Το «πρόβλημα νεολαία»

ΝΕΟΛΑΙΑ ΚΑΙ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ-1

συνέντευξη του Κώστα Κατσάπη

«Ηθικός πανικός» για τη νεολαία: μια έννοια σημαντική και στις δύο μελέτες. Πότε συγκροτείται ιστορικά στην Ελλάδα, αυτός ο «ηθικός πανικός»;

Ως «ηθικό πανικό» τείνουμε να ορίζουμε την έντονη ανησυχία που κυριάρχησε τον δημόσιο λόγο στη διάρκεια των πρώτων μεταπολεμικών δεκαετιών σχετικά με την πορεία μιας νεολαίας που φαινόταν «ατίθαση», «εν κινδύνω» ή πολύ απλά ανεξέλεγκτη. Ο φόβος για τη νεολαία βεβαίως, δεν είναι ένα φαινόμενο που συναντάται για πρώτη φορά στην πρώτη μεταπολεμική περίοδο. Γνωρίζουμε καλά πως η εμφάνιση της νεολαίας ως μιας διακριτής κοινωνικής κατηγορίας ήδη από τα τέλη του 19^ου αιώνα, φαινόμενο αλληλένδετο με την ύπαρξη για πρώτη φορά στις δυτικές κοινωνίες ενός ελεύθερου χρόνου ανάμεσα στην εξαρτημένη παιδική ηλικία και στις πολλαπλές ευθύνες της ενηλικίωσης, συνδυάστηκε με μία έντονη ανησυχία που αφορούσε τη  διαχείριση αυτού ακριβώς του ελεύθερου χρόνου. Οπωσδήποτε όμως, ο όρος «ηθικός πανικός» τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, δεν μπορούμε να πούμε πως εμφανίζεται παρά την επαύριο του Μεγάλου Πολέμου. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’50, πολύ εμφανώς στα μέσα της δεκαετίας με σημείο – τομή την εμφάνιση του ροκ εν ρολ και με πρωτοφανή ορμή από τις αρχές της επόμενης, ο «ηθικός πανικός» θα κυριαρχήσει στον δημόσιο λόγο, κάτι άλλωστε που λίγο- πολύ όλοι γνωρίζουμε από τις αποτυπώσεις του στον κινηματογράφο σε μια σειρά από κοινωνικά δράματα που προβάλλονται στις αρχές της δεκαετίας του ’60 (Στεφανία, Κατήφορος, Νόμος 4000 κλπ).

«Νέοι εν κινδύνω»

ΝΕΟΛΑΙΑ ΚΑΙ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ ΣΤΗ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ-1

συνέντευξη της Έφης Αβδελά

«Ηθικός πανικός» για τη νεολαία: μια έννοια σημαντική και στις δύο μελέτες. Πότε συγκροτείται ιστορικά στην Ελλάδα, αυτός ο «ηθικός πανικός»;

1: Ρόυ Λίχτενσταϊν, «Κορίτσι που δακρύζει ΙΙΙ», 1977

Ο «ηθικός πανικός» δεν είναι κεντρική έννοια σε αυτό το βιβλίο. Χρησιμοποιώ την έννοια περισσότερο σε προηγούμενη δουλειά μου. Εδώ είναι υπόρρητη. Όπως είναι γνωστό, ο «ηθικός πανικός» είναι έννοια που έχουν χρησιμοποιήσει κυρίως βρετανοί κοινωνιολόγοι, για να υποδείξουν μια υπερβολική δημόσια ανησυχία για συμπεριφορές που παρουσιάζονται στον τύπο σαν να είναι επικίνδυνο κοινωνικό φαινόμενο, προκαλούν αυστηρές κατασταλτικές ρυθμίσεις και συγχρόνως υιοθετούνται από κοινωνικές ομάδες ως στοιχείο συλλογικής ταυτότητας. Υπάρχει μεγάλη συζήτηση γύρω από τις χρήσεις και το περιεχόμενό της. Σε ό,τι με αφορά, υποστηρίζω ότι ο ηθικός πανικός για τη νεολαία είναι διεθνές φαινόμενο που εκδηλώνεται κατά τη δεκαετία του ’50, διαπερνά το διπολισμό και απασχολεί τους διεθνείς οργανισμούς. Στην Ελλάδα κλιμακώνεται μέσα από τον τύπο, δεξιό και αριστερό, μέχρι τον Νόμο 4000 του 1958· αντιστοιχεί λιγότερο σε δημόσιες συμπεριφορές από ό,τι σε άλλες χώρες και περισσότερο στον στιγματισμό νεανικών συμπεριφορών που ξεφεύγουν από ό,τι θεωρείται σε κάθε πλαίσιο «κανονικό», επιθυμητό. Στο βιβλίο αυτό μιλώ περισσότερο για επιτήρηση, που δεν αφορούσε μόνο τους «παραστρατημένους» ανήλικους, αλλά όλους τους νέους. Τη θεωρώ το πνεύμα της εποχής, να κυριαρχεί τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 και σε μεγάλο μέρος του ’70, ιδίως στην επαρχία.

Νεολαία και αμφισβήτηση στη μεταπολεμική Ελλάδα

Romare Bearden – The Calabash, 1970

Ενώ οι μαθητικές καταλήψεις συνεχίζονται και επεκτείνονται, μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και επίκαιρη επιστημονική ημερίδα με θέμα «Νεανικές κουλτούρες αμφισβήτησης στη μεταπολεμική Ελλάδα» οργανώνουν η Εταιρεία Μελέτης της Ιστορίας της Αριστερής Νεολαίας (ΕΜΙΑΝ) και το Κέντρο Έρευνας Νεότερης Ιστορίας (ΚΕΝΙ) της Παντείου, την Τρίτη 11 Νοεμβρίου, στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (αίθουσα ΔΕΣΚΟΙ). Η ημερίδα, που ερευνά τις κυμαινόμενες σχέσεις που αποκατέστησαν οι νεολαιίστικες κουλτούρες με την αμφισβήτηση, την πολιτική και τον ελεύθερο χρόνο, ολοκληρώνεται με μια στρογγυλή τράπεζα. Σε αυτήν η Έφη Αβδελά και ο Κώστας Κατσάπης, συγγραφείς δύο πρόσφατων σημαντικών βιβλίων για τη μεταπολεμική νεολαία ( Έφη Αβδελά, «Νέοι εν κινδύνω». Επιτήρηση, αναμόρφωση και δικαιοσύνη ανηλίκων μετά τον πόλεμο, Πόλις, 2013· Κώστας Κατσάπης, Το «πρόβλημα νεολαία». Μοντέρνοι νέοι, παράδοση και αμφισβήτηση στη Μεταπολεμική Ελλάδα, 1964-1974, Εκδόσεις Απρόβλεπτες 2013) συζητούν με τον Κώστα Κατσούδα και την Αγγελική Χριστοδούλου για τα βιβλία τους. Με την ευκαιρία αυτή θέσαμε στην Έφη Αβδελά και τον Κώστα Κατσάπη πέντε κοινές ερωτήσεις, εκκινώντας από τα θέματα που αναδεικνύουν οι μελέτες τους.

Στρ. Μπ.

Ο πυρσός των τιμωρών

Γιατί μας αφορά το κάψιμο της «Athens Voice»

του Στρατή Μπουρνάζου

Την Τετάρτη το βράδυ τα γραφεία της Athens Voice κάηκαν. Δεν ήταν βραχυκύκλωμα, όπως θεωρήθηκε αρχικά, αλλά ενέργεια συνειδητή. Την ευθύνη για την «εμπρηστική παρέμβαση» ανέλαβε η «Αναρχική Ομάδα Aντικαπιταλιστικής Δράσης».

Franz Kline – Orange Outline, 1955

Ο λόγος που αισθάνομαι την ανάγκη να γράψω τις λίγες γραμμές που ακολουθούν δεν είναι η «νομιμοφροσύνη» ούτε η διάθεση μιας τυπικής πομπώδους καταδίκης· ούτε, τέλος, κάποια γνωριμία ή συμπάθεια για τους εκδότες και διευθυντές της Αthens Voice (δεν τους γνωρίζω, ούτε και πολυθέλω, εδώ που τα λέμε). Ο λόγος είναι η βαθιά –υπαρξιακή πολιτικά, θα έλεγα–, πεποίθησή μου ότι όσοι ανήκουμε στον χώρο της Αριστεράς δεν μπορούμε να παρατηρούμε απαθείς ή να μασάμε τα λόγια μας για μια τέτοια ενέργεια. Η «παρέμβαση» αυτή μας είναι απολύτως απεχθής και εχθρική: πλήττει ευθέως την ελευθερία της έκφρασης, και μάλιστα με τρόπο όχι συμβολικό, αλλά εντελώς πραγματικό. Είναι πράξη βαρβαρότητας, αντίθετη στις αξίες μας.

Οι Ποδέμος, ο Φουκό και η κυβερνητική πολιτική της Αριστεράς

της Μαρίνας Πρεντουλή

Ο Φουκό εισήγαγε τον όρο κυβερνητικότητα (governmentality). Οι Ποδέμος και ο ΣΥΡΙΖΑ έχουν αρχίσει να κάνουν πολύ παρέα τελευταία. Οι Ποδέμος και ο Φουκό,  καθένας με τον τρόπο του, μπορούν να θέσουν κάποια ενδιαφέροντα ζητήματα στην Αριστερά, και στον ΣΥΡΙΖΑ ειδικότερα.

Στα μέσα Οκτωβρίου, με πρωτοβουλία του Left Unity, οργανώθηκε σειρά εκδηλώσεων σε διάφορες πόλεις της Αγγλίας, με τίτλο «Podemos, Syriza, Left Unity: Doing Politics Differently». Στόχος τους, να φέρουν σε διάλογο ομιλητές των τριών κομμάτων (Ποδέμος: Εδουάρδο Μάουρα, ΣΥΡΙΖΑ: Μαρίνα Πρεντουλή, Left Unity: Κέιτ Χάντσον) και προσωπικότητες της βρετανικής Αριστεράς (Κεν Λόουτς, Τάρικ  Άλι). Το Left Unity, με μόλις δεκαοκτώ μήνες ζωής, έχει αρκετές ομοιότητες στις προθέσεις  με τον ΣΥΡΙΖΑ: είναι μια προσπάθεια ενοποίησης της διασπασμένης βρετανικής Αριστεράς, σε ένα σχήμα με κοινό μέτωπο κατά της νεοφιλελεύθερης πολιτικής και της λιτότητας.

Στις εκδηλώσεις αυτές, λοιπόν, φάνηκε ότι ο εκπρόσωπος των Ποδέμος δεν θα ακολουθούσε ένα αυστηρό μαρξιστικό πλαίσιο: ο λόγος του δεν επικεντρωνόταν στην οικονομική ανισότητα την κοινωνική δικαιοσύνη ή τη  λιτότητα. Ούτως ή άλλως, από όσο ξέρω, οι Ποδέμος δεν έχουν δηλώσει ανοιχτά μαρξιστές ή αντικαπιταλιστές. Δεν είναι παράδοξο, αν σκεφτούμε ότι το  κίνημα Μ-15, από το οποίο προήλθαν, είχε κοινό παρονομαστή την οργή των πολιτών κατά του πολιτικού κατεστημένου. Όπως είπε ο Μάουρα, «αυτό που ένιωσε ο λαός με την κρίση δεν μεταφράζεται απαραίτητα σε συγκεκριμένο οικονομικό πρόγραμμα». Ο λόγος του επικεντρώθηκε στη μονοπώληση της εξουσίας από τα δυο μεγάλα κόμματα της Ισπανίας και τη διαφθορά του πολιτικού συστήματος, με κεντρικό άξονα τη δημοκρατία: μια δημοκρατία βασισμένη στη διαφάνεια, τη λαϊκή συμμετοχή και την πολιτική λογοδοσία.

Χώρος και χρόνος: η συνεχιζόμενη αναζήτηση

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

Από τις εκδόσεις Άγρα κυκλοφορεί, την επόμενη εβδομάδα, το βιβλίο του Ευτύχη Μπιτσάκη «Χώρος και χρόνος: η συνεχιζόμενη αναζήτηση». Προδημοσιεύουμε σήμερα ένα απόσπασμα στο οποίο, σε αντίθεση με τη συνηθισμένη ερμηνεία της σχετικότητας, ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι υπάρχουν τοπικά απόλυτα συστήματα αναφοράς (για τις ανάγκες της παρούσας δημοσίευσης έχουν απαλειφθεί οι υποσημειώσεις). Οι αναγνώστες μας, που εκτιμούν και αγαπούν τον «πολιτικό Μπιτσάκη», έχουν την ευκαιρία να τον χαρούν και –στα γνώριμά του από παλιά– βαθιά νερά της φυσικής και του θεωρητικού στοχασμού.

«Ε»

του Ευτύχη Μπιτσάκη

Αναζητώντας ένα τοπικά απόλυτο σύστημα αναφοράς. Οι μετασχηματισμοί Γαλιλαίου προϋποθέτουν και, αντίστροφα, συνεπάγονται, τον απόλυτο χαρακτήρα του νευτώνειου χώρου και χρόνου. Το κενό είναι άπειρο δοχείο, σκηνή της ύπαρξης και της κίνησης της ύλης. Ο τετραδιάστατος χωροχρόνος της Ειδικής Σχετικότητας είναι επίσης, από μία άποψη, απόλυτος: η ψευδοευκλείδεια μετρική του είναι ανεξάρτητη από την ύπαρξη της ύλης. Η ενότητα του χώρου και του χρόνου, όπως εκφράζεται από τα χωροχρονικά διαστήματα, είναι ενότητα διαφορετικών (ενότητα στη διαφορά, θα έλεγε ο Χέγκελ) και είναι απόλυτη. Αλλά το νέο απόλυτο συνδέεται ενδογενώς με το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο, το οποίο δεν πληροί απλώς το χώρο: Το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο, τα φωτόνια, υπάρχουν ανεξάρτητα από τις πηγές τους. Συνεπώς, όπως έχουμε σημειώσει, δεν χρειάζονται κάποιο μέσον για τη διάδοσή τους. Αλλά ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν το αντίθετο. […]

Η ενδογενής ενότητα του χώρου και της ύλης δεν είναι προφανής στο πλαίσιο της Ειδικής Σχετικότητας. Στη Γενική Σχετικότητα, αντίθετα, η μορφή τού χωροχρόνου καθορίζεται από την ύλη: από τα μαζικά σωμάτια και τα πεδία (ηλεκτρομαγνητικό και βαρυτικό). Το γεγονός αυτό προσδιορίζει το καθεστώς αντικειμενικότητας της γενικής θεωρίας. Όπως έχουμε σημειώσει, σύμφωνα με τον διαπρεπή Σοβιετικό Βλ. Φοκ, η θεωρία αυτή είναι μια χρονογεωμετρική θεωρία της βαρύτητας και ταυτόχρονα θεωρία του χώρου και τού χρόνου. Η φυσική σχετικότητα, κατά τον Φοκ, δεν είναι γενική, και η γενική σχετικότητα δεν είναι φυσική.

Corporate media: ο θριαμβευτής των αμερικανικών «ενδιάμεσων εκλογών»

του Ριντ  Ρίντσαρντσον

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης 

Χαρακτικό του Τζωρτζ Γκρος, από το έργο του «Το πρόσωπο της άρχουσας τάξης»

Μια μικρή ομάδα είναι ο πραγματικός θριαμβευτής των εκλογών: τα εταιρικά μέσα (corporate media).  Χάρη στην όλο και μεγαλύτερη απορρύθμιση των κανόνων χρηματοδότησης της προεκλογικής εκστρατείας των υποψηφίων, οι μεγάλες εταιρείες των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, σ’ αυτές τις ενδιάμεσες εκλογές απόλαυσαν για άλλη μια φορά έναν πακτωλό χρημάτων πολιτικής διαφήμισης. και περισσότερο από όλους, οι προνομιούχοι ιδιοκτήτες των τοπικών τηλεοπτικών σταθμών της χώρας.

Για τι ποσά μιλάμε όμως; Τα οριστικά νούμερα δεν είναι ακόμη γνωστά, όμως τα στοιχεία που έχουμε ως τα μέσα Οκτωβρίου μιλούν για 1,3 δισεκατομμύριο δολάρια για πολιτική διαφήμιση σ’ αυτές οι εκλογές, σύμφωνα με ανάλυση του Γραφείου Τηλεοπτικής Διαφήμισης (TVB). Και σ’ αυτό το ποσό δεν περιλαμβάνονται οι τελευταίες ξέφρενες εβδομάδες, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι το ποσό μπορεί να φτάσει ή και να ξεπεράσει τα 2,1 δισεκατομμύρια δολάρια που ξοδεύτηκαν το 2010.

Αλλά ακόμη και αν τα συνολικά ποσά κυμανθούν σε ελαφρώς χαμηλότερο επίπεδο από ότι τις προηγούμενες ενδιάμεσες εκλογές, οι τοπικοί τηλεοπτικοί σταθμοί μπορεί να αποκομίσουν ακόμα περισσότερα χρήματα. Αυτό συμβαίνει γιατί, σύμφωνα με μια ανάλυση του Pew Research Center, σ’ αυτόν τον γύρο εκλογών συγκέντρωσαν ένα ακόμη μεγαλύτερο μερίδιο της αγοράς των τηλεοπτικών διαφημιστικών δαπανών. Μετά τα τέσσερα στα πέντε δολάρια από τις δαπάνες πολιτικής διαφήμισης που εισέπραξε το 2012, η τοπική τηλεόραση το 2014 έχει καταστεί σχεδόν μονοπωλιακή, προσελκύοντας ένα εκπληκτικό 95% των χρημάτων της τηλεοπτικής πολιτικής διαφήμισης.

Ενώπιον μιας κρίσιμης δίκης

Τι σημαίνει αντιφασιστικός αγώνας σήμερα

του Δημήτρη Χριστόπουλου 

Η δίκη της Χρυσής Αυγής είναι μια ευκαιρία να ξανασκεφτούμε σοβαρά τι θα κάνουμε με την Ακροδεξιά στην Ελλάδα. Να αναμετρηθούμε με τις –άλλοτε εύλογες και άλλοτε όχι– αμηχανίες που προκαλεί η ποινική δίωξη της ηγετικής ομάδας ενός πολιτικού κόμματος και να δούμε το ζήτημα μιας αντιακροδεξιάς στρατηγικής αυτοτελώς, ως κεφάλαιο από μόνο του, ενόψει μάλιστα της επερχόμενης κυβερνητικής αλλαγής. Στην κατεύθυνση ενός τέτοιου προβληματισμού επιθυμεί να συμβάλει και το άρθρο αυτό.

Ο αντιφασιστικός αγώνας δεν συμψηφίζεται… 

Ξεκινώ με μια θέση αρχής, που δεν σχετίζεται άμεσα με τη δίκη της Χρυσής Αυγής. Δεν νοείται πολιτικό ή εκλογικό όφελος που μπορεί να προκύπτει για την Αριστερά εξαιτίας της ενίσχυσης της Άκρας Δεξιάς σε βάρος της Δεξιάς, επειδή η τελευταία συμβαίνει να είναι ο βασικός ανταγωνιστής στον αγώνα για την κατάληψη της εξουσίας. Δεν νοείται πολιτικό ή εκλογικό όφελος που μπορεί να κομίσει η άνοδος της Χ.Α. εμμέσως, εξαιτίας της ζημιάς που αποφέρει στον κυβερνητικό συνασπισμό εξουσίας. Φαντάζομαι πως λίγοι θα διαφωνήσουν δημοσίως με αυτήν τη θέση. Ωστόσο, ο πειρασμός είναι υπαρκτός, καθώς ο πολιτικός στόχος της εκλογικής νίκης του ΣΥΡΙΖΑ –στόχος σημαντικός και με ευρύτερη σημασία– προϋποθέτει την περαιτέρω μείωση της εκλογικής επιρροής της Ν.Δ.

Μαδρίτη, έξω από την ελληνική πρεσβεία, 20.9.2013.
Πορεία διαμαρτυρίας για τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα

Η Αριστερά δεν μπορεί όχι να επιθυμεί αλλά ούτε καν να ανέχεται την ενίσχυση της Άκρας Δεξιάς σε βάρος της Δεξιάς — ακόμη και αν η ενίσχυση αυτή την φέρνει πιο κοντά στην εκλογική νίκη. Δεν είναι αφηρημένο θέμα αρχής, αλλά υπαρξιακό ζήτημα για την Αριστερά, η οποία, πολύ απλά, δεν μπορεί να κάνει αλλιώς: οι μεγάλοι αντιφασιστικοί αγώνες του 20ού αιώνα έχουν αριστερό πρόσημο· ούτε κεντρώο έχουν ούτε δεξιό. Δεν εννοώ, φυσικά, πως δεν υπάρχουν μη αριστεροί που στρατεύονται εναντίον του φασισμού. Ασφαλώς υπάρχουν. Δεν υπάρχουν όμως αριστεροί που δεν στρατεύονται στον αγώνα αυτόν — αλλιώς παύουν να είναι αριστεροί. Η Δεξιά και το Κέντρο, ιστορικά, μπαίνουν σε δίλημμα και συχνά μεταξύ της «αριστερής απειλής» και της «ακροδεξιάς εκτροπής» συμβιβάζονται με τη δεύτερη. Η νεότερη πολιτική ιστορία της Ελλάδας προσφέρει πολλά τέτοια παραδείγματα. Αλλά και η πιο πρόσφατη ιστορία: το γεγονός ότι το ΠΑΣΟΚ πριμοδότησε ουσιωδώς το ΛΑΟΣ σε βάρος της Ν.Δ., το οποίο όμως ούτε τον αφανισμό του ΛΑΟΣ απέτρεψε ούτε τον επερχόμενο δικό του. Αντιθέτως, ένα εξόχως έντιμο αλλά και πετυχημένο παράδειγμα αντιφασιστικής προεκλογικής στρατηγικής της Αριστεράς, προσφέρει, κατά την άποψή μου, ο αγώνας της Ανοιχτής Πόλης για τον Δήμο της Αθήνας το 2014.

Επιθεωρητής Λοβερδό

του Στρατή Μπουρναζό

Σε μια περίοδο πυκνή από γεγονότα, το γεγονός της εβδομάδας είναι, κατά τη γνώμη μου, το κίνημα των μαθητικών καταλήψεων. Για πολλούς λόγους. Πρώτον, σε μια μακρά περίοδο σχετικής νηνεμίας (ή, έστω, όπου οι αγώνες δεν καταφέρνουν να «συνολικοποιηθούν», για να θυμηθώ μια παλιά αγαπημένη κινηματική φράση), οι μαθητές και οι μαθήτριες εισβάλλουν μαζικά, κινηματικά και πανελλαδικά στο προσκήνιο. Δεύτερον, επειδή οι μαθητικές καταλήψεις θέτουν ζητήματα σε πολλά επίπεδα μαζί: από το πιο καθημερινό (ελλείψεις σε καθηγητές, προβλήματα θέρμανσης) μέχρι τη λειτουργία του σχολικού συστήματος (το εξετασιοκεντρικό «νέο λύκειο») και ακόμα γενικότερα ζητήματα (τη συνολικότερη απογοήτευση ή θυμό των παιδιών, για το παρόν και το μέλλον τους· η Γεωργία Βαλωμένου, που τα ξέρει αυτά από πρώτο χέρι ως καθηγήτρια, το έγραψε ωραία στα προηγούμενα «Ενθέματα»). Τρίτον, επειδή, παρακολουθώντας την κυβερνητική στάση, τις δηλώσεις περί «υποκίνησης» των καταλήψεων (από ποιον άλλο; τον ΣΥΡΙΖΑ ασφαλώς), τις νουθεσίες προς τη μαθητιώσα νεολαία, καταλαβαίνουμε, για άλλη μια φορά, πόσο η κυβέρνηση έχει πάρει διαζύγιο από την πραγματικότητα: από την πραγματικότητα των σχολείων, των μαθητών και των μαθητριών, των δασκάλων και των καθηγητών, από τις αγωνίες, τις ελπίδες και τους φόβους τους.