήτηση έχει ανοίξει στην Αριστερά, και ιδιαίτερα στον ΣΥΡΙΖΑ, για την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσει ενόψει των –ολοένα και πιθανότερων– πρόωρων εκλογών. Ωστόσο, το ουσιαστικό πολιτικό ερώτημα δεν μπορεί να εδράζεται στην αριθμητική των τακτικισμών ενόψει μιας εκλογικής αναμέτρησης. Αντιθέτως, για την Αριστερά αλλά και όλους τους πολιτικούς σχηματισμούς που θα διεκδικήσουν την ψήφο των πολιτών είναι περισσότερο τι σκοπεύουν να πράξουν με αυτή την ψήφο. Σε αυτό το ερώτημα, δυστυχώς, οι απαντήσεις στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ αλλά και στη λοιπή Αριστερά, είτε «δεξιόστροφες» είτε «αριστερόστροφες», ούτε πολλές ούτε επαρκείς είναι.

Έργο του Ερκούτ Τερλικσίζ

Στο «κυρίως μενού» της οικονομίας οι διαχωριστικές γραμμές των επαγγελλόμενων πολιτικών κάπως χαράζονται· κι αυτό παρά την παροιμιώδη ασάφεια ορισμένων καθοριστικών ζητημάτων (ιδιαίτερα από πλευράς ΣΥΡΙΖΑ) ή την παντελή απουσία εξήγησης του πώς θα γίνουν όσα εξαγγέλλονται (στα προγραμματικά κείμενα της λοιπής Αριστεράς). Όμως, αν προχωρήσουμε στις επιμέρους θεματικές, εκεί η θολούρα είναι μάλλον ο κανόνας. Ένας κοινωνικός ανθρωπολόγος από τον Άρη, παρατηρώντας την κατάσταση των πραγμάτων σε ζητήματα θεσμικής πολιτικής, θα μπορούσε να συμπεράνει πως τα αριστερά κόμματα, σε γενικές γραμμές, υποστηρίζουν τα αιτήματα των διαμαρτυρόμενων κλάδων και επαγγέλλονται περισσότερες δημοκρατικές ελευθερίες. Πέραν τούτου όμως; Έχουν διαφορετική προσέγγιση –που να απορρέει και από την ιδεολογική τους αφετηρία– για την οργάνωση της παιδείας, της υγείας, της δικαιοσύνης, του πολιτισμού, της αυτοδιοίκησης; Ο καλόπιστος ή αφελής παρατηρητής θα επισήμαινε, βέβαια, ότι και σημαντικό μέρος των απολογητών της κυβερνητικής πολιτικής (αν εξαιρέσουμε όσους διακηρύσσουν ότι το «Μνημόνιο είναι ευλογία», κάνοντας σημαία τη σύγκρουση με τις «συντεχνίες») υιοθετούν πολλά από τα αιτήματα, τουλάχιστον εν μέρει, ως δίκαια, αναβάλλοντας ωστόσο την ικανοποίησή τους έως ότου η οικονομική κατάσταση το επιτρέψει. Άρα η διαφορά είναι μόνο στη χρονική στιγμή; Ασφαλώς όχι· αλλά τότε γιατί δεν αναδεικνύεται;

Η χαμένη επανάσταση

ΕΙΚΟΣΙ ΠΕΝΤΕ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΕΠΑΝΕΝΩΣΗ

του Τιλο Σμιτ

μετάφραση: Ίων Δραγουμάνος

Η 3η Οκτωβρίου στη Γερμανία είναι εθνική γιορτή, η επέτειος της ένωσης των δύο Γερμανιών το 1989. Γιορτάζεται κάθε χρόνο με επισημότητα, πολύ θόρυβο — και όλο και μεγαλύτερη απόσταση από μια πραγματικότητα που αποσιωπάται, από την ιστορία μιας χώρας που ξεχνιέται, που παραλλάσσεται, που δαιμονοποιείται. Η αλήθεια είναι πως στη σημερινή Γερμανία η συζήτηση και η επεξεργασία του ανατολικογερμανικού παρελθόντος έχει προχωρήσει πολύ παρακάτω. Βιβλία, ταινίες (ας θυμηθούμε το Good Bye, Lenin! και τις Ζωές των άλλων), εκπομπές, διηγήσεις, αρχεία έχουν ρίξει φως, συμβάλλοντας στη συμφιλίωση με το παρελθόν του «αδύναμου μισού» της χώρας — ωστόσο η συμφιλίωση αυτή αφορά περισσότερο τους Δυτικούς. Μπορεί τα αυτοκίνητα Trabant να έχουν γίνει καλτ, μπορεί στο Checkpoint Charlie να φωτογραφίζονται χιλιάδες γελαστοί τουρίστες με τον ψευτοφρουρό, όσοι όμως έζησαν στην Ανατολική Γερμανία έχουν μείνει με ένα πικρό χαμόγελο. Η χώρα τους εξαγοράστηκε φτηνά, η προηγούμενη ζωή τους σβήστηκε με ένα δυτικογερμανικό σφουγγάρι. Στα πρώην ανατολικά κρατίδια η ανεργία καλπάζει, η ίδια δουλειά αμείβεται ακόμη με χαμηλότερο μισθό, η επαρχία ερημώνει και οι νεοναζί μπαίνουν στα τοπικά κοινοβούλια. Το άρθρο του γερμανού δημοσιογράφου Thilo Schmidt εκφράζει την αγανάκτηση όχι για τη χαμένη ιστορία, αλλά για μια μεγάλη χαμένη ευκαιρία.

Ι.Δ.

Γραμματόσημο της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας, 1982

Βγάζουν τώρα μεγαλόσχημους λόγους. Μιλάνε για τους ήρωες της «ειρηνικής επανάστασης». Για το θάρρος τους να αντιπαρατεθούν στην κρατική εξουσία. Για τα δάκρυα χαράς που έχυναν τα αδέρφια από την Ανατολική και τη Δυτική Γερμανία όταν άνοιξε το «σιδηρούν παραπέτασμα».

Σύμφωνοι, ήταν πραγματικά ένα νέο ξεκίνημα το ότι ο λαός βρήκε και πάλι τη γλώσσα του και έκανε το βήμα να βγει στο δρόμο. Ότι ασκήθηκε στον διάλογο σε πολλές Στρογγυλές Τράπεζες[1] σε όλη τη χώρα και στην Κεντρική Στρογγυλή Τράπεζα στο Βερολίνο — ακόμη και στον διάλογο με τους πρώην εξουσιαστές. Τι απέγινε όμως αυτό το ξεκίνημα;

Ο Χέλμουτ Κολ εξαγόρασε την επανεκλογή του εισάγοντας γρήγορα στην Ανατολική Γερμανία το δυτικό μάρκο. Στις πρώτες ελεύθερες βουλευτικές εκλογές, οι υποσχέσεις για γρήγορη ευημερία χάρισαν τη νίκη στη «Συμμαχία για τη Γερμανία», στην οποία πρωτοστατούσε η ανατολική Χριστιανοδημοκρατική Ένωση (ost-CDU), η οποία εν μια νυκτί μεταστράφηκε από συστημικό δεκανίκι της κομμουνιστικής κυβέρνησης σε αντιπολιτευτική ομάδα. Ανάλογη μεταμόρφωση υπέστησαν και οι Φιλελεύθεροι της ΛΔΓ. Αντίθετα, οι αντιπολιτευτικοί σχηματισμοί, χωρίς τους οποίους δεν θα είχαν οργανωθεί ποτέ αυτές οι πρώτες εκλογές, κατέρρευσαν πανηγυρικά. Η λεία είχε μοιραστεί.

Μεταξύ μας… Μεταξάς. Για τους «Ηγέτες» της «Καθημερινής»

του Στρατή Μπουρνάζου

Αριστοτέλης-Ιουστινιανός-Βενιζέλος-Μεταξάς. Ποία η σχέση μεταξύ τους; Mου ’ρχεται στο μυαλό το σύνθημα «Στάλιν-Φαράκος-Σαραβάκος» ή οι στίχοι του «Ολαρία Ολαρά»: «Ο μαρκήσιος Ντε Σαντ μ’ ένα χίπη, ο γραμματέας μαζί με τον αλήτη». Με άλλα λόγια, ουδεμία σχέση. Άλλωστε, μονάχα σε ακροδεξιά σάιτ ο «εθνικός κυβερνήτης» βρίσκει τη θέση του στο πάνθεον των ηρώων.

«Αρχαιοελληνικοί» χαιρετισμοί, σε εκδήλωση των Ταγμάτων Εργασίας

Και όμως, δεν ήταν ο «Ορθόδοξος Συναγερμός», ο «Γαλανόλευκος Αϊτός» ή οι «Εκδόσεις Τσεκουράτος», αλλά η Καθημερινή εκείνη που το διέπραξε. Στη σειρά βιβλίων «Ηγέτες», με «εκπροσώπους από όλο το φάσμα της ιστορίας των Ελλήνων», περιλαμβάνονται: Περικλής, Αριστοτέλης, Μέγας Αλέξανδρος, Ιουστινιανός, Ρήγας, Κολοκοτρώνης, Καποδίστριας, Τρικούπης, Βενιζέλος (ο Ελευθέριος, όχι ο Βαγγέλης) και… Μεταξάς (ο δικτάτωρ, όχι το κονιάκ!)

H διαφήμιση του «εθνικού ηγέτη» στη σειρά της «Καθημερινής» (η εικόνα από το άρθρο του Χρ. Τριανταφύλλου, στο RedNotebook)

Η σύλληψη της σειράς δύσκολα αντέχει στην κριτική. Με ποια έννοια είναι ο Αριστοτέλης «ηγέτης»; Από πότε έγινε ο Ιουστινιανός «Έλληνας ηγέτης»; Ποιο νήμα συνδέει τους «βραβευθέντες»; Αν το φάσμα ήταν πιο μαζεμένο (λ.χ. Πολιτικοί ηγέτες της νεότερης Ελλάδας, Αρχαίοι έλληνες στοχαστές κλπ.) θα μπορούσε να γίνει μια συνεκτική κουβέντα: τι σημαίνει «ηγέτης», με ποια κριτήρια έγινε η επιλογή, τι στόχους έχει η σειρά (η οποία παραπέμπει, μάλλον, περισσότερο σε συζήτηση για το ποιοι ανδριάντες πρέπει να ανεγερθούν, παρά σε μια κριτική προσέγγιση της ιστορίας) κ.ο.κ. Αν όμως στη χοάνη των 2.500 χρόνων διαλέγεις, υπό το ενοποιητικό νήμα του ελληνισμού, δέκα πρόσωπα, αναπόφευκτα, καταλήγεις στην καρικατούρα.

Θα μείνω στον τελευταίο «ηγέτη»: τον Ιωάννη Μεταξά. To βασικό επιχείρημα που είδα να προβάλλεται στα social media προς υπεράσπιση της επιλογής της Καθημερινής ήταν, πάνω-κάτω, το εξής: το γεγονός ότι ο Μεταξάς υπήρξε δικτάτορας δεν είναι λόγος να «κοπεί»· αυτό θα ήταν ιδεολογική παρέμβαση. Άλλωστε, και ο επιμελητής της σειράς, Θάνος Βερέμης, στον Πρόλογο, μιλάει για «αγαθούς» και «κακούς» ηγέτες, διευκρινίζοντας ότι οι περισσότεροι έχουν «μεικτό “μητρώο”».

Αναρωτιέμαι όμως: Ποιο είναι το σπουδαίο έργο του Μεταξά που τον κάνει μεγάλο ηγέτη; Υπάρχουν άραγε σοβαρές πτυχές της πολιτείας του (δεν εννοώ το ρετσινόλαδο, την ΕΟΝ, τις φιέστες, αλλά και τον Τρίτο Ελληνικό Πολιτισμό, την αγροτική μεταρρύθμιση στο πλαίσιο του κορπορατιστικού κράτους– που τον κάνει έναν από τους μεγαλύτερους ηγέτες όλων των εποχών; Αρκεί το «Όχι»; Μπορεί, ακόμα και με τα πιο διασταλτικά κριτήρια, να αντέξει δίπλα στον Περικλή, τον Βενιζέλο ή τον Τρικούπη; Αστεία πράγματα! Ακόμα κι αν δεν ήταν δικτάτορας λοιπόν, δεν θα χωρούσε σε μια τέτοια σειρά. (Δεν μπαίνω, εδώ, σε πιο «πίζουλα» ζητήματα όπως η κατασκευή της «τρισχιλιετούς συνέχειας» ή η ανιστορικότητα του να γειτονεύει ο Περικλής με τον Κολοκοτρώνη ή τον Ιουστινιανό).

Το πράγμα όμως δεν σταματάει εδώ. Είναι σαφές ότι όταν είσαι η Καθημερινή το διάβημα έχει και διαπαιδαγωγητικό χαρακτήρα. Δεν είσαι το ληξιαρχείο ούτε το Βιογραφικό Λεξικό όπου καταγράφονται οι πάντες. Και όσο κι αν ο Θ. Βερέμης μιλάει για «αγαθούς», «κακούς» και «μικτούς» ηγέτες, όλοι, μα όλοι, και οι άλλοι εννιά ηγέτες της σειράς είναι όχι απλώς αγαθοί, αλλά πανάγαθοι, αν κρίνουμε από τον διθυραμβικό τόνο: Παραθέτω: Περικλής («ο μέγιστος ηγέτης της δημοκρατίας»), Αριστοτέλης («ο θεμελιωτής της δυτικής σκέψης»), Μέγας Αλέξανδρος («ο μέγας στρατηγικός νους»), Ιουστινιανός («ο εμβληματικός αυτοκράτωρ»), Ρήγας («ο στοχαστής επαναστάτης»), Κολοκοτρώνης («ο αρχιστράτηγος της εθνεγερσίας»), Ιωάννης Καποδίστριας («ένας άγιος της πολιτικής»: επί λέξει, έτσι τον χαρακτηρίζει ο Θ. Βερέμης), Χαρίλαος Τρικούπης («ο μεγάλος εκσυγχρονιστής»), Ελευθέριος Βενιζέλος («ο χαρισματικός οραματιστής»). Και δίπλα τους… ο Μεταξάς!

Η ένταξη του Μεταξά στο εθνικό πάνθεον είναι λοιπόν μια σαφέστατα ιδεολογική και πολιτική επιλογή, για την οποία δικαιούμαστε, και επιστημονικά και ιδεολογικά, να έχουμε τη χείριστη γνώμη. Σας αφήνω, πάω να ξανακούσω τον «πρωθυπουργεύοντα» Μ.Β. Θα βάλω να παίζει και ένα χαρούμενο τραγουδάκι: «Να ζήσει ο εθνικός στρατός / κοντά του κι όλοι οι άλλοι / που την Ελλάδα έσωσαν / από φωτιά μεγάλη. // Φτωχές μανάδες γέννησαν / τους τέσσερις μεγάλους / το Γιώργο Παπαδόπουλο / τον Παττακό και άλλους». Κι άμα βγάλει ποτέ η «Αυγή» τα 100 Αθάνατα Ελληνικά Τραγούδια (από τον Αρίωνα μέχρι τον Ρήγα και τον Γιάννη Πάριο) θα πω στον Φίλη να το συμπεριλάβει — είναι, άλλωστε, κι αυτό κομμάτι της παράδοσής μας.

ΥΓ. Το θέμα είχαν επισημάνει πολλοί στα social media.  Επισημαίνω τα σχόλια της Αθηνάς Σκουλαρίκη του Θεόφίλου Τραμπούλη και του Nίκου Σαραντάκου. Διαβάστε, επίσης, το αναλυτικό άρθρο του Χρήστου Τριανταφύλλου «Ο Μεταξάς, η Καθημερινή και οι υγειονομικές βόμβες», στο RedNotebook, 9.10.2014.

Ψήφος εμπιστοσύνης: Βουλγάρικα μαθήματα και παθήματα

του Δημήτρη Χριστόπουλου

Χαρακτικό του Τζιάκομο Πάτρι

Η Βουλγαρία είναι μια χώρα με την οποία μας ενώνουν και μας χωρίζουν αρκετά. Στη μόνιμη επωδό των Ελλήνων τα τελευταία χρόνια «γίναμε Βουλγαρία», μια πολιτογραφημένη Ελληνίδα, Βουλγάρα πολίτης, διερωτάται σε ένα άρθρο που αξίζει την προσοχή μας: «Γίναμε όντως Βουλγαρία; Τείνω να απαντήσω: Όχι… ακόμη. Αλλά βρισκόμαστε… σε καλό δρόμο!» (Μάγια Στογιάνοβα, «Γίναμε όντως Βουλγαρία», ηλεκτρονικό περιοδικό Χρόνος, τχ. 11, Μάρτιος 2014).  Προσωπικά, ύστερα από ένα πολύ διδακτικό διάστημα στο Πανεπιστήμιο της Σόφιας, φέτος το καλοκαίρι, και έχοντας παρακολουθήσει τις κοινοβουλευτικές συζητήσεις για την ψήφο εμπιστοσύνης στην ελληνική Βουλή την τελευταία βδομάδα, τείνω στο ίδιο συμπέρασμα.

Στη Βουλγαρία λοιπόν, τα κυρίαρχα κόμματα, το «κεντροδεξιό» GERB του σωματοφύλακα Μπορίσοφ και το Σοσιαλιστικό Κόμμα, που ακόμη αποπνέει την καμαρίλα του παλιού καθεστώτος υποκλινόμενο συνάμα στη νεοφιλελεύθερη συνταγή του ΔΝΤ, δεν τολμάνε να πούνε στους ανθρώπους «Εμπιστευτείτε μας!». Με τον λόγο τους ουσιαστικά εννοούν και, εν τέλει, πιο κυνικά, λένε: «Μην εμπιστεύεστε κανέναν!». Ξέρουν ότι την εμπιστοσύνη του λαού δεν υπάρχει περίπτωση να την κερδίσουν ύστερα από τόσα χρόνια καταστροφικής «μετάβασης» από τον «σοσιαλισμό» στην «οικονομία της αγοράς».  Έτσι λοιπόν, με το να ζητάνε από τον κόσμο να μην εμπιστεύεται κανέναν, δεν χάνουν τίποτε παραπάνω. Απλώς κερδίζουν την πιθανότητα οι Βούλγαροι να μην εμπιστεύονται τους αντιπάλους τους. Πολύ απλά, έτσι παραμένουν κυβερνώντα κόμματα, παρά την απόλυτη ηθική ανυποληψία στην οποία βρίσκονται στις συνειδήσεις του λαού. Η τακτική αυτή επιβεβαιώθηκε και στις πρόσφατες εκλογές στις οποίες, παρά τη συρρίκνωση της εκλογικής τους επιρροής,  τα δύο κόμματα παραμένουν πρώτα. Μου το συνόψισε το καλοκαίρι, σε μια αφοπλιστική φράση, μια νεαρή βουλγάρα διανοούμενη, η Μαρίγια Ιβάντσεβα: «in mistrust we trust».