Το όγδοο και το πρώτο δημοψήφισμα

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

του Νίκου Σαραντάκου 

Όλοι αύριο καλούμαστε να ψηφίσουμε στο δημοψήφισμα που αποφάσισε η Βουλή με το ερώτημα αν εγκρίνεται η πρόταση συμφωνίας που είχαν καταθέσει οι εταίροι μας. Το δημοψήφισμα βέβαια γίνεται μέσα σε πρωτόγνωρες συνθήκες, με τις τράπεζες κλειστές, με τη χώρα σε καθεστώς καθυστέρησης πληρωμής, με εκβιασμούς κάθε λογής να διατυπώνονται στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, ξεκινώντας από τους Ευρωπαίους εταίρους και φτάνοντας στους εργοδότες, και με μια μιντιακή ομοβροντία ενορχηστρωμένης παραπληροφόρησης.

John French Sloan -Election Night

Παρ’ όλ’ αυτά, «εμείς εδώ λεξιλογούμε», κι έτσι θα λεξιλογήσουμε για το δημοψήφισμα. Το δημοψήφισμα, σύμφωνα με τη Συναγωγή νέων λέξεων του Κουμανούδη, υπάρχει στη γλώσσα μας από τα τέλη του 19ου αιώνα. Δεν είναι δηλαδή αρχαία λέξη (οι αρχαίοι είχαν μόνο το ψήφισμα) αλλά νεότερος λόγιος σχηματισμός, προς απόδοση του γαλλικού plebiscite, που προέρχεται από τα λατινικά. Ουσιαστικά αποτελεί μεταφραστικό δάνειο από το λατινικό plebis scitum (κατά λέξη: δήμου ψήφισμα). Στην πρώτη λέξη θα αναγνωρίσουμε τη δική μας πλέμπα, αλλά και τους πληβείους· η αρχική λατινική λέξη είναι plebs, «όχλος, λαός».

Ωστόσο,  για τα σημερινά δημοψηφίσματα, η συνηθέστερη ευρωπαϊκή λέξη είναι referendum, ίδια στις περισσότερες γλώσσες, που έρχεται κι αυτή από τα λατινικά όπως φωνάζει η κατάληξή της. Είναι γερουνδιακό του ρήματος refero (αναφέρω, παραπέμπω: άρα, αυτό που παραπέμπεται στον λαό για απόφαση)· από το ίδιο ρήμα και το αγγλικό refer, απ’ όπου και ο δικός μας ρέφερης, ο διαιτητής στους αγώνες ποδοσφαίρου.

Στην ιστορία του ελληνικού κράτους έχουν οργανωθεί συνολικά εφτά δημοψηφίσματα, από το 1920 έως το 1974: το 1920 για να γυρίσει ο Κωνσταντίνος, το 1924 για την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας, το 1935 για την παλινόρθωση της βασιλείας, το 1946 για την επάνοδο του Γεωργίου Β’ στον θρόνο, το 1968 και το 1973 τα δυο δημοψηφίσματα της χούντας, και το 1974 για την αβασίλευτη δημοκρατία. Τα περισσότερα από αυτά κάθε άλλο παρά δίκαια και ελεύθερα ήταν. 

Από τα παραπάνω, φαίνεται καθαρά ότι το σημερινό, το όγδοο δημοψήφισμα είναι το πρώτο δημοψήφισμα του ελληνικού κράτους που δεν αφορά τη μορφή του πολιτεύματος ή τον ανώτατο άρχοντα. Άλλες χώρες έχουν διαφορετική παράδοση και συνηθίζουν να κάνουν δημοψηφίσματα και για λιγότερο σημαντικά θέματα, δίνοντας έτσι στους πολίτες τους την ευκαιρία να τοποθετούνται απευθείας — και συχνά να διαλέγουν θέση διαφορετική από αυτήν που υποστηρίζει το κόμμα της αρεσκείας τους. Πρωταθλήτρια στην Ευρώπη είναι η Ελβετία, με την έντονη αμεσοδημοκρατική παράδοσή της, ενώ και η Ιρλανδία κάνει συχνά δημοψηφίσματα επειδή πολλές θεσμικές αλλαγές της συνδέονται με τροποποίηση του Συντάγματος — για τον λόγο αυτό πρόσφατα τέθηκε σε δημοψήφισμα ο γάμος ομόφυλων ζευγαριών, ενώ είναι ζήτημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που κανονικά δεν μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο δημοψηφίσματος.

Μάλιστα, οι Ιρλανδοί ψηφοφόροι έχουν δυο φορές προκαλέσει καθυστέρηση στην έγκριση Συνθηκών της ΕΕ, αφού καταψήφισαν τη Συνθήκη του Άμστερνταμ και τη Συνθήκη της Νίκαιας (και τις ενέκριναν σε δεύτερο δημοψήφισμα, αφού προστέθηκαν στις Συνθήκες συμπληρωματικά πρωτόκολλα που ικανοποιούσαν κάποιες ανησυχίες των πολιτών). Πιθανόν να απέρριπταν και το Σύνταγμα της ΕΕ, αλλά δεν πρόλαβαν αφού καταψήφισαν πρώτοι οι Ολλανδοί και οι Γάλλοι κι έτσι το Σύνταγμα αποσύρθηκε. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε όλες τις περιπτώσεις απόρριψης ευρωπαϊκής συνθήκης σε δημοψήφισμα (υπήρξε και μία από τη Δανία, όταν καταψηφίστηκε η Συνθήκη του Μάαστριχτ) η μεγάλη πλειοψηφία των κομμάτων της χώρας είχαν ταχθεί υπέρ του Ναι, ενώ το Όχι το είχαν στηρίξει συνήθως μικρά αριστερά ή ευρωσκεπτικιστικά κόμματα και ενώσεις πολιτών.

Έλεγε κάποιος, νομίζω ο Φρανσουά Μιτεράν, ότι τα δημοψηφίσματα έχουν ένα κακό, ότι οι πολίτες ψηφίζουν με γνώμονα όχι το εκάστοτε ερώτημα, αλλά με άλλες σκέψεις, π.χ. για να τιμωρήσουν την κυβέρνηση. Από την άλλη, φέρνουν μια δόση άμεσης δημοκρατίας — και αυτό δεν αρέσει σε πολλούς. Για παράδειγμα, ένας βουλευτής του Ποταμιού είπε σε ένα πάνελ ότι «δεν μπορεί η κυρά Καλλιόπη που ζει στην Κάλυμνο να αποφασίσει για τα preliminary drafts», παρόλο που τον ίδιο τον έστειλαν στη Βουλή πολλές κυρά Καλλιόπες και κυρ Μήτσοι.

Εγώ πάντως δεν θα ακολουθήσω το ρητό του Μιτεράν. Η ψήφος μου την Κυριακή θα εξαρτηθεί αποκλειστικά από το ερώτημα του δημοψηφίσματος: τη συμφωνία που είχε προταθεί από τους θεσμούς. Και δεν θεωρώ, όπως πολύ επικίνδυνα κάνουν πολλοί της αντιπολίτευσης, ότι την Κυριακή θα ψηφίσουμε αν μένουμε ή όχι στην Ευρώπη, στην ευρωζώνη ή την Ευρωπαϊκή Ένωση: αν ήταν αυτό το ερώτημα, θα ψήφιζα Ναι. Λέω ότι είναι πολύ επικίνδυνο αυτό που κάνουν, διότι οι ίδιοι θέτουν εν αμφιβόλω την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας, σε περίπτωση επικράτησης του Όχι. Παραφράζοντας λοιπόν κάποιον, λέω να πρωτοτυπήσω, και να πάω ψηφίσω με κριτήριο το περιεχόμενο της συμφωνίας. 

Ο Νίκος Σαραντάκος είναι συγγραφέας, μεταφραστής και κατοικοεδρεύει στα sarantakos.wordpress.com και στo www.sarantakos.com