Ιστορικός Συμβιβασμός τότε και τώρα

του Γιάννη Μπαλαμπανίδη

Ο Ενρίκο Μπερλίνγκουερ μιλάει σε εργάτες της FIAT, δεκαετία του 1980 (Πηγή: ΑΣΚΙ)

Λίγες ημέρες πριν τις πρόσφατες ισπανικές εκλογές, ο επικεφαλής του Podemos Πάμπλο Ιγκλέσιας αφιέρωνε μια σειρά άρθρων στη μεγαλύτερη εφημερίδα της χώρας για να εξηγήσει ότι η Ισπανία έχει ανάγκη από έναν «νέο Ιστορικό Συμβιβασμό» («Un nuevo compromiso histórico», El Pais, 9.12.2015). Ο τριανταεφτάχρονος πολιτικός υποστήριζε, σε αυτά, ότι χρειάζεται μια νέα δημοκρατική μετάβαση («Transición»), τριάντα εφτά χρόνια μετά την ισπανική Μεταπολίτευση. To Podemos, κόμμα που γενέθλια πράξη του ήταν το κίνημα των πλατειών της Μαδρίτης και της Βαρκελώνης, αυτοσυστήθηκε έτσι ως ο φορέας μεταβίβασης στην κεντρική πολιτική των αιτημάτων που το κίνημα ανέδειξε: διεύρυνση της δημοκρατικής συμμετοχής, απο-πολιτικοποιημένη δικαιοσύνη, αγώνας κατά της διαφθοράς και της κακής διακυβέρνησης, επέκταση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών δικαιωμάτων. Η προώθηση της ατζέντας αυτής, διευκρίνιζε, θα γίνει με μέτωπο απέναντι στις ελίτ, ωστόσο μέσα από ευρύτερες πολιτικές συναινέσεις.

Λίγες ημέρες νωρίτερα, ο κατά τι μεγαλύτερός του Αλέξης Τσίπρας, ηγέτης του κόμματος-«οδηγού» για την ευρισκόμενη σε άνθηση ευρωπαϊκή ριζοσπαστική Αριστερά, μιλώντας ενώπιον της κομματικής νεολαίας, απέρριπτε τη στρατηγική της εφόδου και τους «αγώνες της μιας στιγμής». Υπερασπιζόμενος τη στροφή του περασμένου καλοκαιριού, αντέτασσε, στις «κενές θεωρητικολογίες του εγχώριου αριστερισμού», την ανάγκη πολιτικών συμμαχιών διότι, όπως εξηγούσε, «τα ιστορικά άλματα χρειάζονται ιστορικούς συμβιβασμούς».

Παράξενο κύμα

ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΠΙΤΙ

Έχοντας σαν σημείο αναφοράς τον Γκοντάρ, ο Νίκος Παναγιωτόπουλος, που έφυγε από τη ζωή πριν δύο εβδομάδες, κατάφερε να φέρει στον ελληνικό κινηματογράφο –και μιλάω για τα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης, την περίοδο που χιλιόμετρα φιλμ είχαν επιβαρυνθεί από μια αόριστη πολιτικολογία– έναν αέρα εκλεπτυσμένης ελαφράδας, ο οποίος συνέχισε να είναι καλοδεχούμενος, τουλάχιστον μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν ακόμη τα κινηματογραφικά πράγματα ήταν κάπως άτσαλα, και γι’ αυτό ίσως άκρως ενδιαφέροντα, δηλαδή λίγο πριν τις ταινίες του Γιάνναρη, πολύ πριν το παράξενο ελληνικό σινεμά, πολύ προτού πεθάνει ακόμη και αυτό, το παράξενο ελληνικό κύμα.

Σκηνή από την ταινία του Νίκου Παναγιωτόπουλου «Τα Χρώματα Της Ίριδος» (1975)

Ο Παναγιωτόπουλος δεν είχε ποτέ την πολιτική οξύτητα του Γκοντάρ, ήταν περισσότερο ένας στρογγυλεμένος Γκοντάρ (αρκεί να δει κανείς τα πλάνα του, με την εμφανή τους «στρογγυλάδα») και, επειδή δεν κατάφερε ν’ ακολουθήσει με απόλυτη επιτυχία το πρόγραμμα «Αστός εναντίον αστών», κατέληξε να μας δώσει κάτι που είχαμε πραγματικά ανάγκη, κάτι που μας λείπει ακόμη και σήμερα, τώρα που οι πλέον απολίτικες ταινίες χαρακτηρίζονται ως πολιτικές αλληγορίες, και οι ακριβές παραγωγές θεωρούνται κατορθώματα τεχνικής αρτιότητας (αν και ομολογώ πως, έπειτα από τόσα χρόνια, ακόμα δεν έχω καταλάβει τι σημαίνει «τεχνική αρτιότητα»).

Μνημοσύνη Άννας Συνοδινού

Μια αγνοημένη προσφορά της, μεσούσης της Χούντας

του Άλκη Ρήγου

Η Άννα Συνοδινού ως «Ελένη» στην ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη, σε παράσταση του Εθνικού στην Επίδαυρο

Στα διάφορα που γράφτηκαν στη μνήμη της μεγάλης τραγωδού, ιδιαίτερη αναφορά έγινε και στη συμμετοχή της στα πολιτικά δρώμενα — όπου βέβαια ως πολιτικά δρώμενα θεωρούνται μόνο εκείνα της συμμετοχής στα βουλευτικά έδρανα άντε και εκείνα της συμμετοχής της ως δημοτικής συμβούλου, αυτά άλλωστε και μόνο καταγράφει και το Google — έτσι φυσικό είναι να λησμονήθηκαν άλλες πράξεις της , βαθύτερης πολιτικής στάσης και δημοκρατικού ήθους . Που αξίζει να θυμίσουμε και να θυμηθούμε γιατί όπως έγραφε και η ίδια «η λήθη σημαίνει θάνατο (γι’ αυτό) και διάλεξα τη Μνημοσύνη που τον καταργεί»!

Για την Μνημοσύνη της λοιπόν ας θυμίσουμε , ότι με την κήρυξη του δικτατορικού καθεστώτος της 21ης Απριλίου, η Άννα Συνοδινού διέλυσε την «Ελληνική Σκηνή» που είχε ιδρύσει το 1965 και έμεινε πέντε χρόνια σε καλλιτεχνική σιωπή, ακολουθώντας την γενικότερη ενιαία στάση σιωπής όλου του κόσμου της δημιουργίας.

Μια στάση που άλλαξε με την άρση της προληπτικής λογοκρισίας , όπου από την φάση της «σιωπής» ο κόσμος της πολιτιστικής δημιουργίας σε όλα τα πεδία, εμφανίστηκε και πάλι δυναμικά και ενιαία στην αγορά, με την κλασσική έννοια της λέξης.

Τουρκία: οι «Πανεπιστημιακοί για την ειρήνη» και οι εχθροί του κράτους

του Φράνσις Ο’ Κόνορ και του Σεμίχ Τσελικ

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Πανεπιστημιακοί και φοιτητές σε διαμαρτυρία, έξω από το Πανεπιστήμιο Kocaeli. Πηγή: ODA TV-ROAR

«Είμαι εντάξει με τα πάντα εκτός από τη φυλακή», λέει ένας πρόσφατα διορισμένος επίκουρος καθηγητής σε ένα από τα πιο γνωστά πανεπιστήμια της χώρας στην Άγκυρα. «Όλα έγιναν τόσο γρήγορα. Υπογράψαμε τη δήλωση, την επόμενη ημέρα ο Πρόεδρος Ερντογάν μας καταδίκασε χρησιμοποιώντας τους χειρότερους χαρακτηρισμούς και αμέσως μετά άρχισαν οι ανακρίσεις».

Η προσωπική αγωνία του απέναντι στην πρόσφατη καταστολή των πανεπιστημιακών στην Τουρκία είναι ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα του κλίματος ανάμεσα σε εκατοντάδες νέους επιστήμονες που έχουν γίνει μέρος του κινήματος «Πανεπιστημιακοί για την Ειρήνη» με την υπογραφή τους σε μια δήλωση.

Κουρδικές περιοχές υπό πολιορκία

Από τον Αύγουστο του περασμένου έτους, η τουρκική κυβέρνηση έχει επιβάλει κατά καιρούς στρατιωτική απαγόρευση της κυκλοφορίας σε μια σειρά από κουρδικές πόλεις στο πλαίσιο της εκστρατείας της εναντίον των νεαρών μαχητών του YDG-H[i], το οποίο συνδέεται με το ΡΚΚ. Ωστόσο οι απαγορεύσεις κλιμακώθηκαν δραματικά από τα μέσα Δεκεμβρίου, όταν ένας αριθμός πόλεων – με πιο σημαντικές την συνοικία Σουρ του Ντιγιαρμπακίρ, και τις Σίζρε, Σιλβάν, Σιρνάκ και Σιλόπι – τέθηκαν υπό στρατιωτική πολιορκία.

Πύρρειο Έτος

25.1.2016: Ένας χρόνος κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-3

του Λουδοβίκου Κωτσονόπουλου

Φωτογραφία: European Press Photo Agency

Δυο εκλογικές αναμετρήσεις, ένα δημοψήφισμα, ένα λεόντειο σύμφωνο με τους δανειστές και μία διάσπαση. Πρόκειται για ένα έτος που μάλλον θα το μνημονεύουμε στις κουβέντες μας τις επόμενες δεκαετίες – και ελπίζω όχι όπως το «κεντρώο διάλειμμα» του Πλαστήρα της περιόδου 1950-1951. Υπάρχουν, ασφαλώς, πολλοί τρόποι για να αξιολογηθεί ο βίος και η πολιτεία αυτής της κυβέρνησης. Ο πιο δημοφιλής εξ αυτών, ιδιαίτερα ανάμεσα στους απογοητευμένους και αποχωρήσαντες του καλοκαιριού, είναι η σύγκριση των πεπραγμένων της με τις θέσεις που είχε διακηρύξει κατά καιρούς το κόμμα. Το αποτέλεσμα εδώ είναι προφανώς εκ προοιμίου αρνητικό. Ένας δεύτερος τρόπος είναι να αξιολογήσει κανείς το αν ο ΣΥΡΙΖΑ ανταποκρίθηκε σε όλες αυτές τις προσδοκίες για αλλαγή του τρόπου με τον οποίο γίνεται η πολιτική. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να κριθεί εύκολα μέσα σε ένα χρόνο, πολύ περισσότερο τώρα που τα δείγματα γραφής είναι ανάμεικτα και μοιάζει αμφίβολο τι θα επικρατήσει στο τέλος.

Ο ΣΥΡΙΖΑ ανήλθε στην εξουσία επειδή προσέφερε δύο προεκλογικές απαντήσεις στο αδιέξοδο της πολιτικής κρίσης με το οποίο βρίσκονταν, και εξακολουθεί να βρίσκεται, αντιμέτωπη η χώρα. Η πρώτη απάντηση συνδεόταν με το τέλος της λιτότητας. Η δεύτερη είχε να κάνει με την εκρίζωση της διαφθοράς που συνδεόταν άμεσα με τη μεταρρύθμιση του πολιτικού συστήματος. Στη βάση αυτών των δύο στοιχείων θα προσπαθήσω να ιχνηλατήσω την πορεία του κυβερνητικού σχήματος τον τελευταίο χρόνο.

Η μάχη των δικαιωμάτων

25.1.2016: Ένας χρόνος κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-2

της Κλειώς Παπαπαντολέων

Δεν πρωτοτυπώ, ασφαλώς, λέγοντας πόσο πυκνός είναι ο πολιτικός χρόνος των τελευταίων ετών· ωστόσο, έχει σημασία, νομίζω, να δούμε πώς οι διαρκείς παρεκκλίσεις και εξαιρέσεις, που παράγονται εντός αυτού του πολύ πυκνού χρόνου, έχουν δημιουργήσει μια νέα κανονικότητα: την κανονικότητα της διαρκούς κρίσης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να δει κανείς και τον ένα χρόνο συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, και τη μετεξέλιξη αυτής της εν πρώτοις αφύσικης συνεργασίας σε μια νέα πολιτική κανονικότητα. Θα διατυπώσω λίγες σκέψεις, εστιαζόμενη στον τομέα του μεταναστευτικού και των δικαιωμάτων, για τον οποίο έχω καλύτερη γνώση και άμεση εμπλοκή.

Σκίτσο του Τάσου Αναστασίου

Σε μια αντίστοιχη συζήτηση που είχαν οργανώσει τα «Ενθέματα» τον Οκτώβριο του 2015, είχα επισημάνει ως εξαιρετικά σημαντική την αλλαγή παραδείγματος που έφερε ο ΣΥΡΙΖΑ στο μεταναστευτικό. Εξαιρετικά σημαντική πολιτικά, ιδεολογικά, ουσιαστικά. Το παράδειγμα του μεταναστευτικού δείχνει ότι ο αριστερός λόγος μπορεί να γίνει ηγεμονικός ακόμα και σε ζητήματα που συνιστούν δύσβατες ή μη προνομιακές περιοχές για την Αριστερά. Αυτό όμως το καλό παράδειγμα σήμερα βρίσκεται σε διακινδύνευση, αφενός με την αιφνίδια αναγωγή πράξεων αλληλεγγύης σε ενέργειες ποινικού ενδιαφέροντος, αναγωγή που μετατρέπει σε κακουργήματα εμβληματικές κοινωνικές πρακτικές και αφετέρου με την επανεκκίνηση των διαδικασιών μαζικής διοικητικής κράτησης αλλοδαπών.

Ζαλισμένοι από τη σταθερο-στασιμότητα

25.1.2016: Ένας χρόνος κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-1

 του Κωστή Καρπόζηλου 

Η «Συριζοσκουφίτσα» πάει στις Βρυξέλλες. Σκίτσο του Thibaut Soulcié, 26.1.2015

Το να διαβάζει κανείς όσα έχει γράψει στο παρελθόν είναι πολύ συχνά αμήχανο. Είναι όμως ένας καλός τρόπος για να αναλογιστεί τη μετασχηματιστική δύναμη του χρόνου. Παρατήρησα ότι πολλοί στις πυκνές μας συζητήσεις για τα όσα συνέβησαν το 2015 ξεκινούμε από αυτή τη διαπίστωση: το πόσο μακρινά φαντάζουν όσα σκεφτόμασταν τέτοιες μέρες πριν μόλις δώδεκα μήνες. Στο πνεύμα αυτό, έψαξα ένα κείμενο που είχα γράψει, στον «Χρόνο», τις παραμονές των εκλογών του Ιανουαρίου για να μετρήσω την απόσταση. Ο τίτλος του ήταν «το 1%» και ξεκινούσε με την περίφημη παραβολή του μεσοπολεμικού κομμουνιστή συνδικαλιστή για την οικονομική κρίση που «είναι ένα μεγάλο παλούκι» και το ερώτημα σε τίνος –των καπνεμπόρων ή των καπνεργατών– τον πισινό θα κατέληγε. Κάπως έτσι προσπαθούσα τότε να περιγράψω το ζήτημα που θα καθόριζε «την επιτυχία ή την αποτυχία του πειράματος της κυβέρνησης της Αριστεράς»: ποιος θα επωμιστεί τα βάρη της ύφεσης;

H Δίκη της Ιστορίας

Αντιρατσιστική νομοθεσία: από την αναγκαιότητα στην καφκική διολίσθηση

του Μάνου Αυγερίδη και του Στρατή Μπουρνάζου

Τις επόμενες μέρες, ίσως και μέσα στην εβδομάδα ολοκληρώνεται μια από τις πιο ιδιόρρυθμες αλλά και σημαντικές δίκες των τελευταίων χρόνων: η δίκη του ιστορικού Χάιντς Ρίχτερ, για το βιβλίο του Η μάχη της Κρήτης, με βάση το άρθρο 2 του αντιρατσιστικού νόμου. Ιδιόρρυθμη, γιατί εξελίχθηκε σε μια μεγάλη δίκη της Ιστορίας, καθώς από το δικαστήριο παρήλασαν γνωστοί ιστορικοί και εν γένει κοινωνικοί επιστήμονες, στους οποίους η έδρα και η πολιτική αγωγή έθετε ζητήματα ιστορίας, γεγονότων και αξιολογικών κρίσεων επί των γραφομένων. Σημαντική, επειδή, εκτός του ότι είναι η πρώτη δίκη που γίνεται με τον αντιρατσιστικό νόμο του 2014, πλήττει ευθέως την ελευθερία της έκφρασης και της έρευνας.

***

Μίκαελ Χάφτκα, «Μάθημα ιστορίας», 1997

Το φθινόπωρο του 2014 δεκάδες ιστορικοί, ερευνητές και κοινωνικοί επιστήμονες δημοσίευσαν μια έκκληση για την απόσυρση του άρθρου 2 του υπό ψήφιση τότε, αντιρατσιστικού νομοσχεδίου, εκφράζοντας την αντίθεσή τους στην ποινικοποίηση της άποψης –ιδιαίτερα όσον αφορά γεγονότα του παρελθόντος– και επισημαίνοντας τον κίνδυνο μια τέτοια ρύθμιση να χρησιμοποιηθεί καταχρηστικά απέναντι σε όποιον και όποια παρεκκλίνει από κυρίαρχες διατυπώσεις και αφηγήσεις. Έλεγαν, μάλλον προσεκτικά, καθώς οι υπογραφές αντιπροσώπευαν ένα ευρύ φάσμα: «Το άρθρο 2 προβλέπει την τιμωρία όποιου “με πρόθεση […], επιδοκιμάζει, ευτελίζει ή κακόβουλα αρνείται τη σοβαρότητα εγκλημάτων γενοκτονιών, εγκλημάτων πολέμου, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, του Ολοκαυτώματος και εγκλημάτων του ναζισμού. Εκφράζουμε τη ρητή αντίθεσή μας με μια τέτοια διάταξη. […] Η στάση μας δεν πηγάζει βέβαια από οποιαδήποτε ανοχή στους “αρνητές” απεχθών εγκλημάτων, ούτε από την άρνηση τιμωρίας εγκληματικών πράξεων, αλλά από την πεποίθηση, ότι, όπως έχει αποδείξει και η διεθνής εμπειρία, τέτοιες διατάξεις οδηγούν σε επικίνδυνες ατραπούς: πλήττουν καίρια το δημοκρατικό και αναφαίρετο δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου, ενώ ταυτόχρονα δεν είναι διόλου αποτελεσματικές. […] O χαρακτηρισμός και η προσέγγιση μαζικών εγκλημάτων ως γενοκτονιών, εθνοκαθάρσεων ή σφαγών πρέπει να είναι αντικείμενο επιστημονικού και νηφάλιου δημόσιου διαλόγου και όχι νομοθετικής ρύθμισης και ποινικής τιμωρίας με κίνδυνο να φιμώνεται κάθε αντίθετη στην κυρίαρχη άποψη, ακόμα και αυτή η ιστορική έρευνα και διδασκαλία».

Με τους μέσα ή με τους έξω;

Ο «Διάλογος για την Παιδεία» και οι αντιδράσεις

του Μάνου Αυγερίδη 

Από τα τέλη Δεκεμβρίου, με πρωτοβουλία της κυβέρνησης, έχει ξεκινήσει ο «Εθνικός Διάλογος για την Παιδεία» ο οποίος, σύμφωνα με τον προγραμματισμό, θα καταλήξει σε έναν νέο νόμο που θα αφορά όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος. Όσον αφορά τα πανεπιστήμια, ειδικότερα, η κατάργηση του «Νόμου Διαμαντοπούλου» υπήρξε βασικό αίτημα μεγάλου μέρους της εκπαιδευτικής κοινότητας και του φοιτητικού κινήματος, αλλά και κεντρική δέσμευση του ΣΥΡΙΖΑ, από τότε που αυτός ψηφίστηκε –με μεγάλη πλειοψηφία, παρά τις εξίσου μεγάλες αντιδράσεις– τον Αύγουστο του 2011.

Τζόρτζιο ντε Κίρκο, «Δύο μάσκες», 1926

Η παρούσα μεταρρύθμιση επιχειρείται να πραγματοποιηθεί σε μια εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία. Από τη μια μεριά τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα βρίσκονται σε οριακό σημείο μετά τις απανωτές περικοπές των τελευταίων χρόνων και αν συνεχίζουν να λειτουργούν το οφείλουν σε πολύ μεγάλο βαθμό στους ανθρώπους τους. Δάσκαλοι και σύλλογοι γονέων φροντίζουν, όπως μπορούν, τόσο για τα βασικά όπως η κάλυψη των κενών όσο και για πολλά απ’ όσα (βασικά επίσης) συγκροτούν το σχολείο ως κοινότητα: τις εκδηλώσεις και τις γιορτές, τις εκδρομές και τις εκπαιδευτικές επισκέψεις, τις βιβλιοθήκες, τις σχολικές ή μετα-σχολικές δραστηριότητες και δράσεις. Καθηγητές και φοιτητές παρέχουν στα πανεπιστήμια χαρτικά και πληρώνουν ρεφενέ για να φιλοξενήσουν έναν άνθρωπο που προσκαλούν να μιλήσει από άλλη πόλη ή από το εξωτερικό – περιθώρια για κάλυψη τέτοιου κόστους ελάχιστα υπάρχουν πια, αν συνυπολογίσει κανείς και την εκμηδένιση των αποθεματικών των ιδρυμάτων στην οποία συνέβαλε και η παρούσα κυβέρνηση. Όσο για την έρευνα, το θέμα είναι μεγάλο και, όπως και τα υπόλοιπα, δεν μπορεί να αναλυθεί σε μια παράγραφο. Το σύνθημα, ωστόσο, της εποχής, που όλους τους ερευνητές ενώνει, είναι ένα: «Περιμένοντας το ΕΣΠΑ».

Περί πιστοποιήσεων ο λόγος

της Μυρτώς Μπολώτα 

Πλάτανος, Λέσβος. Φωτογραφία του Νίκου Μαλιάκου.

Δεν θα ξεκινήσω απαριθμώντας τα προβλήματα. Μας πιέζουν όλους. Θα ξεκινήσω από τις χιλιάδες γυναίκες και άντρες που τα τελευταία χρόνια αποφάσισαν να βγουν μπροστά, συγκροτώντας τελικά ένα πολύμορφο και ζωηρό κίνημα αλληλεγγύης. Ενεπλάκησαν εν σώματι, διέθεσαν και εξακολουθούν να διαθέτουν το απόθεμα της ψυχής και του κουράγιου τους, δημιουργώντας μια καινοφανή και σπουδαία κοινωνική δυναμική. Και κυρίως μορφοποίησαν την ελπίδα ότι ενεργοποιούμενοι, οργανωνόμενοι, συμμετέχοντας, εφευρίσκοντας, παρεμβαίνοντας θα μπορέσουμε να αλλάξουμε την τροχιά στην οποία έχει μπει αυτή η μικρή γωνιά της Γης.

Πετύχαμε όμως και κάτι ακόμα, εξίσου σπουδαίο: με την ενεργό παρουσία μας να ανακόψουμε την επέλαση του εκφασισμού, είτε ως κοινωνικού αυτοματισμού είτε ως πολιτικής εκφοράς. Η έμπρακτη έκφραση της αλληλεγγύης από χιλιάδες πολίτες συνέβαλε στην υπαρκτή και υπάρχουσα ριζοσπαστικοποίηση σημαντικού τμήματος της ελληνικής κοινωνίας.