«Τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι στη διακριτική ευχέρεια του κράτους»

συνέντευξη της Νόελιν Μπλάκγουελ, αντιπροέδρου της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (FIDH)

Τη συνέντευξη πήρε ο Μάνος Αυγερίδης

μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου

Γιατί η FIDH θεωρεί τόσο σημαντική αυτή την έκθεση;

Η έκθεση αναλύει τα αποτελέσματα της λιτότητας μέσα από την οπτική των διεθνώς κατοχυρωμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι σημαντική, διότι τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι μια προαιρετική επιλογή, μια κρατική διακριτική ευχέρεια που μπορεί μια κυβέρνηση να αναστέλλει και να επανενεργοποιεί κατά βούληση, αλλά ένα ουσιαστικό και σταθερό μέρος της δέσμευσής της στο κράτος δικαίου, ακόμα και σε καιρούς δύσκολους. Με αυτή την έννοια, ελπίζουμε ότι η έκθεσή μας θα διαβαστεί ως μια αντικειμενική και εποικοδομητική ανάλυση που μπορεί να βοηθήσει τους πάντες: από τους κρατικούς λειτουργούς μέχρι την κοινωνία των πολιτών και τους πολίτες τους ίδιους, στον βαθμό που επιθυμούν την ενδυνάμωση του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας στην Ελλάδα.

Σαλβαντόρ Νταλί, «Αταβιστικό δειλινό»

Ποιο είναι το πιο αναπάντεχο συμπέρασμα της έκθεσης; Τι σας εντυπωσίασε περισσότερο σε ό,τι αφορά τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ελλάδα της κρίσης;

Μας εξέπληξε πραγματικά ο τρόπος με τον οποίο τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι ανάγκες του ελληνικού λαού τέθηκαν στο περιθώριο, ακόμα και αγνοήθηκαν, από εκείνους που συνέταξαν και εφάρμοσαν το πρόγραμμα λιτότητας. Οι απαιτήσεις των δανειστών και της οικονομίας φαίνεται πως υπερίσχυσαν έναντι οποιασδήποτε έγνοιας για τον πόνο που προκλήθηκε έτσι στον ελληνικό λαό. Επιπλέον, τα μέτρα λιτότητας είχαν τα πιο καταστροφικά αποτελέσματα απέναντι σε ομάδες του πληθυσμού που ήταν ήδη ευάλωτες: επισφαλώς εργαζόμενους ή άνεργους, ανθρώπους που χρειάζονταν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, και ιδίως τους φτωχούς.

Υποβαθμίζοντας τα δικαιώματα: το κόστος της λιτότητας στην Ελλάδα

Η Ευρώπη δεν έχει απλώς προβλήματα δικαιωμάτων. Είναι πρόβλημα δικαιωμάτων

του Δημήτρη Χριστόπουλου

Έργο του Αλεξάντερ Ροτσένκο

Στις 18 Δεκεμβρίου παρουσιάστηκε στην Αθήνα η έκθεση της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (FIDH) για την Ελλάδα (http://goo.gl/T1U2qS). Έχουν υπάρξει πολλές εκθέσεις με ειδικές θεματικές, όπως το άσυλο, η μετανάστευση, η αστυνομική βία, η ελευθερία του Τύπου κ.ά, όμως είναι η πρώτη φορά που γίνεται μια συνολική αποτίμηση δικαιωμάτων σε ένα κράτος-μέλος της Ε.Ε. η πρώτη φορά που διερευνάται μια συνολική εικόνα των δικαιωμάτων στην κρίση. Και η εικόνα είναι δυσάρεστη. Πολύ δυσάρεστη.

Αυτό συμβαίνει διότι ουδέποτε αξιολογήθηκαν οι επιπτώσεις των προγραμμάτων λιτότητας στα δικαιώματα. Η δουλειά έγινε σαν να μην υπήρχαν δικαιώματα να ληφθούν υπόψη. Όλα αυτά βέβαια δεν είναι και πρωτότυπες ειδήσεις στα καθ’ ημάς. Ωστόσο, όταν έγινε η πρώτη αποστολή της FIDH στην Ελλάδα, τον Γενάρη του 2014, στη συνάντησή μας με υψηλό αξιωματούχο της Task Force, όταν του θέσαμε τον προβληματισμό μας, αυτός απάντησε με ειλικρινή βεβαιότητα: «αυτά δεν είναι ζητήματα που αφορούν τα δικαιώματα, αλλά τις πολιτικές». Για τον συνομιλητή μας, τα δικαιώματα παραβιάζονται όταν η αστυνομία δέρνει χωρίς αιτία και ως εκεί. Νομίζω ότι αυτό αναδεικνύει το μείζον θέμα μας: ότι η κυρίαρχη αντίληψη σήμερα στην Ευρώπη υπαγορεύει μια πολύ περιοριστική ερμηνεία του τι είναι δικαιώματα, στο όνομα της δημοσιονομικής αναπροσαρμογής.

Το σύστημα έχει φτάσει στα ιστορικά του όρια

«Μια αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα θα είναι πολύ σημαντική για όλο το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι»

συνέντευξη του Κωνσταντίνου Τσουκαλά, με την ευκαιρία της κυκλοφορίας της «Γυμνής βασίλισσας» (εκδ. Καστανιώτη)

Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς σπίτι του. Φωτογραφία του Γιώργου Οικονομόπουλου.

Η Γυμνή βασίλισσα. Έργα και ημέρες του οικονομικού λόγου, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη, παρότι μιλάει για την οικονομία και την κυριαρχία της, δεν είναι ένα βιβλίο οικονομικό. Είναι ένα έργο συνολικό, με το οποίο ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς επιβεβαιώνει, για άλλη μια φορά, ότι είναι ένας πολιτικός στοχαστής, με όλη τη σημασία του όρου, και επίσης κατεξοχήν Ευρωπαίος: τόσο επειδή η οπτική του είναι ευρωπαϊκή και διεθνής όσο και γιατί συνομιλεί, όπως και με τα προηγούμενα έργα του, με τους μεγάλους ευρωπαίους ομοτέχνους του. Η Γυμνή Βασίλισσα (που είναι, βέβαια, η οικονομία, και ιδίως η νεοφιλελεύθερη οικονομία) υπερβαίνει τις επιστημονικές εξειδικεύσεις και κλάδους, μέσα από ένα συνολικό πρίσμα. Και το κάνει με γραφή σαφή και απλή (σε σχέση και με προηγούμενα βιβλία του), και συγχρόνως πλούσια, που αντλεί από πολλές επικράτειες, πέραν της θεωρίας και της φιλοσοφίας, όπως η τέχνη, η λογοτεχνία, η ιστορία. Ένα έργο που, με βαθιά πολιτική αγωνία, ανοίγει ζητήματα και θέτει καίρια ερωτήματα, χωρίς να δίνει εύκολες ή τελεσίδικες απαντήσεις. Γιατί, όπως λέει, «είτε το θέλουμε, είτε όχι, η πανούργα Ιστορία μάς περιμένει στη γωνία».

Στρ. Μπ.

Ανιόλο Μπροντζίνο, «Αλληγορία του Χρόνου (λεπτομέρεια), 1545

Θα ξεκινήσω από μια διαπίστωση η οποία, όπως γράφεις, αποτελεί κεντρικό άξονα της Γυμνής βασίλισσας ότι το σύστημα έχει φτάσει στα έσχατα ιστορικά του όρια.

Το κεντρικό ερώτημα που θέτω στο βιβλίο δεν είναι επιστημονικό, αλλά πολιτικό: Αν και υπό ποίους όρους το παγκοσμίως εξελισσόμενο νεοφιλελεύθερο σύστημα είναι δυνατόν να αναπαραχθεί. Και όταν λέω αναπαραχθεί, εννοώ αν οι ολοένα οξυνόμενες υφέρπουσες αντιφάσεις είναι δυνατόν να θεραπευθούν ή να αρθούν με τα μέσα τα οποία δίνει το σύστημα στις πολιτικές εξουσίες.

Μέχρι τώρα, στο πλαίσιο των εθνικών κρατών, είτε αυτά ήταν δημοκρατικά είτε αυταρχικά είτε φιλελεύθερα είτε ακόμα φασιστικά, το καπιταλιστικό κράτος είχε μια θεμελιώδη ευθύνη: την ευθύνη να αναπαραγάγει το σύστημα. Kαι το έκανε μέσα από θεσμούς και μηχανισμούς, εν ανάγκη μετατρεπόμενο σε κράτος έκτακτης ανάγκης. Εδώ, ακριβώς, πιστεύω, έγκειται η κρισιμότητα των σημερινών καιρών. Η παγκοσμιοποίηση, αν δεν έχει καταλύσει, έχει αμβλύνει εξαιρετικά, σε σημείο πρωτοφανές, την παρεμβατική ικανότητα των κατεστημένων πολιτικών εξουσιών, των κρατών και, κατ’ επέκταση, των οργανωμένων κοινωνών. Το αποτέλεσμα είναι οι μεγάλες αποφάσεις για το παρόν και το μέλλον των λαών να μην παίρνονται από τα κράτη – εξαιρώ τα πολύ μεγάλα κράτη (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα)· μιλάω για όλα τα άλλα, τα περισσότερα, και προφανώς για την Ελλάδα.

Οι μεγάλες αποφάσεις, λοιπόν, λαμβάνονται από αυτό που ονομάζουμε αγορές. Οι αγορές δεν είναι η αγορά. Η αγορά ήταν μια ιδέα, μια fictio, ένα πλάσμα, ένα αφηρημένο σύστημα ισορροπιών ανάμεσα σε ελεύθερα αναπτυσσόμενες δυνάμεις. Ενώ οι αγορές είναι ένα κέντρο λήψης αποφάσεων, το οποίο προσπαθεί να επιβάλει –και το καταφέρνει σε μεγάλο βαθμό– τα συγκροτημένα και εξειδικευμένα συμφέροντα, τα οποία εκπροσωπεί.

Ελληνικός Εμφύλιος: η Αδύνατη Επανάσταση

συνέντευξη του Πολυμέρη Βόγλη με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου του «Η αδύνατη επανάσταση» (εκδ. Αλεξάννδρεια)

Ο Πολυμέρης Βόγλης. Φωτογραφία του Π. Κουπαράνη

Ήδη από το πρώτο βιβλίο του, Η εμπειρία της φυλακής και της εξορίας. Οι πολιτικοί κρατούμενοι στον Εμφύλιο Πόλεμο (εκδ. Αλεξάνδρεια) ο Πολυμέρης Βόγλης είχε φανερώσει τις αρετές της ιστορικής του γραφής. Όπως έχει επισημάνει ο Αντώνης Λιάκος, ο Π. Βόγλης μας έδειξε πώς η εμπειρία (της φυλακής και της εξορίας) μπορεί να γίνει αντικείμενο ιστορικής ανάλυσης, και μάλιστα συγκριτικής, καθώς και πώς η υποκειμενικότητα είναι εργαλείο της κοινωνικής ιστορίας (καθώς οι κρατούμενοι δεν αντιμετωπίζονταν ως παθητικά υποκείμενα). Τα γνωρίσματα αυτά, πιο ανεπτυγμένα και ώριμα, τα βρίσκουμε στη μελέτη του Η αδύνατη επανάσταση. Η κοινωνική δυναμική του Εμφυλίου Πολέμου, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια. Θα επισημάνω, ειδικότερα, την ουσιαστική αξιοποίηση της θεωρητική συζήτησης για τις επαναστάσεις και τους εμφυλίους· και λέω ουσιαστική, γιατί ότι ο συγγραφέας τα σχήματα αυτά δεν τα «κοτσάρει» σαν βαρίδια ή στολίδια στο έργο του, αλλά δουλεύει και οργανώνει το υλικό του με βάση αυτά. Κατά τη γνώμη μου, η σπουδαία συνεισφορά της μελέτης αυτής είναι ότι θέτει την κοινωνική –και όχι τη στρατιωτική– δυναμική στο επίκεντρο, εντάσσοντας συγχρόνως οργανικά τη μελέτη του Ελληνικού Εμφυλίου στις διεθνείς σπουδές περί εμφυλίου, επανάστασης, κομμουνιστικού κινήματος και Ψυχρού Πολέμου.

Στρ. Μπ.

Η έννοια «επανάσταση» είναι κεντρική για όλη την προβληματική της μελέτης σου. Γιατί αντιμετωπίζεις τον Εμφύλιο ως επανάσταση;

Ένα από τα βασικά ερωτήματα που με απασχόλησαν όταν έγραφα το βιβλίο ήταν το τι ήταν ο Eμφύλιος Πόλεμος. Ο όρος εμφύλιος πόλεμος είναι αρκετά περιγραφικός, στην ουσία χρησιμοποιείται για να διαχωριστεί ο πόλεμος που διεξάγεται εντός του έθνους-κράτους από τον διακρατικό πόλεμο. Ο όρος εμφύλιος πόλεμος δεν βοηθά να καταλάβουμε γιατί συμβαίνει, ποιο είναι το διακύβευμα αυτής της εσωτερικής σύγκρουσης. Υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί εμφύλιοι πόλεμοι. Αν σκεφτούμε τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο, τον 19ο αιώνα, τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο ή τους πρόσφατους πολέμους σε χώρες της Αφρικής, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι ο όρος αφορά συγκρούσεις πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Από την άλλη, γνωρίζουμε ότι σε πάρα πολλές περιπτώσεις οι επαναστάσεις ήταν αλληλένδετες με εμφυλίους πολέμους, ας σκεφτούμε για παράδειγμα τη Ρωσική ή την Κινεζική Επανάσταση. Με την εννοιολόγηση του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου ως επανάστασης επιδίωξα να δώσω περιεχόμενο και να αναδείξω το διακύβευμα αυτής της σύγκρουσης και να τον εντάξω σε μια ευρύτερη διεθνή συζήτηση περί επαναστάσεων. Στην ίδια κατεύθυνση, επίσης, ήθελα να στρέψω το ενδιαφέρον από τη μελέτη των εξωγενών παραγόντων (δηλαδή, τον ρόλο που διαδραμάτισαν οι ξένες δυνάμεις) στις εσωτερικές αντιθέσεις, τις κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές προϋποθέσεις της εμφύλιας σύγκρουσης. Τέλος, καλό είναι να λαμβάνουμε υπόψη πώς οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές χαρακτηρίζουν αυτό το οποίο κάνουν. Εκείνη την εποχή στελέχη και μέλη του κόμματος μιλούν για «λαϊκή επανάσταση» και περιγράφουν το Δημοκρατικό Στρατό ως «λαϊκό επαναστατικό στρατό».

Εξοπλισμένοι εθνικόφρονες χωρικοί (Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού)

Επανάσταση, λοιπόν, και μάλιστα «αδύνατη επανάσταση». Ο αναγνώστης σκέφτεται αμέσως τους τίτλους των βιβλίων του Θανάση Χατζή και ιδίως του Άγγελου Ελεφάντη (στον δεύτερο αναφέρεσαι μάλιστα στην Εισαγωγή, εξηγώντας τις διαφορές). Στο βιβλίο σου μιλάς και για «αδύνατη» και για «επανάσταση που χάθηκε».

Ο Θ. Χατζής μιλά για «νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε» αναφερόμενος στην Κατοχή και το εαμικό κίνημα, ενώ ο Α. Ελεφάντης χρησιμοποιεί τον όρο «αδύνατη επανάσταση» για να εξηγήσει, πολύ εύστοχα, την αναντιστοιχία ανάμεσα στις ιδεολογικές εξαγγελίες της ηγεσίας του ΚΚΕ και την κοινωνική πραγματικότητα που επικρατούσε στην Ελλάδα το Μεσοπόλεμο. Η διαφορά με τον Μεσοπόλεμο είναι προφανής. Αφενός, η επαναστατική «έφοδος» στον Εμφύλιο ανταποκρινόταν στις προσδοκίες ενός σημαντικού τμήματος της ελληνικής κοινωνίας, αντιστοιχούσε σε κοινωνικές διαθεσιμότητες. Αφετέρου, η επανάσταση στον Μεσοπόλεμο εξαγγέλλεται, ενώ μετά το 1947 επιχειρείται να πραγματοποιηθεί. Η σχέση του αριστερού κινήματος του Εμφυλίου Πολέμου με το εαμικό κίνημα είναι πιο σύνθετη. Το εαμικό κίνημα, επειδή συνδυάζει την εθνική απελευθέρωση με την κοινωνική αλλαγή, στις συγκεκριμένες συνθήκες που υπήρχαν στην Κατοχή, καταφέρνει και αποκτά μια πρωτοφανή κοινωνική δυναμική. Αυτή η δυναμική αρχίζει να συρρικνώνεται στη συνέχεια, ως συνέπεια αφενός της ήττας στα Δεκεμβριανά (αλλά και της έκρηξης της βίας στη «Μάχη της Αθήνας») και αφετέρου ως συνέπεια των διώξεων, της βίας, της τρομοκρατίας μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Η επιλογή του ένοπλου αγώνα και η κλιμάκωση της στρατιωτικής σύγκρουσης από την πλευρά του ΚΚΕ συρρίκνωσαν ακόμα περισσότερο τα κοινωνικά ερείσματά του και τη δυναμική ανάπτυξης του Δημοκρατικού Στρατού. Αυτό που υποστηρίζω είναι ότι η επανάσταση έτσι όπως εξελίχθηκε, δεν θα μπορούσε να ήταν νικηφόρα, και γι’ αυτό την ονομάζω αδύνατη επανάσταση.

Ο «Νόμος-Φίμωτρο» στην Ισπανία: αποκλεισμός και ποινικοποίηση

του Iñigo García

μετάφραση από τα ισπανικά Μαρία Καλαντζοπούλου

 Το δεξιό Λαϊκό Κόμμα, εκμεταλλευόμενο την απόλυτη κοινοβουλευτική του πλειοψηφία, παρά τις ενάντιες ψήφους σύσσωμης της αντιπολίτευσης και παρά την αντίθεση του 82% της ισπανικής κοινής γνώμης, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, κύρωσε, μόλις, στην Ισπανική Βουλή (Κογκρέσο) τον νέο Οργανικό Νόμο για την Ασφάλεια των Πολιτών,[1] γνωστό πια ως Νόμο-Φίμωτρο (Ley Mordaza), ο οποίος έρχεται να αντικαταστήσει το νόμο που είχε ψηφιστεί από τους σοσιαλιστές το 1992.

Φυλάκιση ενάντια στις διαμαρτυρίες των πολιτών; Εδώ είμαστε Μαριάνο!

Ένας νόμος που εισάγει 28 νέα αδικήματα στην ισπανική νομοθεσία, η πλειονότητα των οποίων σχετίζεται με το θεμελιώδες δικαίωμα στη διαδήλωση και τη συνάθροιση· ένας νόμος που αρνείται το δικαίωμα του ασύλου στους αλλοδαπούς πολίτες, επιτρέποντας τις «εν θερμώ απελάσεις» στα σύνορα των ισπανικών, επί αφρικανικού εδάφους, πόλεων της Θέουτα και της Μελίγια· ένας νόμος που στερεί από τους πολίτες το δικαίωμα της δίκαιης και δημόσιας δικαστικής ακρόασης, μετατρέποντας 11 πλημμελήματα του Ποινικού Κώδικα σε διοικητικές κυρώσεις. Από εδώ και στο εξής, στις περιπτώσει αυτές, η αστυνομία, ως εκτελεστικό όργανο, θα είναι αυτή που θα αποφασίζει για το αν μια συγκεκριμένη πράξη επιδέχεται κυρώσεις, οι οποίες πλέον δεν θα είναι ποινικές αλλά οικονομικές.

Αντίστροφη Μέτρηση ή Αντίστροφη Ιεράρχηση;

Με αφορμή την προεδρική εκλογή

του Κωστή Καρπόζηλου

Χαρακτικό του Φρανς Μασερεέλ, από το λεύκωμα
«Das Werk», 1928

«Αυτές είναι οι αρχές μου, αλλά αν δεν σας αρέσουν έχω και άλλες», είχε κάποτε πει ένας εκ των μεγίστων μαρξιστών, ο Γκράουτσο Μαρξ. Η φράση συνοψίζει τις διεργασίες γύρω από την επικείμενη προεδρική εκλογή: από τις ανερμάτιστες, και συνειδητά αόριστες, δηλώσεις των περιφερόμενων ανεξάρτητων βουλευτών έως τη δημοσιοποιημένη συνομιλία Παύλου Χαϊκάλη και Γιώργου Αποστολόπουλου, αναδύεται η ώσμωση των μεταβαλλόμενων πεποιθήσεων με την τεχνογνωσία της παρασκηνιακής συναλλαγής — όχι κατ’ ανάγκην ή αποκλειστικά οικονομικής. Οι επικοινωνιακοί αυτοί κώδικες, ορατοί και στον αντίστοιχης αισθητικής διάλογο μεταξύ Μπαλτάκου και Κασιδιάρη ή στις συνδιαλέξεις των κατηγορούμενων για τους στημένους ποδοσφαιρικούς αγώνες, μαρτυρούν ένα πολυπλόκαμο δίκτυο μεταξύ πολιτικών παραγόντων, οικονομικών συμφερόντων και δημοσιογραφικών συγκροτημάτων. Όποιος αναζητεί ένα συντονιστικό κέντρο σε αυτό το δίκτυο μάλλον σφάλλει. Δεν πρόκειται για συνωμοσία, αλλά για τα ίδια τα χαρακτηριστικά του ελληνικού καπιταλισμού όπως διαμορφώθηκε από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, την εποχή δηλαδή της ισχυροποίησής του στη Βαλκανική και της νέας αλληλεξάρτησης μεταξύ του πολιτικού προσωπικού και του πλέγματος δημοσίων έργων, αθλητικών σωματείων και δημοσιογραφικών ομίλων.

Στο έδαφος αυτό, η υπόθεση Χαϊκάλη θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα ακόμα επεισόδιο σε μια διαδοχή αποκαλύψεων οι οποίες, ανεξάρτητα απο την αίσθηση που προξενούν, δεν έχουν κλονίσει καθοριστικά το κυρίαρχο σύστημα εξουσίας. Τα πράγματα όμως εδώ είναι πιο σύνθετα: αυτή τη φορά η, στα όρια του τραγέλαφου ως προς τα χαρακτηριστικά της, δημοσιοποίηση της προσπάθειας εξαγοράς της βουλευτικής ψήφου διαπλέκεται με επείγουσες πολιτικές εξελίξεις. Είτε λειτουργήσει διαβρωτικά –όπως εκτιμούν μάλλον οι περισσότεροι– στην κυβερνητική προσπάθεια για τους 180, είτε ενισχύσει –όπως πιστεύω– εφήμερα τις τάσεις φοβικής συσπείρωσης γύρω από το τοτέμ της εθνικής συναίνεσης, οι προεκτάσεις της υπόθεσης Χαϊκάλη συνδέονται με την απαξίωση της κυβέρνησης (αλλά και του πολιτικού συστήματος γενικότερα) και την περαιτέρω ελαχιστοποίηση των δυνατοτήτων που έχει να κερδίσει πολιτικό χρόνο.

Στα Ενθέματα, αύριο Κυριακή 28 του Δεκέμβρη

Κείμενα των: Κωστή Καρπόζηλου, Δημήτρη Χριστόπουλου, Νοελίν Μπλάκγουελ, Κωνσταντίνου Τσουκαλά, Πολυμέρη Βόγλη, Iñigo García

Αντρέ Φουζερώ, «Μητέρα και παιδί με κόκκινη ποδιά»

Με αφορμή την προεδρική εκλογή: Αντίστροφη Μέτρηση ή Αντίστροφη Ιεράρχηση; Γράφει ο Κωστής Καρπόζηλος: «“Αυτές είναι οι αρχές μου, αλλά αν δεν σας αρέσουν έχω και άλλες”, είχε κάποτε πει ένας εκ των μεγίστων μαρξιστών, ο Γκράουτσο Μαρξ. Η φράση συνοψίζει τις διεργασίες γύρω από την επικείμενη προεδρική εκλογή. […] Το ζήτημα που διχάζει την ελληνική κοινωνία και συγκροτεί την κοινωνική δυναμική της Αριστεράς, δεν είναι καταρχάς το αν θα εκλεγεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας, αλλά η δυνατότητα μιας εναλλακτικής πρότασης εξουσίας στις σημερινές, εξαιρετικά δυσμενείς, διεθνείς συνθήκες. Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι δύσκολη. Ωστόσο, η αναμέτρηση με τα δύσκολα ερωτήματα είναι εκείνη που παράγει στρατεύσεις και ταυτόχρονα ενεργοποιεί τη φαντασία, τη δημιουργικότητα και το πείσμα των πολλών. […] Οι εξελίξεις αυτές δεν αφορούν την Αριστερά σαν αφηρημένη οντότητα ή σαν μυθικό Κόμμα, του οποίου, ως παραδοσιακοί καταναλωτές του, αποδοκιμάζουμε ή επιδοκιμάζουμε τις εκάστοτε επιλογές του. Αφορούν όλους μας και προϋποθέτουν την οργανωτική ανασυγκρότηση του διάσπαρτου δυναμικού (εντός και πέραν των σημερικών πολιτικών οριοθετήσεων), που στα χρόνια της κρίσης πρωταγωνίστησε στην αντιστροφή της κυρίαρχης ατζέντας, αναδεικνύοντας δύσκολα ερωτήματα και επιμένοντας στην απουσία μαγικών λύσεων».

«Tα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα δεν είναι στη διακριτική ευχέρεια του κράτους». Συνέντευξη. Η Νοελίν Μπλάκγουελ, αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (FIDH), μιλάει στα «Ενθέματα», με την ευκαιρία της επίσκεψης αντιπροσωπείας της Ομοσπονδίας στην Ελλάδα για την παρουσίαση της έκθεσης της FIDH «Υποβαθμίζοντας τα δικαιώματα: το κόστος της λιτότητας στην Ελλάδα». Λέει, μεταξύ άλλων: «Μας εξέπληξε πραγματικά ο τρόπος με τον οποίο τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι ανάγκες του ελληνικού λαού τέθηκαν στο περιθώριο, ακόμα και αγνοήθηκαν, από εκείνους που συνέταξαν και εφάρμοσαν το πρόγραμμα λιτότητας. Οι απαιτήσεις των δανειστών και της οικονομίας φαίνεται πως υπερίσχυσαν έναντι οποιασδήποτε έγνοιας για τον πόνο που προκλήθηκε έτσι στον ελληνικό λαό» (μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου).

Μαζί, ένα σύντομο σημείωμα του Δημήτρη Χριστόπουλου, αντιπροέδρου της FIDH, που παρουσιάζει την έκθεση και την επίσκεψη: «Η έκθεση προσφέρει εμπεριστατωμένο και τεκμηριωμένο υλικό, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί εφόσον μια μελλοντική ελληνική κυβέρνηση αποφασίσει επιτέλους να διαπραγματευθεί σοβαρά με την Ευρωπαϊκή Ένωση για το μέλλον αυτού του τόπου. Και αυτό, διότι δείχνει ότι το “ελληνικό ζήτημα” δεν είναι προϊόν ενός εθνικού πολιτικού ιδιωματισμού, αλλά ευρωπαϊκή οπισθοχώρηση από τα θεμελιώδη της κληρονομιάς του φιλελευθερισμού (όχι του νεοφιλελευθερισμού) και της δημοκρατίας. Η Ευρώπη είναι και μια παράδοση δικαιωμάτων η οποία εκφυλίζεται».

Το σύστημα έχει φτάσει στα ιστορικά του όρια. «Μια αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα θα είναι πολύ σημαντική για όλο το ευρωπαϊκό γίγνεσθαι». Συνέντευξη του Κωνσταντίνου Τσουκαλά, με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου του «Η γυμνή βασίλισσα. Έργα και ημέρες του οικονομικού λόγου» (εκδ. Καστανιώτη): «Για πρώτη φορά, τα τελευταία δέκα –για να μην πω πενήντα– χρόνια υπάρχει το σοβαρό ενδεχόμενο σε μια χώρα της Ε.Ε. να αρχίσει να αμφισβητείται η κατεστημένη ευρωπαϊκή ηγεσία και οι κατεστημένες μορφές βραχυπρόθεσμων και κοντόφθαλμων λύσεων των προβλημάτων. […]Είναι προφανές ότι μια αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα δεν μπορεί να λειτουργήσει μόνη της. Εάν όμως μια αριστερή κυβέρνηση στην Ελλάδα –ή αλλού– έχει πολλαπλασιαστικές προεκτάσεις και εάν ένα μεγάλο κομμάτι της Ευρώπης θέσει επί τάπητος τις καταστατικές αρχές βάσει των οποίων θέλει να λειτουργήσει η Ε.Ε., τότε μπορεί να υπάρξει ένας από κοινού λειτουργών ευρωπαϊκός λαός. Και τότε θα έχουμε να κάνουμε με μια νέα Ευρώπη. Το παιχνίδι θα είναι σκληρό, πάρα πολύ σκληρό, πριν και μετά τις εκλογές. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είμαι απαισιόδοξος. Η δύναμη της Αριστεράς έχει θεμέλιο και βάση τον λαό· αυτή είναι η μεγάλη δυσκολία, αλλά και η ευκαιρία, και από εκεί πηγάζει και η αισιοδοξία».

Ελληνικός Εμφύλιος: η Αδύνατη Επανάσταση. Συνέντευξη του Πολυμέρη Βόγλη, με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του βιβλίου του «Η αδύνατη επανάσταση. Η κοινωνική δυναμική του Εμφυλίου Πολέμου» (εκδ. Αλεξάνδρεια): «Ο Εμφύλιος Πόλεμος δεν αποφασίστηκε σε κάποια γραφεία, δεν ακολούθησε κάποιο προδιαγεγραμμένο σενάριο. Οι ενέργειες και αποφάσεις της μιας πλευράς προκαλούσαν την αντίδραση της άλλης και δημιουργούσαν νέα δεδομένα, μια νέα πραγματικότητα την οποία δεν είχαν απαραίτητα εξαρχής προβλέψει και στην οποία θα έπρεπε στη συνέχεια να ανταποκριθούν, για να ισχυροποιήσουν τη θέση τους έναντι του αντιπάλου. […] Η αδυναμία του Κομμουνιστικού Κόμματος να δημιουργήσει μια συμμαχία αστικών και αγροτικών στρωμάτων, όπως είχε πετύχει στην Κατοχή, υπονόμευσαν τις όποιες πιθανότητες δημιουργίας ευρύτερης κοινωνικής δυναμικής. Στον ένοπλο αγώνα υποχρεώθηκε να στηριχθεί στον κόσμο της υπαίθρου. […] Εάν σχηματοποιούσα κάπως την πορεία θα έλεγα ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα όσο περισσότερο εμπλέκεται στην στρατιωτική σύγκρουση τόσο περισσότερο χάνει την κοινωνική υποστήριξη, την κοινωνική δυναμική».

Ο «Νόμος-Φίμωτρο» στην Ισπανία: αποκλεισμός και ποινικοποίηση. Γράφει ο Ισπανός δημοσιογράφος Iñigo García: «Ένας νόμος που εισάγει 28 νέα αδικήματα στην ισπανική νομοθεσία, η πλειονότητα των οποίων σχετίζεται με το θεμελιώδες δικαίωμα στη διαδήλωση και τη συνάθροιση· ένας νόμος που αρνείται το δικαίωμα του ασύλου στους αλλοδαπούς πολίτες, επιτρέποντας τις “εν θερμώ απελάσεις” στα σύνορα των ισπανικών, επί αφρικανικού εδάφους, πόλεων της Θέουτα και της Μελίγια· ένας νόμος που στερεί από τους πολίτες το δικαίωμα της δίκαιης και δημόσιας δικαστικής ακρόασης, μετατρέποντας 11 πλημμελήματα του Ποινικού Κώδικα σε διοικητικές κυρώσεις […]. Ο νόμος συντάχθηκε στοχεύοντας με ακρίβεια εναντίον κάθε μορφής διαμαρτυρίας των πολιτών» (μετάφραση από τα ισπανικά: Μαρία Καλαντζοπούλου).

 

Η μάχη κατά της κλιματικής Αλλαγής, 2014

Μια έκθεση, μια συνάντηση κορυφής και μια μοναδική διαδήλωση

της Νατάσσας Ρωμανού

Έργο του Αντρέ Ντεραίν, 1906

Η επιτομή των τριών εκθέσεων της Διακυβερνητικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) δόθηκε στη δημοσιότητα στα μέσα του 2014.[1]Αποτελεί σύνοψη των ερευνών διακεκριμένων επιστημόνων από πολλές χώρες, οι οποίοι, σε συνεργασία με κυβερνητικούς φορείς και διεθνείς οργανισμούς, περιγράφουν τις επιπτώσεις των εκλύσεων των αερίων του θερμοκηπίου στο κλίμα. Η αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου, λόγω χρήσης ορυκτών καυσίμων, έχει ήδη οδηγήσει στην υπερθέρμανση του πλανήτη σε επίπεδα πρωτοφανή για τα τελευταία 800.000 χρόνια, στη μείωση της παγοκάλυψης, την αύξηση της στάθμης της θάλασσας, σε καύσωνες και πλημμύρες σε πολλές περιοχές του κόσμου. Η έκθεση προβλέπει ότι στο μέλλον η ανθρωπότητα απειλείται από ασθένειες, εκτοπίσεις πληθυσμών λόγω φυσικών καταστροφών, ελλείψεων τροφής και νερού που μπορεί να οδηγήσουν σε περιφερειακές συγκρούσεις, μείωση της βιοποικιλότητας, ακόμη και εξαφάνιση ειδών. Οι κίνδυνοι αυτοί έχουν ήδη αρχίσει και θα συνεχίσουν να απειλούν ασύμμετρα τις πιο μειονεκτικές κοινωνικές ομάδες, σε πολλές χώρες, ανεπτυγμένες και μη.

Εξορμώντας για την «Αυγή» τις δεκαετίες του 1950 και 1960

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΑΠΟ ΤΟ ΛΥΚΟΦΩΣ ΣΤΟ ΛΥΚΑΥΓΕΣ»

του Θανάση Καλαφάτη

 Tον Θανάση Καλαφάτη τον ξέραμε με αρκετές ιδιότητες: του οικονομικού ιστορικού, του καθηγητή Πανεπιστημίου, του προέδρου της ΕΜΙΑΝ. Τώρα μας αποκαλύπτει μια ακόμα: του αφηγητή ξέρει να πει με τρόπο και τέχνη τις ιστορίες του, ιστορίες ατομικές αλλά που αφορούν πολλούς της γενιάς του, ιστορίες γνήσιες και συγκινητικές. Το βιβλίο Από το λυκόφως στο λυκαυγές. Μικρές ιστορίες ατομικής ωρίμανσης και πολιτικής στράτευσης 1944-1959, που κυκλοφορεί τις επομένες μέρες από τις εκδόσεις Θεμέλιο, περιέχει 64 μικρές ιστορίες. Όπως λέει ο ίδιος, «πολλοί φίλοι μού λένε ότι είμαι ένας παλιάς κοπής αριστερός και άλλοι ότι είμαι ένας ιστορικός έξω από τις μόδες αλλά επί της ουσίας. Εγώ θεωρώ τον εαυτό μου έναν πεισματάρη που έχει στρατευθεί στον δικό του κοινωνικό αγώνα υπηρετώντας πάγιες και καθολικές αρχές της κοινωνικής αλλαγής».

Το βιβλίο, που κυκλοφορεί συμπληρώνουν ένας πρόλογος του Σπύρου Ι. Ασδραχά και τρία έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη. Ο Γιάννης Ψυχοπαίδης εμπνεύστηκε 23 πίνακες διαβάζοντας τις ιστορίες του Καλαφάτη θα κυκλοφορήσουν τον Ιανουάριο σε λεύκωμα (και αυτό από τις εκδόσεις Θεμέλιο). Προδημοσιεύουμε αποσπάσματα από την ιστορία αρ. 16, που αναφέρεται στην προδικτατορική «Αυγή».

Στρ. Μπ.

 

 Μετά τις εκλογές του 1952, ιδιαίτερα μετά τα γεγονότα του Βερολίνου του ίδιου έτους, γίνονταν έντονες πολιτικές συζητήσεις, έστω και κάτω από τη μύτη της τοπικής Ασφάλειας. Εκτός βέβαια από τους ίδιους χρησιμοποιούσαν και ορισμένους πρώην αριστερούς που είχαν ανανήψει και οι οποίοι εισχωρούσαν σε χώρους που γίνονταν συνήθως πολιτικές συζητήσεις: κουρεία, ραφεία και άλλες μικρές «γιάφκες».

Τα οικονομικά μας ήταν δύσκολα· ακόμη και η αγορά μιας ημερήσιας εφημερίδας ήταν πρόβλημα. Όταν συζητούσα με συνομήλικους ή μεγαλύτερούς μου για τα πολιτικά θέματα, είχα την ανάγκη να είμαι ενημερωμένος και για τις αντίθετες απόψεις. Έτσι δεν αρκούσε η ανάγνωση της Αυγής. Η Αυγή ήταν καταδιωκόμενη εφημερίδα, κανείς δεν μπορούσε να την αγοράσει ελεύθερα, την έδιναν οι μυημένοι εφημεριδοπώλες στους ενδιαφερόμενους διπλωμένη μέσα σε άλλη εφημερίδα, συνήθως Ακρόπολη ή Καθημερινή. Όποιος τη διάβαζε στο δρόμο οδηγούνταν στο αστυνομικό τμήμα για τα περαιτέρω. Τα καφενεία ήταν αριστερά, κεντρώα και δεξιά. Το κύριο αριστερό καφενείο ήταν στην κεντρική πλατεία σε περίοπτη θέση. Ο ιδιοκτήτης του, αριστερός του Μεσοπολέμου, είχε ξεπεράσει τις πιέσεις της Ασφάλειας και νοίκιασε το καφενείο σε έναν πρώην εξόριστο ο οποίος κατέβαλλε κάθε προσπάθεια ώστε η Αυγή να είναι παρούσα στα τραπέζια του μαγαζιού. Η εφημερίδα ερχόταν με καθυστέρηση γιατί το καράβι, που ήταν η μόνη μας συγκοινωνία με το κέντρο, είχε να διέλθει από πολλές σκάλες-λιμάνια. Όταν αργότερα αποκαταστάθηκε η οδική συγκοινωνία με την Αθήνα κι άρχισαν να κυκλοφορούν τα λεωφορεία, οι εφημερίδες έφταναν την ίδια μέρα αλλά αργά το βράδι και η αγορά αντιλαλούσε από τις φωνές των εφημεριδοπωλών που διαφήμιζαν την πραμάτεια τους: Εφημερίδες! Καθημερινή-Ακρόπολη-Βήμα-Ελευθερία-Νέα-Έθνος Νεολόγος των Πατρών. Εφημερίδες…

Η ζωή και ο θάνατος της αμερικανικής εργατικής τάξης: 10 σημεία για ένα νέο εργατικό κίνημα

του Στάνλεϋ Αρόνοβιτς

Φερνάν Λεζέ, «Το γεύμα της αφηνιασμένης αγελάδας», π. 1915

Η συλλογική διαπραγμάτευση, η κυρίαρχη για δεκαετίες συνδικαλιστική λύση, έχει περιέλθει σε δύσκολους καιρούς. Η σύμβαση, τεκμήριο κάποτε του συμβιβασμού μεταξύ των εργατών και του κεφαλαίου στον ιδιωτικό τομέα και μεταξύ των υπαλλήλων και του κράτους στο δημόσιο, δεν έχει πλέον συμβιβαστικό χαρακτήρα. Σήμερα αποτελεί πολύ συχνά το γραπτό τεκμήριο υποταγής του συνδικάτου. Υπάρχει ένα περιθώριο διαπραγμάτευσης, το οποίο θα διατηρηθεί ως σημαντικό μέρος του οπλοστασίου της εργατικής τάξης, αλλά οι παλιές συνταγές γι’ αυτήν δεν αποδίδουν πια. Είναι καιρός να προχωρήσουμε. Οπότε, επιτρέψτε μου να παρουσιάσω εδώ με τη δέουσα σεμνότητα δέκα θέσεις, ή ένα μανιφέστο δέκα σημείων αν θέλετε, για ένα νέο εργατικό κίνημα:

Χριστουγεννιάτικες ιστορίες

του Στρατή Μπουρνάζου

Η Γέννηση του Χριστού. Τοιχογραφία στην εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο χωριό Βυζακιά της Κύπρου, 16ος αιώνας (λεπτομέρεια).

Μέρες ανάπαυλας και σχόλης που είναι, αγαπημένοι μου αναγνώστες και αναγνώστριες, ήθελα να σας πω ιστορίες. Όχι χριστουγεννιάτικες ούτε με καλικαντζάρους, αλλά του τραπεζιού και γλεντιού, από τους Δειπνοσοφιστές του Αθήναιου, για τα φαγοπότια των αρχαίων. Για το βίβλινο κρασί, τα είδη των βολβών και τα (αρχαία) σαλιγκάρια. Και για τον βασιλιά Νικομήδη που πόθησε αθερίνα ενώ ήταν δώδεκα μέρες δρόμο μακριά από τη θάλασσα, και ο μάγειράς του έκοψε γογγύλια και τα αλάτισε, τα σοτάρισε κι έριξε στο τέλος παπαρουνόσπορο, τάκανε να μοιάζουν σαν αθερίνα και ευφράνθηκε ο βασιλιάς (όπως μας θυμίζει ο Πάνος Θεοδωρίδης, στο diadromesblog.blogspot.gr). Ή για κάποιους νέους, στον Ακράγαντα, αν θυμάμαι καλά, που μέθυσαν τόσο, που νόμισαν ότι βρίσκονται σε τριήρη και τους δέρνει θαλασσοταραχή, κι έτσι άρχισαν να πετάνε από το παράθυρο, τα έπιπλα του σπιτιού, να μη βυθιστεί το καράβι — κι έκτοτε το σπίτι ονομάστηκε «τριήρης».

Η Γέννηση του Χριστού. Τοιχογραφία στην εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ στο χωριό Βυζακιά της Κύπρου, 16ος αιώνας (λεπτομέρεια).

Αλλά συσκέφτηκα, ως συντάκτης, συγγραφέας και επιμελητής, εντεταλμένος από τη Σ.Ο. των «Ενθεμάτων», με τον εαυτό μου. Και αποφασίστηκε, στη σύσκεψη, πως δεν μπορώ να γράψω για χοιρίδια γάλακτος και παπαρουνόσπορους, όταν τόσο σοβαρά συμβαίνουν στον τόπο. Χριστούγεννα είναι, άλλωστε, μέρα άγια και θεοτική, όχι της ασωτείας και της κραιπάλης. Και, έτσι, έπιασα να γράφω για μια αχτύπητη πεντάδα: Μπούκουρας, Αλεξόπουλος, Χαϊκάλης, Αποστολόπουλος, Καμμένος, τέτοια που ο Χαϊκάλης μοιάζει με αγγελούδι, από εκείνα που κολλάγαμε στα παράθυρα όταν είμαστε παιδιά για διακόσμηση (όχι λόγω φάτσας, που φέρνει λίγο σε αυτές τις φτερωτές χαλκομανίες, αλλά λόγω του ποιού των ετέρων συνδαιτημόνων). Βαθιά ανάσα λοιπόν (χρειάζεται…), και μπαίνω στο θέμα μας. Θα περιοριστώ σε τρία σημεία.

***

α) Όσο περνάνε οι μέρες, η υπόθεση Χαϊκάλη-Αποστολόπουλου δεν φωτίζεται, αλλά συσκοτίζεται. Η δικαιοσύνη όχι μόνο δεν διευκόλυνε, όπως όφειλε, στην αναζήτηση της αλήθειας, αλλά έκανε ό,τι μπορούσε για να κλείσει, άρον άρον την υπόθεση. Λες και οι δικαστές έχουν πάρει ένα γιγάντιο χωνί και φωνάζουνε σε όλους, «υπηρετούμε σκοπιμότητες, Δοξάστε μας!». Και η υπόθεση μένει σκοτεινή, κι ο καθένας μπορεί να πιστεύει ό,τι θέλει, με μπούσουλα είτε τις σπερμολογίες που κυκλοφορούν είτε την πολιτική τοποθέτησή του. Δεν χρειάζεται να πω πόσο κακό είναι αυτό για τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου (και δεν χρειάζεται, γιατί είναι βαρετό να το λες μέρα παρά μέρα). Ας κρατήσουμε πάντως ότι και απόπειρα χρηματισμού έγινε (το ομολόγησε και ο Αποστολόπουλος, άσχετα με τον τρόπο που το πλαισίωσε), και παρανομίες και συνωμοσία και δόλος υπήρξαν. Είναι λοιπόν σοβαρό και επείγον να μάθουμε ποιος και τι έκανε, και όχι να κουκουλωθεί η υπόθεση.

στα χριστουγεννιάτικα «Ενθέματα»

Κείμενα των: Στρατή Μπουρνάζου, Στάνλεϋ Αρόνοβιτς, Θανάση Καλαφάτη, Νατάσσας Ρωμανού

Η προσκύνηση των μάγων. Λεπρομέρεια από την τοιχογραφία της γέννησης του Χριστού, στην εκκλησία του Σταυρού του Αγιασμάτι, στο χωριό Πλατανιστάσα της Κύπρου, 15ος αιώνας

Xριστουγεννιάτικες ιστορίες. Γράφει ο Στρατής Μπουρνάζος: «Μέρες ανάπαυλας και σχόλης που είναι, ήθελα να σας πω ιστορίες. Όχι χριστουγεννιάτικες ούτε με καλικαντζάρους, αλλά του τραπεζιού και γλεντιού, από τους Δειπνοσοφιστές του Αθήναιου, για τα φαγοπότια των αρχαίων. Για το βίβλινο κρασί, τα είδη των βολβών και τα (αρχαία) σαλιγκάρια. […] Αλλά συσκέφτηκα, ως συντάκτης, συγγραφέας και επιμελητής, εντεταλμένος από τη Σ.Ο. των «Ενθεμάτων», με τον εαυτό μου. Και αποφασίστηκε, στη σύσκεψη, πως δεν μπορώ να γράψω για χοιρίδια γάλακτος και βολβούς και παπαρουνόσπορους, όταν τόσο σοβαρά συμβαίνουν στον τόπο. Και, έτσι, έπιασα να γράφω για μια αχτύπητη πεντάδα: Μπούκουρας, Αλεξόπουλος, Χαϊκάλης, Αποστολόπουλος, Καμμένος, τέτοια που ο Χαϊκάλης μοιάζει με αγγελούδι, από εκείνα που κολλάγαμε στα παράθυρα όταν είμαστε παιδιά για διακόσμηση (όχι λόγω φάτσας, που φέρνει λίγο σε αυτές τις φτερωτές χαλκομανίες, αλλά λόγω του ποιού των ετέρων συνδαιτημόνων)».

Η ζωή και ο θάνατος της αμερικανικής εργατικής τάξης. 10 σημεία για ένα νέο εργατικό κίνημα. Ένα «μανιφέστο» του Στάνλεϋ Αρόνοβιτς (από το βιβλίο του «The Death and Life of American Labor: Toward a New Worker’s Movement», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Verso τον Οκτώβριο) για το εργατικό κίνημα των ΗΠΑ: «Η συλλογική διαπραγμάτευση, η κυρίαρχη για δεκαετίες συνδικαλιστική λύση, έχει περιέλθει σε δύσκολους καιρούς. Η σύμβαση, τεκμήριο κάποτε του συμβιβασμού μεταξύ των εργατών και του κεφαλαίου στον ιδιωτικό τομέα και μεταξύ των υπαλλήλων και του κράτους στο δημόσιο, δεν έχει πλέον συμβιβαστικό χαρακτήρα. Σήμερα αποτελεί πολύ συχνά το γραπτό τεκμήριο υποταγής του συνδικάτου. Υπάρχει ένα περιθώριο διαπραγμάτευσης, το οποίο θα διατηρηθεί ως σημαντικό μέρος του οπλοστασίου της εργατικής τάξης, αλλά οι παλιές συνταγές γι’ αυτήν δεν αποδίδουν πια. Είναι καιρός να προχωρήσουμε».

Εξορμώντας για την «Αυγή» τη δεκαετία του 1950 και 1960. Προδημοσίευση από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Θανάση Καλαφάτη Από το λυκόφως στο λυκαυγές. Μικρές ιστορίες ατομικής ωρίμανσης και πολιτικής στράτευσης 1944-1959, που κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Θεμέλιο: «Θυμάμαι ότι όταν με έβλεπε στην αγορά ο αείμνηστος φίλος και σύντροφος εκείνης της περιόδου Γιώργος Ασδραχάς, μου έλεγε: “Δεν μπορείς χωρίς να λάβεις τη δόση του οπίου σου!”, που ήταν η καθημερινή μου ανάγνωση της Αυγής. […] αρχίσαμε να διαβάζουμε κλασικά μαρξιστικά κείμενα, κυρίως πολιτική οικονομία· όμως δεν μπορούσαμε να λύσουμε μια σειρά προβλήματα που προέκυπταν και από μια στιγμή και μετά στραφήκαμε προς την κλασική λογοτεχνία. Προσεγγίσαμε τον Μπρεχτ, τον Τσέχωφ, τον Τολστόι, τον Ντοστογιέφσκι, τον Σικελιανό, τον Μαγιακόφσκι, τον Καζαντζάκη. Συνεχίσαμε με τη μελέτη κλασικών έργων για τη Γαλλική Επανάσταση, διαβάσαμε το βιβλίο του Τζων Ριντ Οι δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο. Ήμουν ήδη στην τρίτη τάξη του γυμνασίου».

Η μάχη κατά της κλιματικής Αλλαγής 2014. Μια έκθεση, μια συνάντηση κορυφής και μια μοναδική διαδήλωση. Γράφει η Νατάσσα Ρωμανού για την επιτομή των τριών εκθέσεων της Διακυβερνητικής Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή, την μια έκτακτη σύνοδο κορυφής των Ηνωμένων Εθνών ενόψει της Διάσκεψης για το Κλίμα στο Παρίσι το 2015 και τη μεγάλη πορεία έξω από αυτήν. Και καταλήγει «Δυστυχώς, λίγες εβδομάδες μετά από αυτή τη δυναμική εμφάνιση των κινημάτων στους δρόμους της Νέας Υόρκης, οι αμερικανικές εκλογές για τη Γερουσία και το Κογκρέσο, έδωσαν το προβάδισμα στους υπερσυντηρητικούς Ρεπουμπλικάνους, σηματοδοτώντας μία πιθανή αποδυνάμωση των δεσμεύσεων για τη μείωση των εκπομπών και οπισθοχώρηση σε πολιτικές ύφεσης. Ίσως όμως αυτή η πρόκληση να δυναμώσει το κίνημα που γεννήθηκε με το People’s March,να το ριζοσπαστικοποιήσει ώστε αυτό να επιβάλει και την αλλαγή σύστημα που ζητάει.

Υπόθεση Χαϊκάλη: Mια πολύ σοβαρή υπόθεση

WEB ONLY- MONO ΣΤΟ ΜΠΛΟΓΚ ΤΩΝ ΕΝΘΕΜΑΤΩΝ

του Στρατή Μπουρνάζου

 Έμαθα για την υπόθεση Χαϊκάλη απόγευμα Παρασκευής, ενώ ήδη είχαμε σελιδοποιήσει τα «Ενθέματα». Παρότι το άρθρο που μόλις είχα γράψει σχετιζόταν άμεσα με τα καταγγελλόμενα, προτίμησα να μην κάνω κάποια προσθήκη «επί του πιεστηρίου». Όχι επειδή το θέμα ήταν ασήμαντο αλλά τον ακριβώς αντίθετο λόγο: επειδή ήταν εξαιρετικά σημαντικό (και σκοτεινό, βέβαια), κι έτσι δεν μπορούσα το ξεπετάξω με τρεις αράδες.

Δυο μέρες μετά, η αρχική μου αίσθηση έχει ενισχυθεί. Θεωρώ, λοιπόν, πρόκειται για υπόθεση εξαιρετικά σοβαρή – και αυτό ανεξάρτητα από τη σοβαρότητα ή τη φερεγγυότητα των εμπλεκόμενων και πρωταγωνιστών.

Όποια από τις δύο εκδοχές που κυκλοφορούν και αν ισχύει (είτε έχουμε απόπειρα χρηματισμού του Π. Χαϊκάλη, είτε μια υπόθεση που «έστησαν» οι ΑΝΕΛ) το πολιτικό ζήτημα είναι τεράστιο. Στην πρώτη, η κυβέρνηση (ή η ΝΔ ή κύκλοι της) εξαγοράζει ψήφους, στη δεύτερη ένα κοινοβουλευτικό κόμμα (και ενδεχομένως σύμμαχος του ΣΥΡΙΖΑ σε περίπτωση μη αυτοδυναμίας), ακόμα κι αν είναι το φαιδρότερο, στήνει μια τέτοια σκευωρία. Γι’ αυτό, όσο κι αν αηδιάζουμε από την υπόθεση (γιατί η ίδια αλλά και τα παραφερνάλιά της –γι’ αυτά γράφω πιο κάτω– έχουν κάτι εντόνως αηδές), όσο και αν το νοσηρό κλίμα που δημιουργείται αποπροσανατολίζει από πολλά άλλα σοβαρά (από τη βροχή τροπολογιών μέχρι την αποθέωση της νομιμοποίησης των καταπατήσεων και της υφαρπαγής δημόσιας γης), δεν μπορούμε να την προσπεράσουμε.

Ωστόσο, η διαπίστωση αυτή είναι μόνο η αφετηρία της συζήτησης. Δεν μπορούμε να μείνουμε στο είτε-είτε (είτε χρηματισμός είτε σκευωρία), όσο κι αν αυτό είναι ίσως βολικό, όση απόγνωση κι αν μας δημιουργεί ότι πρέπει να βουτηχτούμε στον βούρκο για να βγάλουμε άκρη. Δεν μπορούμε, πιστεύω, ως υπεύθυνα πολιτικά όντα, να πούμε ότι μπορεί να ισχύει το ένα μπορεί και το άλλο, είναι και τα δυο αηδή, και αφού εμείς δεν έχουμε σχέση, ας τα ξεκαθαρίσουν μεταξύ τους. Και δεν μπορούμε να το πούμε, ακριβώς επειδή δεν γίνεται να ισχύουν και τα δύο, και έχει μεγάλη πολιτική σημασία τι ισχύει. Ούτε μπορούμε να ξεφορτωθούμε την υπόθεση, επαφιέμενοι στη δικαιοσύνη (αν και ασφαλώς πρέπει να απαιτούμε τη δικαστική διερεύνηση, τάχιστα). Σε ένα τόσο σοβαρό ζήτημα, οφείλουμε να τοποθετηθούμε· όχι ως ντετέκτιβ, δικαστές ή παντογνώστες. Τοποθετούμαι λοιπόν, με τη διάθεση να μοιραστώ δημόσια τις θέσεις μου, αλλά και επειδή θεωρώ ότι η τοποθέτηση (με τον κίνδυνο της διάψευσης) είναι στοιχείο πολιτικής υπευθυνότητας.

α) Πιστεύω ότι  υπάρχουν στοιχεία που υποδεικνύουν ότι η καταγγελία είναι σοβαρή και βάσιμη (και πρωτίστως το ίδιο υλικό), ενώ δεν έχουμε κάποιο χειροπιαστό στοιχείο που να την κλονίζει σοβαρά. Όλα τα αντίθετα που έχουν ειπωθεί (η αφερεγγυότητα των ΑΝΕΛ, η φαιδρότητα και η εμπλοκή Καμμένου σε σκοτεινές υποθέσεις, το πολιτικό όφελος των ΑΝΕΛ), παρότι τα συμμερίζομαι, δεν στοιχειοθετούν ενδείξεις για να θεωρήσουμε ότι η υπόθεση «στήθηκε» από τον Καμμένο-Χαϊκάλη.

Αν ήταν έτσι, τότε στην υπόθεση Καισιδιάρη-Μπαλτάκου, θα έπρεπε να θεωρήσουμε εξαρχής το βίντεο χαλκευμένο, αφού ο Κασιδιάρης είναι εξ ορισμού ραδιούργος, συνωμότης και αφερέγγυος. Και όμως το βίντεο το πήραμε στα σοβαρά, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι υποληπτόμαστε στο ελάχιστο τον Κασιδιάρη. Στην παρούσα υπόθεση, μάλιστα, μια σειρά στοιχεία που λέγονται για να κλονίσουν την αξιοπιστία της καταγγελίας (ότι οι ΑΝΕΛ είναι «ψεκασμένοι», ότι ο Αποστολόπουλος διατηρούσε στενές σχέσεις με τον Καμμένο) ενισχύουν, στα μάτια μου, τη φερεγγυότητά της. Γιατί είναι προφανές ότι οι ενδιαφερόμενοι ούτε τον Γλέζο ούτε την Παπαρήγα ούτε τον Δρίτσα ούτε τον Άγιο Φραγκίσκο θα προσέγγιζαν· κάποιον «ψεκασμένο» και πολιτικά κοντινό θα έψαχναν, και θα τον προσέγγιζαν μέσω κάποιου προσώπου που θα ενέπνεε στον προσεγγιζόμενο εμπιστοσύνη, προσωπικά και πολιτικά.

Εκλογή προέδρου: το νέο σαξές στόρυ

του Στρατή Μπουρνάζου

Θέλοντας κανείς να συζητήσει τις εξελίξεις που συνδέονται με την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας πρέπει να ξεπεράσει έναν διπλό σκόπελο. Αφενός, κάποια πράγματα είναι τόσο προφανή που δεν αξίζουν σχολιασμό (λ.χ. το ότι οι 160 ψήφοι συνιστούν ήττα της κυβέρνησης). Αφετέρου, κάποια άλλα πράγματα (τα σενάρια για αλλαγή υποψηφίου στην τρίτη ψηφοφορία) είναι τόσο αβέβαια, που πάλι δυσκολεύεται να τα σχολιάσει κανείς, καθώς δεν μπορεί να διακρίνει τι είναι βάσιμο, τι αβάσιμο, τι τρολιά και τι υποβολιμαίο. (Πάντως, σε ορισμένα δημοσιεύματα, όπως το παλαιότερο της ιταλικής Republica, ότι ο Α. Σαμαράς ήθελε τον… Βαγγέλη Μαρινάκη για Πρόεδρο –της Δημοκρατίας, όχι του Ολυμπιακού–, εκεί τρολ και ανάλυση έσονται τα δύο εις σάρκαν μία). Στην ενδιάμεση ρευστή περιοχή, που αυτές τις μέρες συχνά θυμίζει κινούμενη άμμο, θα προσπαθήσω να κινηθώ, με μια μεγαλύτερη έλξη προς τον πρώτο πόλο (καθώς το να λες κάτι προφανές είναι μάλλον προτιμότερο από την αρλουμπολογία).

***

Ξεκινάω λοιπόν από το προφανές. Από όποια πλευρά κι αν το δει κανείς, και για όποιους λόγους και αν συνέβη αυτό, οι 160 ψήφοι (μόλις πέντε παραπάνω από την ψήφο εμπιστοσύνης και τα Ναι στον προϋπολογισμό) συνιστούν σοβαρή ήττα της κυβέρνησης. Πέραν όλων των άλλων, όταν, ως κυβέρνηση, με δική σου πρωτοβουλία, έχεις επισπεύσεις την προεδρική εκλογή, διακηρύσσοντας παντοιοτρόπως ότι θα τους βρεις τους 180, τότε το «μείον είκοσι» συνιστά σαφή αποτυχία.

Μια κραυγή

 του Νίκου Χατζηνικολάου

Ο λόγος για μια παράσταση: κείμενο, μουσική, κινούμενες εικόνες, ένας ρυθμός ξέφρενος, μια γροθιά στο στομάχι.

Στο Θέατρο της οδού Κυκλάδων-Λευτέρης Βογιατζής ο Άρης Μπινιάρης, ο Τάκης Βαρελλάς κι ο Βασίλης Γιασλακιώτης έκαναν Το Θείο Τραγί του Σκαρίμπα μανιφέστο. Βέβαια ήταν γλωσσικό μανιφέστο. Τόκαναν ροκ μανιφέστο. Σχολίασαν τη γλώσσα με κινούμενες εικόνες, σχολίασαν τις κινούμενες εικόνες με μπάσο και τύμπανα.

Ο σαρκασμός, η καταγγελία, μια αναρχική διεκδίκηση ισότητας απέναντι στους Κυρίους. «Τα Έθνη, οι πολιτείες, οι τόποι, δεν έχουνε σύνορα στον δικό μας το χάρτη και τα δυο ημισφαίρια μας πέφτουνε λίγα. Η ζωή μας δεν ανέχεται όρια. Εμείς ένα σύνορο ξέρουμε : της ζωής και του θανάτου». Αυτά ο Σκαρίμπας.

Ο Άρης Μπινιάρης πήγε το πράγμα πάρα πέρα. Η δεκαετία του ’30 κι ο φασισμός να μαίνεται. Οι δυνάμεις της τάξης και η ανωτερότητα της φυλής.

Ημερολόγιο σχολείου. «Kι εγώ πάλι σαν μαθήτρια»: η ημέρα μιας καθηγήτριας

της Γιάννας Μπακάλη

Γιώργος Μαυροΐδης, «Το παράξενο φως», 1984

Η ώρα είναι περίπου 8 το πρωί. Διασχίζω το προαύλιο, προχωρώντας για το γραφείο. Παιδιά στην αυλή, άλλα όρθια, άλλα καθισμένα στο τοιχάκι της εισόδου περιμένουν τους φίλους και συμμαθητές τους να έρθουν, κάποιοι με σκυμμένο το κεφάλι διαβάζουν, αποκομμένοι από το πρωινό τοπίο του σχολείου. Κάποιο διαγώνισμα, σκέφτομαι. Στο γραφείο άλλοι τρέχουν να βγάλουν φωτοτυπίες, πρόσθετο υλικό για μελέτη ή τα διαγωνίσματα της πρώτης ώρας, κάποιοι σχολιάζουν την επικαιρότητα, αθλητική ή πολιτική, με ύφος ζωηρό.

Η πρωινή συγκέντρωση, προσευχή και ανακοινώσεις. Τα παιδιά με υπομονή ακούνε. Πρόσωπα άτονα, χέρια στις τσέπες, πλάτες φορτωμένες με βιβλία. Η πρώτη ώρα στην Τρίτη Λυκείου, Αρχαία Κατεύθυνσης. Πρόσωπα κουρασμένα από το διάβασμα, τους αδυσώπητους ρυθμούς στο κυνήγι της επιτυχίας, αγωνία, άγχος, κούραση, φόβος αν θα τα καταφέρουν, σημειώνουν, ρωτούν… Κάποιοι άλλοι, εκεί στη συνοικία των πίσω θρανίων, νιώθουν ότι έχουν χάσει «το τρένο» της εκπαιδευτικής επιτυχίας· το όνειρο των σπουδών χάθηκε γι’ αυτούς σε κάποιο σημείο της εκπαιδευτικής ζωής τους. Πιο αδιάφοροι, βαριούνται, αδημονούν να χτυπήσει το κουδούνι, νιώθουν πως ό, τι συμβαίνει δεν τους αφορά. Μόλις χτυπήσει, πετάγονται έξω. Κι όμως σε αυτά τα παιδιά, τους «αδιάφορους» μαθητές, κρύβονται δημιουργικά μυαλά, ευφυΐα, ευαισθησία και αγωνίες, που το εκπαιδευτικό σύστημα αγνοεί, καθώς μόνο η ακαδημαϊκή αριστεία μετράει. Αυτά τα παιδιά όμως είναι η αληθινή πρόκληση για τον δάσκαλο…

Φορομπήχτου λάθη

του Στράτη Μυριβήλη

 Διαχρονικοί φόροι. «Αυτοί δεν θα αφήσουν τίποτα αφορολόγητο», λένε οι πολίτες εδώ και τέσσερα χρόνια. Θα φορολογήσουν και τον αέρα που αναπνέουμε, αλλά και το πόσες φορές κάνουμε έρωτα. Όταν είχε ανακοινωθεί η φορολόγηση (μέσω ΕΝΦΙΑ) των παμπάλαιων αγροτόσπιτων, των «νταμιών», στη Λέσβο κάποιοι διαμήνυσαν στον βουλευτή της Λέσβου, και παλιό υπουργό Πολιτισμού, Νίκο Σηφουνάκη ότι θα τα γκρεμίσουν. Αυτά εξαιρέθηκαν, όμως δεν συνέβη το ίδιο και με τα κλειστά προσφυγικά σπίτια, αυτά στα οποία οι Μικρασιάτες πρόγονοί μας στέγασαν τις οικογένειες και τον πόνο τους. Ίσως να γίνει σε εύθετο προεκλογικό χρόνο, με την αντίστοιχη πολιτικάντικη εκμετάλλευση.

Η φορολόγηση διάφορων αγαθών με σκοπό την αύξηση των εσόδων είναι διαχρονική. Το 1927 προστέθηκε φόρος στη ζάχαρη από τον υπουργό Οικονομικών Γεώργιο Καφαντάρη. Με αφορμή το γεγονός, ο Στράτης Μυριβήλης δημοσιεύει, στην εφημερίδα Ταχυδρόμος της Μυτιλήνης, στις 12 Μαΐου, το χρονογράφημα «Φορομπήχτου λάθη». Σ’ αυτό με το περιπαιχτικό, ιδιαίτερο γράψιμό του σατιρίζει τη φορολόγηση καθημερινών αγαθών, τη φοροαποχή διαφόρων επώνυμων γνωστών Μυτιληνιών, οι οποίοι ενίσχυσαν τον προεκλογικό αγώνα του Καφαντάρη, αλλά και την αφέλεια των συμπολιτών του για την πίστη στις προεκλογικές φορολογικές υποσχέσεις. Το γράψιμό του τσακίζει!

Αριστείδης Καλάργαλης        

Μα για στάσου να συνεννοηθούμε, κύριοι!

Δεν μπορώ να καταλάβω επί τέλους γιατί αυτή η οργή των νοικοκυραίων κατά τού κ. Καφαντάρη και των αποστόλων του, η οποία εκδηλώνεται κατ’ αυτάς μέσα στα μπακάλικα την ώρα που πρόκειται να αγοράσουν τη ζάχαρη με την πρόσθετον φορολογίαν την οποίαν ο Ευρυτάν, όπως τον λέει ο εκ Γέρας φίλος Μίδης ή Τιτάν, εφόρτωσε κατά το τελευταίον εικοσιτετράωρον εις την ράχιν των αγαθών ποιμένων οι οποίοι είδον τον πεντάκτινον αστέρα της Οθωμανικής Τραπέζης κατά τας τελευταίας εκλογάς.

Μήπως είχατε την αξίωσιν να φορολογήσει τα κουπόνια του καλού Τιντίνου, ο οποίος εθυσίασε στις εκλογές χάριν της επιτυχίας του «Ευρυτάν» δεκάδας χιλιάδων δραχμών καθώς και 3 κιλά λίπους; Ή μήπως εφαντασθήκατε ότι θα καλέσει τον κ. Κατσακούλην να βοηθήσει με ένα ποσοστόν των εκατομμυρίων του το πενόμενον Δημόσιον Ταμείον, αφού ήδη ο άνθρωπος του παρεχώρησεν αμισθί το πολυτελές του μέγαρον ως εκλογικόν κέντρον;

Οι τριάντα τρεις μέρες: Τα Δεκεμβριανά και το διεθνές κομμουνιστικό κίνημα

του Τάσου Τρίκκα

Μπόρις Κουστόντιεφ, «Ο μπολσεβίκος», 1920

Όσοι έλαβαν μέρος, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, στη μεγάλη ανθρώπινη περιπέτεια του περασμένου αιώνα, την υπόθεση του κομμουνισμού, αισθάνθηκαν την ανάγκη, μετά το «συγκλονιστικό 1989» –χρονιά της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ– να εγκύψουν σ’ έναν βαθύ αναστοχασμό γύρω από την κατάθεση ζωής, που αντιπροσώπευε η στράτευσή τους, αναστοχασμό που είχε πυρήνα του το πολυδιάστατο ιστορικό εγχείρημα που φιλοδόξησε «να αλλάξει τον κόσμο». Ένα κίνημα ιδεολογικό, κοινωνικό και πολιτικό, που αφύπνισε και έφερε πελώριες μάζες στο προσκήνιο της Ιστορίας, ένα φαινόμενο πολιτισμικό, μια έκρηξη ελπίδας με εσχατολογική προοπτική, όπως θα έλεγε ο Ερνστ Μπλοχ.

Δεν είναι στις προθέσεις του σημειώματος αυτού η αξιολογική προσέγγιση του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, της εξέλιξής του και του ρόλου του δικού του «Βατικανού» — του μακαρία τη λήξει Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης. Οι σκέψεις που ακολουθούν αφορούν τη βαθιά διάσταση ανάμεσα στην έξαρση και την ανάταση, που δημιουργεί από τη μια μεριά η κινητοποίηση ψυχής τε και σώματος, στο πλαίσιο ενός συλλογικού αγώνα για δικαιοσύνη, ελευθερία, ισότητα, και, από την άλλη, η βίαιη, τις πιο πολλές φορές, αναγκαστική προσγείωση, που επιφέρει κάποια στιγμή η αναπόφευκτη εμπλοκή με τη ρεαλπολιτίκ. Αφορμή για τις σκέψεις αυτές, η επέτειος ενός δικού μας ιστορικού γεγονότος: της «ματωμένης Κυριακής», της 3ης Δεκεμβρίου 1944 και του έπους των τριάντα τριών ημερών που ακολούθησαν.

Το κεφάλαιο επιστρέφει στη γη (από την οποία δεν έφυγε ποτέ)

Η κυβέρνηση της Αριστεράς πρέπει να ανακτήσει τη δημόσια γη και να προσπαθήσει να τη μετεξελίξει σε κοινή κτήση

συνέντευξη του Κωστη Χατζημιχαλη στη Μαρία Καλαντζοπούλου

Με την ευκαιρία του βιβλίου του «Κρίση χρέους και υφαρπαγή γης» στη σειρά Ριζοσπαστική σκέψη, που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΚΨΜ

Έργο του Στάθη Ανδρουτσάκη

Θα ξεκινήσω την κουβέντα από κάτι που θεωρώ πολύ ενδιαφέρον: την εξήγηση που δίνεις στο βιβλίο για το πώς το εγχείρημα υφαρπαγής της γης εγγράφεται σε ένα παγκόσμιο εγχείρημα αναδιάρθρωσης της συσσώρευσης και άσκησης βιοπολιτικής εξουσίας – κάτι το οποίο, μολονότι εκφάνσεις του που αφορούν την επίθεση στην ιδιωτική και δημόσια γη είναι αισθητές σχεδόν σε όλους, ως συνολικό εγχείρημα δεν είναι προφανές, συχνά ούτε για την Αριστερά.

Νομίζω ότι, στη «θεσμική Αριστερά» –και εννοώ την Αριστερά που είναι οργανωμένη σε πολιτικά κόμματα–, δεν είναι κατανοητή η σημαντική αλλαγή που συνέβη στην Ελλάδα από τα μέσα-τέλη της δεκαετίας του ’80, αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο πολύ νωρίτερα: η σταδιακή υπερίσχυση εκείνων των κλάδων της οικονομίας οι οποίοι δίνουν κέρδη χωρίς να βασίζονται σε παραγωγικές επενδύσεις. Δηλαδή, δίνουν κέρδη υπό τη μορφή ενοικίων. Ενοίκιο με την έννοια της προσόδου: από μετοχές, από άλλα χρηματοπιστωτικά προϊόντα, από ασφάλειες, από real estate και γαιοπρόσοδο από επενδύσεις σε γη, οι οποίες έχουν εκτιναχθεί παγκοσμίως από τη δεκαετία του ’80 και σ’ εμάς, στην Ελλάδα, από τη δεκαετία του ’90.

Αυτό όμως, συνοδεύεται από έναν πολύ μεγάλο περιορισμό της φορολογικής βάσης στα εθνικά κράτη, γιατί όλα αυτά τα κέρδη έχουν τη δυνατότητα να αποκρύβονται ή να μεταφέρονται σε φορολογικούς «παραδείσους» κλπ. Παράλληλα, βλέπουμε μια σταδιακή απομείωση των παραγωγικών κλάδων –πάντοτε ως ποσοστιαία συμμετοχή στο ΑΕΠ–, όπως η βιομηχανία, η γεωργία, η ενέργεια, οι επενδύσεις σε δημόσια έργα κλπ. Το δημόσιο χρέος που προκύπτει συνιστά, με τη σειρά του, έναν μηχανισμό πολιτικού ελέγχου, έναν μηχανισμό αναδιανομής εισοδημάτων σε μια κατεύθυνση φτωχοποίησης του πληθυσμού και άσκησης της γεωπολιτικής εξουσίας. Αυτό, πιστεύω, φωτίζει με έναν διαφορετικό τρόπο τη σημασία της γης όπως τη γνωρίζαμε μέχρι τώρα, και ιδιαίτερα της γης που δημιουργεί γαιοπρόσοδο. Γιατί με αυτό τον τρόπο συμβάλλει στη δημιουργία κερδών από μη δεδουλευμένη εργασία, κερδών, δηλαδή, τα οποία δεν έχουν προέλθει από κάτι συσχετισμένο με την παραγωγή. Και εκεί νομίζω εγγράφεται σήμερα η άνοδος της σημασίας της γης ως υποδοχέα επενδύσεων πλέον καθαρά κερδοσκοπικού χαρακτήρα από πολύ μεγάλες επιχειρήσεις και, κυρίως –αυτό που αλλάζει πάρα πολύ το υπόδειγμα των επενδύσεων σε γη– από τους λεγόμενους «θεσμικούς επενδυτές». Είναι παγκόσμια τάση. Η Ελλάδα δεν εξαιρείται από αυτήν, απλώς είχε μια χρονική καθυστέρηση και σήμερα, η τάση αυτή συμπίπτει με την κρίση χρέους η οποία επιταχύνει τις διαδικασίες υφαρπαγής κυρίως δημόσιας γης.

Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας,
«Οπωροπωλείον “O Απόλλων”», 1939

Προχωρώντας, τώρα στον προβοκατόρικο, αν μου επιτρέπεις, τίτλο «Το κεφάλαιο επιστρέφει στη γη», θα σε ρώταγα: «Και πότε έφυγε;».

Δεν έφυγε ποτέ. Έβαλα τον τίτλο, όπως λες προκλητικά, γιατί επιστρέφει στη γη με ένα διαφορετικό τρόπο. Ένα παράδειγμα: Οι περιφράξεις που έκαναν οι γαιοκτήμονες, από τον 16ο αιώνα και μετά, προφανώς χρησιμοποιούσαν τη γη έχοντάς την αποκόψει από τα κοινά· την έκαναν με βία ιδιωτική. Ο Άνταμ Σμιθ και αργότερα βέβαια με κριτικό τρόπο ο Μαρξ υπογραμμίζουν τη διαφοροποίηση μεταξύ εισοδημάτων που προέρχονται από την παραγωγή, από ενοίκια και από τόκους. Σήμερα, ενώ έχουμε ακόμα τη μεγάλη γαιοκτησία –και παράλληλα τη μικρή ιδιοκτησία, η οποία έχει μεγάλη σημασία στην ελληνική περίπτωση– το κεφάλαιο επιστρέφει στη γη ακολουθώντας σειρά τάσεων, σε παγκόσμιο επίπεδο, που βλέπουμε να εφαρμόζονται και στην Ελλάδα. Μπορούμε να τις κατατάξουμε σε δυο μεγάλες ομάδες. Η πρώτη αφορά τις μορφές κεφαλαίου που επενδύουν σε γη, ενώ η δεύτερη τους κλάδους και τις διαδικασίες με τις οποίες γίνονται αυτές οι επενδύσεις, καθώς και τις πολιτικές και κοινωνικές συγκυρίες, τις οποίες προϋποθέτουν.

Ποιοι επενδύουν στη γη; Εκτός από τους κλασικούς μεγαλοκεφαλαιούχους, έχουμε την εμφάνιση των θεσμικών επενδυτών. Ολόκληρα κράτη υφαρπάζουν σήμερα τεράστιες εκτάσεις γης στην Αφρική, είτε για την άμεση παραγωγή τροφής για τους κατοίκους τους είτε για να έχουν απόθεμα στο μέλλον. Επίσης, τράπεζες, ασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά ταμεία. Τα σουηδικά συνταξιοδοτικά ταμεία, π.χ., αγοράζουν τεράστιες ιδιωτικοποιημένες δημόσιες εκτάσεις στις πρώην ανατολικές χώρες. Το ίδιο κάνουν και το MIT, το Harvard, το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια: αγοράζουν μισοτιμής εκτάσεις στη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Αυστραλία. Και, τέλος, εργαστήρια ιατροφαρμακευτικών εταιρειών ή πανεπιστημίων που υφαρπάζουν γη για να έχουν το δικαίωμα του ελέγχου της βιοποικιλότητας σε περιοχές όπου υπάρχουν μεγάλα φυσικά αποθέματα. Αυτή λοιπόν η πολυμορφία των επενδυτών δεν υπήρχε παλιά. Είναι κάτι που συμβαίνει στα τέλη του 20ού-αρχές του 21ου αιώνα.

Να πάρουμε πίσω τη γη. Όχι όμως όπως παλιά…

ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ «ΚΡΙΣΗ ΧΡΕΟΥΣ ΚΑΙ ΥΦΑΡΠΑΓΗ ΤΗΣ ΓΗΣ» (εκδ. ΚΨΜ) που μόλις κυκλοφόρησε

του Kωστή Χατζημιχάλη

Έργο του Δημήτρη Δαρζέντα

Σήμερα, στις δυο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, η Αριστερά συχνά προσεγγίζει την αναπτυξιακή δυναμική του καπιταλισμού με τα μάτια και τα εργαλεία των αρχών του 20ού αιώνα και κάτι της/μας ξεφεύγει. Κάτι που βρισκόταν μπροστά μας, αλλά το είχαμε υποβιβάσει ως αναλυτική κατηγορία επειδή αφορούσε, όπως πιστεύαμε, άλλες εποχές και άλλες μορφές παραγωγής: τη γη ως αποδέκτη επενδύσεων και τη γαιοπρόσοδο ως στοιχείο της κοινωνικής πάλης.

Η διαπίστωση και η πρόταση αυτού του βιβλίου είναι η επείγουσα ανάγκη να επανέλθουν στα πρωταρχικά ενδιαφέροντα της αριστερής ριζοσπαστικής σκέψης και της πολιτικής η κατανόηση του ρόλου της γης και της γαιοπροσόδου, όχι όμως όπως παλιά. Να πάψουν να αποτελούν δευτερογενείς κατηγορίες της κυκλοφορίας του κεφαλαίου, όπως συμβαίνει σε αρκετές μαρξιστικές και μη οικονομικές θεωρήσεις. Το ίδιο ισχύει και για την υποεκτίμηση των κοινωνικών κινημάτων που ξεκινούν από θέματα γης και γαιοπροσόδου. […]. Από τα κινήματα των «χωρίς γη» στη Λατινική Αμερική, τις καταλήψεις άδειων σπιτιών για αυτοστέγαση στην Ευρώπη και το κίνημα ενάντια στους πλειστηριασμούς κατοικιών και τις εξώσεις στην Ισπανία, μέχρι την εξέγερση στην Τουρκία που άρχισε από την υπεράσπιση του πάρκου Γκεζί στην Κωνσταντινούπολη, το κίνημα στις Σκουριές Χαλκιδικής και στο Ελληνικό αλλά και τις πρόσφατες κινητοποιήσεις για την υπεράσπιση του αιγιαλού και των παραλιών σε όλη την Ελλάδα. Όλα τα μαζικά και πολυσυλλεκτικά αυτά κινήματα παραπέμπουν στη γη τη στιγμή που οι παραδοσιακοί αγώνες των εργατικών συνδικάτων είτε απουσιάζουν είτε είναι απομαζικοποιημένοι. Και εδώ και αρκετό καιρό (από το 2000) που η γη αποκτά ξανά σημασία αναδύεται ένας νέος διεθνισμός, στον οποίο εντάσσονται πρωτοβουλίες όπως αυτές της Via Campesina και της συμμαχίας Hands Οff Τhe Land. Μόνο μια μυωπική αντίληψη εμποδίζει την αποδοχή αυτών των ζητημάτων ως βασικών αντιθέσεων, με αποτέλεσμα να μην προσελκύουν το αναλυτικό ενδιαφέρον και κυρίως να μην προβληματίζουν πολιτικά την αριστερά στον παγκόσμιο Βορρά· τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα. Όμως η γαιοπρόσοδος και οι πολλαπλές μορφές αξίας της γης (ανταλλακτική, χρήσης, συμβολική) αποτελούν σημαντικές κατηγορίες της πολιτικής οικονομίας και όταν συσχετιστούν με τη γεωγραφία, την ανάλυση του χώρου και την πολιτική οικολογία γίνονται πολύτιμα εργαλεία για την κατανόηση και την πάλη ενάντια στον καπιταλισμό.

 

(από το τέταρτο κεφάλαιο του βιβλίου  του Κ. Χατζημιχάλη, Κρίση χρέους και υφαρπαγή γης, εκδ. ΚΨΜ, σ. 138-139)