Χρήστος

ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

του Κωνσταντίνου Χατζηνικολάου

Το 1983 ο Χρήστος Βακαλόπουλος έγραψε ένα από τα ωραιότερα κείμενά του: Για το παζολινικό όνειρο.

Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Σύγχρονος Κινηματογράφος, τεύχος 35, και αναδημοσιεύθηκε στο βιβλίο του Δεύτερη προβολή (1990) -εκτός κυκλοφορίας εδώ και καιρό-, και αργότερα στη μεταθανάτια συλλογή κειμένων του Από το χάος στο χαρτί (1995).

Ο Παζολίνι λοιπόν δεν κινηματογράφησε ονειρικές σεκάνς, όπως έκανε για παράδειγμα ο Χίτσκοκ, αλλά έκανε ταινίες που ήταν ολόκληρες όνειρα, από τη μία άκρη τους ως την άλλη, όπως περίπου έκανε και ο Μπουνιουέλ, αν και ο Μπουνιουέλ συνήθιζε να οπτικοποιεί όνειρα, όνειρα όμως που λειτουργούσαν σαν παρεμβολές μέσα στην κάθε ταινία του, που ήταν, ούτως ή άλλως, ένα ευρύ κι ανεξέλεγκτο όνειρο.

Μόνο που οι ταινίες του Παζολίνι ήταν όνειρα θανάτου, από κάποιον που έκανε ταινίες για να ονειρευτεί τις εικόνες του, όπως έγραψε ο Βακαλόπουλος, από κάποιον που προσπάθησε να μεταφέρει το φόβο του θανάτου, από τη ζωή στην οθόνη, προκειμένου να τον αποκαθηλώσει.

Στην πραγματικότητα ο κινηματογράφος δεν μπορεί να φιλμάρει το θάνατο, γιατί όταν το κάνει, παύει να είναι κινηματογράφος και γίνεται αυτόματα κάτι άλλο: ίσως γίνεται τηλεόραση ή επικαιρότητα ή ένα τσιγκέλι απ’ το οποίο κρέμεται κάποιο ογκώδες ζώο, όμως ο κινηματογράφος είναι απλά μια σφουγγαρίστρα που σκουπίζει οτιδήποτε στριμώχνεται γύρω από το θάνατο, και σ’ αυτήν την περίπτωση δεν μπορώ παρά να θυμηθώ το επτάλεπτο πλάνο στο τέλος του Επάγγελμα: Ρεπόρτερ (1975) του Αντονιόνι. Εκεί ποτέ δεν βλέπουμε τη δολοφονία του Τζακ Νίκολσον, αλλά ό,τι περιστρέφεται γύρω από το θάνατό του και κάνει το θάνατό του υπαρκτό: το παράθυρο, η έρημος, το φως που σβήνει, ένα αμάξι, ένα σκυλί, η Μαρία Σνάιντερ, η γυναίκα του που δεν τον αναγνωρίζει.

Συμπτωματικά ή όχι, μία από τις πρώτες κριτικές που έγραψε ο Βακαλόπουλος στο Σύγχρονο Κινηματογράφο ήταν για την ταινία του Αντονιόνι, το 1976 (Μπαλάντα της μοναξιάς και της περιπλάνησης, τεύχος 9-10).

Ο Βακαλόπουλος αντίκρισε από πολύ νωρίς το θάνατο και μάλιστα σε μια χαρούμενη στιγμή της ζωής του: στα εικοσιπέντε του, σπούδαζε κινηματογράφο στο Παρίσι και ξαφνικά βρέθηκε μ’ ένα μπαλάκι στο λαιμό, από τη νόσο του Χότζκιν. Παρόλα αυτά συνέχισε να ζει όπως ζούσε, που σημαίνει τελείως διαφορετικά, και ίσως αυτό τον έκανε να πει, για τα επόμενα χρόνια, τα πράγματα όπως ακριβώς επιθυμούσε: κάποιος που φτάνει κοντά στο θάνατο, βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση, αφού έχει κάθε δικαίωμα ν’ αγνοήσει οποιοδήποτε κράτημα (οικογένεια, φίλοι, κοινωνικές συναναστροφές, ο εαυτός του) και να μιλήσει λες και δεν έχει μέλλον (αφού δεν έχει μέλλον), αλλά ένα υπερτροφικό παρόν, ένα στόμα δηλαδή που καταπίνει το ίδιο του το μέλλον.

Τα κατάφερε μια χαρά βέβαια, με μια σπάνια γενναιοδωρία.

Τώρα αυτά τα γράφω επειδή ο Βακαλόπουλος πέθανε τέτοιες μέρες, πριν εικοσιδύο χρόνια. Αν και για τόσο λεπτά ζητήματα, κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος.