Ο Ιωάννης πίσω από το δέντρο

Συμβολή στη μελέτη του θέματος

Η «Καθημερινή» ολοκλήρωσε, την προηγούμενη Κυριακή, με τον  τόμο για τον Ιωάννη Μεταξά, τη σειρά των 10 Ηγετών του Ελληνισμού, που ξεκίνησαν με τον Περικλή και τον Αριστοτέλη, συνέχισαν με Μεγαλέξανδρο, Ιουστινιανό, Ρήγα Φεραίο, Καποδίστρια, Κολοκοτρώνη, Τρικούπη, Βενιζέλο (τον Ελευθέριο, όχι τον άλλο). Για την ένταξη του ηγέτη της 4ης Αυγούστου στο εθνικό πάνθεον είχαμε ξαναγράψει στα «Ενθέματα», όταν ξεκίναγε η σειρά. Ο τόμος, ωστόσο,  με την εισαγωγή του Στέφανου Κασιμάτη, θέτει καίρια ερωτήματα. Παραθέτουμε: «Η κρατούσα αντίληψη θέλει τον Μεταξά “φασίστα”. (Σημειωτέον: σε μια εποχή όπως η σημερινή, όπου ο πολιτικός πραγματισμός εξισώνεται ακρίτως με τον φασισμό…). […] Επειδή στην Ελλάδα ο θεσμός του καφενείου, τελικά, πάντα επιβάλλει τις αξίες του (και μαζί τους διάφορες πολιτικές σκοπιμότητες που συμπορεύονται), έχει καταβληθεί προσπάθεια για να μειωθεί ο προσωπικός ρόλος του Ι. Μεταξά στην 28η Οκτωβρίου». Μήπως, τελικά, δεν ήταν φασίστας o Mεταξάς; Μήπως κάποια άλλη –μη κρατούσα– άποψη τον θέλει σοσιαλδημοκράτη ή ελευθεριακό κομμουνιστή; Μήπως ο Μεταξάς ήταν φασίστας, αλλά ο Ιωάννης βαθιά δημοκράτης;

Η βιογραφική μελέτη του «Δύο Βοσκοί», που μας παραχώρησε ευγενώς ο συντάκτης της (πρωτοδημοσιεύθηκε στο facebook), απαντάει σε όλα τα ερωτήματα. Δημοσιεύουμε εκλεκτές περικοπές.

EΝΘΕΜΑΤΑ

του Στέλιου Πόραβου

Ο Ιωάννης Μεταξάς (aka Ιωάννης Μεταξάς) ήταν Έλληνας με Ρ κεφαλαίο. Γεννήθηκε το 1871 στην Ιθάκη του Καβάφη και πέθανε το 1941 στην Αθήνα του μπαρμπα-Θωμά. Από μικρός έδειξε τη φιλομάθειά του και δεν χόρταινε να διαβάζει. Επειδή η οικογένειά του ήταν οικονομικά ασθενής, για να ικανοποιήσει την ακόρεστη επιθυμία του για γνώση ξεκίνησε να διαβάζει τη μοίρα από το χέρι.

Το σόου (δεν) είναι της Χρυσής Αυγής

του Στρατή Μπουρνάζου 

Kρίστιαν Μπολτάνσκι, «Θεατρική σύνθεση», 1981 (λεπτομέρεια)

Αντιγράφω από σχόλιο της Βασιλικής Κατριβάνου, στο facebook, την Τετάρτη: Την Τετάρτη, στη Βουλή, «πέρα από την χαρά και την ανακούφιση για τη ζωή και τη νίκη του Ρωμανού, αλλά και όλου του κινήματος συμπαράστασης, υπήρχε και μια άλλη πτυχή: ο Η. Κασιδιάρης δεν μπορούσε να χωνέψει ότι κανείς δεν του έδινε σημασία, κανείς δεν ασχολιόταν με τις αποκαλύψεις του. Υπήρχε, λοιπόν, η αίσθηση μέγιστης ήττας από τη Χρυσή Αυγή. Μας έδινε, κι αυτό, μεγάλη χαρά».

Η Αριστερά στη Δημαρχία του Άργους (Σεπτ. 1944-Ιαν. 1945)

Μια συναινετική διοίκηση

του Βασίλη Κ. Δωροβίνη

«Ο Έλληνας δεν έχει συμφιλιωθεί με τον εμφύλιο. Αυτό σημαίνει πως δεν έχει συμφιλιωθεί με τον Άλλον, τον διαφορετικό, τον αντίθετο […] πως δεν συμφιλιώθηκε με τον εαυτό του.»

Θόδωρος Τερζόπουλος από συνέντευξη στην «Αυγή»

 

 

Μερική άποψη του Άργους πριν το 1936

Ένα από τα δεδομένα της Μεταπολίτευσης στον επιστημονικό-ερευνητικό τομέα υπήρξε η αποφασιστική στροφή προς την περίοδο της Κατοχής, της Απελευθέρωσης και του Εμφυλίου. Μέχρι σήμερα δύο κύρια ρεύματα έχουν διαμορφωθεί σχετικά, εκείνο με συμπάθειες στο χώρο της Αριστεράς και το μεταγενέστερο που αποκαλείται “αναθεωρητικό”. Δεν θα υπεισέλθουμε με το παρόν άρθρο στην ήδη σχεδόν οριοθετημένη διαφορά, αλλά θα θέλαμε να επισημάνουμε το ότι, κατά τη γνώμη μας, δύο μεθοδολογικές ελλείψεις ή χαρακτηριστικά σημαδεύουν τις δύο τάσεις. Την πρώτη, η έλλειψη ανθρωπολογικών προσεγγίσεων, μάλιστα σε πόλεις της επαρχίας και στον ύπαιθρο χώρο όπου εδραία ανθρωπολογικά δεδομένα διαμόρφωσαν νοοτροπίες, ευνόησαν πράξεις και οδήγησαν σε γεγονότα σαφώς αποδοκιμαστέα, που όμως δεν ποδηγετήθηκαν από κεντρικές πολιτικές οργανώσεις. Τα διαβόητα φαινόμενα ακραίας, μάλιστα, βίας, όπως ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο, είναι καιρός να ερευνηθούν και να αντιμετωπιστούν κατάματα. Επίσης, είναι καιρός να ερευνηθούν με επάρκεια τα φαινόμενα εσωτερικών αντιθέσεων και ανταγωνισμών, σε εποχή μάλιστα που πολιτικά υπεύθυνοι, όπως ο Ζαχαριάδης, ανασύρονται από μία κάποια λήθη, για να στηθούν σε βάθρα.

Οι πολλές ψυχές των Podemos

Ανταπόκριση από Μαδρίτη 

του Νικόλα Κοσματόπουλου 

Το βράδυ πριν από την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων για την εκλογή του Συμβουλίου των Πολιτών, οι Podemos παραθέτουν δείπνο σε μέλη αριστερών κομμάτων και ευρωβουλευτές από την Ελλάδα, τη Γαλλία, την Πορτογαλία, τη Φινλανδία κ.α. Ωστόσο, χωρίς ήχο κι από μακριά, νομίζει κανείς ότι πρόκειται για γιορτή αποφοίτησης με καλεσμένους τους γονείς των φοιτητών. Πράγματι, ο Μανουέλ, η Τάνι η Κάρμεν, ο Ντένις, ηγετικά στελέχη των Podemos, μόλις τελείωσαν το πανεπιστήμιο. Τα μάτια τους ακτινοβολούν μια λάμψη αμόλυντη από πραγματισμό και κυνικότητα. Η φρεσκάδα των Podemos σοκάρει.

Από το ιδρυτικό συνέδριο των Podemos

Η Κάρμεν, είκοσι τριών χρονών, φοιτήτρια πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Complutense της Μαδρίτης μου λέει ότι τώρα που η καθηγήτριά της έγινε ευρωβουλευτίνα θα δουλέψει γι’ αυτήν και δεν έχει χρόνο να παραδώσει την διπλωματική της πάνω στις κοινωνικές πολιτικές του Μοράλες στη Βολιβία. Παρόμοιες ιστορίες στριφογυρίζουν στο κεφάλι μου όλη την μέρα, μέχρι που ο Πάμπλο Ιγκλέσιας με καλοσωρίζει με την χαρακτηριστική αγκαλιά, κι εγώ δεν χάνω την ευκαιρία. Η Κωνσταντίνκα Κούνεβα, η γυναίκα με την ψυχή εκεί που άλλοι έχουν τα μάτια, μού είχε ήδη περιγράψει την αγκαλιά του Ιγκλέσιας ως «αληθινή όσο λίγες στον κόσμο». Βρίσκομαι στην Μαδρίτη με την Κωνσταντίνκα στο πλαίσιο μιας έρευνας σχετικά με τις τεχνοπολιτικές άμεσης δημοκρατίας εντός κι εκτός του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η εφευρετικότητά των Podemos εμπνέει.

CIA και βασανιστήρια: δεν είναι «μεμονωμένα περιστατικά»

του Τρέβορ Τιμ

μετάφραση: Δημήτρης Ιωάννου

Mίκαλε Χάφτκα, «Μάθημα ιστορίας», 1997

Πάνω από μια δεκαετία, μας έλεγαν ξανά και ξανά πως τα πράγματα δεν ήταν και τόσο άσχημα. «Υποβάλαμε σε εικονικό πνιγμό μονάχα τρία άτομα»: αυτή ήταν η ατάκα που μας τάιζαν για χρόνια οι αμερικανοί αξιωματούχοι. «Βασανίσαμε μερικούς ανθρώπους», παραδέχθηκε πρόσφατα ο Μπαράκ Ομπάμα, σε μια ακόμα προσπάθεια να υποβαθμίσει τα εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν στο όνομα της Αμερικής. Αλλά τώρα πια γνωρίζουμε πως αυτές οι δηλώσεις δεν προσεγγίζουν ούτε κατά διάνοια τις φρικαλέες δραστηριότητες στις οποίες επιδιδόταν η CIA επί σειρά ετών – ωμότητες που αποκαλύφθηκαν από την ιστορική έκθεση της Γερουσίας των ΗΠΑ που δόθηκε επιτέλους  στη δημοσιότητα την περασμένη Τρίτη, μετά από πολυετή καθυστέρηση. Στην έκθεση, υπάρχουν ιστορίες για «πρωκτόκλυση (άνευ ιατρικού λόγου) ως μέσου ελέγχου της συμπεριφοράς», εικονικές εκτελέσεις και «απειλές ότι θα κακοποιήσουν σεξουαλικά τη μητέρα κρατουμένου» – ή ότι θα της κόψουν την καρωτίδα. Υπάρχουν λεπτομέρειες για κρατούμενους με σπασμένα οστά που αναγκάζονταν να στέκονται όρθιοι για μέρες, για κρατούμενους με δεμένα τα μάτια που τους έσερναν σε διαδρόμους χτυπώντας τους. Υπήρξαν περιστατικά κατά τα οποία ο βασανισμός κατέληξε στον θάνατο. Ο κατάλογος συνεχίζεται βασανιστικά, λες και δεν έχει τελειωμό.

Καλλιτεχνικά μαθήματα στο λύκειο: Σαν την τρίχα απ’ το ζυμάρι;

 της Γεωργίας Βαλωμένου

Πάμπλο Πικάσο, «Κλωντ και Παλόμα»,
1954

Κάποτε, όταν πρωτοδιορίστηκα, είχα έναν μαθητή στο ελεύθερο σχέδιο, τον Κ., που ήταν άριστος. Όταν λέω άριστος, δεν εννοώ πως είχε ταλέντο, που είχε κι απ’ αυτό, εννοώ πως ήταν συνεπής, δεν έχανε μάθημα, είχε πάντα μαζί του τα μολύβια του και όλα όσα χρειαζόταν για το σχέδιο, με άκουγε με πολλή προσοχή και αξιοποιούσε αμέσως τις συμβουλές που του έδινα. Με λίγα λόγια, ένας υποδειγματικός μαθητής. Στο πρώτο τετράμηνο του έβαλα ένα 20 στρογγυλό, και με όλη μου την καρδιά. Όταν όμως πήγα να το περάσω στην καρτέλα του, διαπίστωσα πως οι βαθμοί του κυμαίνονταν κοντά στη βάση και συνήθως λίγο κάτω απ’ αυτήν. Άκουσα μάλιστα, με μεγάλη μου έκπληξη, και δυο συναδέρφους να συζητούν αν θα πρέπει να τον περάσουν ή όχι. Όταν ο Κ. είδε το εικοσάρι στο σχέδιο, το οποίο εκτός από επιβράβευση της προσπάθειάς του ήταν και μια σημαντική βοήθεια στο ανέβασμα του μέσου όρου του για να προαχθεί, η χαρά του ήταν συγκινητική. Μου είπε πως δεν είχε ξαναπάρει ποτέ 20 και, ειλικρινά, μου φάνηκε πως άλλαξε η στάση του σώματός του και όλη του η εμφάνιση. Το παιδί που είχε κατηγοριοποιηθεί μέσα από χρόνια εκπαιδευτικής αξιολόγησης στα «βασικά» μαθήματα ως «αδύναμος» ή «κουμπούρας»  βρέθηκε να είναι σε κάτι δυνατός, κι αυτό τον βοήθησε να διευρύνει την προοπτική του για το ποιος είναι και τι μπορεί να καταφέρει. Αν αυτό είναι μια εκπαιδευτική αξία, ας αποφανθούν οι ειδικοί. Εγώ αρχιτέκτονας είμαι και δεν έχω, σύμφωνα με τον κ. Λοβέρδο, παιδαγωγική επάρκεια…*

H Ida του Πάβελ Παβλικόφσκι (2013)

Η αποκάλυψη του ακραίου και η αρχαία συνήθεια της ζωής

του Σταύρου Ζουμπουλάκη

Η πολίχνη Γεντβάμπνε (Jedwabne) της βορειοανατολικής Πολωνίας αριθμούσε πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο 2.500 κατοίκους, εκ των οποίων τα δύο τρίτα ήταν Εβραίοι. Στις 10 Ιουλίου 1941 οι Πολωνοί κάτοικοί της δολοφόνησαν με τον πιο άγριο τρόπο 1.600 Εβραίους συγχωριανούς τους. Τους σκότωσαν με τα ίδια τους τα χέρια, με μαχαίρια, δρεπάνια, πέτρες, ρόπαλα. Τους περισσότερους τους συγκέντρωσαν σε μια αγροτική αποθήκη και τους έκαψαν ζωντανούς. Οι Γερμανοί δεν είχαν καμιά ανάμειξη. Τους σκότωσαν οι συγχωριανοί τους, οι γείτονές τους, οι άνθρωποι με τους οποίους πήγαιναν μαζί σχολείο, έπαιζαν στο δρόμο, συναναστρέφονταν καθημερινά. Βρήκαν την ευκαιρία, μετά την αποχώρηση του σοβιετικού στρατού κατοχής (21.6.1941) και την έλευση του γερμανικού δυο μέρες αργότερα (23.6.1941), να ξεφορτωθούν αυτούς που μισούσαν επί αιώνες και βεβαίως να πάρουν τα σπίτια και την περιουσία τους. Το αφετηριακό βιβλίο για τη σφαγή του Γεντβάμπνε είναι του Πολωνοαμερικανού ιστορικού Jan T. Gross, Neighbors. The Destruction of the Jewish Community in Jedwabne (Princeton University Press 2001), το οποίο προκάλεσε τεράστιες συζητήσεις και αντιπαραθέσεις στην Πολωνία και παντού. Από το μακελειό γλίτωσαν μόνο επτά, χάρις σε μια γυναίκα, την Αντωνία Βυρτσυκόβσκα (Antonia Wyrrzykowska). Ας μείνει και εδώ το όνομά της. Το γεγονός αυτό, ότι έσωσε δηλαδή Εβραίους, αποτέλεσε γι’ αυτήν αιτία στιγματισμού και διώξεων στη μεταπολεμική Πολωνία και αναγκάστηκε να μεταναστεύσει στις Ηνωμένες Πολιτείες, μας πληροφορεί ο Γκρος (παραπέμπω στη γαλλική μετάφραση του βιβλίου, Les Voisins, Fayard, Παρίσι 2002, σ. 159-161). Το Γεντβάμπνε είναι η αγριότερη περίπτωση σφαγής Εβραίων από Πολωνούς κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου· δεν είναι όμως, αλίμονο, η μόνη. Όλοι οι Εβραίοι της γύρω περιοχής δεινοπάθησαν από τους Πολωνούς γείτονες. Τρεις μέρες πριν από τη σφαγή του Γεντβάμπνε, στις 7 Ιουλίου 1941, δολοφονήθηκαν με παρόμοιο τρόπο εκατοντάδες Εβραίοι στο χωριό Ρανττζίωφ (Radziłów). Το ίδιο έγινε και στο χωριό της ηρωίδας της ταινίας Ida, που ανήκει, όπως και το Γεντβάμπνε, στην ευρύτερη διοικητική διαίρεση, του Λόμζε (Łomza).

Ο Πάβελ Παβλικόφσκι γεννήθηκε το 1957 στη Βαρσοβία όπου και έζησε μέχρι τα δεκατέσσερά του χρόνια. Η οικογένειά του όμως αναγκάστηκε να φύγει από την Πολωνία και έτσι πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της υπόλοιπης ζωής του μέχρι τώρα στην Αγγλία. Η Ίντα είναι η πρώτη ταινία που γυρίζει στην πατρίδα του. Αληθινό αριστούργημα. Μαυρόασπρη, με την κάμερα κατά κανόνα ακίνητη, αυστηρή, λιτή, χωρίς μπιχλιμπίδια. Όλοι όσοι την βλέπουν κάνουν συσχετισμούς με τον Ντράγερ και τον Μπρεσσόν. Πρέπει ίσως να προσθέσουμε στους υφολογικούς συσχετισμούς μας και τις μαυρόασπρες ταινίες του τσεχοσλοβάκικου κινηματογράφου την εποχή της Άνοιξης της Πράγας. Σε κάθε περίπτωση, ταινία ανθρώπου που έχει κάτι να πει. Και ποιος θα μπορούσε να πει την ιστορία της Ίντας καλύτερα από αυτόν που είναι Καθολικός από τη μεριά της μάνας του και η γιαγιά του οποίου, από τη μεριά του πατέρα του, δολοφονήθηκε στο Άουσβιτς, γεγονός για το οποίο ο πατέρας του δεν μιλούσε ποτέ; Ο Παβλικόφσκι στην Ίντα ξέρει, θέλω να πω, για ποιο πράγμα μιλάει.