Η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας απαιτεί βία. Το θέλουμε;

Η προκαταρκτική συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας για το προσφυγικό-3

της Μαίρυ Ντεζέφσκι

μετάφραση: Γιάννης Χατζηδημητράκης

Ένα αεράκι ευφορίας έπνευσε στην αίθουσα. Η συμφωνία που επιτεύχθηκε στις Βρυξέλλες, μετά από οκτώ ώρες συνομιλιών, προσέφερε την πρώτη ελπίδα εδώ και έξι μήνες ότι η ΕΕ θα μπορούσε να βρει ένα λειτουργικό σχέδιο για την αντιμετώπιση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης που εκτυλίσσεται στις ακτές της.

Συκαμνιά Λέσβου, 24.11.2015. Φωτογραφία: Giles Duley/UNHCR

Η κεντρική ιδέα είναι ότι όλοι οι «παράτυποι μετανάστες», συμπεριλαμβανομένων των Σύρων, οι οποίοι φθάνουν στην ελληνική επικράτεια από την Τουρκία, θα σταλούν πίσω. Για κάθε ένα άτομο που θα επιστρέφει στην Τουρκία, ένας Σύρος πρόσφυγας που αναγνωρίζεται ως τέτοιος εκεί, θα επανεγκατασταθεί στην ΕΕ. Είναι ένα ευφυές σύστημα, σχεδιασμένο για να καταστρέψει το επιχειρηματικό μοντέλο των διακινητών και να σπάσει το σύνδεσμο –όπως το έθεσε ο Ντέιβιντ Κάμερον– μεταξύ επιβίβασης σε πλοίο και άφιξης στην Ε.Ε. Εκείνοι που θα επιστραφούν στην Τουρκία θα μπουν στο τέλος της λίστας επανεγκατάστασης.

Φανταστείτε τις σκηνές. Η σύλληψη, πόσο μάλλον η επιστροφή, ανθρώπων που προσδοκούν άσυλο, είναι πολύ πιο εύκολη στα λόγια, παρά στην πράξη. Οι ελληνικές, τουρκικές και ιταλικές ακτές είναι παράδεισος για τους διακινητές. Τα πλοία του ΝΑΤΟ μπορεί να βοηθήσουν στην επιτήρηση, αλλά οι αριθμοί που απαιτούνται για να καλύψουν όσους καταφτάνουν θα είναι μεγάλος και ούτε η Ελλάδα ούτε η Ιταλία τυχαίνουν της θετικής γνώμης των αξιωματούχων της Ε.Ε. για τον τρόπο αστυνόμευσης των συνόρων τους.

Πώς προτείνεται εκατοντάδες άνθρωποι, μεταξύ των οποίων νέοι άνδρες, έγκυες γυναίκες και μικρά παιδιά, να επιβιβαστούν σε πλοία που προορίζονται για κάπου που σε καμιά περίπτωση δεν θέλουν να πάνε; Θυμάστε τους σιδηροδρομικούς σταθμούς της Κεντρικής Ευρώπης το περασμένο έτος; Θα μπορούσε να είχε χρησιμοποιηθεί βία μακριά από τα βλέμματα των μέσων ενημέρωσης. Αλλά τα κινητά τηλέφωνα τα έχουν αλλάξει όλα – όπως και η επαγρύπνηση εκείνων που υπερασπίζονται σθεναρά την υπόθεση των προσφύγων.

Όπως δείχνει και η «ζούγκλα» του Καλαί, πολλοί προτιμούν να περιμένουν την ευκαιρία για μια ασφαλέστερη ή καλύτερη ζωή στο Ηνωμένο Βασίλειο στο μέλλον, παρά μια πιο τακτοποιημένη ζωή, με καλύτερες και πιο υγιεινές συνθήκες στη Γαλλία σήμερα. Eίναι δύσκολο να φανταστούμε πώς μπορεί να λειτουργήσει όπως είναι σήμερα διατυπωμένη η συμφωνία με την Τουρκία, χωρίς την απειλή (αν όχι τη χρήση) βίας. Είναι οι κυβερνήσεις της Ε.Ε. προετοιμασμένες για κάτι τέτοιο; Είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν την αναπόφευκτη κατακραυγή;

Για όλους αυτούς τους λόγους, είναι δύσκολο να φανταστούμε πώς μπορεί να λειτουργήσει όπως είναι σήμερα διατυπωμένη η συμφωνία με την Τουρκία, χωρίς την απειλή (αν όχι την χρήση) βίας. Είναι οι κυβερνήσεις της ΕΕ προετοιμασμένες για κάτι τέτοιο; Είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν την αναπόφευκτη κατακραυγή; Είναι η Γερμανία; Είναι η Σουηδία; Πιο συγκεκριμένα, για τέτοιου είδους εξαναγκασμούς υπάρχει η Ευρωπαϊκή Ένωση;

Το σκεπτικό πίσω από τη συμφωνία μάλλον είναι ότι, εφόσον μερικοί άνθρωποι επιστρέψουν κάτω από τα φώτα της δημοσιότητας, και ισοδύναμος αριθμός Σύρων πετάξουν για μια χώρα της ΕΕ –με τυμπανοκρουσίες από τα μέσα ενημέρωσης και ζεστή υποδοχή– το μήνυμα θα περάσει, και η αγορά για τους διακινητές θα μειωθεί. Αν τα λόγια καλωσορίσματος της Μέρκελ έκαναν γρήγορα τον γύρο του κόσμου τον περασμένο χρόνο, ίσως και το αντίθετο μήνυμα μπορεί να κάνει το ίδιο. Η ελπίδα, όμως, έχει μια αξιοθαύμαστη συνήθεια να θριαμβεύει της απόγνωσης, και ενώ υπάρχει μικρή πιθανότητα επανάληψης του παρελθόντος, η αλήθεια πρέπει να ομολογηθεί. Οι προτεινόμενες νέες ρυθμίσεις δεν είναι τίποτα παραπάνω από μια καθυστερημένη προσπάθεια της ΕΕ να ανακτήσει τον έλεγχο των συνόρων της.

Η προσφυγική κρίση θεωρείται ευρέως ως μια αποτυχία της Συνθήκης του Σένγκεν. Αλλά η Σένγκεν, η οποία κατήργησε τους συνοριακούς ελέγχους μεταξύ των μελών της, δεν απέτυχε. Αυτό που απέτυχε ήταν ο έλεγχος των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ, στον οποίο στηρίχθηκε η βιωσιμότητα της Σένγκεν. Αν τα εξωτερικά σύνορα ασφαλιστούν, οι νέοι εσωτερικοί έλεγχοι –οι φράχτες και οι συνοριακοί σταθμοί– μπορούν να διαλυθούν και πάλι, όπως κατ’ αρχήν η Μέρκελ διακαώς επιθυμεί.

Η ασφάλιση των εξωτερικών συνόρων όμως, σημαίνει επίσης ενίσχυση αυτού που συχνά έχει επικριθεί, μεταξύ άλλων και από υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων εντός της ΕΕ, της «Ευρώπης-φρούριο». Οι διαμαρτυρίες τους είναι ότι σχεδόν κανείς δεν ήταν σε θέση να εισέλθει νόμιμα στην ΕΕ, έτσι ώστε ακόμη και εκείνοι που είχαν τις προϋποθέσεις για παροχή ασύλου, θα πρέπει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο να παρακάμψουν το νόμο. Το σχέδιο για την επανεγκατάσταση Σύρων από τα τουρκικά στρατόπεδα, βοηθά να αντιμετωπιστεί αυτό το δίλημμα – αλλά μόνο για τους Σύρους, και μόνο από την Τουρκία.

Και εδώ αρχίζουν τα ζητήματα αρχών. Εάν οι άνθρωποι φτάσουν, έχοντας νόμιμο δικαίωμα αίτησης για άσυλο μολονότι έχουν πληρώσει διακινητές, μπορεί η ΕΕ (ή η Ελλάδα ή η Ιταλία) να τους στείλει νόμιμα πίσω; Η απάντηση από τους αξιωματούχους της ΕΕ τις πρώτες πρωινές ώρες χθες ήταν ναι, γιατί έχουν αφήσει εθελοντικά μια ασφαλή τρίτη χώρα. Αλλά το επιχείρημα σίγουρα θα μπορεί να προσβληθεί, τόσο επειδή δεν αφήνει στους πρόσφυγες καμία επιλογή όσον αφορά τον προορισμό τους, όσο και λόγω της πολιτικής κατάστασης στην Τουρκία.

Υπάρχει ένα ακόμη σημείο, που σχετίζεται με το ΝΑΤΟ. Εάν απαιτείται συνδρομή του με οποιαδήποτε μορφή, για τη διασφάλιση των συνόρων της Ε.Ε., δεν τίθεται εν αμφιβόλω μια διάκριση στην οποία πάντοτε επέμενε η Ε.Ε., αυτής ανάμεσα στην πολιτική και οικονομική Ένωση, και της εντελώς διακριτής στρατιωτικής συμμαχίας; Μια ασάφεια που η Ρωσία, μεταξύ άλλων, θα εκμεταλλευτεί χαιρέκακα ως απόδειξη ότι είχε δίκιο σχετικά με την Ε.Ε. και την Ουκρανία.

Τελικά, όλοι αυτοί οι ενδοιασμοί θα μπορούσαν να αποδειχθούν ακαδημαϊκοί. Με τη συμφωνία που επιτεύχθηκε αυτή την εβδομάδα, η Άνγκελα Μέρκελ κέρδισε χρόνο. Οι λεπτομέρειες πρέπει να διευθετηθούν τις επόμενες δέκα ημέρες, μετά τις κρίσιμες περιφερειακές εκλογές στη Γερμανία. Στη συνέχεια, τα ανταλλάγματα που ζητάει η Τουρκία θα μπορούσαν κάλλιστα να απορριφθούν ως υπερβολικά. Περιλαμβάνουν, εκτός από περισσότερα χρήματα για εγκαταστάσεις προσφύγων, την έναρξη από τον Ιούνιο ταξιδιών χωρίς βίζα για τους Τούρκους στη ζώνη Σένγκεν. Η Γαλλία θα μπορούσε να συνταχθεί με τα «νέα» κράτη-μέλη της ΕΕ στο σταμάτημα τους, ενώ ο Ντέιβιντ Κάμερον επίσης, θα μπορούσε να αντιταχθεί σε οποιαδήποτε κατάργηση της βίζας στην πορεία προς το δημοψήφισμα — ακόμα κι αν αυτό θα επηρεάσει μόνο τις χώρες του Σένγκεν, στις οποίες δεν περιλαμβάνεται το Ηνωμένο Βασίλειο.

Ακόμα και αν συμφωνηθούν οι όροι, αυτοί οι Σύροι πρόσφυγες που θα επανεγκατασταθούν από την Τουρκία, θα πρέπει κάπου να πάνε, πράγμα το οποίο μας γυρνά στις αποτυχημένες ποσοστώσεις του περασμένου καλοκαιριού. Η αναζήτηση ασφάλειας για τους πρόσφυγες, οι ελπίδες τόσων άλλων για μια καλύτερη ζωή και τα κέρδη των διακινητών, όλα έχουν ακόμη πολύ δρόμο ακόμα να διανύσουν.

Η Mary Dejevsky είναι δημοσιογράφος, ειδικευμένη σε θέματα διεθνών σχέσεων. Το άρθρο δημοσιεύθηκε στον «Ιndependent», στις 8.3.2016 (πλήρες στο μπλογκ των «Ενθεμάτων»)