Απορίες μικρές και μεγαλύτερες

Παλιέ καλέ μου φίλε Αριστείδη (*)

Απ’ όταν επανεντάχτηκα στο ΣΥΡΙΖΑ το 2010, αλλά, κυρίως, απ’ την εκλογική νίκη του Γενάρη και μετά, διάφορες απορίες, μικρές ή και μεγαλύτερες, με τριγυρίζουν. Συχνά, πιάνω τον εαυτό μου να μη θέλει να δεχτεί κάποιες «προφανείς» απαντήσεις, σαν τους «παλιούς» που δε δέχονταν νάχουν ούτε ίχνος αμφιβολίας, και μάλιστα «εν καιρώ πολέμου», λες κι όλο το ιδεολογικό τους οικοδόμημα θα γκρεμίζονταν με το πρώτο «μήπως όμως…». Φυσικά, οι απορίες μου εντάθηκαν μετά την υπογραφή του τρίτου Mνημονίου.

Philip Guston «Moνομάχοι» (1940)

Όταν γύρισε ο Πρωθυπουργός κι όλο το διαπραγματευτικό κλιμάκιο απ’ τις Βρυξέλλες, μας είπαν πως αναγκάστηκαν, γιατί δεν είχαν εντολή για ρήξη ή έξοδο… Τότε, γιατί το δημοψήφισμα, από μια κυβέρνηση με «νωπή» εκλογική εντολή, για να εφαρμόσει το πρόγραμμά της (της Θεσσαλονίκης), που θα μας απάλλασσε απ’ το Μνημόνιο μια και καλή; Θυμίζω πως θα τα καταφέρναμε, «ρίχνοντας» διάφορα χαρτιά στο τραπέζι. Πολλά μεγάλα λόγια; Λάθος υπολογισμός για τους στόχους του αντιπάλου; Πώς θα καταλάβουμε τι ακριβώς έγινε; Όλα τα περί αφόρητης πίεσης, δεκαεφτάωρου κ.λπ., πολύ ανθρώπινα, δεν μπορούν ν’ αντικαταστήσουν τα πολιτικά επιχειρήματα που, μόνο αυτά, θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε αν όλ’ αυτά ήταν αναγκαίο να συμβούν, ή μπορούσαμε να χειριστούμε μ’ άλλον τρόπο τη σκληρή διαπραγμάτευση. Υπάρχει αίσθηση της ήττας στο «στενό ηγετικό κλιμάκιο» που διαμορφώθηκε στο ΣΥΡΙΖΑ μετά την εκλογική μας εκτόξευση του 2012; Δεν το νομίζω.

Ο λαθρομετανάστης, ο λαθρεπιβάτης και οι λαθροχειρίες

του Λ. Α. Θρέμπορα

Μιλώντας την Παρασκευή στη Βουλή, στην ερώτησή του προς τον πρωθυπουργό, ο Γ. Κουμουτσάκος ζήτησε να μη δαιμονοποιούμε τη λέξη λαθρομετανάστης, αφού στην ελληνική γλώσσα χρησιμοποιούνται και οι (δόκιμοι, προφανώς) όροι λαθρεπιβάτης, λαθραναγνώστης κλπ.: «Στην ελληνική γλώσσα, όποιος διαβάζει κάτι που δεν του επιτρέπεται λέγεται “λαθραναγνώστης”, όποιος επιβαίνει σε όχημα που δεν του επιτρέπεται λέγεται λαθρεπιβάτης. Γιατί να δαιμονοποιούμε τη λέξη “λαθρομετανάστης;”». Του όρου στο παρελθόν, εντός Βουλής (στη συζήτηση για το σωφρονιστικό) έχουν υπεραμυνθεί ο Κυριάκος Μητσοτάκης και βεβαίως ο Άδωνης Γεωργιάδης (που χρησιμοποίησε το ίδιο «επιχείρημα» περί λαθρεπιβατών κλπ).

Χειρουργική λαβίδα γλώσσας. Πηγή: Paul Labarthe, «Dictionnaire populaire de médecine usuelle d’hygiène publique et privée», C. Marpon et E. Flammarion, Παρίσι 1885.

Πέραν της –για μένα τουλάχιστον– απογοήτευσης, είναι ασφαλώς άξιο παρατήρησης (και ενδεικτικό για την ελληνική Δεξιά) ότι ακόμα και οι πιο ευπρεπείς, μετριοπαθείς και ευρωπαϊστές εκπρόσωποί της (για τον Γ. Κουμουτσάκο μιλάω) αισθάνονται υποχρεωμένοι να υπερασπιστούν έναν όρο ρατσιστικό και απροκάλυπτα υποτιμητικό. Και σκέφτομαι:

Η νέα αντίληψη της ηγεμονίας

του Κώστα Φιλίνη

Ο Γκράμσι αναζήτησε τις πολιτικές-θεωρητικές βάσεις μιας επαναστατικής πορείας προς το μαρξισμό στις χώρες του αναπτυγμένου καπιταλισμού και πιο συγκεκριμένα της Δυτικής Ευρώπης, καταλαβαίνοντας και υποδεικνύοντας ότι στις χώρες αυτές δεν θα μπορούσε να επαναληφθεί το πρότυπο της Οκτωβριανής Επανάστασης στη Ρωσία, η «κατάληψη των χειμερινών ανακτόρων» της Πετρούπολης.

Αντόνιο Γκράμσι. Ξυλογραφία του Leopoldo Méndez

Θεμελιώδες στοιχείο αυτών των πολιτικοθεωρητικών βάσεων είναι η νέα αντίληψη της ηγεμονίας που επεξεργάστηκε ο Γκράμσι, όπου αυτή δεν κατανοείται πλέον (όπως στο λενινισμό) σαν μια μορφή πολιτικής ηγεσίας πάνω σε προκαθορισμένα υποκείμενα, αλλά σαν μια «πολιτική-διανοητική και ηθική ηγεσία» μέσω της οποίας δημιουργούνται νέα υποκείμενα τα οποία τείνουν να εκφράσουν μιαν εθνική-λαϊκή συλλογική θέληση που θα συγκροτείται από τη σύνθεση δημοκρατικών λαϊκών αιτημάτων (όχι κατ’ ανάγκην ταξικών) και την οποία θα πραγματοποιήσει η εργατική τάξη.

Ένα πολύτιμο βιβλίο

της Ζωής Σβώλου

Οι άνθρωποι φεύγουνε, οι μνήμες χάνονται κι αυτές. Μένουν τα βιβλία –όλα τα βιβλία, όλων των εποχών– που μας συντροφεύουν, γονιμοποιούν τη σκέψη τη δική μας κι όσων θα ακολουθήσουν.

Ένα τέτοιο βιβλίο είναι ο τόμος με τα γραπτά του Κώστα Φιλίνη και για τον Κώστα Φιλίνη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θεμέλιο με τη φροντίδα και την αρωγή των ΑΣΚΙ και του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς. Σίγουρα δεν απευθύνεται μόνο σε αριστερούς αναγνώστες, αλλά και σ’ εκείνους που αναζητούν νέους δρόμους παρακολουθώντας τα μονοπάτια ποτ πέρασαν κι’ άνοιξαν οι παλιότεροι.

Ο Κώστας Φιλίνης στα πάνω από εξήντα χρόνια έντονης πολιτικής δραστηριότητας μίλησε κι έγραψε πλήθος κείμενα ιδεολογικά, θεωρητικά, οργανωτικά, παρεμβάσεις, αναλύσεις πάνω κυρίως στην επικαιρότητα, κείμενα για την πολιτική και για την πρακτική κομματική δράση. Δεν κρατούσε αρχείο, πολλά δεν έχουν ημερομηνία, κάποια πρέπει να χάθηκαν. Δεν έγραφε για το συρτάρι, ήθελε τα κείμενά του εργαλεία για την προώθηση συγκεκριμένου στόχου.

Κ.Φιλίνης, ένας διανοούμενος της δράσης

Την Πέμπτη, στην Παλιά Βουλή παρουσιάζεται ο τόμος Κώστας Φιλίνης. Ένας διανούμενος της δράσης, ένα ανθολόγημα από κείμενα θεωρίας και πολιτικής του Κ. Φιλίνη από την Κατοχή μέχρι τα τέλη του 20ού αιώνα (συνέκδοση των ΑΣΚΙ, του «Πουλαντζά» και του Θεμέλιου). Μαζί με τη στοχαστική εισαγωγή της Κατερίνας Λαμπρινού και του Γιάννη Μπαλαμπανίδη, και το πολιτικό δοκίμιο-επίμετρο του Τάσου Τρίκκα τα κείμενα του τόμου βιογραφούν ουσιαστικά τον πολιτικό και διανοούμενο της κομμουνιστικής ανανέωσης Κώστα Φιλίνη. Με την ευκαιρία, δημοσιεύουμε σήμερα ένα σχετικό σημείωμα της γυναίκας τού Κώστα, Ζωής Σβώλου, και αποσπάσματα από τις απαντήσεις του Κ. Φιλίνη στη συνέντευξή του στον Λουκά Αξελό, με θέμα τον Γκράμσι (δημοσιεύτηκε στο περ. «Τετράδια», τχ. 17-18, και περιλαμβάνεται στον τόμο).

---

Τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς και οι εκδόσεις Θεμέλιο μας προσκαλούν σε μια εκδήλωση αφιερωμένη στον Κώστα Φιλίνη με αφορμή την έκδοση του βιβλίου Κώστας Φιλίνης. Ένας διανοούμενος της δράσης. Κείμενα θεωρίας και πολιτικής (εκδοτική ομάδα: Β. Καραμανωλάκης, Κ. Λαμπρινού, Γ. Μπαλαμπανίδης, Τ. Τρίκκας) την Πέμπτη 5 Νοεμβρίου, ώρα 7 μ.μ., στην Παλιά Βουλή (Σταδίου 13). Θα μιλήσουν: Νίκος Βούτσης (πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων), Λουτσιάνα Καστελίνα, Γρηγόρης Ανανιάδης (Πάντειο Πανεπιστήμιο), με συντονιστή τον Βαγγέλη Καραμανωλάκη (Πανεπιστήμιο Αθηνών).

Το καρτέλ των καναλιών

ΟΙ ΛΕΞΕΙΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΔΙΚΗ ΤΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ

του Νίκου Σαραντάκου

Το περασμένο Σάββατο ψηφίστηκε από τη Βουλή το νομοσχέδιο σχετικά με την «Αδειοδότηση παρόχων περιεχομένου επίγειας ψηφιακής τηλεοπτικής ευρυεκπομπής ελεύθερης λήψης», αλλά βέβαια, εκτός από τους προεδρεύοντες στις συνεδριάσεις, κανείς δεν το είπε έτσι, κανείς δεν τόλμησε να εκστομίσει αυτό το ανοικονόμητο μακρινάρι με τις οχτώ αλλεπάλληλες γενικές, όλοι έκαναν λόγο για το «νομοσχέδιο για τα κανάλια» ή «για τις τηλεοπτικές άδειες» ή χρησιμοποιούσαν κάποιαν άλλη βολική συντομευμένη αναφορά.

Norman Rockwell –
New Television Antenna (1949)

Κανάλια λέμε στην καθομιλουμένη τους τηλεοπτικούς σταθμούς. Ο όρος, που είναι απόδοση του αγγλικού channel, βρίσκεται μαζί μας από τα πρώτα πρώτα χρόνια της τηλεόρασης, από τα μέσα ή τα τέλη των 60. Η λέξη «κανάλι» βέβαια έχει την κυριολεκτική σημασία του τεχνητού αυλακιού μεταφοράς νερού ή της τεχνητής ή φυσικής διόδου και υπάρχει στη γλώσσα μας από την ελληνιστική εποχή ως κανάλιον, δάνειο από το λατινικό canalis· πιο σωστά αντιδάνειο, αφού η λατινική λέξη ανάγεται στην ελληνική κάννα, το καλάμι, μια παραγωγικότατη λέξη που έχει δώσει πλήθος άλλα αντιδάνεια στην ελληνική: το κανάτι, την κανέλα, το κανόνι, τα κανελόνια αλλά και την κάνουλα. Βέβαια, επειδή στη γλώσσα δεν πιάνουν οι εθνικές αποκλειστικότητες και τα μονοπώλια, η ίδια η αρχαία κάννα είναι σουμεριακό δάνειο.

L’État c’est lui?

Πορτογαλία: Is this a Coup?-2

του Μανουέλ Λοφ

μετάφραση από τα πορτογαλικά: Αθηνά Σίμογλου

Εριστικός. Εξοργισμένος. Ο πορτογάλος πρόεδρος Καβάκο Σίλβα συμπεριφέρθηκε σαν δευτεροκλασάτος αρχηγός κόμματος που, χωρίς το Σύνταγμα να του το επιτρέπει, θέλει να δημιουργήσει ένα προηγούμενο, επικίνδυνο για κάθε δημοκρατία: να φράξει τον δρόμο προς την εξουσία για την πλειοψηφία των νόμιμων αντιπροσώπων της λαϊκής βούλησης.

«Ο μαθητευόμενος αστυνόμος και η αδελφή του». Έργο της
Πορτογαλίδας ζωγράφου Πάουλα Ρέγκο

Όχι, δεν υπάρχει καμία ομοιότητα με το (περιστατικό) των Σαμπάιο και Σαντάνα του 2004: τότε ο Σαμπάιο ανέθεσε την εξουσία στην κυβέρνηση πλειοψηφίας του Σαντάνα Λόπες εν μέσω της κοινοβουλευτικής περιόδου, χωρίς να προκηρύξει εκλογές και τον ανακάλεσε μόνο όταν έκρινε, όπως ορίζει το Σύνταγμα, ότι αυτό ήταν «αναγκαίο για να διασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία των δημοκρατικών θεσμών» (άρθρο 195). Σήμερα, η συγκεκαλυμμένη απειλή του Καβάκο ότι δεν θα αναθέσει  την εξουσία σε μια κυβέρνηση που θα «εξαρτάται από τη στήριξη πολιτικών δυνάμεων» με «αντιευρωπαϊκή» προοπτική δεν έχει προηγούμενο στην δημοκρατική μας ιστορία^. βρίσκεται πιο κοντά σε προηγούμενα όπως εκείνο των στρατιωτικών της Χιλής, που επεδίωξαν να εμποδίσουν τον Σαλβαδόρ Αλιέντε να αναλάβει την εξουσία μετά την εκλογή του το 1970 με τη στήριξη των σοσιαλιστών και των κομμουνιστών. Τρία χρόνια αργότερα συνέβη αυτό που όλοι γνωρίζουμε…

Ποιος (δικαιούται να) κυβερνά αυτόν τον τόπο;

Πορτογαλία: Is this a Coup?

της Αθηνάς Σίμογλου

 

Στην Πορτογαλία την προηγούμενη εβδομάδα συνέβη κάτι πρωτοφανές: διά στόματος του Προέδρου της Δημοκρατίας, Καβάκο Σίλβα, ορίστηκε αυθεντικά ποια είναι τα θεμέλια του δημοκρατικού πολιτεύματος της χώρας και, κατά συνέπεια, ποιος είναι «κατάλληλος» να κυβερνά και προς ποια κατεύθυνση μπορεί κατ’ αποκλειστικότητα να κινείται η διακυβέρνηση της χώρας.

Πίνακας του Eduardo Viana

Τα γεγονότα είναι λίγο πολύ γνωστά — όχι πάντως γιατί έσπευσαν να μας πληροφορήσουν τα εγχώρια ΜΜΕ. Από τον ξένο Τύπο –και ελάχιστες αναφορές στον ελληνικό– μάθαμε ότι στις εκλογές της 4ης Οκτωβρίου στην Πορτογαλία πρώτος αναδείχθηκε ο κεντροδεξιός συνασπισμός του Λαϊκού Κόμματος και των Σοσιαλδημοκρατών[1], με το όνομα «Η Πορτογαλία μπροστά», που ωστόσο δεν κέρδισε την αυτοδυναμία. Πληροφορηθήκαμε επίσης ότι επιχειρήθηκε μια ευρεία συμμαχία της Αριστεράς με το Σοσιαλιστικό Κόμμα και ότι η Πορτογαλία κινδυνεύει από πολύμηνη πολιτική αστάθεια, ότι οι πολιτικές ισορροπίες είναι εύθραυστες, ότι δύσκολα θα σχηματιστεί κυβέρνηση σταθερή και με διάρκεια, και δη σε μια κρίσιμη, για τη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας, περίοδο. Σε κάποια ξένα Μέσα έγινε μάλιστα λόγος για συνταγματικό «πραξικόπημα», καθώς ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας της χώρας επέλεξε –18 ημέρες μετά τις εκλογές– να αναθέσει τον σχηματισμό κυβέρνησης στον Πέδρο Κοέλιο, επικεφαλής του κεντροδεξιού συνασπισμού που ήρθε μεν πρώτος στις εκλογές, ωστόσο δε φαίνεται πως θα καταφέρει να διασφαλίσει την κοινοβουλευτική στήριξη, και όχι στη διαφαινόμενη συμμαχία των Σοσιαλιστών με την Αριστερά (Αριστερό Μπλοκ, Κομμουνιστικό Κόμμα και Οικολόγοι), η οποία έδειξε πως θα διασφάλιζε την ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή.

Μια ριζοσπαστική και ρεαλιστική πρόταση για το ασφαλιστικό: Κρατική σύνταξη για όλους και τριαντάωρο εργασίας

Ο Γιώργος Σταμπουλής (με σπουδές μηχανικού παραγωγής και διοίκησης και διδακτορικό στην επιστημονική και τεχνολογική πολιτική) διδάσκει οργάνωση και διοίκηση επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Πρόσφατα παρουσίασε μια ριζοσπαστική και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα πρόταση για το ασφαλιστικό, σε εντελώς διαφορετική κατεύθυνση από αυτές που έχουν πέσει στο τραπέζι (βλ. μια παρουσίαση στο criticalchallenger.wordpress.com και ένα άρθρο του στην Αυγή 13.9.2015. Του ζητήσαμε να μας την παρουσιάσει, σχολιάζοντας, πρώτα την πρόταση της «επιτροπής σοφών».

 συνέντευξη του Γιώργου Σταμπουλή

Θα ήθελα να ξεκινήσω με την πρόταση της λεγόμενης «επιτροπής των σοφών», η οποία έχει δεχτεί, ήδη, έντονη κριτική. Πώς την αξιολογείς συνολικά;

Η πρόταση επιδιώκει να παρέμβει διαρθρωτικά στο σύστημα, αλλά παραμένει εντός αυτού και της λογικής του. Τα βασικά κριτικής μου είναι δύο:

Πρώτον, αντιμετωπίζει το ασφαλιστικό σύστημα ως κλειστό, σαν ένα δοχείο με δύο τρύπες: από τη μια μπαίνουν οι εισφορές και η κρατική χρηματοδότηση, από την άλλη βγαίνουν οι συντάξεις. Όσον αφορά τις εξωτερικές αλληλεπιδράσεις του συστήματος εξετάζει μόνο το πώς επιδρά η οικονομία στο σύστημα, αλλά όχι το πώς επηρεάζει το σύστημα την οικονομία.

Δεύτερον, δεν αμφισβητεί θεμελιώδη αξιακά χαρακτηριστικά του συστήματος. Δεν αμφισβητείται, λ.χ., το ότι η άμισθη εργασία (λ.χ. οι νοικοκυρές) ή οι άνεργοι δεν δικαιούνται σύνταξη. Ωστόσο, η σύνταξη αποτελεί δικαίωμα όλων όσων συμμετέχουν στην οικονομία, έστω και έμμεσα: ο άνεργος μετέχει μέσω της κατανάλωσης, αλλά και –όσο κι αν αυτό δεν μας αρέσει– επηρεάζοντας την τιμή του μισθού.

Συνολικά, κινείται στη λογική ενός ανακεφαλαιοποιητικού συστήματος: το ύψος της σύνταξης του καθενός εξαρτάται από το πόσα χρόνια έχει δουλέψει και το τι μισθό έπαιρνε. Έτσι, οδηγούμαστε σε ένα εξατομικευμένο σύστημα, όπου το τελικό πόσο της σύνταξης είναι αβέβαιο (χαρακτηριστικά, η έκθεση λέει απλώς ότι η σύνταξη πρέπει να είναι ανώτερη από το επίπεδο διαβίωσης –τα 500 ευρώ περίπου– αλλά δεν δίνει καμιά εγγύηση γι’ αυτό), και όχι στην πολιτική για ένα συλλογικό αγαθό.

H παρέλαση και η διολίσθηση

Του Στρατή Μπουρνάζου

Από την πρώτη στιγμή, όταν ο παρουσιαστής στην τηλεόραση είπε ότι θα δούμε με τα μάτια της ψυχής το καράβι που το λένε Ελλάδα και τη νοητή του παρέλαση ανά τους αιώνες, ενώ στη συνέχεια μνημόνευσε δεκάδες ονόματα, από τον Όμηρο και τον Αχιλλέα, μέχρι τη Σαπφώ, τον Λεωνίδα, τον Μεγαλέξανδρο, τον Παλαιολόγο, τον Κολοκοτρώνη, τον Τσαρούχη, τον Καζαντζάκη, τον Ελύτη, τον Ξυλούρη και το πότισμα του δέντρου της ελευθερίας, υποψιάστηκα πως είμαστε στην αρχή μιας πολλά υποσχόμενης τελετής.

Φωτογραφία του Αλέξανδρου Αβραμίδη

Η συνέχεια –μιλάω για την προχθεσινή στρατιωτική παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου στη Θεσσαλονίκη– δεν με διέψευσε. Η παρέλαση είχε απ’ όλα: μαθητές και μαθήτριες, τη μαθητική μπάντα του Παπάφειου («εκλεκτού φυτωρίου μουσικής», όπως λέχθηκε), άρματα μάχης, καταδρομείς «με φλογερή πίστη», ΟΥΚ, συλλόγους εφέδρων που παρήλαυναν βροντοφωνάζοντας Πατρίδα, Θρησκεία, Τιμή, στρατιωτικές μπάντες που παιάνιζαν «Μακεδονία ξακουστή του Αλεξάνδρου η χώρα», την Ελληνική Δύναμη Κοσσυφοπεδίου (με σύμβολα τη σάρισα, το ξίφος και τη μακεδονική ασπίδα, και σύνθημα «ανίκητος ει!»). Αποκορύφωμα, οι αεροπορικές επιδείξεις (όπου ένας συμπαθής, σμηναγός νομίζω, μας παρουσίασε τις δυνατότητες του εφ δεκάξι πλας, με τις «σύμμορφες δεξαμενές» και άλλα που δεν συγκράτησα). Και ο χαιρετισμός του υπουργού Εθνικής Άμυνας που είπε ότι «ο άξονας Θράκη-Αιγαίο-Κύπρος» είναι ο άξονας προστασίας του ελληνισμού», που «προστατεύουν οι Ένοπλες Δυνάμεις»