Από την γυάλινη πόλη του Ζαμιάτιν στη σαγήνη των Apple Stores
του Κώστα Μανωλίδη
Πώς θα ήταν άραγε η πόλη μιας απολύτως ελεγχόμενης και χειραγωγημένης κοινωνίας; Θα ήταν φτιαγμένη από γυαλί, απαντάει ο Γιεβγκιένι Ζαμιάτιν στο μυθιστόρημά του Εμείς (1921). Απάντηση παράδοξη, αν σκεφτούμε ότι την ίδια εποχή η διαφάνεια ταυτιζόταν με τα ευγενέστερα ιδεώδη του αρχιτεκτονικού μοντερνισμού.
Οι μεγάλες γυάλινες επιφάνειες εξυπηρετούσαν με πολλούς τρόπους την ατζέντα της νέας αρχιτεκτονικής. Κυρίως όμως προοικονομούσαν ένα νέο κόσμο υγιή, αναγνώσιμο, ορθολογικό και απαλλαγμένο από κάθε τύπου ακαθαρσίες και σκοτάδια.
Αντίθετα, για τον Ζαμιάτιν αυτός ο μελλοντικός γυάλινος κόσμος φιλοξενούσε μια μάλλον εφιαλτική ουτοπία. Στο Εμείς, ένα ολοκληρωτικό καθεστώς επιβάλλει στους πολίτες-αριθμούς να ζουν συντονισμένοι σε ένα αυστηρό ωρολόγιο πρόγραμμα, υλοποιώντας μια ακραία εκδοχή της βιομηχανικής βελτιστοποίησης του ταιηλορισμού στην καθημερινή ζωή. Στην προστατευμένη με τείχος πόλη τα πάντα είναι φτιαγμένα «από το ίδιο αμετακίνητο και ακατάλυτο γυαλί», ενώ τα διάφανα κτίρια επιτρέπουν ανεμπόδιστη θέαση των ενοίκων τους εκτός από τον ελάχιστο «ιδιωτικό χρόνο» όταν επιτρέπεται να κατεβαίνουν τα στόρια. Η διαρκής επιτήρηση μέσω της διαφάνειας εξασφαλίζει την πειθαρχία και συμμόρφωση των πολιτών παράλληλα με την σκληρή πάταξη κάθε απείθαρχης στάσης. Η ψυχρότητα και ομοιομορφία των γυάλινων κατασκευών έμμεσα ταυτίζεται με την άτεγκτη κρατική εξουσία. Συνέχεια ανάγνωσης