Από την υποταγή στη λογική στην αναζήτηση του διαφορετικού

Στον καιρό των Μνημονίων: Η Αριστερά, η κυβέρνηση και το κίνημα-3

του Νίκου Κατσιαούνη

Η κρίση που βιώνουμε σήμερα έχει καταστήσει πασιφανή την έκπτωση και την αδυναμία του κυρίαρχου πολιτικού συστήματος να δώσει απαντήσεις. Όλοι οι πολιτικοί σχηματισμοί του μεταπολιτευτικού συστήματος διαχείρισης όχι μόνο απέτυχαν να αποτελέσουν το άρμα για την έξοδο από την κρίση αλλά, αντίθετα, δείχνουν να συνθλίβονται όλο και περισσότερο μέσα στη μέγγενη που επιβάλλει η βαρβαρότητα του συστήματος. Ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε μια μεγάλη στροφή το 2012, τότε που με ρητό και ξεκάθαρο τρόπο προέβαλλε την αξίωση της εξουσίας και την επιδίωξη της διαχείρισης του κρατικού μηχανισμού. Αλλά ήταν τότε που ο ΣΥΡΙΖΑ άλλαξε τη ρητορική του και παραμέρισε τις όποιες αξιακές και σημασιολογικές προκείμενες συγκροτούσαν ένα ριζοσπαστικό φαντασιακό. Προσκολλήθηκε άκριτα στην έννοια της ανάπτυξης και της προόδου, σαν αυτές να ήταν άμοιρες του σημερινού αδιεξόδου, και εισήγαγε μεγάλο μέρος του κυρίαρχου λόγου στον δικό του. Χρησιμοποίησε, δηλαδή, τα εργαλεία του κυρίαρχου συστήματος με σκοπό να ανέβει στην εξουσία, αλλά αγνόησε ότι τα εργαλεία αυτά όχι μόνο έχουν καταστεί άνευ νοήματος (γιατί η κρίση απεκάλυψε τη γύμνια τους), αλλά επιπλέον επικίνδυνα για το κοινωνικό σύνολο. Κι αν αυτό έγινε στη βάση μιας στρατηγικής απεύθυνσης σε μια κοινωνία που στην πλειοψηφία της δεν είναι αριστερή ή κοινωνία «εξεγερμένων», παρ’ όλα αυτά η στρατηγική αυτή αποδείχθηκε καταστροφική για τον ΣΥΡΙΖΑ. Και για να το πούμε πιο απλά: Ο ΣΥΡΙΖΑ ήθελε να οικειοποιηθεί το κράτος, αλλά δεν αναρωτήθηκε ποτέ τι είδους κράτος είναι αυτό που αναλαμβάνει την παρούσα στιγμή.

Mario Comensoli – Μετάβαση

Αυτή η μη αμφισβήτηση των κυρίαρχων σημασιών και η πρόσδεση σε αυτές δεν αποτελεί ίδιον του ΣΥΡΙΖΑ αλλά παθογένεια του ευρύτερου χώρου της Αριστεράς και όχι μόνο. Γενικά, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε κανένα ουσιαστικό σχέδιο διαχείρισης της σημερινής κατάστασης, όπως σχέδιο επίλυσης δεν υπάρχει ούτε από τους τωρινούς διαφωνούντες που δημιουργούν νέους σχηματισμούς και διασπάσεις στο εσωτερικό του. Περισσότερο φαντάζουν σαν προτάσεις προκειμένου να πειστούν οι ίδιοι για την ικανότητα διεξόδου, παρά ένα πραγματικό πολιτικό σχέδιο δημιουργίας μιας καινούργιας πραγματικότητας. Αυτό συμβαίνει γιατί σήμερα γίνεται έκδηλο ότι το κράτος, σε όποια πολιτική απόχρωση κι αν εμφανιστεί, δεν μπορεί να διαχειριστεί τους όρους της ζωής.

Ο κόσμος των κινημάτων, από τη στιγμή που ο ΣΥΡΙΖΑ ανέλαβε την εξουσία, σίγουρα βρέθηκε σε ένα μούδιασμα. Και, κατά κάποιον τρόπο, και με εξαιρέσεις βέβαια, φάνηκε σαν να περίμενε τι θα πράξει η «κυβέρνηση της Αριστεράς». Όταν η κρίση αποτέλεσε μια εφιαλτική πραγματικότητα, τα κοινωνικά κινήματα βρέθηκαν σε δύσκολη θέση. Δεν ήταν προετοιμασμένα γι’ αυτή την κατάσταση. Άλλωστε, κι αυτά είχαν παραμείνει απλώς σε έναν λόγο κριτικής και αντίθεσης σε σχέση με τον κυρίαρχο. Δεν επιδίωξαν μια προτασιακή πολιτική πέρα της αντικαθεστωτικής ρητορικής, με αποτέλεσμα τώρα που ο κυρίαρχος λόγος καταρρέει, να καταρρέουν, ως ένα σημείο, κι αυτά. Κι αν υπήρχαν απόψεις που θεωρούσαν, ίσως ορθά, ότι τα κινήματα θα έπρεπε να πιέσουν μια αριστερή κυβέρνηση ώστε να παράγει θεσμίσεις ευνοϊκές για το κοινωνικό σύνολο, με τη στροφή του ΣΥΡΙΖΑ σε ένα καθεστωτικό και παραδοσιακό κόμμα διαχείρισης της εξουσίας, πλέον αυτό μοιάζει αδύνατο.

Γι’ αυτό σήμερα χρειάζεται ωριμότητα, αποφασιστικότητα και αναστοχασμός από τη μεριά των κινημάτων και απεμπλοκή από τις παραδοσιακές πολιτικές, μιας και αυτές έχουν αποδειχθεί προβλέψιμες και εύκολα αντιμετωπίσιμες από την εξουσία. Το πλήθος των κοινωνικών κινήσεων και των κινημάτων που έχουν συγκροτηθεί τα τελευταία χρόνια, μέσα από την πολυμορφία και τη διαφορετικότητά τους, είναι αναγκαίο να βρουν έναν κοινό τόπο. Μακριά από τις φαντασιοπληξίες τού να συστρατευτεί η κοινωνία πίσω από μία συμπαγή και ιδεολογική αφήγηση, υπάρχει η αναγκαιότητα αυτή η πολυμορφία να συγκροτήσει ένα συλλογικό όραμα για το πώς μπορεί να λειτουργήσει διαφορετικά η κοινωνία, να ξέρει πού θέλει να πάει, με βάση νέες κοινωνικές σχέσεις και ένα διαφορετικό φαντασιακό. Κι αν το κράτος πλέον είναι παντού στη διαχείριση του κοινωνικού, ίσως τίθεται το ζήτημα τα κινήματα σήμερα να δημιουργήσουν τους χώρους και τις θεσμίσεις όπου η εξουσία, είτε με τη μορφή του κράτους είτε της αγοράς, δεν θα έχει έκφραση. Ό,τι ουσιαστικό μπορεί να γίνει σήμερα, μπορεί να γίνει μόνο από τους από τα κάτω και με τις δικές τους δυνάμεις. Κι αν «η υποταγή στη λογική έγινε η λογική της υποταγής»,[1] εντούτοις υπάρχουν οι δυνατότητες για μια ουσιαστική ρήξη με το σύνολο των αξιών και των σημασιών που συγκροτούν το σημερινό εκμεταλλευτικό σύστημα.

O Νίκος Κατσιαούνης είναι ιστορικός, μέλος της συντακτικής ομάδας του περ. «Βαβυλωνία» και εκδότης (Εκδόσεις Εξάρχεια).

[1] Η φράση έχει παρθεί από την εισαγωγή του Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου στο έργο Max Horkheimer, Κριτική του εργαλειακού λόγου, μτφρ. Γ. Λυκιαρδόπουλος, ύψιλον/βιβλία, Αθήνα 2015.